«Εξακολούθησε να Μιλάς και Μη Σωπάσεις»

1-3. Γιατί έχει έρθει ο απόστολος Παύλος στην Κόρινθο, και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει;

ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ στα τέλη του έτους 50 Κ.Χ. Ο απόστολος Παύλος είναι στην Κόρινθο, ένα πλούσιο κέντρο εμπορίου που φιλοξενεί μεγάλο πληθυσμό Ελλήνων, Ρωμαίων και Ιουδαίων.* Ο Παύλος δεν έχει έρθει εδώ για αγοραπωλησίες ούτε για να βρει εργασία. Έχει έρθει στην Κόρινθο για έναν πολύ σημαντικότερο λόγο​—να δώσει μαρτυρία για τη Βασιλεία του Θεού. Εντούτοις, χρειάζεται κάποιο μέρος για να μείνει, και δεν επιθυμεί επ’ ουδενί να επιβαρύνει άλλους οικονομικά. Δεν θέλει να δώσει σε κανέναν την εντύπωση ότι ζει από το λόγο του Θεού. Τι θα κάνει;

² Ο Παύλος ξέρει μια τέχνη​—τη σκηνοποιία. Δεν πρόκειται για εύκολη δουλειά, αλλά είναι πρόθυμος να εργαστεί με τα χέρια του για να συντηρηθεί. Θα βρει εργασία εδώ, σε αυτή την πολύβουη πόλη; Θα εντοπίσει ένα κατάλληλο μέρος για να μείνει; Παρότι αντιμετωπίζει αυτές τις δυσκολίες, ο Παύλος δεν ξεχνάει το κύριο έργο του, τη διακονία.

³ Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, ο Παύλος έμεινε στην Κόρινθο αρκετό διάστημα, και η διακονία του εκεί απέφερε πολλούς καρπούς. Ποια διδάγματα μπορούμε να πάρουμε εμείς από τις δραστηριότητες του Παύλου στην Κόρινθο, τα οποία θα μας βοηθήσουν να δίνουμε πλήρη μαρτυρία για τη Βασιλεία του Θεού στον τομέα μας;

4, 5. (α) Πού έμενε ο Παύλος ενόσω βρισκόταν στην Κόρινθο, και τι εργασία έκανε; (β) Πώς είχε γίνει ίσως ο Παύλος σκηνοποιός;

⁴ Λίγο καιρό αφότου έφτασε στην Κόρινθο, ο Παύλος γνώρισε ένα φιλόξενο αντρόγυνο​—έναν άνθρωπο εβραϊκής καταγωγής ονόματι Ακύλα και τη σύζυγό του την Πρίσκιλλα, ή αλλιώς Πρίσκα. Αυτοί εγκαταστάθηκαν στην Κόρινθο εξαιτίας ενός διατάγματος του Αυτοκράτορα Κλαύδιου με το οποίο δινόταν η προσταγή σε «όλους τους Ιουδαίους να φύγουν από τη Ρώμη». (Πράξ. 18:1, 2) Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα καλοδέχτηκαν τον Παύλο, όχι μόνο στο σπίτι τους, αλλά και στην επιχείρησή τους. Διαβάζουμε: «Επειδή είχαν το ίδιο επάγγελμα [ο Παύλος] έμενε στο σπίτι τους και εργάζονταν, γιατί ήταν σκηνοποιοί στο επάγγελμα». (Πράξ. 18:3) Ο Παύλος έμενε στο σπίτι αυτού του ανοιχτόκαρδου αντρογύνου καθ’ όλη τη διάρκεια της διακονίας του στην Κόρινθο. Ενόσω έμενε με τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, ίσως έγραψε μερικές από τις επιστολές που αποτέλεσαν αργότερα μέρος του Βιβλικού κανόνα.*

