Όταν οι Χημικές Ουσίες σάς Προξενούν Αρρώστιες

ΠΟΛΛΕΣ πτυχές της πολλαπλής χημικής ευαισθησίας (MCS) αποτελούν μυστήριο. Εύλογα επικρατεί αρκετή διαφωνία στην ιατρική κοινότητα ως προς τη φύση αυτής της πάθησης. Μερικοί γιατροί πιστεύουν ότι τα αίτια της MCS είναι σωματικά, άλλοι πιστεύουν ότι είναι ψυχολογικά, ενώ κάποιοι τρίτοι υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και σωματικοί και ψυχολογικοί παράγοντες. Μάλιστα μερικοί γιατροί εικάζουν ότι η MCS ίσως περιλαμβάνει αρκετές ασθένειες.a

Πολλά άτομα που πάσχουν από MCS λένε ότι η πάθησή τους προκλήθηκε όταν εκτέθηκαν αρχικά σε μεγάλη ποσότητα κάποιας τοξίνης, λόγου χάρη ενός εντομοκτόνου, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ευθύνεται η επανειλημμένη ή χρόνια έκθεσή τους σε μικρότερες ποσότητες τοξίνης. Αφότου προσβληθούν από την MCS, οι πάσχοντες αντιδρούν με ποικίλα συμπτώματα σε διάφορες, φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, χημικές ουσίες, όπως αρώματα και υλικά καθαρισμού, στις οποίες προηγουμένως δεν είχαν ευαισθησία. Έτσι προέκυψε ο όρος «πολλαπλή χημική ευαισθησία». Προσέξτε την περίπτωση της Τζόις.

Η Τζόις κόλλησε ψείρες όταν ήταν στο σχολείο. Τότε την ψέκασαν στο κεφάλι με ένα εντομοκτόνο. Η Τζόις παρουσίασε προβλήματα υγείας και έγινε ευαίσθητη σε πολλές χημικές ουσίες που παλιότερα δεν την ενοχλούσαν​—σε υλικά καθαρισμού οικιακής χρήσης, σε αποσμητικά χώρου, σε αρώματα, σε σαμπουάν και στη βενζίνη. «Τα μάτια μου πρήζονται ώσπου κλείνουν εντελώς», λέει η Τζόις, «και παθαίνω ιγμορίτιδα, πράγμα που μου δημιουργεί πονοκεφάλους και ναυτία τέτοιας έντασης ώστε είμαι άρρωστη μέρες ολόκληρες. . . . Έχω πάθει πνευμονία τόσο πολλές φορές ώστε οι πνεύμονές μου έχουν ουλές σαν να καπνίζω 40 χρόνια​—και δεν έχω καπνίσει ποτέ!»

Η χρόνια έκθεση σε μικρότερη ποσότητα κάποιας τοξίνης, που παρουσιάζεται και αυτή ως αίτιο της MCS, μπορεί να συμβεί τόσο σε εξωτερικούς όσο και σε εσωτερικούς χώρους. Μάλιστα τις πρόσφατες δεκαετίες, λόγω της αύξησης των ασθενειών που οφείλονται στη μόλυνση του αέρα των εσωτερικών χώρων, έχει δημιουργηθεί ο όρος «σύνδρομο των άρρωστων κτιρίων».

Το Σύνδρομο των Άρρωστων Κτιρίων

Το σύνδρομο των άρρωστων κτιρίων ήρθε στο προσκήνιο στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 όταν, για την εξοικονόμηση ενέργειας, πολλά σπίτια, σχολεία και γραφεία με φυσικό αερισμό αντικαταστάθηκαν από αεροστεγή, κλιματιζόμενα κτίρια. Σε αυτά τα κτίρια και στον εξοπλισμό τους χρησιμοποιούνταν συχνά μονωτικά υλικά, επεξεργασμένο ξύλο, πτητικές κόλλες, καθώς και συνθετικά υφάσματα και μοκέτες.

