ΖΟΑΝ

(Ζόαν).

Αρχαία πόλη της Αιγύπτου η οποία χτίστηκε εφτά χρόνια μετά τη Χεβρών και επομένως βρισκόταν ήδη σε ύπαρξη την εποχή που ο Αβραάμ εισήλθε στη Χαναάν (1943 Π.Κ.Χ.). (Αρ 13:22· Γε 12:5· 13:18) Το Βιβλικό όνομα Ζόαν αντιστοιχεί με το αιγυπτιακό όνομα (ντ‛ν τ) μιας πόλης στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής του Δέλτα, περίπου 56 χλμ. ΝΔ του Πορτ Σάιντ. Γνωστότερη με το ελληνικό της όνομα, Τάνις (κοντά στο σημερινό Σαν ελ-Χάτζαρ), η πόλη αυτή βρισκόταν στο λεγόμενο τανιτικό κλάδο του Νείλου.

Στα εδάφια Ψαλμός 78:12, 43, η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται παράλληλα με την έκφραση «γη της Αιγύπτου» στην αφήγηση των θαυματουργικών πράξεων του Ιεχωβά υπέρ του Ισραήλ οι οποίες οδήγησαν στην Έξοδο. Αυτό έχει κάνει ορισμένους μελετητές να υποστηρίζουν ότι οι συναντήσεις του Μωυσή με τον Φαραώ έλαβαν χώρα στη Ζόαν. Παρόμοια, έχει δώσει το έναυσμα σε μερικούς να επιχειρήσουν τη σύνδεση της Ζόαν (Τάνιδος) με την πόλη Ραμεσσής, καθώς και με την πόλη Άβαρις, την οποία αναφέρει ο Μανέθων στην αφήγησή του σχετικά με τους αποκαλούμενους βασιλιάδες Υξώς. Ως αποτέλεσμα, πολλά σύγχρονα εγκυκλοπαιδικά συγγράμματα λένε ότι η Ζόαν μετονομάστηκε σε Αβάριδα υπό τους «Υξώς», στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Ραμεσσής υπό τη δυναστεία των Ραμεσιδών και τελικά ξανάγινε Ζόαν (με τον εξελληνισμένο τύπο «Τάνις»). Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι η Αγία Γραφή αναφέρει με συνέπεια το όνομα Ζόαν δείχνοντας ότι χρησιμοποιούνταν τόσο πριν από την Έξοδο (τον καιρό του Αβραάμ) και την εποχή της Εξόδου, όσο και τον όγδοο, τον έβδομο και τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. (την εποχή των προφητών Ησαΐα και Ιεζεκιήλ).

Αν η Ζόαν ήταν ο τόπος όπου συναντούσε ο Μωυσής τον Φαραώ, αυτό οπωσδήποτε θα αποτελούσε κάποια ένδειξη για το ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης της πορείας της Εξόδου. Εντούτοις, αρκετοί παράγοντες καθιστούν αυτή την άποψη αμφισβητήσιμη. Αν με το όνομα Ζόαν εννοούνταν αυτή η τοποθεσία, τότε η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί απλώς παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου», αλλά μια πολύ πιο εξειδικευμένη έκφραση η οποία προσδιορίζει την ακριβή τοποθεσία όπου συνέβησαν τα θαύματα. Αυτή η περιοριστική έννοια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, διότι οι Δέκα Πληγές δεν συνέβησαν σε ένα μόνο μέρος της Αιγύπτου (παραδείγματος χάρη σε ένα τμήμα του Δέλτα) αλλά σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό φαίνεται να υποστηρίζει την άποψη ότι η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται ως παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου».

Οι σύγχρονοι αυτοί μελετητές που επιδιώκουν να παρουσιάσουν τη Ζόαν (ή, σύμφωνα με τη σύνδεση που επιχειρούν, την Αβάριδα ή Ραμεσσής) ως την έδρα του Φαραώ την εποχή της Εξόδου στερούνται και πάλι Γραφικής υποστήριξης και επιβεβαίωσης από αρκετές απόψεις. Η Αγία Γραφή δείχνει ότι η πρώτη συνάντηση που είχε ο Μωυσής έλαβε χώρα στην άκρη του Νείλου Ποταμού. (Εξ 7:14, 15) Η Ζόαν (Τάνις) δεν βρίσκεται στον καθαυτό ποταμό, αλλά στις εκβολές μιας από τις αρχαίες διακλαδώσεις που εξέκλιναν από το κυρίως ρεύμα. Εξάλλου, επιχειρώντας να ταυτίσουν την πόλη Ραμεσσής με τη Ζόαν, ή αλλιώς Τάνιδα, παραβλέπουν το γεγονός ότι η Ζόαν υφίστατο ήδη ως πόλη τον καιρό του Αβραάμ, ενώ η Βιβλική Ρααμσής (Ραμεσσής) άρχισε να οικοδομείται από τους Ισραηλίτες στην Αίγυπτο ύστερα από 400 περίπου χρόνια (εκτός και αν με τη λέξη “οικοδομώ” η Αγία Γραφή εννοεί “εποικοδομώ”, δηλαδή ισχυροποιώ).—Εξ 1:11.