⁵ Πώς ήταν δυνατόν ο Παύλος, ο οποίος είχε σπουδάσει «στα πόδια του Γαμαλιήλ», να είναι και σκηνοποιός στο επάγγελμα; (Πράξ. 22:3) Οι Ιουδαίοι του πρώτου αιώνα προφανώς δεν το θεωρούσαν υποτιμητικό να διδάξουν στα παιδιά τους κάποια τέχνη, ακόμη και αν τα παιδιά αυτά λάβαιναν επιπρόσθετη εκπαίδευση. Εφόσον ο Παύλος καταγόταν από την Ταρσό της Κιλικίας, περιοχή φημισμένη για το κιλίκιο, ένα ύφασμα από το οποίο έφτιαχναν σκηνές, πιθανώς έμαθε την εν λόγω τέχνη στη νεανική του ηλικία. Τι περιλάμβανε η σκηνοποιία; Η τέχνη αυτή μπορούσε να περιλαμβάνει το να υφαίνει κάποιος το πανί για τις σκηνές ή το να κόβει και να ράβει αυτό το τραχύ και δύσκαμπτο ύφασμα για να φτιάξει τις σκηνές. Ούτως ή άλλως, επρόκειτο για σκληρή εργασία.

6, 7. (α) Πώς έβλεπε ο Παύλος τη σκηνοποιία, και τι δείχνει ότι ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα είχαν παρόμοια άποψη; (β) Πώς ακολουθούν οι Χριστιανοί σήμερα το παράδειγμα του Παύλου, του Ακύλα και της Πρίσκιλλας;

⁶ Ο Παύλος δεν θεωρούσε τη σκηνοποιία κύριο έργο της ζωής του. Ασκούσε αυτό το επάγγελμα μόνο για να συντηρείται στη διακονία και να μπορεί να διακηρύττει τα καλά νέα «δωρεάν». (2 Κορ. 11:7) Πώς έβλεπαν το επάγγελμά τους ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα; Ως Χριστιανοί, αναμφίβολα έβλεπαν την εργασία όπως ο Παύλος. Μάλιστα, όταν ο Παύλος έφυγε από την Κόρινθο το 52 Κ.Χ., ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα τα άφησαν όλα πίσω και τον ακολούθησαν στην Έφεσο, όπου το σπίτι τους χρησιμοποιήθηκε ως χώρος συνάθροισης της τοπικής εκκλησίας. (1 Κορ. 16:19) Αργότερα επέστρεψαν στη Ρώμη και κατόπιν ξαναπήγαν στην Έφεσο. Αυτό το αντρόγυνο ζηλωτών έβαζε τα συμφέροντα της Βασιλείας στην πρώτη θέση και δαπανούνταν πρόθυμα υπηρετώντας τους άλλους, με αποτέλεσμα να τους ευγνωμονούν «όλες οι εκκλησίες των εθνών».​—Ρωμ. 16:3-5· 2 Τιμ. 4:19.

⁷ Οι σύγχρονοι Χριστιανοί ακολουθούν το παράδειγμα του Παύλου, του Ακύλα και της Πρίσκιλλας. Ζηλωτές διάκονοι σήμερα εργάζονται σκληρά “ώστε να μην προκαλέσουν δαπανηρή επιβάρυνση” σε άλλους. (1 Θεσ. 2:9) Προς έπαινό τους, πολλοί ολοχρόνιοι διαγγελείς της Βασιλείας εργάζονται με μειωμένο ωράριο ή κάνουν εποχιακές εργασίες για να συντηρούνται στο κύριο έργο της ζωής τους, τη Χριστιανική διακονία. Όπως ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα, έτσι και πολλοί ανοιχτόκαρδοι υπηρέτες του Ιεχωβά ανοίγουν τα σπίτια τους για τους περιοδεύοντες επισκόπους. Εκείνοι που “ακολουθούν την πορεία της φιλοξενίας” γνωρίζουν πόσο ενθαρρυντικό και εποικοδομητικό μπορεί να είναι αυτό.​—Ρωμ. 12:13.

8, 9. Πώς αντέδρασε ο Παύλος όταν η εντατική του μαρτυρία προς τους Ιουδαίους συνάντησε εναντίωση, και πού πήγε κατόπιν να κηρύξει;