Κυρίως όταν είναι καινούρια, πολλά από αυτά τα προϊόντα απελευθερώνουν στον ανακυκλούμενο αέρα μικρές ποσότητες πιθανώς βλαβερών χημικών ουσιών, όπως η φορμαλδεΰδη. Οι μοκέτες επιτείνουν το πρόβλημα απορροφώντας διάφορα καθαριστικά και διαλυτικά, και απελευθερώνοντάς τα στη συνέχεια για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. «Οι αναθυμιάσεις από διάφορα διαλυτικά είναι οι πλέον διαδεδομένοι ρυπαντές του αέρα των εσωτερικών χώρων», λέει το βιβλίο Έκθεση σε Χημικές Ουσίες​—Μικρές Ποσότητες και Μεγάλοι Κίνδυνοι (Chemical Exposures​—Low Levels and High Stakes), και προσθέτει: «Τα διαλυτικά», με τη σειρά τους, «συγκαταλέγονται στις χημικές ουσίες που δημιουργούν το συχνότερο πρόβλημα σε όσους πάσχουν από χημική ευαισθησία».

Μολονότι φαίνεται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι καταφέρνουν να εγκλιματιστούν στο εσωτερικό περιβάλλον τέτοιων κτιρίων, μερικοί παρουσιάζουν συμπτώματα που κυμαίνονται από άσθμα και άλλα αναπνευστικά προβλήματα μέχρι πονοκεφάλους και υπνηλία. Αυτά τα συμπτώματα συνήθως εξαφανίζονται όταν τα άτομα απομακρύνονται από το συγκεκριμένο περιβάλλον. Αλλά σε μερικές περιπτώσεις, «οι ασθενείς ενδέχεται να παρουσιάσουν πολλαπλές χημικές ευαισθησίες», αναφέρει το βρετανικό ιατρικό περιοδικό Δε Λάνσετ (The Lancet). Αλλά γιατί μερικοί αρρωσταίνουν εξαιτίας των χημικών ουσιών ενώ άλλοι δεν αρρωσταίνουν; Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα, επειδή μερικά άτομα τα οποία φαίνεται ότι δεν επηρεάζονται δυσκολεύονται να κατανοήσουν εκείνους που αρρωσταίνουν.

Είμαστε Όλοι Διαφορετικοί

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι όλοι αντιδρούμε διαφορετικά σε ποικίλους παράγοντες, είτε πρόκειται για χημικές ουσίες είτε για μικρόβια είτε για ιούς. Ορισμένα στοιχεία που επηρεάζουν τις αντιδράσεις μας είναι η γενετική μας κατασκευή, η ηλικία μας, το φύλο μας, η κατάσταση της υγείας μας, τα φάρμακα που μπορεί να παίρνουμε, κάποιες παλιές ασθένειες, καθώς και ορισμένοι παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής μας, όπως το αλκοόλ, το κάπνισμα ή τα ναρκωτικά.

Για παράδειγμα, όταν παίρνετε φάρμακα, διάφοροι παράγοντες που είναι μοναδικοί σε εσάς καθορίζουν «αν θα φέρει αποτελέσματα το φάρμακο και ποιες μπορεί να είναι οι παρενέργειές του», λέει το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist). Μερικές από αυτές τις παρενέργειες μπορεί να είναι σοβαρές, ίσως και θανατηφόρες. Φυσιολογικά, ορισμένες πρωτεΐνες που ονομάζονται ένζυμα αποβάλλουν από το σώμα τις ξένες χημικές ουσίες, λόγου χάρη τις χημικές ουσίες των φαρμάκων και των ρυπαντών που εισχωρούν στο σώμα μας κατά τη διάρκεια των καθημερινών δραστηριοτήτων. Αλλά αν αυτά τα ένζυμα που έχουν την ευθύνη του «νοικοκυριού» είναι ελαττωματικά​—ίσως λόγω κληρονομικότητας, προγενέστερης βλάβης εξαιτίας τοξινών ή κακής διατροφής—​μπορεί να συσσωρευτούν ξένες χημικές ουσίες σε επικίνδυνες ποσότητες.b

Η MCS έχει παρομοιαστεί με μια ομάδα νόσων του αίματος οι οποίες σχετίζονται με τα ένζυμα και ονομάζονται πορφυρίες. Συχνά, τα άτομα που πάσχουν από ορισμένες πορφυρίες αντιδρούν στις χημικές ουσίες​—από καυσαέρια οχημάτων μέχρι αρώματα—​με τρόπο ο οποίος μοιάζει με την αντίδραση των ατόμων που πάσχουν από MCS.

