Μουσική—Μπορεί να Είναι μια Απειλή;
‘ΠΩΣ θα μπορούσε η μουσική πιθανόν να γίνει μια απειλή;’ μπορεί να ρωτήσετε. ‘Στο κάτω-κάτω, η μουσική είναι μόνο ήχος.’ Αυτό είναι αλήθεια, αλλά και οι ήχοι μπορούν να μας επηρεάσουν βαθιά. Ποιος δεν αντιδρά όταν ακούει μια στριγγλιά μέσα στη νέκρα της νύχτας; Και τι θα πούμε για το μεταδοτικό γέλιο; Όταν κάποιος από ένα ακροατήριο γελάσει ξαφνικά, συχνά ολόκληρο το ακροατήριο ξεσπά σε ασυγκράτητα γέλια.
Η Μουσική Έχει Δύναμη
Τώρα μετατρέψτε τους ήχους αυτούς σε μουσική. Ανάλογα με το είδος του τραγουδιού ή της μουσικής, γρήγορα αρχίζει να χτυπάει κανείς ελαφρά τα πόδια του, να κουνάει το σώμα του, να παίζει τα δάχτυλα του χεριού του, να μουρμουρίζει. Ένα ολόκληρο ακροατήριο μπορεί να επηρεαστεί! Από τι; Από τον ήχο της μουσικής.
Για παράδειγμα, κάποτε ο Δαβίδ, που αναφέρθηκε στην αρχή, υπηρετούσε σαν μουσικός στην αυλή του Βασιλιά Σαούλ. Ο νεαρός αυτός ήταν ‘επιδέξιος στο παίξιμο’ της άρπας. Και η μουσική του βοηθούσε για να ηρεμεί ο ανήσυχος Σαούλ.—1 Σαμουήλ 16:18-23.
Η μουσική διεγείρει τα συναισθήματα. Ένα ολόκληρο πλήθος μπορεί να ξεσηκωθεί όταν ένα συγκρότημα τζαζ αρχίσει να παίζει μια γνωστή μελωδία. Αυτοί που αγαπούν την κλασσική μουσική μπορεί να συγκινηθούν όταν ακούσουν την «Οβερτούρα 1812» του Τσαϊκόφσκυ. Με τις βίαιες μάχες, τα κανόνια να εκπυρσοκροτούν και οι καμπάνες της νίκης να ηχούν, όλοι σχεδόν φαντάζονται ότι βρίσκονται εκεί. Ναι, η μουσική έχει δύναμη.
Επί αιώνες, πολιτικοί και άρχοντες χρησιμοποίησαν τη δύναμη της μουσικής για να επηρεάσουν τις καρδιές των ανθρώπων. Με ποιον τρόπο; Με τους εθνικούς ύμνους και με τα πατριωτικά τραγούδια. Όπως ο Χίτλερ και το Ναζιστικό κόμμα χρησιμοποίησαν τον ύμνο «Ντόυτσλαντ, Ντόυτσλαντ, ύμπερ άλλες» (Γερμανία, Γερμανία πάνω από καθετί) για να οδηγήσουν τις μάζες στο θάνατο και στην καταστροφή! Είναι περίεργο το ότι ο ύμνος αυτός βασιζόταν πάνω σε κλασσική μουσική που συνέθεσε ο Χάιντν. Σ’ απάντηση, οι Βρετανοί υμνούσαν θερμά το «Θεέ Σώσε τον Βασιλιά.» Ο Χίτλερ, από την πλευρά του, γοητευόταν πάρα πολύ από τη μουσική του Βάγκνερ.
Η διεισδυτική δύναμη της μουσικής ήταν έκδηλη και στους Βιβλικούς χρόνους επίσης. Η αφήγηση της Εξόδου μας πληροφορεί ότι ενώ ο Μωυσής βρισκόταν στο όρος Χωρήβ για να πάρει τις εντολές του νόμου από τον Ιεχωβά, οι Ισραηλίτες έγιναν ανυπόμονοι και διέταξαν τον αδελφό του Μωυσή τον Ααρών να τους φτιάξει έναν άλλο θεό—ένα άγαλμα ενός μοσχαριού. Έπειτα πρόσφεραν θυσίες σ’ αυτό το είδωλο σε μια θρησκευτική γιορτή. Και τι έγινε μετά; «Και εκάθισεν ο λαός να φάγη και να πίη, και εσηκώθησαν να παίζωσι.»—Έξοδος 32:1-6.
Όταν ο Μωυσής και ο Ιησούς του Ναυή κατέβηκαν από το βουνό, άκουσαν ένα δυνατό θόρυβο από φωνές στο στρατόπεδο των Ισραηλιτών. Ο Ιησούς του Ναυή σκέφτηκε ότι ήταν θόρυβος μάχης. Αλλά ο Μωυσής κατάλαβε σωστά τον ήχο. Ήταν τραγούδι, όχι για νίκη ή ήττα από μια δυνατή μάχη. Ήταν «φωνή αδόντων.» Ο Μωυσής μπορούσε να πει από τον ασυνήθιστο ήχο που άκουσε ότι η μουσική συνδεόταν με κάτι κακό. Τι ήταν αυτό; Ο λαός τραγουδούσε και χόρευε γύρω από ένα χρυσό μοσχάρι. Μετείχαν σε μια ασυγκράτητη ειδωλολατρία τραγουδώντας και χορεύοντας. Η μουσική προεξείχε στην ψεύτικη και ανήθικη λατρεία τους.—Έξοδος 32:7-25.