⁸ Το γεγονός ότι ο Παύλος έβλεπε την εργασία ως μέσο για την επίτευξη ενός στόχου έγινε φανερό όταν ο Σίλας και ο Τιμόθεος κατέφθασαν από τη Μακεδονία με άφθονα δώρα. (2 Κορ. 11:9) Αμέσως, ο Παύλος «άρχισε να ασχολείται εντατικά με το λόγο [«αφοσιώθηκε εξ ολοκλήρου εις το κήρυγμα», Η Καινή Διαθήκη «των Τεσσάρων Καθηγητών»]». (Πράξ. 18:5) Ωστόσο, αυτή η εντατική μαρτυρία προς τους Ιουδαίους συνάντησε μεγάλη εναντίωση. Αποποιούμενος οποιαδήποτε περαιτέρω ευθύνη για την άρνησή τους να δεχτούν το ζωοσωτήριο άγγελμα σχετικά με τον Χριστό, ο Παύλος τίναξε τα ενδύματά του και είπε στους Ιουδαίους εναντίους του: «Το αίμα σας ας είναι πάνω στα κεφάλια σας. Εγώ είμαι καθαρός. Από τώρα και στο εξής θα πηγαίνω σε εθνικούς».​—Πράξ. 18:6· Ιεζ. 3:18, 19.

⁹ Πού, λοιπόν, θα κήρυττε τώρα ο Παύλος; Ένας άντρας ονόματι Τίτιος Ιούστος, πιθανότατα προσήλυτος στον Ιουδαϊσμό ο οποίος έμενε ακριβώς δίπλα στη συναγωγή, διέθεσε το σπίτι του στον Παύλο. Έτσι λοιπόν, ο Παύλος μεταφέρθηκε από τη συναγωγή στο σπίτι του Ιούστου. (Πράξ. 18:7) Ο Παύλος εξακολούθησε να κατοικεί στο σπίτι του Ακύλα και της Πρίσκιλλας όσο βρισκόταν στην Κόρινθο, αλλά το σπίτι του Ιούστου έγινε το κέντρο από το οποίο ο απόστολος συνέχισε τη δράση του στο κήρυγμα.

10. Τι δείχνει ότι ο Παύλος δεν αποφάσισε να κηρύττει αποκλειστικά σε εθνικούς;

¹⁰ Μήπως η δήλωση του Παύλου ότι στο εξής θα πήγαινε σε εθνικούς σήμαινε ότι θα έπαυε εντελώς να ασχολείται με όλους τους Ιουδαίους και τους προσήλυτους στον Ιουδαϊσμό, ακόμη και με εκείνους που ήταν δεκτικοί; Κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Για παράδειγμα, «ο Κρίσπος . . . , ο αρχισυνάγωγος, πίστεψε στον Κύριο, αυτός και όλο το σπιτικό του». Προφανώς, κάποιοι από εκείνους που είχαν δεσμούς με τη συναγωγή συντάχθηκαν με τον Κρίσπο, διότι η Γραφή λέει: «Πολλοί από τους Κορινθίους που άκουγαν άρχισαν να πιστεύουν και να βαφτίζονται». (Πράξ. 18:8) Ως αποτέλεσμα, το σπίτι του Τίτιου Ιούστου έγινε το μέρος όπου συναθροιζόταν η νεοσύστατη Χριστιανική εκκλησία της Κορίνθου. Αν αυτή η περικοπή των Πράξεων παρουσιάζεται με το χαρακτηριστικό τρόπο του Λουκά​—δηλαδή με χρονολογική σειρά—​τότε η μεταστροφή εκείνων των Ιουδαίων ή προσηλύτων έλαβε χώρα αφού ο Παύλος τίναξε τα ενδύματά του. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε το περιστατικό αυτό λέει πάρα πολλά σχετικά με την ευελιξία του αποστόλου.

11. Πώς μιμούνται τον Παύλο οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σήμερα καθώς προσπαθούν να πλησιάσουν τους ανθρώπους στο Χριστιανικό κόσμο;

¹¹ Σε πολλές χώρες σήμερα, οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου είναι καθιερωμένες και ασκούν ισχυρή επιρροή στα μέλη τους. Σε διάφορες χώρες και νησιά, οι ιεραπόστολοι του Χριστιανικού κόσμου έχουν προσηλυτίσει πάρα πολλούς ανθρώπους. Όσοι αυτοαποκαλούνται Χριστιανοί είναι πολλές φορές δέσμιοι της παράδοσης, όπως ήταν και οι Ιουδαίοι στην Κόρινθο του πρώτου αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, όπως ο Παύλος, έτσι και εμείς ως Μάρτυρες του Ιεχωβά προσπαθούμε με ζήλο να πλησιάσουμε τέτοια άτομα, οικοδομώντας πάνω σε οποιαδήποτε γνώση των Γραφών ίσως διαθέτουν. Ακόμη και όταν αυτοί μας εναντιώνονται ή όταν οι θρησκευτικοί τους ηγέτες μάς διώκουν, εμείς δεν απελπιζόμαστε. Ανάμεσα σε αυτούς που «έχουν ζήλο για τον Θεό αλλά όχι σύμφωνα με ακριβή γνώση», ίσως υπάρχουν πολλοί πράοι τους οποίους χρειάζεται να ψάξουμε και να βρούμε.​—Ρωμ. 10:2.