Επηρεάζεται και η Διάνοια

Μια γυναίκα που πάσχει από MCS είπε στο Ξύπνα! ότι ορισμένες κοινές χημικές ουσίες την κάνουν να νιώθει σαν ναρκωμένη, και εξήγησε: «Έχει αλλάξει η προσωπικότητά μου​—θυμώνω, αναστατώνομαι, εκνευρίζομαι, φοβάμαι, νιώθω υπνηλία. . . . Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να διαρκέσουν από λίγες ώρες μέχρι αρκετές μέρες». Κατόπιν αυτή η γυναίκα νιώθει έντονο πονοκέφαλο, σαν να συνέρχεται από μέθη, και υποφέρει από κατάθλιψη, η οποία ποικίλλει σε ένταση κάθε φορά.

Αυτά τα συμπτώματα δεν είναι ασυνήθιστα για τους πάσχοντες από MCS. Η Δρ Κλόντια Μίλερ λέει ότι «σε περισσότερες από δέκα χώρες έχουν αναφερθεί ψυχολογικά προβλήματα εξαιτίας διαπιστωμένης έκθεσης σε χημικές ουσίες, είτε πρόκειται για έκθεση σε εντομοκτόνα είτε για το [σύνδρομο] των άρρωστων κτιρίων. . . . Γνωρίζουμε ότι οι εργαζόμενοι που εκτίθενται σε διαλυτικά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθουν κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. . . . Γι’ αυτό, χρειάζεται να δείχνουμε μεγάλη κατανόηση στους άλλους και να θυμόμαστε ότι ο εγκέφαλος είναι ίσως το πιο ευαίσθητο όργανο του σώματος όσον αφορά την έκθεση σε χημικές ουσίες».

Μολονότι η έκθεση σε χημικές ουσίες μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικά προβλήματα, πολλοί γιατροί πιστεύουν ότι συμβαίνει και το αντίστροφο—τα ψυχολογικά προβλήματα μπορούν να συντελέσουν στη δημιουργία χημικών ευαισθησιών. Η Δρ Μίλερ, που αναφέρθηκε παραπάνω, και ο Δρ Νίκολας Άσφορντ, οι οποίοι πιστεύουν ακράδαντα ότι τα αίτια της MCS είναι σωματικά, αναγνωρίζουν ότι «ψυχοκοινωνικά συμβάντα, όπως ο θάνατος του συζύγου ή το διαζύγιο, μπορούν να καταστείλουν τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος και να δημιουργήσουν προδιάθεση σε ορισμένα άτομα κάνοντάς τα να αναπτύξουν αυξημένη ευαισθησία σε μικρές ποσότητες χημικών ουσιών. Φυσικά, η σχέση μεταξύ ψυχολογικών και σωματικών συστημάτων είναι περίπλοκη». Η Δρ Σέρι Ρότζερς, που πιστεύει και αυτή ότι τα αίτια της MCS είναι σωματικά, δηλώνει ότι «το άγχος κάνει το άτομο πιο ευαίσθητο στις χημικές ουσίες».

Υπάρχει κάτι που μπορούν να κάνουν όσοι πάσχουν από MCS για να βελτιώσουν την υγεία τους ή τουλάχιστον να μετριάσουν τα συμπτώματα;

Βοήθεια για τους Πάσχοντες από MCS

Μολονότι δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία για την MCS, πολλοί ασθενείς μπόρεσαν να μετριάσουν τα συμπτώματά τους, ενώ άλλοι πέτυχαν μάλιστα να επανέλθουν σε μια σχετικά φυσιολογική ζωή. Τι τους βοήθησε να τα καταφέρουν; Μερικοί λένε ότι τους ωφέλησε η συμβουλή που τους έδωσε ο γιατρός να αποφεύγουν, όσο είναι δυνατόν, τις χημικές ουσίες οι οποίες προκαλούν τα συμπτώματά τους.c Η Τζούντι, που πάσχει από MCS, έχει βρει αποτελεσματική αυτή την τακτική. Ενώ ανέρρωνε από τον ιό του Έπσταϊν-Μπαρ, η Τζούντι εκτέθηκε σε μεγάλη ποσότητα εντομοκτόνου που χρησιμοποιήθηκε μέσα στο σπίτι της και κατόπιν παρουσίασε MCS.

Όπως συμβαίνει με πολλά άτομα που πάσχουν από MCS, η Τζούντι αντιδρά σε πάρα πολλές χημικές ουσίες οικιακής χρήσης. Γι’ αυτό κάνει όλη την καθαριότητα του σπιτιού και το πλύσιμο των ρούχων με αγνό σαπούνι και μαγειρική σόδα, ενώ θεωρεί το ξίδι εξαιρετικό μαλακτικό για τα ρούχα. Στην γκαρνταρόμπα της και στην κρεβατοκάμαρά της υπάρχουν υφάσματα μόνο από φυσικά υλικά. Όταν ο σύζυγός της παίρνει τα ρούχα του από το καθαριστήριο, δεν τα βάζει στην ντουλάπα τους αν δεν τα αφήσει πρώτα επί εβδομάδες σε έναν καλά αεριζόμενο χώρο.

