Otàn Gbẹzan Tọn
Mí Magbe Nado Sẹ̀n Jehovah
DILE E YIN DIDỌ GBỌN RAIMO KUOKKANEN DALI
Wẹkẹ-Whàn II gbajẹgbonu to Europe to 1939, bọ Union soviétique tọ́n-awhàn Finlande he yin otò ṣie. Otọ́ ṣie biọ awhànpa Finlande tọn mẹ bo jo whé do. To madẹnmẹ, agahun awhàn tọn Russie tọn lẹ jẹ bọmbu lẹ dlan do tòdaho mítọn mẹ ji, bọ onọ̀ ṣie do mi hlan nado yì nọ̀ onọ̀-daho ṣie dè to fide he tindo hihọ́.
TO 1971, n’to sinsẹ̀nzọnwa taidi mẹdehlan de to Ouganda, to Whèzẹtẹn Aflika tọn. Dile n’to yẹwhehodọ sọn họndekọn jẹ họndekọn to gbèdopo, mẹsusu to wezunhọ̀n zẹ̀ go e po obu po. N’sè osò-gbè lẹ bọ yẹn lọsu jẹ wezunhọ̀n ji jei whé. Dile osò-gbè lọ to dindọnsẹpọ, n’lọ́n biọ osinwhín he gbọ̀n alipá de mẹ. Dile sòpẹ́n lẹ to núdọ gbọn ota na mi, n’sá kaka yì whégbè.
Nugbo wẹ dọ n’ma sọgan wà nudepope nado dapana nugandomẹgo Wẹkẹ-Whàn II tọn lẹ gba, ṣigba naegbọn yẹn po asi ṣie po do ze ogbẹ̀ mítọn do owù mẹ to Whèzẹtẹn Aflika tọn? Gblọndo lọ tindo kanṣiṣa pẹkipẹki hẹ gbemima mítọn nado sẹ̀n Jehovah.
Bẹjẹeji Gbemima Ṣie Tọn
Yẹn yin jiji to 1934 to Helsinki, Finlande. Otọ́ ṣie yin sẹ̀nsatọ de, podọ to gbèdopo e mọ azọ́n yí nado sásẹ̀ndo ohọ̀ de he yin wekantẹn alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Finlande. Kunnudetọ lẹ dọna ẹn dogbọn opli agun tọn yetọn lẹ dali. To whenuena e jẹ whégbè, e dọna onọ̀ ṣie dogbọn opli lọ lẹ dali. Onọ̀ ṣie ma jẹ opli lẹ yì ji to afọdopolọji gba, ṣigba to godo mẹ, azọ́nwatọgbẹ́ etọn de he yin Kunnudetọ jẹ hodọdopọ hẹ ẹ ji do Biblu ji. To madẹnmẹ, Mama ylọ nuhe plọn e te lẹ dọ nujọnu, bo yin bibaptizi to 1940 taidi dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ.
Jẹnukọnna ojlẹ enẹ, onọ̀-daho ṣie ko plan mi yì otò etọn mẹ to Wẹkẹ-Whàn II lọ whenu. Onọ̀ ṣie jẹ wekan ji sọn Helsinki dogbọn nuyise Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn dali bo nọ do e hlan onọ̀ etọn po nọviyọnnu pẹvi etọn po. Yé omẹ awe lẹ do ojlo hia bo má nuhe plọn yé te hẹ mi. Afọzedaitọ tomẹyitọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn lẹ basi dlapọn wá owhé onọ̀-daho ṣie tọn gbè bo na tuli mí, ṣigba yẹn ma ko magbe to whenẹnu nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe gba.
Azọ́nplọnmẹ Yẹwhehọluduta Tọn Bẹjẹeji
To whenuena awhàn lọ doalọte to 1945, n’lẹkọyi Helsinki, bọ Mama jẹ pinplan mi yì opli Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn ji. To whedelẹnu, n’nọ gọ̀n opli lẹ bo nọ yì pọ́n sinimọto. Ṣigba Mama nọ saba dọna mi dogbọn hodidọ he e sè to opli ji dali, podọ e nọ zinnudo onú dopo ji na mi pludopludo dọ: Amagẹdọni ko sẹpọ taun. Enẹ zọ́n bọ n’wá kudeji dọ Amagẹdọni ko to yakẹ bọ n’masọ nọ gọ̀n opli lẹ ba. Dile nukunnumọjẹnumẹ ṣie gando nugbo Biblu tọn go jideji, mọwẹ ojlo ṣie nado tindo mahẹ to nuwiwa agun tọn lẹpo mẹ jideji do ga.
