Γουίλιαμ Τίντεϊλ—Άνθρωπος με Όραμα
Ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ γεννήθηκε στην Αγγλία «στα σύνορα της Ουαλίας», πιθανότατα στο Γκλόστερσερ, μολονότι δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τον ακριβή τόπο και την ημερομηνία. Τον Οκτώβριο του 1994, η Αγγλία γιόρτασε την 500ή επέτειο της γέννησης του ανθρώπου που ‘προσέφερε την Αγία Γραφή στην αγγλική’. Για αυτό το έργο ο Τίντεϊλ υπέστη μαρτυρικό θάνατο. Γιατί;
Ο ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΤΙΝΤΕΪΛ διέπρεψε στη μελέτη της κοινής ελληνικής και της λατινικής γλώσσας. Τον Ιούλιο του 1515, σε ηλικία το πολύ 21 ετών, αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το 1521 είχε ήδη χειροτονηθεί Ρωμαιοκαθολικός ιερέας. Εκείνη την εποχή, ο Καθολικισμός στη Γερμανία βρισκόταν σε αναβρασμό, λόγω της δράσης του Μαρτίνου Λούθηρου. Αλλά η Αγγλία παρέμεινε Καθολική χώρα, ωσότου ο Βασιλιάς Ερρίκος Η΄ αποσχίστηκε τελικά από τη Ρώμη το 1534.
Μολονότι η καθομιλουμένη στις ημέρες του Τίντεϊλ ήταν η αγγλική, στην εκπαίδευση χρησιμοποιούσαν μόνο τη λατινική. Αυτή ήταν επίσης η γλώσσα της εκκλησίας και της Αγίας Γραφής. Το 1546, η Σύνοδος του Τριδέντου επανέλαβε ότι έπρεπε να χρησιμοποιείται αποκλειστικά η λατινική Βουλγάτα που εξέδωσε ο Ιερώνυμος τον πέμπτο αιώνα. Ωστόσο, μόνο οι μορφωμένοι μπορούσαν να τη διαβάζουν. Γιατί θα έπρεπε οι κάτοικοι της Αγγλίας να στερούνται την Αγία Γραφή στην αγγλική καθώς και την ελευθερία να τη διαβάζουν; «Επιπλέον, και ο Ιερώνυμος μετέφρασε την αγία γραφή στη μητρική του γλώσσα· γιατί όχι και εμείς;» ήταν το επιχείρημα του Τίντεϊλ.
Ένα Βήμα Πίστης
Έπειτα από το διάστημα που δαπάνησε στην Οξφόρδη και, πιθανώς, ύστερα από κάποιες επιπρόσθετες σπουδές στο Κέμπριτζ, ο Τίντεϊλ εργάστηκε ως παιδαγωγός των μικρών γιων του Τζον Γουόλς επί δύο χρόνια στο Γκλόστερσερ. Εκείνη την περίοδο καλλιέργησε την επιθυμία να μεταφράσει την Αγία Γραφή στην αγγλική, και αναμφίβολα είχε την ευκαιρία να αναπτύξει τις μεταφραστικές του ικανότητες με τη βοήθεια του νέου Βιβλικού κειμένου του Έρασμου, το οποίο είχε το ελληνικό και το λατινικό κείμενο σε παράλληλες στήλες. Το 1523, ο Τίντεϊλ έφυγε από την οικογένεια Γουόλς και ταξίδεψε στο Λονδίνο. Σκοπός του ήταν να ζητήσει την άδεια του Κάθμπερτ Τένσταλ, επισκόπου του Λονδίνου, για τη μετάφρασή του.
