تواضع واقعی را به تن کنید
«تو افتادگان را نجات می‌دهی.» — ۲سموئیل ۲۲:۲۸، ترجمهٔ تفسیری.
۱، ۲. چه وجه مشترکی بین حاکمان و سلاطین دنیا دیده می‌شد؟
اهرام سر به آسمان کشیدهٔ مصر شواهدی بارز از سلطهٔ مردان و فراعنهٔ قدرتمند باستان است که هر یک مدتی بر آن سرزمین حکمرانی می‌کرد. در کنار آن‌ها، قدرتمندان دیگری نیز بوده‌اند که صفحات تاریخ را اندک زمانی به مراد خویش ورق زدند. از میان این اشخاص می‌توان به سَنْخاریب آشوری، اسکندر مقدونی و ژولیوس سزار رومی نام برد. همهٔ این حاکمان و سلاطین از یک وجه مشترک برخوردار بودند چرا که از هیچ یک از آنان تواضعی واقعی دیده نشد. — متّیٰ ۲۰:۲۵، ۲۶.
۲ به سختی می‌توان تصوّر کرد که حاکمی به بلندپروازی مردان مذکور در جستجوی شکسته‌دلان به گوشه و کنار مملکت و قلمرواش سفر کند تا شاید خیری به آن‌ها برساند. و نه می‌توان تصوّر کرد که یکی از این سلاطین پرقدرت به منزل حقیری وارد شود و بخواهد نیازمندی را قوّت قلب دهد و این کار را دون شأن خود نپندارد. وقتی از خلوص نیّت و تواضع صحبت به میان می‌آید براستی که چه تفاوت فاحشی بین این گونه افراد و سلطان عالَم یَهُوَه خدا دیده می‌شود!
تواضع اعلا
۳. سلطان عالَم چه رفتاری با تابعان انسانی‌اش دارد؟
۳ با اینکه حشمت و عظمت یَهُوَه به غایت ورای فهم و درک ماست «چشمان [او] در تمام جهان تردّد می‌کند تا قوّت خویش را بر آنانی که دل ایشان با او کامل است نمایان سازد.» ( ۲تواریخ ۱۶:۹) براستی، وقتی یَهُوَه عابدی را می‌یابد که از فرط سختی‌ها و آزمایش‌ها خرد شده است با او چه می‌کند؟ یَهُوَه می‌گوید: «ساکنم . . . با کسی که روح افسرده و متواضع دارد، تا روح متواضعان را اِحیا نمایم و دل افسردگان را زنده سازم.» ( اِشَعْیا ۵۷:۱۵) بدین ترتیب، خادم و پرستندهٔ اِحیاشدهٔ یَهُوَه نیرو و شادی بازیافتهٔ خود را فقط و فقط مدیون خداست. واقعاً که چه خدای متواضعی!
۴، ۵. الف) مزمورنویس در خصوص حکمرانی خدا چه گفت؟ ب) اینکه خدا «متواضع می‌شود» تا «مسکین» را کمک کند یعنی چه؟
۴ در تمام عالَم هیچ کس به اندازهٔ قادر مطلق، سلطان عالَم برای کمک به انسان‌های زبون و گناهکار از خود تواضع نشان نداده است. مزمورنویسی با توجه به این حقیقت چنین نوشت: «خداوند بر جمیع امّت‌ها متعال است و جلال وی فوق آسمان‌ها. کیست مانند یَهُوَه خدای ما که بر اعلیٰ‌علّیّین [بالاترین جایگاه در آسمان] نشسته است؟ و متواضع می‌شود تا نظر نماید، بر آسمان‌ها و بر زمین. که مسکین را از خاک برمی‌دارد و فقیر را از مزبله برمی‌افرازد.» — مزمور ۱۱۳:۴-۷.
۵ یَهُوَه خدایی پاک و مقدّس است و از هر گونه «غرور» مبرّا. ( مَرقُس ۷:۲۲، ۲۳) یکی از مفاهیمی که از کلمهٔ «متواضع» در مزمور بالا استنباط می‌شود پایین آمدن و خم شدن شخص ارجمند در حدّ کسی پایین‌تر از خود است. همچنین، به مفهوم پایین آمدن از مقام و رتبهٔ خود به منظور مراوده و ارتباط برقرار کردن با شخص پایین‌رتبه است. با این توصیف، مزمور ۱۱۳:۶ تواضع خدای مهربان ما را در رسیدگی به نیازهای عابدان انسانی و ناکاملش به شکلی بسیار زیبا به تصویر می‌کشد! — ۲سموئیل ۲۲:۳۶.