N’nọ duvivi plidopọ lẹdo tọn lẹ po agbegbe tọn lẹ po yìyì tọn taun. To 1948, n’yì plidopọ agbegbe tọn he yin bibasi to lẹdo otò onọ̀-daho ṣie tọn mẹ, to fie n’to gbọjẹ alunlun mẹ tọn zan te. Họntọn ṣie de jlo na yí baptẹm to plidopọ lọ ji, podọ e basi oylọna mi nado wà onú dopolọ ga. N’dọna ẹn dọ n’ma hẹn tọlẹwu depope wá, ṣigba e dọna mi dọ eyin emi ko yí baptẹm pó godo, n’sọgan zan emitọn. N’yigbe bo yin bibaptizi to 27 juin 1948, to whenuena n’yin owhe 13 mẹvi.
To plidopọ lọ godo, họntọn onọ̀ ṣie tọn delẹ dọna ẹn dọ n’ko yin bibaptizi. To whedevonu he e mọ mi, e jlo na yọ́n nuhewutu n’ma dọna ẹn whẹpo do ze afọdide titengbe mọnkọtọn. N’basi zẹẹmẹ na ẹn dọ n’ko tindo oyọnẹn dodonu nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ tọn podọ n’yọnẹn dọ yẹn lọsu wẹ na dogbè nuyiwa ṣie tọn na Jehovah.
Gbemima Ṣie Sinyẹn Deji
Mẹmẹsunnu he tin to agun lọ mẹ lẹ gọalọna mi nado hẹn gbemima ṣie nado sẹ̀n Jehovah lodo. Yé nọ plan mi hẹn yì lizọnyizọn whédegbè-jẹ-whédegbè tọn mẹ bo nọ deazọ́nna mi to opli lẹ ji diblayin to osẹ lẹpo mẹ. (Owalọ lẹ 20:20) To whenuena n’tindo owhe 16 wẹ n’na togunmẹ hodidọ ṣie tintan. To madẹnmẹ to enẹgodo, n’yin dide taidi devizọnwatọ plọnmẹ Biblu tọn to agun mítọn mẹ. Nuwiwa gbigbọmẹ tọn ehe lẹpo gọalọna mi nado whẹ́n to gbigbọ-liho. Ṣigba yẹn gbẹsọ dona duto obu gbẹtọ tọn he n’tindo ji.
To ojlẹ enẹlẹ mẹ, mí nọ yí nukinkan do núgo dahodaho lẹ do lá togunmẹho plidopọ agbegbe tọn. Nukinkan lọ lẹ nọ yin kinkàn do wema dahodaho awe go bo nọ yin sìnsìn dopọ gbọn okàn he nọ yin zizepla do abọ́ ji lẹ dali bọ wema lọ dopo nọ plá do mẹgo to nukọn bọ awetọ nọ plá do mẹgo to godo. Enẹ zọ́n bọ mẹdelẹ nọ ylọ mí dọ ajọjlatọ lẹ.
To gbèdopo, n’tin to tòhomẹ-liho he ma gọ́ na gbẹtọ sọmọ de ji po nukinkan do núgo lọ po bo mọ pipli klasigbẹ́ ṣie lẹ tọn de ja pipé mi gbé. Dile yé to zọnlinzin wá jei, aliho he mẹ yé to pinpọn mi te zọ́n bọ n’dibla gbò adọ́ do ṣokoto mẹ. N’hodẹ̀ hlan Jehovah na adọgbigbo bo nọte whii po nukinkan do núgo lọ po. Duduto obu gbẹtọ tọn ji to ojlẹ enẹ mẹ hẹn mi tin to awuwle mẹ nado doakọnna whlepọn daho kadaninọ Klistiani tọn to nukọn mẹ.