Η έγκριση του Τένσταλ ήταν απαραίτητη επειδή οι διατάξεις μιας συνόδου που έγινε στην Οξφόρδη το 1408, οι οποίες είναι γνωστές ως οι Αποφάσεις της Οξφόρδης, περιλάμβαναν την απαγόρευση της μετάφρασης ή της ανάγνωσης της Αγίας Γραφής στην καθομιλουμένη, εκτός αν έδινε άδεια ο επίσκοπος. Επειδή τόλμησαν να παραβιάσουν αυτή την απαγόρευση, πολλοί περιοδεύοντες κήρυκες, γνωστοί ως Λολάρδοι, κάηκαν ως αιρετικοί. Αυτοί οι Λολάρδοι διάβαζαν και διένεμαν την Αγία Γραφή του Τζον Ουίκλιφ, μια αγγλική μετάφραση της Βουλγάτας. Ο Τίντεϊλ πίστευε ότι ήταν καιρός να μεταφράσει τα Χριστιανικά συγγράμματα από την κοινή ελληνική, προσφέροντας μια νέα, αυθεντική απόδοση στην εκκλησία του και στο λαό της Αγγλίας.
Ο επίσκοπος Τένσταλ ήταν ένας πολυμαθής άνθρωπος ο οποίος είχε κάνει πολλά για να ενθαρρύνει τον Έρασμο. Ως τεκμήριο των δικών του ικανοτήτων, ο Τίντεϊλ είχε μεταφράσει, προκειμένου να λάβει την έγκριση του Τένσταλ, κάποιον από τους λόγους του Ισοκράτη, ένα δύσκολο ελληνικό κείμενο. Ο Τίντεϊλ έτρεφε μεγάλες ελπίδες ότι ο Τένσταλ θα του παρείχε τη φιλία και την υποστήριξή του, και ότι θα δεχόταν την προσφορά του να μεταφράσει τις Γραφές. Τι θα έκανε ο επίσκοπος;
Απόρριψη—Γιατί;
Μολονότι ο Τίντεϊλ είχε συστατική επιστολή, ο Τένσταλ δεν τον δέχτηκε. Έτσι, ο Τίντεϊλ έπρεπε να γράψει και να ζητήσει ακρόαση. Δεν γνωρίζουμε αν τελικά ο Τένσταλ καταδέχτηκε να συναντήσει τον Τίντεϊλ, αλλά η απάντησή του ήταν: ‘Το σπίτι μου είναι γεμάτο’. Γιατί περιφρόνησε τόσο εσκεμμένα τον Τίντεϊλ ο Τένσταλ;
Το μεταρρυθμιστικό έργο του Λούθηρου στην ήπειρο της Ευρώπης ανησυχούσε πολύ την Καθολική Εκκλησία, πράγμα που είχε αντίκτυπο στην Αγγλία. Το 1521, ο Βασιλιάς Ερρίκος Η΄ εξέδωσε μια δυναμική πραγματεία με την οποία υποστήριζε τον πάπα έναντι του Λούθηρου. Από ευγνωμοσύνη, ο πάπας απένειμε στον Ερρίκο τον τίτλο «Αμύντωρ της Πίστεως».a Ο Καρδινάλιος του Ερρίκου, ο Γούλσι, ήταν επίσης δραστήριος, καταστρέφοντας τα βιβλία του Λούθηρου που εισάγονταν παράνομα. Ως Καθολικός επίσκοπος όσιος στον πάπα, στο βασιλιά και στον καρδινάλιό του, ο Τένσταλ ένιωθε ότι όφειλε να καταπνίξει κάθε τρόπο σκέψης που πιθανώς να ήταν σύμφωνος με τον στασιαστή Λούθηρο. Ο Τίντεϊλ ήταν από τους κύριους υπόπτους. Γιατί;
Κατά την παραμονή του στην οικογένεια Γουόλς, ο Τίντεϊλ είχε εκφραστεί άφοβα ενάντια στην άγνοια και στο φανατισμό των τοπικών κληρικών. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Τζον Στόουκσλι, ο οποίος είχε γνωρίσει τον Τίντεϊλ στην Οξφόρδη. Αυτός τελικά έγινε επίσκοπος του Λονδίνου στη θέση του Κάθμπερτ Τένσταλ.