عیسی چرا متواضع بود؟
۶. بزرگ‌ترین تواضعی که خدا نشان داد چه بود؟
۶ بزرگ‌ترین تواضعی که خدا نشان داد فرستادن پسر نخست‌زاده و عزیزش به زمین بود تا به صورت انسان به دنیا آمده، بزرگ شود و نهایتاً جان خود را فدای نجات انسان‌ها کند. ( یوحنّا ۳:۱۶) عیسی حقایق بسیاری را در مورد پدر آسمانی‌اش به انسان‌ها آموخت و در آخر نیز با قربانی کردن زندگی انسانی و کامل خود ‹گناه جهان را برداشت.› ( یوحنّا ۱:۲۹؛ ۱۸:۳۷) عیسی آیینه‌ای تمام عیار و کامل از پدرش یَهُوَه بود. و چون تواضع او را نیز به ارث برده بود با خوشنودی تمام هر چه را خدا از او انتظار داشت بجا آورد. کاری که عیسی کرد بیشترین تواضع و عمیق‌تر محبتی بود که یکی از مخلوقات خدا از خود نشان داده است. متأسفانه خیلی‌ها از درک عمق محبت و فروتنی او عاجز بودند. از این رو او را به چشم «پست‌ترین مردمان» می‌دیدند. ( دانیال ۴:۱۷) با وجود تمام این‌ها، پولُس رسول می‌دانست که هم‌ایمانان مسیحی‌اش باید در رفتارشان با یکدیگر از عیسی تقلید و مثل او عمل کنند. — ۱قُرِنتیان ۱۱:۱؛ فیلِپّیان ۲:۳، ۴.
۷، ۸. الف) عیسی فروتنی و تواضع را از کجا یاد گرفت؟ ب) عیسی از کسانی که می‌خواستند شاگرد او شوند چه دعوتی کرد؟
۷ توصیهٔ پولُس بی‌دلیل نبود چون که عیسی نمونهٔ عالی‌ای از تواضع و فروتنی بود. لذا پولُس نیز این خصوصیت او را چنین برجسته ساخت: «پس همین فکر در شما باشد که در مسیح عیسی نیز بود که چون در صورت خدا بود، با خدا برابر بودن را غنیمت نشمرد، لیکن خود را خالی کرده، صورت غلام را پذیرفت و در شباهت مردمان شد؛ و چون در شکل انسان یافت شد، خویشتن را فروتن ساخت و تا به موت بلکه تا به موت صلیب مطیع گردید.» — فیلِپّیان ۲:۵-۸.
۸ حال ممکن است بپرسیم که عیسی فروتنی و تواضع را از کجا یاد گرفت؟ بدیهی است، از پدرش. نباید فراموش کرد که عیسی دوران و اعصار بی‌شماری را با پدر آسمانی‌اش تنها به سر برده بود. بخشی از آن زمان طویل را نیز ‹نزد او معمار بود› و در آفرینش جهان و عالَم دست داشت. ( امثال ۸:۳۰) در ضمن، پس از اعتراض و عصیان در باغ عدن عیسی خود شاهد بود که پدر متواضعش با آن دو انسان خطاکار چگونه برخورد کرد. با توجه به آموزش و تربیتی که عیسی از پدرش دید، با تواضع و فروتنی خاص یَهُوَه، از مردم دعوت کرد: «یوغ مرا بر خود گیرید و از من تعلیم یابید زیرا که حلیم و افتاده‌دل می‌باشم و در نفوس خود آرامی خواهید یافت.» — متّیٰ ۱۱:۲۹؛ یوحنّا ۱۴:۹.
