‹ایشان را مرد و زن آفرید›
«پس خدا آدم را بصورت خود آفرید او را بصورت خدا آفرید ایشانرا [مرد] و [زن] آفرید.»—پیدایش ۱:۲۷.
زندگی در میان قوم یَهُوَه و همچنین معاشرت با مردان، زنان و همینطور پسران و دخترانی که در زندگی برای محبت به خدا و اطاعت از او اولویت قائل میشوند، چقدر خوشایند است! حقیقت، همچنین ما را از طرزفکر و رفتاری که موجب عدم رضایت و نیز رنجش یَهُوَه خدا میشود رها نموده، به ما میآموزد چگونه همچون مسیحیان زندگی کنیم. (یوحنا ۸:۳۲؛ کولسیان ۳:۸-۱۰) برای مثال، انسانها در تمام نقاط زمین دربارهٔ نحوهای که مردان باید مردانگی خود و زنان باید زنانگی خود را ابراز کنند، رسوم یا عقاید و نظراتی دارند. آیا موضوع فقط این است که مردان، با خصوصیات مردانه و زنان، با خصوصیات زنانه متولد شدهاند؟ یا اینکه عوامل دیگری هم وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند؟
۲ قطع نظر از دیدگاه شخصی، فرهنگی، عرفی و سنتیی که احتمالاً در خصوص این موضوع کسب نمودهایم، آنچه که برای ما مسیحیان مرجعیت دارد و مطیع آن هستیم، کلام خداست. (متی ۱۵:۱-۹) کتاب مقدس کل جوانب مردانگی و زنانگی را برای ما بتفصیل شرح نمیدهد بلکه محلی برای تنوع باقی میگذارد و آن را مجاز میداند؛ چنانکه در فرهنگهای متفاوت مشاهده میکنیم. خدا آنان را مرد و زن خلق کرد و به این منظور، مردان باید حالت مردانه و زنان باید حالت زنانه داشته باشند. چرا؟ زیرا مرد و زن طوری سرشته شدهاند که از لحاظ جسمانی مکمل یکدیگر باشند، علاوه بر آن باید با صفات و خصوصیات مردانه و زنانهٔ خود نیز یکدیگر را تکمیل کنند. (پیدایش ۲:۱۸، ۲۳، ۲۴؛ متی ۱۹:۴، ۵) بلی، نظر انسانها در مورد جنسیت، منحرف و غیرطبیعی شده است. خیلی از آنان مردانگی را با تسلط خشونتآمیز، سرسختی و یا مرد سالاری یکی میدانند. در بعضی فرهنگها، بسیار نادر یا حتی خجالتآور است که مردی در خلوت و یا در ملاء عام اشک بریزد. در حالی که در جوار قبر ایلعازَر و در انظار جمعیت، «عیسی بگریست.» (یوحنا ۱۱:۳۵) گریستن، به عقیدهٔ عیسی که از لحاظ مردانگی کامل بود، عمل ناشایستی نبود. امروزه، عدهای نیز دربارهٔ زنانگی تفریط از خود نشان میدهند و آن را فقط جذابیت جسمانی و جنسی میدانند.
مردانگی و زنانگی حقیقی
۳ مردانگی و زنانگی حقیقی چیست؟ دایرةالمعارف کتاب جهان شرح میدهد: «اکثر مردان نه فقط از لحاظ آناتومی یا ساختمان بدنی بلکه همچنین از لحاظ رفتار و علایق با زنان فرق دارند. برخی از این تفاوتها بر اثر عوامل بیولوژیکی یا زیستی است. . . . لهذا، بسیاری از تفاوتهای غیرآناتومیای، ظاهراً بر اساس نقش جنسیت است که هر فردی آن را یاد میگیرد. انسانها مذکر و مؤنث متولد میشوند لیکن مردانگی و زنانگی را میآموزند.» ساختار ژنتیکی ما شاید علت بسیاری مسائل باشد، اما پرورش مردانگی و زنانگی مناسب و شایسته، بستگی به آموختن و پی بردن به انتظارات خدا و همچنین بستگی به هر آنچه دارد که در زندگی در صدد دنبال کردنش برمیآییم.