Η εναντίωση προς τον Τίντεϊλ φαίνεται επίσης από μια σύγκρουση που είχε με έναν ανώτερο κληρικό ο οποίος είπε: «Καλύτερα να μείνουμε χωρίς το νόμο του Θεού παρά χωρίς το νόμο του πάπα». Με μνημειώδη λόγια, ο Τίντεϊλ απάντησε: ‘Αψηφώ τον Πάπα και όλους τους νόμους του. Αν ο Θεός φυλάξει τη ζωή μου, πριν περάσουν πολλά χρόνια, θα κάνω ένα αγόρι που σέρνει το αλέτρι να γνωρίζει περισσότερα για τις Γραφές από όσα εσύ’.
Ο Τίντεϊλ έπρεπε να εμφανιστεί ενώπιον του υπευθύνου της επισκοπής του Γούστερ, με την πλαστή κατηγορία ότι ήταν αιρετικός. «Με απείλησε σοβαρά και με εξύβρισε», θυμόταν αργότερα ο Τίντεϊλ, προσθέτοντας ότι τον μεταχειρίστηκαν σαν να ήταν «σκυλί». Δεν υπήρχε, όμως, καμιά απόδειξη για να καταδικαστεί ο Τίντεϊλ ως αιρετικός. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι όλα αυτά τα ζητήματα τα μεταβίβαζαν κρυφά στον Τένσταλ για να επηρεάσουν την απόφασή του.
Αφού έζησε ένα χρόνο στο Λονδίνο, ο Τίντεϊλ συμπέρανε: «Δεν υπήρχε καμιά θέση στο ανάκτορο του κυρίου μου στο Λονδίνο για να μεταφράσω την καινή Διαθήκη, αλλά επίσης . . . δεν υπήρχε καμιά θέση για να το κάνω αυτό σε ολόκληρη την Αγγλία». Είχε δίκιο. Μέσα στο κλίμα της καταπίεσης που επικρατούσε λόγω του έργου του Λούθηρου, ποιος τυπογράφος στην Αγγλία θα τολμούσε να εκδώσει μια Αγία Γραφή στην αγγλική; Έτσι, το 1524, ο Τίντεϊλ διέσχισε τη Μάγχη, και δεν επέστρεψε ποτέ.
Στην Ευρώπη και σε Νέα Προβλήματα
Μαζί με τα πολύτιμα βιβλία του, ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ κατέφυγε στη Γερμανία. Πήρε μαζί του δέκα λίρες, τις οποίες του είχε προσφέρει με καλοσύνη ο φίλος του Χάμφρεϊ Μόνμαουθ, ένας επιφανής Λονδρέζος έμπορος. Αυτό το δώρο σχεδόν αρκούσε εκείνη την εποχή για να δώσει στον Τίντεϊλ τη δυνατότητα να τυπώσει τις Ελληνικές Γραφές που σχεδίαζε να μεταφράσει. Ο Μόνμαουθ στη συνέχεια συνελήφθη επειδή βοήθησε τον Τίντεϊλ και επειδή θεωρούνταν ότι έδειχνε φιλική διάθεση προς τον Λούθηρο. Ανέκριναν και φυλάκισαν τον Μόνμαουθ στον Πύργο του Λονδίνου, και τον άφησαν ελεύθερο μόνο αφού πρώτα ζήτησε συγνώμη από τον Καρδινάλιο Γούλσι.
Δεν είναι βέβαιο το πού ακριβώς πήγε ο Τίντεϊλ στη Γερμανία. Μερικά στοιχεία δείχνουν ότι πήγε στο Αμβούργο, όπου ίσως έζησε ένα χρόνο. Συνάντησε τον Λούθηρο; Αυτό δεν είναι βέβαιο, αν και η κατηγορία εναντίον του Μόνμαουθ λέει ότι τον συνάντησε. Ένα είναι βέβαιο: Ο Τίντεϊλ καταγινόταν στη μετάφραση των Ελληνικών Γραφών. Πού θα τύπωνε το χειρόγραφό του; Ανέθεσε το έργο στον Πέτερ Κβέντελ που ζούσε στην Κολωνία.