12. Ποια διαβεβαίωση λαβαίνει ο Παύλος σε όραμα;

¹² Όποια αμφιβολία και αν είχε ο Παύλος σχετικά με τη συνέχιση της διακονίας του στην Κόρινθο πρέπει να διαλύθηκε τη νύχτα που εμφανίστηκε σε αυτόν ο Κύριος Ιησούς σε όραμα και του είπε: «Μη φοβάσαι, αλλά εξακολούθησε να μιλάς και μη σωπάσεις, επειδή εγώ είμαι μαζί σου και κανείς δεν θα σου επιτεθεί για να σου κάνει κακό· διότι έχω πολύ λαό σε αυτή την πόλη». (Πράξ. 18:9, 10) Τι ενθαρρυντικό όραμα! Ο ίδιος ο Κύριος διαβεβαίωσε τον Παύλο ότι θα ήταν προστατευμένος από κάθε κακό και ότι υπήρχαν πολλοί άξιοι στην πόλη. Πώς ανταποκρίθηκε ο Παύλος σε αυτό το όραμα; Διαβάζουμε: «Έμεινε εκεί έναν χρόνο και έξι μήνες, διδάσκοντας ανάμεσά τους το λόγο του Θεού».​—Πράξ. 18:11.

13. Ποιο περιστατικό ίσως ήρθε στο μυαλό του Παύλου καθώς πλησίαζε στη δικαστική έδρα, αλλά ποιο λόγο είχε να περιμένει διαφορετική έκβαση;

¹³ Αφού δαπάνησε περίπου έναν χρόνο στην Κόρινθο, ο Παύλος έλαβε περαιτέρω αποδείξεις για την υποστήριξη του Κυρίου. «Οι Ιουδαίοι ξεσηκώθηκαν σύσσωμοι κατά του Παύλου και τον οδήγησαν στη δικαστική έδρα», το αποκαλούμενο βῆμα. (Πράξ. 18:12, Κείμενο) Το βῆμα, το οποίο όπως πιστεύουν μερικοί ήταν μια υπερυψωμένη εξέδρα από κυανό και λευκό μάρμαρο γεμάτη διακοσμητικά ανάγλυφα, ίσως βρισκόταν κοντά στο κέντρο της αγοράς της Κορίνθου. Ο ανοιχτός χώρος μπροστά από το βῆμα μπορούσε να χωρέσει αρκετό κόσμο. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις υποδεικνύουν ότι η δικαστική έδρα ίσως απείχε ελάχιστα από τη συναγωγή και, συνεπώς, από το σπίτι του Ιούστου. Καθώς ο Παύλος πλησίαζε στο βῆμα, ίσως ήρθε στο μυαλό του ο λιθοβολισμός του Στεφάνου, ο οποίος μερικές φορές αποκαλείται ο πρώτος Χριστιανός μάρτυρας. Ο Παύλος, γνωστός τότε ως Σαύλος, είχε επιδοκιμάσει «το φόνο του». (Πράξ. 8:1) Θα πάθαινε τώρα ο Παύλος κάτι παρόμοιο; Όχι, διότι του είχε δοθεί η υπόσχεση: «Κανείς δεν θα . . . σου κάνει κακό».​—Πράξ. 18:10.

14, 15. (α) Ποια κατηγορία εκτόξευσαν οι Ιουδαίοι κατά του Παύλου, και γιατί απέρριψε ο Γαλλίων την υπόθεση; (β) Τι έπαθε ο Σωσθένης, και τι μπορεί να απέγινε αυτός;