Το γεγονός αυτό παρέχει για τους Χριστιανούς σήμερα μερικά μαθήματα. Πρώτα-πρώτα, η μουσική μπορεί να σας επηρεάσει. Ο σύγχρονος κόσμος είναι πάρα πολύ προσανατολισμένος στη μουσική. Πρέπει, όμως, οι συγκεντρώσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά να χαρακτηρίζονται από τραχιά μουσική ή κάποια άλλη δημοφιλή μουσική, με σεξουαλικούς χρωματισμούς που συμβάλλουν στη χαλαρή ηθική; Ποτέ δεν πρέπει να συμβαίνει αυτό! Στα πρόσφατα χρόνια, όμως, υπάρχει μια τάση χαλαρότητας γιατί ακόμη και πολλοί πρεσβύτεροι και γονείς ανέχονται αυτό το είδος της μουσικής. Μέρος της μουσικής αυτής εξυμνεί την ανηθικότητα, την ανταρσία, τα ναρκωτικά ακόμη και τον πνευματισμό.
Μήπως αυτό σημαίνει ότι η μουσική αυτή καθαυτή έχει κατ’ ανάγκη αρνητική επιρροή; Όχι καθόλου. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η μουσική χρησιμοποιήθηκε στην ιερή λατρεία του Ιεχωβά. Και ο Ιησούς, στην παραβολή του για την επιστροφή του ασώτου γιου, είπε ότι ο πατέρας γιόρτασε με ‘μουσική συμφωνία και χορούς’—Λουκάς 15:25.
Μπορεί η Μουσική να Μεταδώσει μια Φιλοσοφία;
Στους σύγχρονους καιρούς μας η μουσική παίζει έναν πολύ πιο επιτακτικό ρόλο στην καθημερινή ζωή. Στις τελευταίες λίγες δεκαετίες, έχει ξεπεταχτεί μια απέραντη βιομηχανία που βγάζει εκατοντάδες εκατομμύρια δίσκους και κασέτες κάθε χρόνο. Ενώ πριν από εκατό χρόνια η μόνη επαφή κάποιου με τη μουσική ήταν ν’ ακούσει ζωντανές εκτελέσεις ή να συμμετάσχει ο ίδιος δραστήρια, και αυτό σπάνια, σήμερα μπορεί ν’ ακούει κανείς μουσική κάθε μέρα. Γι αυτό το ερώτημα εξακολουθεί να είναι—μπορεί η μουσική να μεταδώσει μια φιλοσοφία; Μπορεί η μουσική να επηρεάσει τη σκέψη ενός ατόμου ή τον τρόπο της ζωής του;
Μια άμεση ένδειξη βρίσκεται στις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές διαφημίσεις. Πολλές εμπορικές διαφημίσεις συνοδεύονται από μουσική. Έτσι, με τη βοήθεια της μουσικής, το όνομα του προϊόντος χαράζεται στις διάνοιες—ακόμη και στις διάνοιες των παιδιών και των μωρών.
Στον αρχαίο Ισραήλ, η μουσική χρησιμοποιόταν με παρόμοιο τρόπο αλλά για έναν πολύ πιο ευγενικό σκοπό. Οι ψαλμοί τραγουδούνταν με μουσική, η οποία χωρίς αμφιβολία βοηθούσε το λαό να θυμάται τα λόγια. Για παράδειγμα, η αφήγηση της Αγίας Γραφής μας λέει ότι, στα εγκαίνια του ναού του Σολομώντα, συγκεντρώθηκαν οι Λευίτες ψαλτωδοί και άλλοι επίσης «εν κυμβάλοις και ψαλτηρίοις και κιθάραις, . . . και μετ’ αυτών εκατόν είκοσι ιερείς σαλπίζοντες δια σαλπίγγων τότε . . . ήχησαν οι σαλπιγκταί και οι ψαλτωδοί ομού μια φωνή, υμνούντες και δοξολογούντες τον Κύριον.» Εδώ, η μουσική ενέπνεε αυτούς που την άκουαν και ήταν εποικοδομητική. Χρησίμευε για να αινεί τον Ιεχωβά.—2 Χρονικών 5:12, 13.
Πιθανόν σ’ εκείνη την περίπτωση να τραγουδούσαν και να έπαιζαν τον Ψαλμό 136, και η μουσική ασφαλώς τους βοηθούσε να θυμούνται τα λόγια. Αυτό δείχνει ότι η μουσική μπορεί να μεταφέρει ένα μήνυμα. Μπορεί επίσης να γίνει το μέσον για να υποστηριχθεί κάποιο προϊόν ή μια φιλοσοφία, ή να συστήσει έναν τρόπο ζωής, είτε η μουσική συνοδεύεται με λόγια είτε όχι. Αυτό συμβαίνει και σήμερα είτε μιλάμε για την κλασσική είτε για τη μοντέρνα μουσική.