Όλα πήγαιναν καλά, ωσότου ο εναντιούμενος Τζον Ντόμπνεκ, που ήταν γνωστός και ως Κοχλέους, έμαθε τι συνέβαινε. Ο Κοχλέους ανέφερε αμέσως τη διαπίστωσή του σε κάποιο στενό φίλο του Ερρίκου Η΄, ο οποίος σύντομα κατάφερε να απαγορευτεί η εκτύπωση της μετάφρασης του Τίντεϊλ από τον Κβέντελ.
Ο Τίντεϊλ και ο βοηθός του, ο Γουίλιαμ Ρόι, έφυγαν για να σώσουν τη ζωή τους, παίρνοντας μαζί τους τις σελίδες του Ευαγγελίου του Ματθαίου που είχαν τυπωθεί. Μέσω του Ρήνου κατέπλευσαν στη Βορμς, όπου ολοκλήρωσαν το έργο τους. Τελικά, τυπώθηκαν 6.000 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης της Καινής Διαθήκης (New Testament) του Τίντεϊλ.b
Επιτυχία—Παρά την Εναντίωση
Η μετάφραση και η εκτύπωση ήταν η μία δυσκολία. Η άλλη δυσκολία ήταν να εισχωρήσουν οι Άγιες Γραφές στη Βρετανία. Οι άνθρωποι της εκκλησίας και οι κοσμικές αρχές ήταν αποφασισμένοι να εμποδίσουν τις αποστολές μέσω της Μάγχης, αλλά μερικοί φιλικοί έμποροι βρήκαν τη λύση. Κρυμμένοι σε δέματα με υφάσματα και άλλες πραμάτειες, οι τόμοι πέρασαν κρυφά στις ακτές της Αγγλίας και από εκεί μέχρι τη Σκωτία. Ο Τίντεϊλ πήρε θάρρος, αλλά η μάχη του μόλις είχε αρχίσει.
Στις 11 Φεβρουαρίου 1526, ο Καρδινάλιος Γούλσι μαζί με 36 επισκόπους και άλλους ιεράρχες συγκεντρώθηκαν κοντά στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο «για να βλέπουν μεγάλα καλάθια με βιβλία να ρίχνονται στη φωτιά». Ανάμεσα στα βιβλία υπήρχαν και μερικά αντίτυπα της πολύτιμης μετάφρασης του Τίντεϊλ. Από αυτή την πρώτη έκδοση σήμερα υπάρχουν μόνο δύο αντίτυπα. Το μοναδικό πλήρες (από το οποίο λείπει μόνο το εξώφυλλο) βρίσκεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι το άλλο, από το οποίο λείπουν 71 σελίδες, ανακαλύφτηκε στη Βιβλιοθήκη του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου. Κανείς δεν γνωρίζει πώς βρέθηκε εκεί.
Ακάθεκτος, ο Τίντεϊλ συνέχισε να παράγει καινούριες εκδόσεις της μετάφρασής του, οι οποίες κατάσχονταν συστηματικά και καίγονταν από τους Άγγλους κληρικούς. Κατόπιν, ο Τένσταλ άλλαξε τακτική. Συμφώνησε με έναν έμπορο ονόματι Ογκάστιν Πάκινγκτον να αγοράζει οποιαδήποτε βιβλία του Τίντεϊλ, περιλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης, ώστε να τα καίει. Ο Πάκινγκτον αγόραζε τα βιβλία από τον Τίντεϊλ, με τον οποίο είχε κάνει συμφωνία. Το Χρονικό (Chronicle) του Χάλε αναφέρει: «Ο επίσκοπος έπαιρνε τα βιβλία, ο Πάκινγκτον τις ευχαριστίες και ο Τίντεϊλ τα χρήματα. Στη συνέχεια, καθώς τυπώνονταν περισσότερα αντίτυπα της Καινής Διαθήκης, αυτά κατέφταναν αθρόα στην Αγγλία».