To nukọn mẹ, tohọluduta degbena yẹn po jọja Kunnudetọ sọha delẹ po nado ze míde jo na azọ́n awhàn pinplọn tọn. Mí yì azọ́nwatẹn awhànfuntọ lẹ tọn dile mí yin gbedena do, ṣigba mí gbẹ́ po sisi po ma nado dó awhànwù. Ogán lọ lẹ wle mí sú, podọ to madẹnmẹ to enẹgodo, whẹdatẹn de dawhẹ na mí nado sẹ̀ngàn na osun ṣidopo. Mí sọ yin súsú do ganpamẹ na osun ṣinatọ̀n he awhàn pinplọn lọ dona dẹn na. Enẹwutu, ojlẹ he mí yizan to ganpamẹ na teninọ kadaninọ tọn mítọn wutu lẹpo yin osun 14.
Mí nọ pli to azán lẹpo gbè nado gbadopọnna Biblu to lẹdo ganpa lọ tọn lẹ mẹ. To osun enẹlẹ gblamẹ, susu to mí mẹ hia Biblu lọ pete whlaawe. To whenuena mí sẹ̀ngàn fó, suhugan mítọn tọ́nsọn ganpamẹ po gbemima he lodo hú gbede pọ́n tọn po nado sẹ̀n Jehovah. Kakajẹ egbehe, susu to pipli jọja Kunnudetọ tọn enẹlẹ mẹ gbẹ́ to Jehovah sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po.
To ganpamẹ tintọ́nsọn godo, n’lẹkọyi mẹjitọ ṣie lẹ dè. To madẹnmẹ, n’dukosọ hẹ Veera, he ṣẹṣẹ yí baptẹm bo yin mẹmẹyọnnu zohunhunnọ de. Mí wlealọ to 1957.
Whèjai de He Diọ Gbẹzan Mítọn
To whèjai dopo, dile mí basi dlapọn yì mẹmẹsunnu azọngbannọ he wá sọn wekantẹn alahọ tọn mẹ delẹ dè, dopo to yé mẹ kanse mí eyin mí na jlo nado kẹalọyi azọ́n nugopọntọ lẹdo tọn. To dẹ̀hiho to ozán lọ pete mẹ godo, n’tẹkàn hlan alahọ mẹ bo yigbe. Alọkikẹyi lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn zẹẹmẹdo gbigbẹ́ agbasazọ́n ṣie he nọ hẹn akuẹ wá na mí taun lọ dai, ṣigba mí magbe nado ze Ahọluduta lọ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan mítọn mẹ. Yẹn tindo owhe 23 bọ Veera tindo owhe 19 to whenuena mí bẹ azọ́n tomẹyiyi tọn jẹeji to décembre 1957. Na owhe atọ̀n he bọdego lẹ, mí duvivi agun omẹ Jehovah tọn lẹ tọn didlapọn po tulinina yé po tọn to Finlande.
Sẹpọ vivọnu owhe 1960 tọn, n’mọ oylọ-basinamẹ de yí nado yì Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi tọn to Brooklyn, New York. Mí omẹ atọ̀n sọn Finlande wẹ dona yì wehọmẹ mẹpinplọn vonọtaun osun-ao tọn lọ nado yin azọ́nplọn gando anadidena alahọ go. Mí jo asi mítọn lẹ do whégbè nado to azọ́nwa to wekantẹn alahọ Finlande tọn mẹ.
Ojlẹ vude whẹpo wehọmẹ lọ na wá vivọnu, yè do mi hlan wekantẹn Nathan H. Knorr tọn, mẹhe to anadena azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn lẹdo aihọn pé to whenẹnu. Mẹmẹsunnu Knorr ze azọ́ndenamẹ mẹdehlan tọn to République Malgache, he yin Madagascar todin donukọnna yẹn po asi ṣie po. N’kanwe hlan Veera, bo kanbiọ ẹ nuhe e lẹn gando azọ́ndenamẹ enẹ go, bọ e yigbe to afọdopolọji dọ, “Eyọn.” To whenuena n’lẹkọyi Finlande, mí wleawu to afọdopolọji na gbẹzan Madagascar tọn.