۴ تاریخ کتاب مقدس نشان میدهد که نقش آدم این بود که به عنوان سرپرست زن و فرزندانش، هدایت و رهبری آنان را به عهده بگیرد. او همچنین میبایست در اطاعت از ارادهٔ خدا، زمین را پر میساخت و بر آن تسلط مینمود و همچنین تمام مخلوقات زمینی حقیرتر از خود را مطیع خود میگرداند. (پیدایش ۱:۲۸) نقش زنانهٔ حَوّا در خانواده، این بود که «معاونی» و ‹موافقی [مکملی]› برای آدم بوده، مطیع سروری او باشد، همچنین در اجرای مقصود اعلامشدهٔ خدا برای ایشان، با آدم همکاری کند.—پیدایش ۲:۱۸؛ ۱قرنتیان ۱۱:۳.
۵ اما آدم بر طبق مسئولیت خود عمل نکرد و حوا نیز از زنانگی خود به طرز متقاعدکنندهای استفاده نمود و آدم را ترغیب کرد تا در نافرمانی از خدا به او ملحق شود. (پیدایش ۳:۶) آدم به خود اجازه داد مرتکب عملی شود که میدانست اشتباه است و به این صورت، در نشان دادن مردانگی حقیقی قصور کرد. او ضعف از خود نشان داد و در عوض تقبل کلام پدر و خالقش، تصمیم گرفت به حرف زن اغواشدهٔ خود گوش دهد. (پیدایش ۲:۱۶، ۱۷) دیری نگذشت که اولین زوج، همان چیزی را تجربه کردند که خدا پیشبینی کرده بود نتیجه و عواقب عدم اطاعت میباشد. آدم که قبلاً همسر خود را با عبارات پرشور و شاعرانهای وصف کرده بود، اکنون، با بیاحساسی در اشاره به او گفت، ‹این زنیکه قرین من ساختی.› عدم کاملیت آدم موجب تباهی و انحراف خصوصیت مردانگی او شد و در نتیجه ‹بر همسر خود حکمرانی کرد.› حوا هم احتمالاً به طور مفرط و نامتعادلی به شوهر خود «اشتیاق» پیدا کرد.—پیدایش ۳:۱۲، ۱۶.
۶ پیش از طوفان، سوء استفاده از مردانگی و زنانگی به طور فجیعی مشهود گردید. فرشتگان مکان اصلی خود را در آسمان ترک کردند و به شکل جسمانی در قالب انسان در آمدند تا با زنان رابطهٔ جنسی برقرار کنند. (پیدایش ۶:۱، ۲) گزارش کتاب مقدس نقل میکند که در نتیجهٔ این آمیزشهای غیرطبیعی فقط اولاد مذکر متولد میشدند. ظاهراً این فرزندان دورگه توانایی تولید مثل نداشتند. آنان به عناوین مردان تنومند، نِفیلیم، بیدادگران شناخته شدند زیرا سبب افتادن دیگران میشدند. (پیدایش ۶:۴؛ پاورقی، ترجمهٔ دنیای جدید) از قرار معلوم، آنان اشخاص خطرناک و تندخویی بودند و اصلاً ترحم نداشتند.
۷ بدیهی و آشکار است که زیبایی جسمانی، شکل و اندازهٔ بدن و نیروی بدنی، به تنهایی مردانگی و زنانگی مطبوع و قابلقبولی در ما ایجاد نمیکند. احتمالاً میتوان تصور کرد فرشتگانی که به قالب جسمانی درمیآمدند، نیکومنظر و خوشقیافه بودند. مردان تنومند یا نِفیلیمها هم عظیمالجثه و عضلانی بودند لذا، طرز فکر منحرفی داشتند. فرشتگان نامطیع و اولاد ایشان زمین را با فساد جنسی و خشونت پر کرده بودند. از این رو، یَهُوَه آن عالم را نابود کرد. (پیدایش ۶:۵-۷) لیکن، طوفان به اعمال نفوذ دیوها و نیز نتایج گناه آدم خاتمه نداد. بعد از طوفان، مجدداً بازتاب ناشایست و نامطلوبی از مردانگی و زنانگی ملاحظه شد و در کتاب مقدس مثالهای خوب و بدی در این باره آمده است که میتواند برای ما جنبهای آموزنده داشته باشد.