Γιατί εναντιώθηκε τόσο σφοδρά ο κλήρος στη μετάφραση του Τίντεϊλ; Ενώ η λατινική Βουλγάτα συσκότιζε το ιερό κείμενο, η απόδοση του Τίντεϊλ από το πρωτότυπο κείμενο μετέδιδε για πρώτη φορά το Γραφικό άγγελμα με ευκρινή γλώσσα στον αγγλικό λαό. Για παράδειγμα, ο Τίντεϊλ προτίμησε να μείνει πιστός στη λέξη αγάπη που εμφανίζεται στο Κείμενο αντί για τη λέξη «φιλανθρωπία», στην Πρώτη προς τους Κορινθίους, κεφάλαιο 13. Χρησιμοποίησε τη λέξη «εκκλησία» με τρόπο που έστρεφε τον προβολέα στους λάτρεις και όχι στα εκκλησιαστικά κτίρια. Ωστόσο, το ποτήρι ξεχείλισε για τον κλήρο όταν ο Τίντεϊλ αντικατέστησε τη λέξη «ιερέας» με τη λέξη «πρεσβύτερος» και όταν χρησιμοποίησε το ρήμα «μετανοώ» αντί για τη φράση «αποδίδω επιτίμιο», αφαιρώντας έτσι από τον κλήρο την υποτιθέμενη ιερατική του εξουσία. Ο Ντέιβιντ Ντάνιελ αναφέρει σχετικά με αυτό: «Το Καθαρτήριο απουσιάζει· δεν υπάρχει προφορική εξομολόγηση και επιτίμια. Δύο στηρίγματα του πλούτου και της δύναμης της Εκκλησίας κατέρρευσαν». (Γουίλιαμ Τίντεϊλ—Βιογραφία [William Tyndale—A Biography]) Αυτή ήταν η πρόκληση που παρουσίαζε η μετάφραση του Τίντεϊλ, και οι σύγχρονοι λόγιοι προσυπογράφουν ανεπιφύλακτα την ακρίβεια των λέξεων που εκείνος επέλεξε.
Αμβέρσα, Προδοσία και Θάνατος
Μεταξύ των ετών 1526 και 1528, ο Τίντεϊλ μετακόμισε στην Αμβέρσα, όπου μπορούσε να νιώθει ασφάλεια ανάμεσα στους Άγγλους εμπόρους. Εκεί έγραψε τα έργα Η Παραβολή του Πονηρού Μαμμωνά (The Parable of the Wicked Mammon), Η Υπακοή ενός Χριστιανού (The Obedience of a Christian Man) και Η Τακτική των Ιερωμένων (The Practice of Prelates). Ο Τίντεϊλ συνέχισε το μεταφραστικό έργο του και ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε το όνομα του Θεού, Ιεχωβά, σε μια αγγλική μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών. Το όνομα εμφανίζεται πάνω από 20 φορές.
Όσο διάστημα έμενε ο Τίντεϊλ με το φίλο και ευεργέτη του Τόμας Πόιντζ στην Αμβέρσα, ήταν ασφαλής από τις πλεκτάνες του Γούλσι και των κατασκόπων του. Ο Τίντεϊλ έγινε πασίγνωστος για τη φροντίδα που έδειχνε στους αρρώστους και στους φτωχούς. Τελικά, ο Άγγλος Χένρι Φίλιπς κατάφερε με δολιότητα να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Τίντεϊλ. Ως αποτέλεσμα, το 1535 ο Τίντεϊλ προδόθηκε και μεταφέρθηκε στον Πύργο του Βιλβόρντ, δέκα χιλιόμετρα βόρεια των Βρυξελλών. Εκεί παρέμεινε φυλακισμένος 16 μήνες.
Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιος πλήρωσε τον Φίλιπς, αλλά οι υποψίες βαραίνουν άμεσα τον Επίσκοπο Στόουκσλι, ο οποίος τότε καταγινόταν στο να καίει «αιρετικούς» στο Λονδίνο. Στην επιθανάτια κλίνη του το 1539, ο Στόουκσλι «χαιρόταν επειδή στη ζωή του είχε κάψει πενήντα αιρετικούς», λέει ο Γ. Τζ. Χίτον στη Βίβλο της Μεταρρύθμισης (The Bible of the Reformation). Σε αυτόν τον αριθμό συμπεριλαμβανόταν ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ, τον οποίο στραγγάλισαν· στη συνέχεια το σώμα του το έκαψαν δημόσια τον Οκτώβριο του 1536.
