PANAGBABAWI

Ti berbo nga “agbabawi” kaipapananna ti “panangbalbaliw ti maysa iti panunotna mainaig iti napalabas (wenno inranta) a tignayna, wenno kababalinna, gapu ta pagladingitanna wenno saanna a pakaragsakan,” wenno “panagladingit, panagsennaay, wenno pannakaburibor, gapu iti naaramidan ti maysa wenno saanna a naaramid.” Daytoy ti kababagas ti Hebreo a na·chamʹ iti adu a teksto. Ti na·chamʹ mabalin a kaipapananna ti “agbabawi, alagaden ti kapaut ti panagleddaang” (Ex 13:17; Job 42:6; Ge 38:12), kasta met ti “panangliwliwa ti maysa iti bagina” (2Sm 13:39; Eze 5:13), “panangpabang-ar ti maysa iti bagina (kas koma no irurrurumen dagiti kabusorna).” (Isa 1:24) Ngarud adda latta nakainaiganna iti panangbalbaliw ti panunot wenno rikna, uray no nabuyogan dayta iti panagleddang wenno pannakapabang-ar.

Iti Griego, dua a berbo ti naaramat mainaig iti panagbabawi: ti me·ta·no·eʹo ken me·ta·meʹlo·mai. Ti umuna ket buklen ti sao a me·taʹ, kaipapananna ti “kalpasan,” ken no·eʹo (nainaig iti nous, ti isip, pagannayasan, wenno moral a panagpampanunot), kaipapananna ti “tarusan, lasinen, ammuen, wenno panunoten.” Gapuna, ti me·ta·no·eʹo literal a kaipapananna ti kalpasanti panangammo (maisupadi iti nasaksakbay a panangammo) ken mangipasimudaag iti panangbalbaliw ti maysa iti panunotna, kababalinna, wenno panggepna. Ti me·ta·meʹlo·mai, iti sabali a bangir, nagtaud iti meʹlo, kaipapananna ti “pannakaseknan wenno panaginteres.” Gapu iti pangrugian a sao a me·taʹ (kalpasan), agbalin a ti kaipapanan ti berbo ket ‘panagbabawi’ (Mt 21:30; 2Co 7:8).

Ngarud, ti me·ta·no·eʹo ipaganetgetna ti nagbalbaliw a panangmatmat wenno pagannayasan, pananglaksid iti napalabas wenno inranta nga aramid wenno tignay kas di matarigagayan (Apo 2:5; 3:3), idinto ta ti me·ta·meʹlo·mai ipaganetgetna ti rikna a panagladingit a mapaspasaran dayta a tao. (Mt 21:30) Gapuna, kunaen ti Theological Dictionary of the New Testament (inurnos ni G. Kittel, Tomo IV, p. 629): “No pagdumaen ngarud ti B[aro a] T[ulag] ti kaipapanan [dagitoy a termino], pagaammona unay ti di agbalbaliw a kaipapanan dagitoy a sao. Maisupadi iti dayta, iti Helenistiko a pannakaaramat dagitoy dua a sao masansan nga awanen ti nagdumaanda.”​—Impatarus ni G. Bromiley, 1969.

Siempre, no agbalbaliw ti panangmatmat masansan nga agbalbaliw met ti karirikna, wenno mabalin nga umun-una ti pannakarikna iti ladingit sa mangibunga iti piho a panagbalbaliw iti panangmatmat wenno tarigagay. (1Sm 24:5-7) Isu nga asideg ti panagkanaig dagita a dua a termino, nupay nagduma ti kaipapananda.

Panagbabawi ti Maysa a Tao Gapu iti Basbasolna. Nasken ti panagbabawi gapu ta adda basol, di panangannurot kadagiti nalinteg a kalikaguman ti Dios. (1Jn 5:17) Yantangay ti intero a sangatauan nailako iti basol babaen ken Adan, kasapulan nga agbabawi ti amin a kaputotanna. (Sal 51:5; Ro 3:23; 5:12) Kas naipakita iti artikulo a PANNAKIKAPPIA, kasapulan ti panagbabawi (a sarunuen ti pannakakomberte) tapno maikappia ti tao iti Dios.

Ti pagbabawyan ti maysa a tao ket mabalin a ti intero a dana ti panagbiagna, dana a maikaniwas iti panggep ken pagayatan ti Dios, imbes ketdi maitunos dayta iti lubong nga iturturayan ti Kabusor ti Dios. (1Pe 4:3; 1Jn 2:15-17; 5:19) Wenno mabalin a ti pagbabawyanna ket ti maysa nga aspeto ti panagbiagna, di umiso nga aramid a mangmulit ken mangmansa iti maysa a nalinteg a panagbiag; mabalin a gapu laeng iti naminsan a pannakaaramid iti dakes wenno uray iti dakes a panagannayas, panagduyos, wenno panagtarigagay. (Sal 141:3, 4; Pr 6:16-19; San 2:9; 4:13-17; 1Jn 2:1) Isu a ti saklaw dagiti naaramidan a basol ket mabalin a nakalawlawa wenno espesipiko laeng.