۸ داستان یوسف و زن فوطیفار تضاد و مغایرت فاحشی را میان مردانگی مناسب و مطلوب و زنانگی دنیوی را نشان میدهد. زن فوطیفار دلباخته و شیفتهٔ یوسف خوشچهره و جذاب شده بود و سعی کرد او را اغفال کند. در آن زمان، قانون الهی مکتوبی وجود نداشت که فسق یا زنا را قدغن کند. با وجود این، یوسف از چنگ آن زن فاسد گریخت و ثابت کرد که حقیقتاً مرد خداست و مردانگیی از خود نشان داد که رضایت خدا را به همراه داشت.—پیدایش ۳۹:۷-۹، ۱۲.
۹ مورد اِستر و ملکه وَشتی، نشاندهندهٔ مغایرت چشمگیری میان دو زن است. ظاهراً، وَشتی فکر میکرد آنقدر زیبا است که پادشاه اَخشُورُش (خَشایارشا) همیشه تسلیم خواستههای او خواهد شد. اما وشتی فقط صورت زیبا داشت نه سیرت زیبا. او فاقد تواضع، حیا و زنانگی بود زیرا از شوهر و پادشاه خود فرمانبرداری نکرد. پادشاه او را طرد کرد و در واقع، زنی را به عنوان ملکهٔ خود انتخاب کرد که حقیقتاً خصوصیات زنانگی داشت و از یَهُوَه میترسید.—استر ۱:۱۰-۱۲؛ ۲:۱۵-۱۷.
۱۰ استر مثالی عالی برای زنان مسیحی است. استر «خوبصورت و نیکومنظر» بود، با وجود این، زینت وی «انسانیّت باطنئ قلبی در لباس غیرفاسدِ روح حلیم و آرام» بود. (استر ۲:۷؛ ۱پطرس ۳:۴) در نظر استر، زینت و آرایش ظاهری در درجهٔ اول اهمیت قرار نداشت. حتی زمانی که زندگی قوم استر به مخاطره افتاده بود، او با درایت رفتار میکرد و بر خود تسلط داشت، همچنین مطیع شوهر خود، اَخشُورُش (خَشایارشا)، بود. در مواقعی که عقل حکم میکرد، استر سکوت مینمود لیکن، در مواقع مناسب و ضروری با شهامت تمام صحبت میکرد. (استر ۲:۱۰؛ ۷:۳-۶) او نصیحت پسرعموی مجرب و عاقل خود، مُردِخای را پذیرفت. (استر ۴:۱۲-۱۶) استر نشان داد که به قوم خود محبت دارد و وفادار است.
ظاهر شخص
۱۱ راز زنانگی شایسته و مطلوب در چیست؟ مادری اظهار کرد: «جمالْ فریبنده و زیبائی باطل است. امّا زنیکه از خداوند میترسد ممدوح خواهد شد.» (امثال ۳۱:۳۰) بنابراین، یک زن باید ترسی ستایشآمیز و توأم با احترام از خدا داشته باشد و محبت و لطف، رفتاری خوشایند، تواضع و زبان ملایم، بسی بیش از زیبایی جسمانی بر زنانگی میافزاید.—امثال ۳۱:۲۶.
۱۲ متأسفانه، بسیاری از مردان و زنان نه دهان خود را برای ادای حکمت میگشایند و نه لطف محبتآمیز از زبان ایشان جاری میشود. سخنان آنان ناسزا، طعنهآمیز، زننده و نسنجیده است. عدهای از مردان فکر میکنند بدزبانی نشان مردانگی است و بعضی زنان از روی بیفکری از ایشان تقلید میکنند. حال اگر زن جذابی نامعقول، اهل جر و بحث، پراِفاده و سخنانش طعنهآمیز و نیشدار باشد، آیا به منتهای معنا زیبا است و واقعاً خصوصیات زنانه دارد؟ «زن جمیلهٔ بیعقل، حلقهٔ زرّین است در بینئ گراز.»—امثال ۱۱:۲۲.
۱۳ زیبایی به همراه سخنان زشت، رکیک و طعنهآمیز و همچنین رفتار بیملاحظه، به هیچ وجه با تظاهر شخص به داشتن خصوصیات زنانه هماهنگی ندارد. در واقع، چنین رفتار غیرخداپسندانهای ممکن است حتی موجب شود شخص جذابی زشت به نظر آید. به آسانی میتوان تشخیص داد که صرفاً ظاهر جسمانی یک مرد یا یک زن نمیتواند اعمالی همچون ابراز غیظ و خشم، فریاد، بدگویی و فحاشی را توجیه و یا جبران نماید. همهٔ مسیحیان، هم قادرند و هم الزام دارند که با سخنان و رفتارشان مبنی بر کتاب مقدس، در نظر خدا و همنوعان خود جذاب باشند.—افسسیان ۴:۳۱.