Φυσικά, στο σημερινό κόσμο, τα άτομα που πάσχουν από MCS ίσως είναι αδύνατον να αποφύγουν κάθε επαφή με προβληματικές χημικές ουσίες. Το περιοδικό Ο Οικογενειακός Γιατρός στην Αμερική (American Family Physician) λέει: «Το κύριο πρόβλημα για τους πάσχοντες από MCS είναι ότι απομονώνονται και γίνονται αντικοινωνικοί στην προσπάθειά τους να αποφύγουν την έκθεση σε χημικές ουσίες». Αυτό το άρθρο υποστηρίζει ότι οι ασθενείς, ενώ βρίσκονται υπό ιατρική παρακολούθηση, πρέπει να εργάζονται και να έχουν κοινωνικές επαφές, αυξάνοντας σταδιακά τη δραστηριότητά τους. Ταυτόχρονα, πρέπει να προσπαθούν να αντιμετωπίζουν τις κρίσεις πανικού και την ταχυκαρδία μαθαίνοντας μεθόδους χαλάρωσης και ελέγχου της αναπνοής. Ο στόχος είναι να βοηθηθούν οι ασθενείς να προσαρμοστούν σταδιακά στην έκθεση σε διάφορες χημικές ουσίες και όχι να αποφεύγουν εντελώς αυτές τις ουσίες.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που βοηθάει στη θεραπεία είναι ο καλός νυχτερινός ύπνος. Ο Ντέιβιντ, που πάσχει από MCS αλλά έχει καταφέρει να εξαλείψει σχεδόν όλα τα συμπτώματα, αποδίδει εν μέρει την ανάρρωσή του στο γεγονός ότι κοιμάται σε ένα υπνοδωμάτιο που αερίζεται πολύ καλά. Ο Έρνεστ και η σύζυγός του η Λορέν, που πάσχουν και οι δύο από MCS, έχουν διαπιστώσει και αυτοί ότι «ο καλός νυχτερινός ύπνος βοηθάει πολύ στην αντιμετώπιση της αναπόφευκτης έκθεσης στις χημικές ουσίες κατά τη διάρκεια της μέρας».

Φυσικά, η καλή διατροφή είναι πάντοτε ουσιώδης για να διατηρήσει ή να ξαναβρεί κανείς καλή υγεία. Μάλιστα έχει αναγνωριστεί ως «ο πιο σημαντικός παράγοντας για την προληπτική ιατρική φροντίδα». Λογικά, για να ξαναβρεί το σώμα την υγεία του, τουλάχιστον όσο είναι δυνατόν, τα συστήματά του πρέπει να λειτουργούν αποτελεσματικά. Τα συμπληρώματα διατροφής ίσως βοηθούν σε αυτό.

Η άσκηση συμβάλλει, επίσης, στην καλή υγεία. Επιπλέον, όταν ιδρώνετε βοηθάτε το σώμα σας να αποβάλει τις τοξίνες διαμέσου του δέρματος. Εξίσου σημαντικοί παράγοντες είναι το να έχει κανείς καλή διανοητική διάθεση και χιούμορ, καθώς επίσης το να λαβαίνει και να εκδηλώνει αγάπη. Μάλιστα «η αγάπη και το γέλιο» είναι η συνταγή που δίνει μια γιατρός σε όλους τους ασθενείς της που πάσχουν από MCS. Ναι, «η χαρούμενη καρδιά κάνει καλό ως γιατρικό».​—Παροιμίες 17:22.