Umasping iti dayta, ti kadagsen ti isisiasi ti tao manipud kinalinteg ket mabalin a nakaro wenno bassit laeng, ngarud mayanatup a ti panagladingit ket katupag koma ti kadagsen ti naaramidan nga isisiasi. ‘Immalsa iti napalalo’ dagiti Israelita maibusor ken Jehova ket ‘nagrunrunotda’ gapu kadagiti salungasingda. (Isa 31:6; 64:5, 6; Eze 33:10) Iti sabali a bangir, sawen ni apostol Pablo maipapan iti “tao [a] makaaramid iti aniaman a di umiso nga addang sakbay a maammuanna dayta,” sana ibalakad a dagidiay addaan kadagiti naespirituan a kualipikasion ‘padasenda nga aturen ti kasta a tao iti espiritu ti kinaalumamay.’ (Ga 6:1) Gapu ta siaasi nga ikabkabilangan ni Jehova ti nainlasagan a pagkapuyan dagiti adipenna, saan a masapul nga agtalinaedda a silaladingit maigapu kadagiti biddutda nga epekto ti natawid a kinaimperpekto. (Sal 103:8-14; 130:3) No simamatalekda a magna iti daldalan ti Dios, makapagbalinda a narag-o.​—Fil 4:4-6; 1Jn 3:19-22.

Dagiti agbabawi ket mabalin a dagidiay naaddaanen iti naanamongan a pannakirelasion iti Dios ngem naiwawada ken naipukawda ti anamong ken pamendision ti Dios. (1Pe 2:25) Ti Israel ket nakitulag iti Dios​—isuda ket ‘nasantuan nga ili’ a napili manipud kadagiti amin a nasion (De 7:6; Ex 19:5, 6); naaddaan met dagiti Kristiano iti nalinteg a takder iti sanguanan ti Dios babaen iti baro a tulag a ni Kristo ti manangibabaet. (1Co 11:25; 1Pe 2:9, 10) No adda maiwawa kadakuada, ti panagbabawida ket agbanag iti pannakaisubli ti nalinteg a relasionda iti Dios ken pannakagun-odda manen kadagiti pagimbagan ken bembendision nga itden dayta a pannakirelasion. (Jer 15:19-21; San 4:8-10) Kadagidiay awanan pay iti kasta a pannakirelasion iti Dios, kas kadagiti pagano a tattao iti nasnasion a saan a paset ti Israel bayat a maan-annurot ti tulag ti Dios iti Israel (Efe 2:11, 12) ken kasta met kadagiti tattao iti aniaman ti puli wenno aniaman ti nasionalidadda a saan a kameng ti kongregasion Kristiano, kangrunaan a banag ken nakapatpateg nga addang ti panagbabawi tapno maaddaanda iti nalinteg a takder iti sanguanan ti Dios, a ti namnamada ket biag nga agnanayon.​—Ara 11:18; 17:30; 20:21.

Ti panagbabawi ket mabalin nga aramiden kas maysa a grupo wenno kas indibidual. Isu nga idi nangaskasaba ni Jonas, natignay nga agbabawi ti intero a siudad ti Nineve manipud iti ari agingga iti “daydiay kanunumuan kadakuada,” ta iti imatang ti Dios karamanda amin iti basol. (Jon 3:5-9; idiligyo ti Jer 18:7, 8.) Babaen iti pananggutugot ni Esdras, binigbig ti intero a kongregasion dagiti nagsubli nga Israelita a nagbasolda kas komunidad iti sanguanan ti Dios, nga impakaammoda ti panagbabawi babaen kadagiti prinsipe a pannakabagida. (Esd 10:7-14; idiligyo ti 2Cr 29:1, 10; 30:1-15; 31:1, 2.) Imparangarang ti kongregasion idiay Corinto ti panagbabawi gapu iti panangpanuynoyda nga agtultuloy iti tengngada ti maysa nga agar-aramid iti nakaro a kinadakes. (Idiligyo ti 2Co 7:8-11; 1Co 5:1-5.) Uray da mammadto Jeremias ken Daniel saanda nga interamente nga impuera ti bagbagida iti basol idi impudnoda ti dakes nga aramid ti Juda a nagbanag iti pannakaduprak dayta.​—Un 3:40-42; Da 9:4, 5.