۹. الف) عیسی به کدام خصوصیت بچه‌ها علاقه داشت؟ ب) عیسی با اشاره به یک بچه چه درسی را می‌خواست به شاگردانش بیاموزد؟
۹ شکی نیست که آنچه عیسی از خود نشان می‌داد تواضع واقعی بود. به این دلیل نه تنها بچه‌ها از او نمی‌ترسیدند بلکه برعکس، دوست داشتند مرتب با او باشند. عیسی نیز محبتی خاص به بچه‌ها داشت و هیچ وقت به آن‌ها بی‌اعتنایی نمی‌کرد. ( مَرقُس ۱۰:۱۳-۱۶) براستی چرا عیسی اینقدر به بچه‌ها علاقه داشت؟ مطمئناً به این دلیل بود که بچه‌ها از خصوصیاتی برخوردار بودند که بزرگسالان، منجمله شاگردانش، نداشتند و یا بآ‌سانی بروز نمی‌کردند. واقعیت امر بسیار ساده است. بچه‌ها معمولاً بزرگسالان را از خود برتر می‌دانند. از سؤالات بی‌شماری که از بزرگ‌ترها می‌کنند می‌توان به این طرز فکر آن‌ها پی برد. همچنین، واضح است که بچه‌ها را خیلی بهتر می‌توان آموزش داد تا بزرگسالان را زیرا حرف‌شنوی بیشتری دارند و زود مغرور نمی‌شوند. یک بار عیسی بچه‌ای را به عنوان نمونه نشان داده، به شاگردانش گفت: «هرآینه به شما می‌گویم تا بازگشت نکنید و مثل طفلِ کوچک نشوید، هرگز داخل ملکوت آسمان نخواهید شد. پس هر که مثل این بچهٔ کوچک خود را فروتن سازد، همان در ملکوت آسمان بزرگ‌تر است.» ( متّیٰ ۱۸:۳، ۴) عیسی با این کار در واقع داشت به این اصل اشاره می‌کرد: «هر که خود را بزرگ سازد ذلیل گردد و هر که خویشتن را فرود آرد، سرافراز گردد.» — لوقا ۱۴:۱۱؛ ۱۸:۱۴؛ متّیٰ ۲۳:۱۲.
۱۰. چه سؤالاتی درخور تعمّق و بررسی‌اند؟
۱۰ با توجه به اصلی که عیسی ذکر کرد، چند سؤال مهم مطرح می‌شود. اگر واضح است که زندگی جاودانی ما مسیحیان تا حدّی در گرو فروتنی ما است، چرا بعضی اوقات متواضع و فروتن بودن برایمان دشوار می‌شود؟ چرا بعضی اوقات سخت است غرور خود را کنار بگذاریم و با تواضع تمام با مشکلات روبرو شویم؟ چه عاملی می‌تواند در ما تواضع و فروتنی لازم را پرورش دهد؟ — یعقوب ۴:۶، ۱۰.
چرا متواضع و فروتن بودن دشوار است؟
۱۱. چرا جای تعجب نیست که متواضع بودن کاری دشوار است؟
۱۱ اگر متواضع بودن برای شما هم دشوار بوده است یأس و نومیدی به خود راه ندهید؛ فقط شما نیستید که با خود در جدالید. در سال ۱۹۲۰ مجلّه‌ای که اکنون در دست دارید در مقاله‌ای مبحث فروتنی و پند کتاب مقدّس را در این زمینه مورد بررسی قرار داد. در آن مقاله آمده بود: «حال که می‌بینیم سَروَر ما چقدر برای خصوصیت فروتنی اهمیت قائل است، همهٔ شاگردان حقیقی‌اش باید ترغیب شوند این خصلت را هر روزه در خود بپرورانند.» سپس مقاله با صراحت اعتراف کرد: «با وجود این همه نصایحی که از کتاب مقدّس می‌گیریم، پی برده‌ایم که تمایل به کج‌روی چنان در انسان ریشه دوانده است که به نظر می‌آید حتی پیروان سَروَر که زندگی خود را در راه او گذاشته‌اند بیش از مردم دیگر به دشواری برمی‌خورند و بیش از مردم دیگر مجبورند با این ضعف تقلا کنند.» این گفته دلیل جدال مسیحیان حقیقی و دشواری متواضع بودن را آشکار می‌سازد زیرا واقعیت اجتناب‌ناپذیر این است که تمایل به کج‌روی باعث می‌شود اوّل در پی جلال و افتخار خود باشیم. دلیل این تمایل نادرست در ما نیز چیزی جز وراثت گناه از آدم و حوّا نیست زیرا همهٔ ما از آن زوج خطاکار که تسلیم خواست‌های نادرست خود شدند، آمده‌ایم. — رومیان ۵:۱۲.