¹⁴ Τι συνέβη όταν ο Παύλος έφτασε στη δικαστική έδρα; Ο δικαστής που βρισκόταν εκεί ήταν ο ανθύπατος της Αχαΐας, ονόματι Γαλλίων​—ο μεγαλύτερος αδελφός του Ρωμαίου φιλόσοφου Σενέκα. Οι Ιουδαίοι εκτόξευσαν την εξής κατηγορία κατά του Παύλου: «Αντίθετα προς το νόμο αυτός οδηγεί τους ανθρώπους σε άλλες πεποιθήσεις όσον αφορά τη λατρεία του Θεού». (Πράξ. 18:13) Οι Ιουδαίοι υπαινίχθηκαν ότι ο Παύλος έκανε παράνομο προσηλυτισμό. Εντούτοις, ο Γαλλίων αντιλήφθηκε ότι ο Παύλος δεν είχε διαπράξει κανένα «αδίκημα» και δεν ήταν ένοχος για καμία «φαύλη πράξη». (Πράξ. 18:14) Ο Γαλλίων δεν είχε πρόθεση να αναμειχθεί στις διαφωνίες των Ιουδαίων. Μάλιστα, προτού καν ο Παύλος πει έστω και μία λέξη για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ο Γαλλίων απέρριψε την υπόθεση! Οι κατήγοροι εξοργίστηκαν. Ξέσπασαν το θυμό τους στον Σωσθένη, ο οποίος πιθανώς είχε αντικαταστήσει τον Κρίσπο ως αρχισυνάγωγος. Άρπαξαν τον Σωσθένη «και άρχισαν να τον χτυπούν μπροστά στη δικαστική έδρα».​—Πράξ. 18:17.

¹⁵ Γιατί δεν εμπόδισε ο Γαλλίων το πλήθος να δείρει τον Σωσθένη; Ίσως ο Γαλλίων θεώρησε ότι ο Σωσθένης είχε ηγηθεί της οχλοκρατικής ενέργειας κατά του Παύλου και επομένως έπαθε ό,τι του άξιζε. Είτε έτσι είτε αλλιώς, το περιστατικό μπορεί να είχε καλή έκβαση. Στην πρώτη του επιστολή προς την εκκλησία της Κορίνθου, η οποία γράφτηκε αρκετά χρόνια αργότερα, ο Παύλος αναφέρθηκε σε κάποιον Σωσθένη ως αδελφό. (1 Κορ. 1:1, 2) Ήταν άραγε ο ίδιος Σωσθένης που είχε ξυλοκοπηθεί στην Κόρινθο; Αν ναι, τότε εκείνη η οδυνηρή εμπειρία ίσως βοήθησε τον Σωσθένη να ασπαστεί τη Χριστιανοσύνη.

16. Πώς πρέπει να επηρεάζουν τη διακονία μας τα λόγια του Κυρίου: «Εξακολούθησε να μιλάς και μη σωπάσεις, επειδή εγώ είμαι μαζί σου»;

¹⁶ Θυμηθείτε ότι πρώτα οι Ιουδαίοι απέρριψαν το κήρυγμα του Παύλου και κατόπιν ο Κύριος Ιησούς τον διαβεβαίωσε: «Μη φοβάσαι, αλλά εξακολούθησε να μιλάς και μη σωπάσεις, επειδή εγώ είμαι μαζί σου». (Πράξ. 18:9, 10) Είναι καλό να θυμόμαστε αυτά τα λόγια, ιδιαίτερα όταν το άγγελμά μας απορρίπτεται. Ποτέ μην ξεχνάτε ότι ο Ιεχωβά διαβάζει καρδιές και ελκύει στον εαυτό του τα άτομα που έχουν ειλικρινή καρδιά. (1 Σαμ. 16:7· Ιωάν. 6:44) Πώς μας ενθαρρύνει αυτό να παραμένουμε δραστήριοι στη διακονία! Κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες άτομα βαφτίζονται​—εκατοντάδες κάθε μέρα. Σε εκείνους που τηρούν την εντολή να “κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη”, ο Ιησούς δίνει τη διαβεβαίωση: «Εγώ είμαι μαζί σας όλες τις ημέρες μέχρι την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων».​—Ματθ. 28:19, 20.