No ania ti kalikaguman ti pudno a panagbabawi. Agpadpada a nairaman ti panunot ken puso iti panagbabawi. Masapul ti panangannugot a di umiso ti naaramidan wenno naitignay, ket maaramidan daytoy no bigbigen a nalinteg dagiti pagalagadan ken pagayatan ti Dios. Saan a makapagbabawi ti maysa no saanna nga ammo wenno lipatenna ti pagayatan ken pagalagadan ti Dios. (2Ar 22:10, 11, 18, 19; Jon 1:1, 2; 4:11; Ro 10:2, 3) Gapu itoy, siaasi a nangibaon ni Jehova kadagiti mammadto ken manangaskasaba tapno idagadagda kadagiti tattao nga agbabawida. (Jer 7:13; 25:4-6; Mr 1:14, 15; 6:12; Lu 24:27) Babaen ti panangibunannag ti kongregasion Kristiano iti naimbag a damag, ken nangnangruna nanipud tiempo ti pannakakomberte ni Cornelio nga agpatpatuloy, ti Dios “ibagbagana iti sangatauan nga isuda amin iti isuamin a disso masapul nga agbabawida.” (Ara 17:22, 23, 29-31; 13:38, 39) Ti Sao ti Dios​—uray no naisurat wenno naisawang​—isu ti maaramat a ‘pangguyugoy’ kadakuada, a mangkombinsir kadakuada maipapan iti kinalinteg ti dalan ti Dios ken iti kinakillo ti bukodda a daldalan. (Idiligyo ti Lu 16:30, 31; 1Co 14:24, 25; Heb 4:12, 13.) Ti linteg ti Dios ket “perpekto, mamagsubli iti kararua.”​—Sal 19:7.

Agsao ni Ari David maipapan iti ‘panangisuro kadagiti managsalungasing iti daldalan ti Dios tapno agsublida koma kenkuana’ (Sal 51:13), nga awan duadua a dagitoy a managbasol ket padana nga Israelita. Naibilin ken Timoteo a saan a makiapa iti pannakilangenna kadagiti Kristiano iti kongkongregasion a nagserbianna, no di ket “isurona a buyogen ti kinaalumamay dagidiay saan a sidadaan nga umannugot” ta mabalin nga ipaayan ida ti Dios iti “panagbabawi a mangiturong iti umiso a pannakaammo iti kinapudno, ket agsublida kadagiti umiso a panagpampanunotda manipud iti silo ti Diablo.” (2Ti 2:23-26) Gapuna, ti awis a panagbabawi ket mabalin nga agpaay iti uneg ti kongregasion ti ili ti Dios, kasta met kadagiti adda iti ruar.

Ti tao masapul a mabigbigna nga isu ket nagbasol iti Dios. (Sal 51:3, 4; Jer 3:25) Mabalin a nakabatbatad kenkuana dayta no ti naaramidanna ket prangka wenno direkta a panagtabbaaw, di umiso a panangaramat iti nagan ti Dios iti panagsasao, wenno panagdaydayaw iti sabali a didios, kas iti panagaramat iti idolo a ladladawan. (Ex 20:2-7) Ngem uray pay dagiti biddut nga ibilang ti maysa a tao kas “pribado a banag” wenno naaramidanna laeng iti padana a tao, masapul a bigbigenna dagita kas basol iti Dios, panangipakita iti di panagraem ken Jehova. (Idiligyo ti 2Sm 12:7-14; Sal 51:4; Lu 15:21.) Uray dagiti biddut a naaramidan ti maysa gapu iti kinaignorante wenno panagkamali ket rebbeng a bigbigenna a gapu kadagita isu maibilang a nakabasol iti sanguanan ti Soberano nga Agturay, ni Jehova a Dios.​—Idiligyo ti Le 5:17-19; Sal 51:5, 6; 119:67; 1Ti 1:13-16.

Ti kangrunaan a trabaho dagiti mammadto ket panangkombinsir iti Israel a nagbasolda (Isa 58:1, 2; Mik 3:8-11), uray no ti naaramidanda ket idolatria (Eze 14:6), kinaawan hustisia, panangirurumen iti pada a tao (Jer 34:14-16; Isa 1:16, 17), imoralidad (Jer 5:7-9), wenno saan a panagtalek ken Jehova a Dios, imbes ketdi, panagtalek iti tattao ken iti namilitariaan a bileg ti nasnasion (1Sm 12:19-21; Jer 2:35-37; Os 12:6; 14:1-3). Ti mensahe ni Juan a Manangbautisar ken ti mensahe ni Jesu-Kristo ket nangidagadag iti panagbabawi dagiti Judio. (Mt 3:1, 2, 7, 8; 4:17) Induyayyat da Juan ken Jesus ti managbasol a kasasaad ti nasion idi inuksobda manipud kadagiti umili ken narelihiosuan a papanguluen ti ikagkagayda a panaginlilinteg ken ti panangalagadda kadagiti aramid-tao a tradision ken kinamanaginsisingpet.​—Lu 3:7, 8; Mt 15:1-9; 23:1-39; Jn 8:31-47; 9:40, 41.