۱۲، ۱۳. الف) چرا دنیای اطرافمان مانع بزرگی در راه متواضع بودن است؟ ب) چه کسی متواضع و فروتن بودن را تا این اندازه دشوار می‌سازد؟
۱۲ دلیل دیگری که متواضع و فروتن بودن را تا این حد دشوار می‌سازد طرز فکر دنیای اطرافمان است که مرتب به مردم تلقین می‌کند باید از دیگران سبقت گیرند و برتر باشند. یکی از اهداف نادرستی که مردم دنیا با حرص و ولع در پی آن می‌روند ارضای «هوس‌های چشم و غرور ناشی از مال و مقام» است. ( ۱یوحنّا ۲:۱۶، ترجمهٔ هزارهٔ نو ) پیروان عیسی نباید اجازه دهند این گونه هوس‌های دنیوی و نَفْسانی بر آن‌ها غلبه کنند بلکه باید بکوشند چشم خود را ساده نگه دارند و افکار خود را بر انجام ارادهٔ خدا متمرکز سازند. — متّیٰ ۶:۲۲-۲۴، ۳۱-۳۳؛ ۱یوحنّا ۲:۱۷.
۱۳ دلیل سوّمی که متواضع و فروتن بودن را تا این اندازه دشوار می‌سازد این است که دنیا در تصاحب شیطان یعنی همان باعث و بانی تکبّر و غرور گرفتار است. ( ۲قُرِنتیان ۴:۴؛ ۱تیموتاؤس ۳:۶) پس جای تعجب نیست که شیطان خصوصیات و اخلاق خود را در این دنیا ترویج دهد. برای نمونه او «همهٔ ممالک جهان و جلال آن‌ها را [به عیسی] نشان داده،» انتظار داشت عیسی او را در عوض این بخشش او را بپرستد. عیسای فروتن با قاطعیت تمام پیشنهاد پلید او رد کرد. ( متّیٰ ۴:۸، ۱۰) بی‌دلیل نیست که شیطان می‌خواهد همهٔ مسیحیان را به جاه‌طلبی اغوا کند. اما مسیحیان فروتن به جای جاه‌طلبی، از عیسی تقلید می‌کنند و تمجید و ثنا و ستایش را به سوی خدا معطوف می‌کنند. — مَرقُس ۱۰:۱۷، ۱۸.
پرورش و نمایاندن تواضع راستین
۱۴. «تظاهر به فروتنی» چیست؟
۱۴ پولُس رسول در نامه‌اش به مسیحیان کُولُسی هشدار داد که نباید از خود تواضع کاذب و از روی ریا نشان دهند که گویی می‌خواهند دیگران را تحت تأثیر قرار دهند. پولُس این گونه رفتار را «تظاهر به فروتنی» خواند. بی‌شک کسی که فقط تظاهر به فروتنی و تواضع می‌کند شخصی خداترس و روحانی نیست. برعکس، این گونه رفتار نشانهٔ آن است که وی «بی‌جهت مغرور می‌شود.» ( کُولُسیان ۲:۱۸، ۲۳، انجیل شریف ) عیسی چندین بار از کسانی که بدین گونه تظاهر به فروتنی می‌کردند نام برد. برای مثال او فریسیان را به علّت عدم تواضع محکوم می‌کرد زیرا دعاها و نمازهای متظاهرانه و عوام‌فریبی در ملأ عام می‌گفتند. و نیز وقتی روزه می‌گرفتند چهره‌شان را عبوس و درهم می‌کردند تا خود را پارسا و مؤمن جلوه دهند. ولی اگر بخواهیم که برخلاف فریسیان دعای دلمان نزد خدا ارزشی داشته باشد باید با فروتنی تمام به خدا ادا شود نه با خودستایی. — متّیٰ ۶:۵، ۶، ۱۶.