17, 18. Τι μπορεί να συλλογιζόταν ο Παύλος καθώς έπλεε προς την Έφεσο;

¹⁷ Το αν η στάση του Γαλλίωνα προς τους κατηγόρους του Παύλου οδήγησε σε μια περίοδο ειρήνης για τη νεοσύστατη Χριστιανική εκκλησία στην Κόρινθο δεν μπορεί να εξακριβωθεί. Ωστόσο, ο Παύλος έμεινε «ακόμη αρκετές ημέρες» προτού αποχαιρετήσει τους Κορίνθιους αδελφούς του. Την άνοιξη του 52 Κ.Χ., ετοιμάστηκε να αποπλεύσει για τη Συρία από το λιμάνι των Κεγχρεών, περίπου 11 χιλιόμετρα ανατολικά της Κορίνθου. Προτού, όμως, φύγει από τις Κεγχρεές, ο Παύλος “είχε κόψει κοντά τα μαλλιά του γιατί είχε ευχή”.* (Πράξ. 18:18) Έπειτα, πήρε μαζί του τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα και διέπλευσε το Αιγαίο ως την Έφεσο στη Μικρά Ασία.

¹⁸ Καθώς ο Παύλος απέπλεε από τις Κεγχρεές, πιθανότατα συλλογιζόταν το διάστημα που έμεινε στην Κόρινθο. Είχε πολλές ωραίες αναμνήσεις καθώς και λόγους να νιώθει βαθιά ικανοποίηση. Η 18μηνη διακονία του εκεί είχε αποφέρει καρπούς. Είχε ιδρυθεί η πρώτη εκκλησία στην Κόρινθο, με χώρο συναθροίσεων το σπίτι του Ιούστου. Μεταξύ αυτών που έγιναν πιστοί ήταν ο Ιούστος, ο Κρίσπος και το σπιτικό του και πολλοί άλλοι. Εκείνοι οι καινούριοι πιστοί ήταν αγαπητοί στον Παύλο, επειδή τους είχε βοηθήσει να γίνουν Χριστιανοί. Αργότερα θα τους έγραφε και θα τους αποκαλούσε συστατική επιστολή χαραγμένη στην καρδιά του. Και εμείς νιώθουμε δεμένοι με τα άτομα που είχαμε το προνόμιο να βοηθήσουμε να ενστερνιστούν την αληθινή λατρεία. Πόσο ικανοποιητικό είναι να βλέπουμε τέτοιες ζωντανές «συστατικές επιστολές»!​—2 Κορ. 3:1-3.

19, 20. Τι έκανε ο Παύλος μόλις έφτασε στην Έφεσο, και τι μαθαίνουμε εμείς από αυτόν όσον αφορά την επιδίωξη πνευματικών στόχων;

¹⁹ Μόλις ο Παύλος έφτασε στην Έφεσο, άρχισε αμέσως το έργο του. «Μπήκε στη συναγωγή και συζήτησε λογικά με τους Ιουδαίους». (Πράξ. 18:19) Ο Παύλος έμεινε στην Έφεσο λίγο μόνο καιρό εκείνη τη φορά. Παρότι του ζήτησαν να μείνει περισσότερο, «αυτός δεν συναινούσε». Όταν αποχαιρέτησε τους Εφεσίους, τους είπε: «Θα επιστρέψω πάλι σε εσάς, αν θέλει ο Ιεχωβά». (Πράξ. 18:20, 21) Ο Παύλος αναμφίβολα αναγνώριζε ότι στην Έφεσο έπρεπε να γίνει πολύ κήρυγμα. Ο απόστολος σχεδίαζε να επιστρέψει, αλλά επέλεξε να αφήσει τα πράγματα στα χέρια του Ιεχωβά. Δεν είναι αυτό καλό παράδειγμα για να το θυμόμαστε εμείς; Όσον αφορά την επιδίωξη πνευματικών στόχων, χρειάζεται να παίρνουμε την πρωτοβουλία. Εντούτοις, πρέπει πάντοτε να στηριζόμαστε στην κατεύθυνση του Ιεχωβά και να επιζητούμε να ενεργούμε σε αρμονία με το θέλημά του.​—Ιακ. 4:15.

²⁰ Αφού άφησε τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα στην Έφεσο, ο Παύλος απέπλευσε και κατέβηκε στην Καισάρεια. Προφανώς «ανέβηκε» στην Ιερουσαλήμ και χαιρέτησε την εκκλησία εκεί. (Πράξ. 18:22, υποσ. στη ΜΝΚ) Κατόπιν ο Παύλος πήγε στη βάση του​—την Αντιόχεια της Συρίας. Η δεύτερη ιεραποστολική περιοδεία του είχε ολοκληρωθεί επιτυχώς. Τι τον περίμενε στην τελευταία του ιεραποστολική περιοδεία;