۱۴ در حالی که زنانگی و مردانگی صحیح و مقبول، بر اساس صفات روحانی میباشد، ظاهر و حالت جسمانیمان که شامل طرز لباس پوشیدن و نوع آن میشود، بازگوکنندهٔ مطالبی در مورد ماست. پطرس رسول مسلماً با در نظر داشتن روش خاصی از لباس پوشیدن و زینت و آرایش در قرن اول، به زنان مسیحی نصیحت کرد و گفت: «و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلّی شدن بطلا و پوشیدن لباس، بلکه انسانیّت باطنئ قلبی در لباس غیرفاسدِ روح حلیم و آرام که نزد خدا گرانبهاست. زیرا بدینگونه زنانِ مقدّسه در سابق نیز که متوکّل بخدا بودند خویشتنرا زینت مینمودند و شوهران خود را اطاعت میکردند.»—۱پطرس ۳:۳-۵.
۱۵ پولس در ۱تیموتاؤس ۲:۹، ۱۰، دربارهٔ لباس زنانه میگوید: «هم چنین زنان خویشتن را بیارایند بلباس مزیّن بحیا و پرهیز . . . چنانکه زنانی را میشاید که دعوی دینداری میکنند به اعمال صالحه.» او تأکید کرد که حیا و فروتنی، پوشیدن لباس مناسبی که نمایانگر پرهیزکاری و داشتن عقل سلیم است جزء ضروریات میباشد.
۱۶ مردان، زنان، پسران یا دختران با داشتن رفتار و پوشیدن لباسهای تحریککننده، بر مردانگی و زنانگی حقیقی نمیافزایند، در ضمن، بیقین باعث تجلیل خدا نیز نمیگردند. در سراسر دنیا، بسیاری از مردم برای به رخ کشیدن جنسیت مردانگی یا زنانگی خود، در نحوهٔ لباس پوشیدن و رفتارشان افراط میکنند. عدهای هم به سبب داشتن اهداف غیراخلاقی، تمایلی به نشان دادن جنسیت خود ندارند. ما مسیحیان از بابت اینکه کتاب مقدس نظر خدا را در این خصوص بیان کرده است، باید چقدر سپاسگزار باشیم! یَهُوَه، خطاب به اسرائیل باستان دستور داد: «متاع مرد بر زن نباشد و مرد لباس زن را نپوشد زیرا هر که این را کند مکروه یَهُوَه خدای تو است.»—تثنیه ۲۲:۵.
۱۷ در این باره شاید مرور مطلب مندرج در شمارهٔ ۱۵ اوت برج دیدهبانی سال ۱۹۸۸، صفحهٔ ۱۷ برایت جالب باشد: «موضوع، از حد تجاوز کردن و افراطی بودن مد بخصوصی نیست؛ موضوع بر سر این است که آیا اصلاً این طرز لباس پوشیدن برای شخصی که ادعای خادم خدا بودن را میکند، مناسب است؟ (رومیان ۱۲:۲؛ ۲قرنتیان ۶:۳) پوشیدن لباسهای بیش از حد راحت و غیررسمی یا تنگ و چسبان میتواند باعث تحقیر و بیمقدار جلوه دادن پیاممان شود. لباسهایی که عمداً و به طور فاحش و زنندهای مردان را به صورت زن و زنان را به شکل مرد جلوه میدهند، کاملاً نامناسب میباشند. (با تثنیه ۲۲:۵ مقایسه شود.) البته، بنا بر شرایط آب و هوا، ضرورتهای شغلی و عوامل دیگر، شاید رسوم محلی با یکدیگر فرق داشته باشند، بنابراین، جماعت مسیحی قائدهای کلی و سخت برای برادران در سطح جهان وضع نمیکند.»