۱۵. الف) برای حفظ فروتنی چه می‌توان کرد؟ ب) چه نمونه‌های خوبی از اشخاص فروتن می‌توان نام برد؟
۱۵ مسیحیان می‌توانند برای پرورش و حفظ فروتنی واقعی از کمک یَهُوَه خدا و عیسی مسیح بهره‌مند شوند چون که آن دو بهترین نمونه از اشخاص فروتن می‌باشند. برای نایل شدن به این فروتنی باید کتاب مقدّس و نشریات مسیحی را که از طریق «غلام امین و دانا» برای ما مهیا می‌شود مرتب بخوانیم و مطالعه کنیم. ( متّیٰ ۲۴:۴۵) این گونه مطالعه برای سرپرستان مسیحی بسیار واجب است تا ‹مبادا دل آن‌ها بر برادرانشان افراشته شود.› ( تثنیه ۱۷:۱۹، ۲۰؛ ۱پِطْرُس ۵:۱-۳) سعی کنید به روت، حَنّا، الیصابات و بسیاری دیگر از افراد متواضع بیندیشید که به دلیل تواضع و فروتنی‌شان از خدا برکاتی بزرگ یافتند. ( روت ۱:۱۶، ۱۷؛ ۱سموئیل ۱:۱۱، ۲۰؛ لوقا ۱:۴۱-۴۳) همچنین به مردان ناموری مانند داود، یُوشیّا، یحیای تعمیددهنده و پولُس رسول بیندیشید که با وجود مقامی بالا در خدمت یَهُوَه فروتنی خود را حفظ کردند. ( ۲تواریخ ۳۴:۱، ۲، ۱۹، ۲۶-۲۸؛ مزمور ۱۳۱:۱؛ یوحنّا ۱:۲۶، ۲۷؛ ۳:۲۶-۳۰؛ اَعمال ۲۱:۲۰-۲۶؛ ۱قُرِنتیان ۱۵:۹) و نیز نباید خواهران و برادران متواضع بی‌شماری که امروزه در جماعات مسیحی به خدمت مشغولند از یاد ببریم. تنها با نظارهٔ فروتنی این گونه افراد است که مسیحیان حقیقی می‌توانند «فروتنی» را در خود پرورش دهند. — ۱پِطْرُس ۵:۵.
۱۶. شرکت در خدمت موعظه چگونه در متواضع و فروتن بودن مؤثر واقع می‌شود؟
۱۶ شرکت مرتب در خدمت موعظه نیز در متواضع و فروتن بودن بسیار مؤثر واقع می‌شود چرا که فروتنی نقش بسزایی در موفقیت ما هنگام صحبت با غریبه‌ها در موعظهٔ خانه به خانه دارد. برای مثال، ارزش فروتنی بخصوص زمانی آشکار می‌شود که با شخصی مواجه می‌شویم که یا علاقه‌ای به پیام ملکوت ندارد یا به نحوی بی‌ادبانه با ما برخورد می‌کند. بر همهٔ ما پیداست که عقاید دینی ما اغلب مورد اعتراض دیگران قرار می‌گیرد اما در این گونه موارد فروتنی به مسیحی کمک می‌کند هر سؤال یا اعتراضی را «با کمال ادب و احترام» پاسخ دهد. ( ۱پِطْرُس ۳:۱۵، ترجمهٔ تفسیری ) بعضی از خادمان متواضع خدا حتی بر آن شده‌اند که به سرزمین‌ها و محدوده‌های دیگر نقل مکان کنند تا به مردمی با فرهنگ و سطح زندگی بسیار متفاوت کمک کنند بشارت ملکوت را بشنوند. آیا چنین تواضع و ازخودگذشتگی شایستهٔ تحسین نیست؟ — متّیٰ ۲۸:۱۹، ۲۰.
۱۷. کدام وظایف مسیحی مستلزم فروتنی و ازخودگذشتگی می‌باشند؟
۱۷ همچنین، از روی فروتنی و تواضع است که عدهٔ کثیری قادرند به وظایف مسیحی خود عمل کرده، منافع دیگران را بر رفاه خود مقدّم بدانند. برای نمونه، تواضع پدران مسیحی است که باعث می‌شود از سرگرمی‌ها و علایق خود چشم بپوشند و خود را برای مطالعه‌ای بناکننده و مؤثر با فرزندانشان آماده کند. فروتنی به فرزندان نیز کمک می‌کند تا هرچند که والدینشان ناکاملند، احترام آن‌ها را نگه دارند و از آن‌ها اطاعت کنند. ( اَفَسُسیان ۶:۱-۴) و خواهرانی که شوهر غیرشاهد دارند بارها با موقعیت‌هایی تحقیرکننده روبرو می‌شوند ولی به خاطر شوهرشان می‌کوشند با رفتار پاک و خداترسی کاری کنند تا بالاخره او نیز ایمان آورد. ( ۱پِطْرُس ۳:۱، ۲) و فراموش نکنیم که مراقبت از سالمندان و بیماران چقدر مستلزم فروتنی و ازخودگذشتگی است. — ۱تیموتاؤس ۵:۴.