Αυτοί οι μελετητές ισχυρίζονται ότι η Ζόαν (η Άβαρις-Ραμεσσής, όπως την ονομάζουν) ήταν η πρωτεύουσα της Αιγύπτου την εποχή της Εξόδου, ενώ η Αγία Γραφή χαρακτηρίζει τη Ραμεσσής απλώς ως “τόπο αποθήκευσης”. Και υποστηρίζοντας ότι ο Ραμσής Β΄ ήταν ο Φαραώ της Εξόδου λόγω του ισχυρισμού του ότι αυτός έχτισε την πόλη Ραμεσσής (ή, ακριβέστερα, έναν τόπο ονόματι Περ-Ραμσή), αγνοούν το γεγονός ότι το χτίσιμο της Βιβλικής Ραμεσσής άρχισε 80 ή και περισσότερα χρόνια πριν από την Έξοδο (πριν από τη γέννηση του Μωυσή [Εξ 1:11–2:10]), ενώ οι ιστορικοί αποδίδουν στον Ραμσή Β΄ διακυβέρνηση μόνο 66 περίπου ετών.—Βλέπε ΡΑΑΜΣΗΣ, ΡΑΜΕΣΣΗΣ.

Παραμένει, λοιπόν, το ερώτημα γιατί η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται, όπως φαίνεται, ως παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου» σε σχέση με την εκτέλεση θαυματουργικών πράξεων από τον Ιεχωβά. Μολονότι δεν μπορούμε να απορρίψουμε εντελώς την εκδοχή να υπήρχε κάποια σύνδεση με την αυλή του Φαραώ, είναι επίσης καθ’ όλα πιθανό να χρησιμοποίησε ο ψαλμωδός το όνομα Ζόαν με αυτόν τον τρόπο λόγω της αρχαιότητας της πόλης, εφόσον ήταν προφανώς μια από τις πρώτες πόλεις που ιδρύθηκαν στην Αίγυπτο. Ή ο λόγος μπορεί να είναι η σπουδαιότητα της πόλης και η θέση της στην είσοδο της Αιγύπτου για όσους έρχονταν από την Παλαιστίνη—ίσως μάλιστα αυτή να ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη που αντίκρισε η οικογένεια του Ιακώβ όταν ήρθε στην Αίγυπτο. (Παράβαλε Ησ 30:2-4· βλέπε ΧΑΝΕΣ.) Καθώς βρίσκεται κοντά στη βόρεια άκρη της Αιγύπτου, το «πεδίο» της μπορεί ακόμη και να αναφέρεται μεταφορικά σε όλη την Κοιλάδα του Νείλου η οποία εκτείνεται προς το Ν, μέχρι το νότιο όριο της Αιγύπτου.

Η σπουδαιότητα της Ζόαν (Τάνιδος), ιδιαίτερα όσον αφορά τις εμπορικές συναλλαγές και τα θρησκευτικά οικοδομήματα, είναι αναμφισβήτητη. Υπάρχουν στοιχεία που πιστοποιούν ότι, από τον καιρό των πρώτων «δυναστειών» της Αιγύπτου και έπειτα, οι βασιλιάδες έχτισαν εκεί πολλά οικοδομήματα. Κατασκευάστηκε ένας μεγάλος ναός μήκους περίπου 305 μ. Ο Φαραώ Ραμσής Β΄ έστησε στην Τάνιδα ένα τεράστιο μονολιθικό άγαλμά του ύψους περίπου 28 μ. και βάρους 800 και πλέον τόνων. Οι Ασσύριοι βασιλιάδες Εσάρ-αδδών και Ασσουρμπανιπάλ χαρακτηρίζουν τη Ζόαν (η οποία ονομάζεται Σά’νου ή Σί’νου στις σφηνοειδείς επιγραφές) βασιλική πόλη υπό τη διοίκηση ενός άρχοντα. Πριν από αυτούς, ο προφήτης Ησαΐας, στη θεϊκή εξαγγελία εναντίον της Αιγύπτου, είχε κάνει λόγο για τους «άρχοντες της Ζόαν» και τους είχε κατατάξει μαζί με τους άρχοντες της Νοφ (Μέμφιδος), υποδηλώνοντας έτσι και την πολιτική σπουδαιότητα της Ζόαν. (Ησ 19:1, 11-13) Ο Τιρχάκα, ο Αιθίοπας ηγεμόνας της Αιγύπτου και σύγχρονος του Ησαΐα, λέγεται ότι χρησιμοποίησε τη Ζόαν (Τάνιδα) ως διοικητικό κέντρο της βόρειας Αιγύπτου.

Η κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Ασσυρίους υπό την ηγεσία του Εσάρ-αδδών και του Ασσουρμπανιπάλ απέδειξε την “ανοησία” των συμβούλων της Ζόαν. (Ησ 19:13) Κατόπιν, περίπου το 591 Π.Κ.Χ., ο προφήτης Ιεζεκιήλ προειδοποίησε ότι θα λάβαινε χώρα άλλη μια κατάκτηση, αυτή τη φορά από τον Βαβυλώνιο Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα, εξαιτίας της οποίας θα ξεσπούσε «φωτιά στη Ζόαν». (Ιεζ 29:17· 30:1, 10, 14) Ωστόσο, η Ζόαν (Τάνις) φαίνεται ότι επανέκτησε την ισχύ της και συνέχισε να είναι η μεγαλύτερη πόλη του Δέλτα στην Αίγυπτο μέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έκτοτε η νέα πόλη της Αλεξάνδρειας υποσκέλισε τη Ζόαν (Τάνιδα) σε εμπορική σπουδαιότητα και αυτή ακολούθησε φθίνουσα πορεία.