۱۸ چه پند متعادل و سنجیدهای! متأسفانه، برخی از مردان و زنان مسیحی بدون در نظر داشتن انعکاس عملشان بر شخص یَهُوَه و جماعت مسیحی، از هر شیوهٔ لباس پوشیدن و آرایشی که دنیا ارائه و رواج میدهد کورکورانه پیروی میکنند. هر کدام از ما میتوانیم تا حدی خود را آزمایش کنیم و ببینیم آیا طرز فکر دنیا بر ما اثر گذاشته است یا خیر. همچنین، میتوانیم از برادر یا خواهر باتجربه و محترمی نظرخواهی کرده، بپرسیم، آیا لازم است در طرز لباس پوشیدن خود تغییری ایجاد کنیم؛ سپس، در مورد پیشنهادات وی خوب فکر کنیم.
مردان و زنان مسیحی—مردان و زنان واقعی
۱۹ خدای این جهان، شیطان است و نفوذ او را میتوان در آشفتگی و اختلالی که در مورد مسئلهٔ مردانگی و زنانگی وجود دارد، مشاهده کرد که از موضوع لباس پوشیدن هم فراتر میرود. (۲قرنتیان ۴:۴) در بعضی سرزمینها، بسیاری از زنان بر سر مسئلهٔ سروری با مردان در رقابت میباشند و اعتنایی به اصول کتاب مقدس نمیکنند. از سوی دیگر، تعداد زیادی از مردان، همانند آدم، براحتی مسئولیت سروری را از سر خود باز میکنند. عدهای دیگر هم هستند که در زندگی حتی سعی در تغییر دادن نقش جنسی خود دارند. (رومیان ۱:۲۶، ۲۷) کتاب مقدس طریقهای دیگری از زندگی را که در ضمن مقبول و مورد پسند خدا نیز باشد، پیش روی ما نمیگذارد. همچنین، کسانی که هویت یا تمایلات جنسیشان پیش از اینکه به مسیحیت گرایند برایشان مشخص نبوده است، میتوانند مطمئن باشند که زندگی کردن مطابق با معیار خدا، برای همیشه به صلاح آنان خواهد بود؛ بلی، تمام اشخاصی که به کاملیت نائل میشوند یقیناً از این معیار تقدیر خواهند کرد.
۲۰ کتاب مقدس نشان میدهد که مردان و زنان مسیحی باید ثمرهٔ روح خدا را در خود ایجاد کرده، از خود بروز دهند یعنی محبت، خوشی، صلح، حلم، مهربانی، نیکوئی، ایمان، تواضع، و پرهیزکاری. (غلاطیان ۵:۲۲، ۲۳) خدا، با آن خرد و حکمت عظیم خود، مردان و زنان را قادر گردانیده است تا با پرورش این صفات در خویشتن، بر مردانگی و بر زنانگی خود افزوده، به آن ارتقاء بخشند. آسان میتوان به مردی که ثمرهٔ روح را از خود نمایان میسازد، احترام گذاشت، همچنین آسان میتوان به زنی که دارای این ثمرات میباشد محبت نمود.
۲۱ عیسی مسیح بزرگترین انسانی بوده که تاکنون بر روی زمین زندگی کرده است و مسیحیان باید از شیوهٔ زندگی او تقلید کنند. (۱پطرس ۲:۲۱-۲۳) هم مردان و هم زنان باید مانند عیسی وفاداری خود را به خدا ثابت کنند و مطیع کلام او باشند. عیسی دارای صفات عالی محبت، مهربانی و ترحم بود. از ما مسیحیان حقیقی، انتظار میرود که از عیسی تقلید و پیروی کنیم و نشان دهیم که شاگردان او هستیم.—یوحنا ۱۳:۳۵.
۲۲ عیسی مسیح یک مرد واقعی و تمامعیار بود و با مطالعهٔ داستان زندگی او که در کتاب مقدس آمده است، میتوانیم به خصوصیات و صفات مردانهٔ او پی ببریم. عیسی ازدواج نکرد، لذا، کتاب مقدس نقل میکند که او از معاشرت متعادلی با زنان برخوردار بود. (لوقا ۱۰:۳۸، ۳۹) عیسی همیشه رفتار نجیب، پاک و موقرانهای با مردان و زنان داشت. او نمونهٔ کامل مردانگی است. عیسی اجازه نداد هیچ کس—چه مرد، چه زن و چه فرشتگان عصیانگر—مردانگی خداییاش را از او سلب کند و یا مانع ابراز وفاداریش به یَهُوَه شود. او در تقبل مسئولیتهای خود هیچگونه تردیدی از خود نشان نداد و بدون هیچ شکایتی آنها را پذیرفت.—متی ۲۶:۳۹.