Τρεις σημαίνοντες θεολόγοι του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν, όπου είχε φοιτήσει ο Φίλιπς, συμμετείχαν στην επιτροπή που δίκασε τον Τίντεϊλ. Επίσης, ήταν παρόντες τρεις ιερείς από τη Λουβέν και τρεις επίσκοποι μαζί με άλλους ιεράρχες, οι οποίοι είδαν να καταδικάζεται ο Τίντεϊλ ως αιρετικός και να του αφαιρείται το ιερατικό του αξίωμα. Όλοι χάρηκαν όταν θανατώθηκε, πιθανώς σε ηλικία 42 ετών.
«Ο Τίντεϊλ», είπε ο βιογράφος Ρόμπερτ Ντιμάους πριν από εκατό και πλέον χρόνια, «ξεχώριζε πάντοτε για την άφοβη τιμιότητά του». Στον Τζον Φριθ, το συνεργάτη του που κάηκε στο Λονδίνο από τον Στόουκσλι, ο Τίντεϊλ έγραψε: «Ποτέ δεν άλλαξα ούτε μία συλλαβή από το λόγο του Θεού, παραβιάζοντας τη συνείδησή μου, ούτε και θα το έκανα σήμερα, ακόμα και αν μου έδιναν ό,τι υπάρχει στη γη, είτε απόλαυση είτε δόξα είτε πλούτη».
Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, έδωσε ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ τη ζωή του για χάρη του προνομίου να προσφέρει στο λαό της Αγγλίας μια Αγία Γραφή η οποία να είναι εύκολα κατανοητή. Τι τίμημα πλήρωσε—αλλά τι ανεκτίμητο δώρο!
[Υποσημειώσεις]
a Η φράση Αμύντωρ της Πίστεως (Fidei Defensor) σύντομα χαράχτηκε στα νομίσματα της επικράτειας, και ο Ερρίκος ζήτησε να απονεμηθεί αυτός ο τίτλος στους διαδόχους του. Σήμερα εμφανίζεται γύρω από το κεφάλι του ηγεμόνα στα βρετανικά νομίσματα με τους λατινικούς χαρακτήρες Fid. Def., ή αλλιώς F.D. Είναι ενδιαφέρον ότι η φράση «Αμύντωρ της Πίστεως» αργότερα τυπώθηκε στην αφιέρωση προς τον Βασιλιά Ιάκωβο στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου του 1611.
b Αυτός ο αριθμός δεν είναι επιβεβαιωμένος· μερικές πηγές λένε ότι ήταν 3.000.
[Πλαίσιο στη σελίδα 29]
ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ του Τίντεϊλ να υπάρξει μια μετάφραση της Αγίας Γραφής στη γλώσσα του κοινού λαού δεν ήταν ούτε παράλογο ούτε πρωτοφανές. Μια μετάφραση στην αγγλοσαξονική εκδόθηκε το δέκατο αιώνα. Τυπωμένες Άγιες Γραφές που είχαν μεταφραστεί από τη λατινική κυκλοφορούσαν ελεύθερα στην Ευρώπη στα τέλη του 15ου αιώνα: γερμανική (1466), ιταλική (1471), γαλλική (1474), τσεχική (1475), ολλανδική (1477) και καταλανική (1478). Το 1522, ο Μαρτίνος Λούθηρος εξέδωσε την Καινή Διαθήκη του στη γερμανική. Το μόνο που ζητούσε να μάθει ο Τίντεϊλ ήταν γιατί δεν μπορούσε να κάνει το ίδιο και η Αγγλία.
[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 26]
Bible in the background: © The British Library Board· William Tyndale: By kind permission of the Principal, Fellows and Scholars of Hertford College, Oxford