تواضع حلّال مشکلات
۱۸. تواضع چگونه مشکلات را حل می‌کند؟
۱۸ همهٔ ما خادمان انسانی خدا ناکاملیم. ( یعقوب ۳:۲) از این رو گاهی اوقات بین دو مسیحی اختلاف‌نظر و سوءتفاهم پیش می‌آید. یکی از آن‌ها ممکن است از دیگری شکایتی به حق داشته باشد. اغلب این گونه مشکلات را می‌توان با به کار بردن این پند حل کرد: «متحمّل یکدیگر شده، همدیگر را عفو کنید هر گاه بر دیگری ادعایی داشته باشید؛ چنانکه [یَهُوَه، دج ] شما را آمرزید، شما نیز چنین کنید.» ( کُولُسیان ۳:۱۳) البته باید اذعان کرد که دنبال کردن این نصیحت چندان آسان نیست ولی اگر شخص تواضع داشته باشد اجرای آن برایش راحت‌تر خواهد بود.
۱۹. اگر بخواهیم با کسی که ما را رنجانده است صحبت کنیم چه چیزی را نباید از یاد ببریم؟
۱۹ اما در بعضی موارد شخص مسیحی ممکن است تشخیص دهد که تقصیر و خطای طرف مقابل بزرگ‌تر از آن است که بتوان براحتی از آن گذشت. در این صورت تواضع او سبب می‌شود به منظور حفظ صلح و دوستی با شخصِ به اصطلاح مقصر صحبت کند. ( متّیٰ ۱۸:۱۵) یکی از دلایلی که بعضی اوقات اختلاف بین دو مسیحی به پایان نمی‌رسد این است که غرور یکی از طرفین و یا غرور هر دو ایشان به آن‌ها اجازه نمی‌دهد قبول کنند اشتباه کرده‌اند. و یا اینکه کسی که در صحبت پیشقدم می‌شود با حالتی حق‌به‌جانب و لحنی انتقادآمیز وارد صحبت می‌شود. اما اگر در چنین مواردی تواضع واقعی نشان داده شود حل مشکل چندان دشوار نخواهد بود.
۲۰، ۲۱. بزرگ‌ترین کمک در راه متواضع بودن کدام است؟
۲۰ قدم بزرگی که می‌توان در راه به تن کردن تواضع و فروتنی برداشت دعا به خدا و توسل به روح اوست. فراموش نکنید، ‹خدا فروتنان را حتی با روح‌القدس فیض می‌بخشد.› ( یعقوب ۴:۶) پس اگر یکی از هم‌ایمانان خود را رنجانیده‌اید، به یَهُوَه دعا کنید و او نیز به شما قدرت و فروتنی لازم را خواهد داد تا بتوانید به خطای خود، چه کوچک چه بزرگ، اذعان کنید. و اگر شما از کسی دیگر رنجیده‌خاطر شده‌اید و او هم حالا با یک عذرخواهی کوچک از شما پوزش خواسته است، بجاست از خود تواضع نشان داده، او را ببخشید. ولی در صورتی که این کار برای شما چندان آسان نباشد بی‌درنگ به یَهُوَه روی آورید تا او هر غرور و تکبّری را از دلتان بیرون آورد.
۲۱ بدیهی است که با اندیشیدن به موهبت و فواید فروتنی بیشتر ترغیب خواهید شد خصوصیت پرارزش تواضع راستین را در خود پرورش داده، آن را به هر قیمتی که شده حفظ کنید. براستی که یَهُوَه خدا و عیسی مسیح چه نمونه‌های عالی از تواضع برای ما از خود گذاشته‌اند! در آخر، هرگز قول خدا را فراموش نکنید که می‌گوید: «[ثمرهٔ] تواضع و خداترسی، دولت و جلال و حیات است.» — امثال ۲۲:۴.
نکاتی برای تعمّق
• چه کسانی بهترین نمونهٔ تواضع و فروتنی‌اند؟
• چرا متواضع و فروتن بودن دشوار است؟
• چه چیزی به ما کمک می‌کند متواضع و فروتن باشیم؟
• چرا حفظ تواضع و فروتنی امری مهم است؟
[تصویر در صفحهٔ ۱۳]
عیسی تواضع واقعی داشت
[تصویر در صفحهٔ ۱۵]
دنیای اطرافمان به مردم تلقین می‌کند که باید از دیگران برتر باشند
[سطر اعتبار]
WHO photo by L. Almasi/K. Hemzǒ
[تصویر در صفحهٔ ۱۶]
فروتنی نقش بسزایی در موفقیت ما هنگام صحبت با غریبه‌ها در خدمت موعظه دارد
[تصاویر در صفحهٔ ۱۷]
اختلافات را اغلب می‌توان با گذشت و مهربانی حل کرد
[تصاویر در صفحهٔ ۱۸]
فروتنی مسیحیان به صورت‌های گوناگونی آشکار می‌شود