۲۳ چقدر مایهٔ مسرت است که در میان قوم یَهُوَه میباشیم و با مردان، زنان و همچنین پسران و دخترانی معاشرت داریم که در زندگی، به محبت به یَهُوَه خدا و اطاعت از او اولویت میدهند! اطاعت از کلام خدا، ما را محبوس و زندانی نمیکند بلکه از این جهان و شیوههای آن که زیبایی، مقصود و نقش متمایز جنسیتها را به پستی و ابتذال میکشاند، رها میکند. ما چه مرد باشیم چه زن، با انجام دادن نقش خدادادیمان در زندگی، میتوانیم به سعادت واقعی دست یابیم. آری، چقدر از خالقمان، یَهُوَه خدا، به دلیل باران نعمات و تدارکات محبتآمیزش سپاسگزاریم و همچنین به این علت که ما را مرد و زن آفرید!
چگونه پاسخ میدهی؟
◻ کتاب مقدس چه نقش شایسته و مطلوبی را برای مردان و زنان توصیف میکند؟
◻ قبل از طوفان، چگونه از مردانگی سوء استفاده شد و چگونه امروز مردانگی و زنانگی را نادرست تعبیر میکنند؟
◻ کدام پند کتاب مقدس را در مورد نحوهٔ لباس پوشیدن و آرایش، شخصاً سعی داری به اجرا بگذاری؟
◻ چگونه مردان و زنان مسیحی میتوانند نشان دهند که مردان و زنان واقعی هستند؟
[سؤالات مقالهٔ مطالعهای]
۱. چگونه حقیقت برکتی برای مردان و زنان مسیحی میباشد؟
۲. الف) نظر ما در مورد مردانگی و زنانگی باید مبنی بر چه مرجعیت و عامل تعیینکنندهای باشد؟ ب) امروزه، بسیاری از مردم چه نظراتی در مورد جنسیت دارند؟
۳. چه فرقی میان مردان و زنان وجود دارد؟
۴. کتاب مقدس دربارهٔ نقش مرد و زن چه میگوید؟
۵. چگونه به رابطهٔ میان مرد و زن لطمه وارد شد؟
۶، ۷. الف) پیش از طوفان، چگونه از مردانگی سوء استفاده شد؟ ب) از اوضاع قبل از طوفان چه میتوانیم بیاموزیم؟
۸. یوسف چه نمونهٔ مطلوب و شایستهای از مردانگی از خود بر جای گذاشت؟
۹، ۱۰. الف) چگونه ملکه وَشتی از زنانگی خود سوء استفاده کرد؟ ب) استر چه مثال نیکویی از زنانگی برای ما به جا گذاشت؟
۱۱. در مورد ظاهرمان چه مطلبی را باید به خاطر بسپاریم؟
۱۲، ۱۳. الف) متأسفانه عدهٔ بسیاری به چه نحوی صحبت میکنند؟ ب) معنی امثال ۱۱:۲۲ چیست؟
۱۴. در ۱پطرس ۳:۳-۵، چه نوع زینتی مورد ستایش قرار میگیرد و دربارهٔ آن چه فکر میکنی؟
۱۵. زنان مسیحی باید سعی کنند که لباسشان نمایانگر چه باشد؟
۱۶، ۱۷. الف) امروزه چگونه بسیاری از مردان و زنان به طور نادرست لباس میپوشند؟ ب) از پند تثنیه ۲۲:۵، چه باید دستگیرمان شود؟
۱۸. مبنی بر پند کتاب مقدس راجع به لباس پوشیدن و آرایش، چه تغییراتی را احتمالاً باید در خود ایجاد کنیم؟
۱۹. علیه چه تأثیرات نامطلوبی باید بجنگیم؟
۲۰. غلاطیان ۵:۲۲، ۲۳، چه تأثیری باید بر نظر ما در مورد مردانگی و زنانگی بگذارد؟
۲۱، ۲۲. الف) عیسی چه نمونهای از شیوهٔ زندگی از خود به جا گذاشت؟ ب) چگونه عیسی خصوصیات مردانهٔ خود را نشان داد؟
۲۳. با در نظر گرفتن نقش متمایز مردان و زنان، چگونه یَهُوَه به مسیحیان حقیقی برکت داده است؟