Ayajẹ po Flumẹjijẹ Po
To janvier 1962, mí dó agahun wá Antananarivo, tatọ́-tònọ otò lọ tọn, bo dó avivọwu titli lẹ po gbákún ofúnnọ lẹ po, na avivọ-whenu wẹ mí tọ́nsọn Finlande wutu. Mí diọ nusísọ́ mítọn po awuyiya po to whenuena mí biọ yozò Madagascar tọn mẹ. Owhé mẹdehlan tọn mítọn tintan yin ohọ̀ pẹvide he tindo abò dopo. Mẹdehlan asu po asi po de ko tin to finẹ jẹnukọnna mí, enẹwutu yẹn po Veera po nọ dọ́ agbá ji.
Mí jẹ Flansegbe he yin yovo-gbè Madagascar tọn de plọn ji. Ehe yin nude he vẹawu taun na mí omẹ awe lẹ ma nọ dó ogbè dopolọ hẹ mẹplọntọ mítọn, Mẹmẹyọnnu Carbonneau. Ewọ nọ yí Glẹnsigbe zan nado plọn mí Flansegbe, ṣigba Veera ma sè Glẹnsigbe. Enẹwutu, yẹn nọ lilẹ́ nudọnamẹ Mẹmẹyọnnu Carbonneau tọn lẹ do ogbè Finlande tọn mẹ na Veera. To nukọn mẹ, mí doayi e go dọ Veera nọ mọnukunnujẹ hogbe lẹ mẹ to ogbè Suède tọn mẹ hugan, enẹwutu n’nọ basi zẹẹmẹ hogbe Flansegbe tọn lẹ tọn na ẹn do ogbè Suède tọn mẹ. To madẹnmẹ, mí jẹ nukọnyi ji to Flansegbe sisè mẹ podọ mí sọ jẹ ogbè otò lọ tọn he yin Malgache plọn ji.
Plọnmẹ Biblu ṣie tintan to Madagascar yin dawe de he ma sè ogbè devo hú Malgache kẹdẹ. Yẹn nọ hùn wefọ Biblu tọn lẹ to Biblu Finlande-gbè tọn ṣie mẹ, podọ enẹgodo mí nọ dín wefọ lọ lẹ to Biblu Malgache tọn etọn mẹ. Yẹn ma sọgan basi zẹẹmẹ susu na ẹn do wefọ lẹ ji gba, ṣigba to madẹnmẹ, nugbo Biblu tọn doadọ̀do to ahun dawe lọ tọn mẹ bọ e zindonukọn bo yí baptẹm.
To 1963, Milton Henschel sọn tatọ́-tẹnnọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Brooklyn dla Madagascar pọ́n. To madẹnmẹ to enẹgodo, wekantẹn alahọ tọn yọyọ de yin didoai to Madagascar, bọ n’yin dide taidi nugopọntọ alahọ lọ tọn, to yidogọ mẹ na azọ́ndenamẹ ṣie taidi nugopọntọ lẹdo tọn po agbegbe tọn po. To ojlẹ ehe lẹpo gblamẹ, Jehovah dona mí tlala. Sọn 1962 jẹ 1970, sọha wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ tọn to Madagascar jideji sọn 85 jẹ 469.
To gbèdopo to 1970, dile mí lẹkọ sọn kunnudegbe, mí mọ wekanhlanmẹ kleun de to ohọ̀n mítọn ji he to didohia dọ mẹdehlan Kunnudetọ Jehovah tọn lẹpo dona sọawuhia to wekantẹn agbagogán he nọ penukundo whẹho otò lọ mẹ tọn lẹ go tọn mẹ. To whenuena mí jẹ finẹ, ahọluzọnwatọ de dọna mí dọ ahọlu ko degbè dọ mí ni tọ́nsọn otò lọ mẹ to afọdopolọji. To whenuena n’kàn owhẹ̀ he mí hù he zọ́n bọ mí do yin yinyan biọ, ahọluzọnwatọ lọ dọmọ: “Mẹdaho Kuokkanen, mì ma huwhẹ̀ depope.”
“Owhe ṣinatọ̀n die gbọ́n wẹ mí ko tin tofi,” wẹ n’dọ. “Ofi ko lẹzun owhé mítọn. Mí ma sọgan tọ́n domọ poun gba.” Mahopọnna vivẹnudido mítọn lẹpo, mẹdehlan lẹpo dona tọ́nsọn otò lọ mẹ to osẹ dopo gblamẹ. Alahọ mítọn yin súsú, bọ Kunnudetọ he yin tòvi de jẹ anadena azọ́n lọ ji. Whẹpo mí do jo mẹmẹsunnu vivẹ́ mítọn lẹ do to Madagascar, mí mọ azọ́ndenamẹ yọyọ de yí nado yì Ouganda.