Για παράδειγμα, η Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια, στη βιογραφία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, «ο οποίος θεωρείτο από όλο τον κόσμο σαν ο μεγαλύτερος συνθέτης που έζησε ποτέ,» αναφέρει: «Αποκάλυψε πιο ζωντανά από οποιονδήποτε προκάτοχο του τη δύναμη της μουσικής να μεταφέρει μια φιλοσοφία της ζωής χωρίς τη βοήθεια γραπτού κειμένου.» Η διεθνώς γνωστή «Ποιμενική Συμφωνία» του είναι ένα παράδειγμα γι’ αυτό. Μεταδίδει καθαρά την αγάπη του Μπετόβεν για τη φύση. Ναι, η μουσική μπορεί να μας ξεσηκώσει και να επηρεάσει τα συναισθήματά μας.
Πάρτε σαν ένα άλλο παράδειγμα τα έργα του Αυστριακού συνθέτη Γκουστάβ Μάλερ, που είναι τώρα της μόδας ανάμεσα σ’ αυτούς που αγαπούν την κλασσική μουσική. Ένας ερευνητής της μουσικής μιλάει γι’ αυτή την «ψύχωση με το θάνατο» του συνθέτη και περιγράφει «την αδιάκοπη έρευνά του να ανακαλύψει κάποια έννοια της ζωής που να διαπότιζε τη ζωή και τη μουσική του Μάλερ.» Μιλώντας για τη «Συμφωνία του Αρ. 1,» ο συγγραφέας περιγράφει τα περιεχόμενα της, λέγοντας: «Η χαρά της ζωής επισκιάζεται από μια έμμονη ιδέα για το θάνατο.» Και συνεχίζει και λέει: «Η Συμφωνία ‘Αρ. 2’ αρχίζει με την έμμονη ιδέα του θανάτου . . . και αποκορυφώνεται με την παραδοχή της Χριστιανικής πίστεως για την αθανασία. . . . Σ’ αυτά τα έργα το θρησκευτικό στοιχείο είναι πολύ βαθύ.» Γιαυτό, δημιουργείται τώρα το ερώτημα, θα μπορούσε η θρησκευτική σύγχυση του Μάλερ, οι εμμονές ιδέες και οι νευρώσεις του να επηρεάσουν τον ακροατή;
Μια άλλη περίπτωση είναι η «Τελετουργία της Ανοίξεως» του Στραβίνσκυ. Αυτό το μουσικό μπαλέτο παρουσιάζει μια ειδωλολατρική τελετή στην οποία μια νεαρή παρθένα χορεύει μέχρι θανάτου για να εξευμενίσει τον θεό της ανοίξεως. Αυτή η τελετή, όπως έγραψε κάποιος σχολιαστής, «εκφράζεται εδώ με μουσική της οποίας το πιο χτυπητό χαρακτηριστικό είναι η ρυθμική της δύναμη—η υπνωτική, η ακαταμάχητη δύναμη των ρυθμικών παραστάσεων.» Το αποτέλεσμα είναι τρομαχτικό και ίσως ανησυχητικό. Μάλιστα, «σχεδιάστηκε για να ανατρέψει Ευρωπαϊκά καθιερωμένα σχετικά με την μουσική παράδοση.»
Γιαυτό, ακόμη και με την κλασσική μουσική πρέπει να σταθείτε για λίγο και να ρωτήσετε τον εαυτό σας, η υπερβολική έκθεση μου σε ένα ορισμένο είδος μουσικής θα μου φέρει κατάθλιψη ή υπερβολική συγκίνηση; Μήπως η φιλοσοφία του συνθέτη θα εισχωρήσει ανεπαίσθητα μέσα μου και ίσως επηρεάσει αρνητικά τη σκέψη μου; Φυσικά, αν η μουσική του συνθέτη δεν υπονομεύει την πίστη στον Δημιουργό και στα μεγαλειώδη έργα του, η επιρροή του συνθέτη μπορεί να αποδειχτεί ουδέτερη ή ακόμη και πολύ θετική. Αλλά και τότε πάλι, είναι πιθανό να ακούμε μουσική χωρίς να ξέρουμε τι ο συνθέτης είχε στο μυαλό του. Σ’ αυτή την περίπτωση το νόημα της μουσικής, αν υπάρχει, θα εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τη φαντασία του ακροατή.
Τώρα, μπορούν αυτά τα κριτήρια να εφαρμοστούν στη σύγχρονη μουσική; Είναι η μοντέρνα μουσική εποικοδομητική ή εξαχρειωτική; Θα μπορούσε να είναι μια απειλή για την Χριστιανική ηθική και την πνευματικότητα; Το επόμενο άρθρο μας θα αναλύσει αυτά και άλλα ζητήματα.
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δόλιους σκοπούς
[Εικόνες στη σελίδα 6]
Είναι όλη η μουσική τους εποικοδομητική;
ΜΑΛΕΡ
ΒΑΓΚΝΕΡ
ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