Ωστόσο, οι πάσχοντες από MCS, λόγω της ευαισθησίας τους στα αρώματα, στα υλικά καθαρισμού, στα αποσμητικά και σε άλλες χημικές ουσίες με τις οποίες οι περισσότεροι από εμάς έρχονται σε επαφή στις καθημερινές τους δραστηριότητες, μπορεί να δυσκολεύονται πολύ να απολαύσουν τέτοια ευχάριστη συναναστροφή που τη χαρακτηρίζει η αγάπη. Πώς αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις οι πάσχοντες από MCS; Και κάτι εξίσου σημαντικό: Τι μπορούν να κάνουν οι άλλοι για να τους βοηθήσουν; Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει αυτά τα ζητήματα.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 7]

Χρειάζεστε Τόσο Πολλές Χημικές Ουσίες;

Όλοι πρέπει να περιορίζουμε στο ελάχιστο την έκθεσή μας σε ενδεχομένως τοξικές χημικές ουσίες. Σε αυτές περιλαμβάνονται και ουσίες που έχουμε στο σπίτι. Το βιβλίο Έκθεση σε Χημικές Ουσίες (Chemical Exposures) λέει: «Φαίνεται ότι οι ρυπαντές του αέρα των εσωτερικών χώρων συγκαταλέγονται στα ισχυρότερα αίτια που προκαλούν χημικές ευαισθησίες. Στους εσωτερικούς χώρους υπάρχουν περίπλοκα μείγματα που περιέχουν σε μικρές ποσότητες εκατοντάδες διαφορετικές πτητικές οργανικές χημικές ουσίες».d

Ρωτήστε, λοιπόν, τον εαυτό σας αν χρειάζεστε πραγματικά όλες τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιείτε, κυρίως δε τα εντομοκτόνα και τα προϊόντα που περιέχουν πτητικά διαλυτικά. Έχετε δοκιμάσει μη τοξικές εναλλακτικές ουσίες; Αν όμως χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε μια ενδεχομένως επικίνδυνη χημική ουσία, φροντίστε να πάρετε πρώτα όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις. Επίσης, φροντίστε να την αποθηκεύετε σε ασφαλές μέρος όπου δεν μπορούν να φτάσουν τα παιδιά και όπου οι τυχόν αναθυμιάσεις δεν θα βλάψουν κάποιον. Να θυμάστε ότι ακόμη και χημικές ουσίες που βρίσκονται μέσα σε σφραγισμένα δοχεία ίσως αναδίδουν αναθυμιάσεις.

Η προσοχή ως προς τις χημικές ουσίες εφαρμόζεται και στο τι βάζουμε ή τι πέφτει κατά λάθος πάνω στο δέρμα μας. Πολλές χημικές ουσίες, περιλαμβανομένων και αρωμάτων, διεισδύουν στο κυκλοφορικό σύστημα διαμέσου του δέρματος. Γι’ αυτό, ορισμένα φάρμακα χορηγούνται με τη μορφή έμπλαστρου. Αν λοιπόν πέσει κατά λάθος κάποια τοξική χημική ουσία πάνω στο δέρμα σας, «η πρώτη και πιο άμεση θεραπεία που πρέπει να εφαρμόσετε είναι να ξεπλύνετε καλά τη χημική ουσία από το δέρμα σας», λέει το βιβλίο Κουρασμένοι ή Δηλητηριασμένοι; (Tired or Toxic?)

Πολλοί άνθρωποι που πάσχουν από πολλαπλή χημική ευαισθησία είναι ευαίσθητοι στα αρώματα. Το 95 τοις εκατό των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στα αρώματα είναι συνθετικές ενώσεις οι οποίες προέρχονται από το πετρέλαιο. Ακετόνη, καμφορά, βενζαλδεΰδη, αιθανόλη, γ-τερπινένιο και πολλές άλλες χημικές ουσίες συγκαταλέγονται στα χρησιμοποιούμενα συστατικά. Οι κίνδυνοι που εμπερικλείουν για την υγεία αυτές οι ουσίες έχουν δημοσιοποιηθεί​—στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος. Το ίδιο ισχύει και για τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στα αποσμητικά χώρου. Σύμφωνα με το Ενημερωτικό Δελτίο του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας (University of California at Berkeley Wellness Letter), οι περιβαλλοντολόγοι, όταν ασχολούνται με τα αποσμητικά χώρου, «τα μελετούν ως ουσίες που ρυπαίνουν​—όχι που βελτιώνουν—​τον αέρα των εσωτερικών χώρων». Τα αποσμητικά χώρου δεν εξαλείφουν τις άσχημες οσμές, αλλά τις καλύπτουν.

Όπως αναφέρει το βιβλίο Υπολογισμένοι Κίνδυνοι (Calculated Risks), «μια από τις βασικότερες αρχές της τοξικολογίας [είναι ότι] όλες οι χημικές ουσίες είναι τοξικές όταν η έκθεση σε αυτές λαβαίνει χώρα υπό ορισμένες συνθήκες».

[Υποσημείωση]