Mí Bẹ Azọ́ndenamẹ Yọyọ de Jẹeji
Azán vude to Madagascar tintọ́nsọn godo, mí jẹ Kampala, he yin tatọ́-tònọ Ouganda tọn. Mí jẹ Luganda-gbè plọn ji to afọdopolọji, yèdọ ogbè de he nọ dọnú taidi hàngbe vivi de ṣigba he vẹawu taun nado plọn. Mẹdehlan devo lẹ gọalọna Veera nado plọn Glẹnsigbe whẹ́, podọ mí penugo nado dọyẹwheho po kọdetọn dagbe po to Glẹnsigbe mẹ.
Ninọmẹ aimẹ tọn Kampala tọn he gọ́ na yozò yinuwado agbasalilo Veera tọn ji. Enẹwutu azọ́ndenamẹ mítọn yin didiọ yì Mbarara, he yin tòpẹvi Ouganda tọn de he ninọmẹ aimẹ tọn etọn pọnte hugan. Míwlẹ wẹ yin Kunnudetọ tintan to finẹ, podọ tintan he mí tọ́n yì lizọnyizọn lọ mẹ, mí tindo numimọ tulinamẹ tọn de. Yẹn to hodọna dawe de to ohọ̀ etọn mẹ bọ asi etọn wá sọn adohọsa. Yinkọ etọn nọ yin Margaret, podọ e ko dotoaina nuzedonukọnnamẹ ṣie. Veera bẹ plọnmẹ Biblu jẹeji hẹ Margaret, podọ e zindonukọn to gbigbọ-liho. E yin bibaptizi bo lẹzun wẹnlatọ zohunhunnọ Ahọluduta lọ tọn de.
Awhànfunfun to Tòhomẹ-Liho lẹ Ji
To 1971, tòwhan de jijọho sẹ̀ sọn Ouganda to ajijimẹ. To gbèdopo, awhàn lọ yin fùnfùn to lẹdo owhé mẹdehlan tọn mítọn tọn mẹ to Mbarara. Ojlẹ enẹ mẹ wẹ n’tindo numimọ he yin zẹẹmẹ-basina to bẹjẹeji otàn ehe tọn.
Veera ko tin to owhé mẹdehlan tọn mítọn gbè to whenuena n’sá gbọn osinwhín mẹ bo to dee whlá do awhànfuntọ lẹ kaka wá whégbè. Mí yí aimlọnnu (matelas) lẹ po núzinzan owhlẹ tọn lẹ po do wleawuna “figángán” de to adà ohọ̀ lọ tọn de mẹ. Osẹ dopo pete wẹ mí gbọṣi họ̀nsudo to họmẹ, bo to todoaina linlin sọn ladio mẹ. To whedelẹnu, sòpẹ́n lẹ nọ dọnú to adó ohọ̀ lọ tọn go bọ mí nọ hásá míde do figángán mítọn mẹ. Mí ma nọ tá miyọ́n lẹ to zánmẹ, ma nado na ohia depope dọ mí tin to họmẹ. Awhànfuntọ lẹ wá ohọ̀n nukọn tọn mítọn ji to gbèdopo bo dawhá. Mí gbọṣi whii bo to dẹ̀ho hlan Jehovah to ahun mẹ. To whenuena avùnhiho lọ doalọte, kọmẹnu mítọn lẹ wá dopẹna mí na hihọ́ yetọn. Yé yise dọ Jehovah wẹ basi hihọ́na mímẹpo to pọmẹ, podọ mí kọngbedopọ hẹ yé.
Ninọmẹ lẹ fá kakajẹ afọnnu gbèdopo he mí sè to ladio mẹ dọ gandudu Ouganda tọn ko hẹnalọdotena Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Mẹhe basi nulila lọ to ladio mẹ dọ dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹpo ni lẹkọyi sinsẹ̀n yetọn dai tọn lẹ mẹ. N’hẹn whẹho mítọn yì ahọluzọnwatọ lẹ dè ṣigba to ovọ́ mẹ. Enẹgodo n’yì wekantẹn Togán Idi Amin tọn bo biọgbè nado mọ ẹn. Mẹhe nọ wazọ́n to jonọyitẹn lọ dọna mi dọ alọnu togán lọ tọn ján. N’lẹkọyi whlasusu, ṣigba n’ma penugo bo mọ togán lọ gba. Yigodo-yinukọn, mí tọ́nsọn Ouganda to juillet 1973.
Owhe Dopo Lẹzun Owhe Ao
Numọtolanmẹ awubla tọn he mí tindo to whenuena mí yin yinyan sọn Madagascar wẹ mí sọ vọ́ tindo to whenuena mí to mẹmẹsunnu vivẹ́ mítọn Ouganda tọn lẹ jodo. Whẹpo mí nado yì azọ́ndenamẹ yọyọ mítọn mẹ to Sénégal, mí yì Finlande whẹ́. To whenuena mí to dọ́n, azọ́ndenamẹ mítọn yì Sénégal yin hùzẹdeji, bọ mí yin didọna nado gbọṣi Finlande. Mí lẹndọ azọ́n mítọn taidi mẹdehlan ko doalọte niyẹn. Mí wà sinsẹ̀nzọn taidi gbehosọnalitọ titengbe lẹ to Finlande, podọ enẹgodo taidi nugopọntọ lẹdo tọn.
To 1990, nukundidiọsọ azọ́n mítọn ko depò to Madagascar, podọ nupaṣamẹ wẹ e yin na mí to whenuena tatọ́-tẹnnọ mítọn to Brooklyn kanse mí eyin mí na jlo nado yì zan owhe dopo to dọ́n. E jlo mí nado yì ṣigba mí pannukọn nuhahun sinsinyẹn awe. Otọ́ ṣie he ko poyọnho tindo nuhudo nukunpedomẹgo tọn, podọ Veera gbẹ́ pò to nuhahun agbasalilo tọn tindo. Okú otọ́ ṣie tọn to novembre 1990 hẹn mi blawu taun, ṣigba agbasalilo Veera tọn he pọnte zọ́n bọ mí tindo todido lọ nado lẹkọyi azọ́n mẹdehlan tọn mítọn mẹ. Mí lẹkọyi Madagascar to septembre 1991.
Owhe dopo wẹ azọ́ndenamẹ mítọn to Madagascar dona dẹn na, ṣigba owhe ao wẹ mí basi to dọ́n. To ojlẹ enẹlẹ gblamẹ, sọha wẹnlatọ lẹ tọn jideji sọn 4 000 jẹ 11 600. Yẹn duvivi sinsẹ̀nzọnwiwa taidi mẹdehlan de tọn tlala. Ṣogan, yẹn nọ tindo numọtolanmẹ gbigbọjọ tọn to whedelẹnu, bo nọ to nulẹnpọn eyin n’ma to kọgbẹ́ nuhudo agbasa tọn po numọtolanmẹ asi yiwanna ṣie tọn lẹ po go. Ṣigba Jehovah na huhlọn mí omẹ awe lẹ nado zindonukọn. To godo mẹ, mí lẹkọyi Finlande to 2001, fie mí ko to azọ́nwa to wekantẹn alahọ tọn mẹ te. Mí gbẹ́ pò to zohunhunnọ yin na azọ́n Ahọluduta lọ tọn, podọ mí gbẹsọ nọ flin Aflika po ayajẹ po. Gbemima mítọn wẹ nado wà ojlo Jehovah tọn to fidepope he e deazọ́nna mí do.—Isaia 6:8.
[Yẹdide otò tọn to weda 12]
(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)
FINLANDE
EUROPE
[Yẹdide otò tọn to weda 14]
AFLIKA
MADAGASCAR
[Yẹdide]
To alọwle-zán mítọn gbè
[Yẹdide otò tọn to weda 15]
AFLIKA
OUGANDA
[Yẹdide]
Sọn azọ́n nugopọntọ lẹdo tọn mẹ to Finlande, to 1960 . . .
. . . yì azọ́n mẹdehlan tọn mẹ to Madagascar, to 1962
[Yẹdide to weda 16]
Po Veera po to egbehe