Naimpusuan a pananganag iti kababagas. Tapno ngarud makapagbabawi, masapul a dumngeg ken kumita pay nga umuna buyogen ti pannakaawat, nga isu ti aramiden ti mangipangag a puso. (Idiligyo ti Isa 6:9, 10; Mt 13:13-15; Ara 28:26, 27.) Saan laeng a lasinen ken tarusan ti panunot no ania ti mangmangngeg ti lapayag ken makitkita dagiti mata, no di ket ti napatpateg ket ‘alaen dagidiay agbabbabawi ti kababagas [‘ti kaipapanan,’ Jn 12:40] dayta iti puspusoda.’ (Mt 13:15; Ara 28:27) Ngarud saanda laeng a bigbigen iti isipda ti kinakillo ti daldalanda no di ket ipapusoda met daytoy a kasasaad. Kadagidiay addaanen iti pannakaammo iti Dios, mabalin a kaipapananna ti ‘pananglagipda iti pusoda’ ti kasta a pannakaammo kenkuana ken iti bilbilinna (De 4:39; idiligyo ti Pr 24:32; Isa 44:18-20) tapno “makapagpampanunotda.” (1Ar 8:47) Ta no siuumiso a magutugot ti pusoda ‘mapabaro ti panunotda, a paneknekanda ti bagbagida ti naimbag, makaay-ayo, ken naan-anay a pagayatan ti Dios.’​—Ro 12:2.

No adda pammati ken panagayat iti Dios iti puso ti maysa a tao, sipapasnek a pagbabawyanna, pagladingitanna ti dakes a danana. No dagiti managsalungasing tagipatgenda ti kinaimbag ken kinanaindaklan ti Dios, pagleddaanganda la unay ti naipaayda nga umsi iti naganna. (Idiligyo ti Job 42:1-6.) Gapu iti panagayatda iti padada a tao, pagladingitanda ti panangdangranda iti sabsabali, ti dakes nga ulidan nga impakitada, nalabit minulitanda iti reputasion ti ili ti Dios kadagidiay saan a kameng dayta. Dumawatda iti pammakawan agsipud ta kayatda nga idayaw ti nagan ti Dios ken mangaramid iti pagsayaatan ti padada a tao. (1Ar 8:33, 34; Sal 25:7-11; 51:11-15; Da 9:18, 19) Buyogen ti panagbabawi a mariknada a “nadunor ti pusoda,” ‘nailupitlupit ken napakumbaba ti espirituda’ (Sal 34:18; 51:17; Isa 57:15), ‘sibababawi ti espirituda ken agpigpigergerda iti sao [ti Dios],’ a mangidagadag iti panagbabawi (Isa 66:2), ket arigna, ‘agtaytayegtegda nga umay ken Jehova ken iti kinaimbagna.’ (Os 3:5) Idi simamaag a nagpasensus ni David, “ti puso[na] nangrugi a mangsidir kenkuana.”​—2Sm 24:10.

Masapul ngarud a sipipinget nga iwaksi ti dakes a dana, naimpusuan a guraen dayta, busoren dayta (Sal 97:10; 101:3; 119:104; Ro 12:9; idiligyo ti Heb 1:9; Jud 23), ta “ti panagbuteng ken Jehova kaipapananna ti pananggura iti dakes,” a pakairamanan ti panangitan-ok iti bagi, panagpannakkel, ti dakes a dalan, ken ti balusingsing a ngiwat. (Pr 8:13; 4:24) Mainayon itoy, masapul nga ayaten ti kinalinteg ken adda natibker a determinasion nga agtultuloyen a mangannurot iti nalinteg a dana. No awan ti kastoy a pananggura iti kinadakes ken panangayat iti kinalinteg, awanto ti pudpudno a pakagutugotan nga agbabawi, awan ti ibungana a pudno a pannakakomberte. Gapuna, impakumbaba ni Ari Rehoboam ti bagina idi nagpungtot ni Jehova, ngem idi agangay “inaramidna no ania ti dakes, ta saanna a naipasdek a sititibker ti pusona a mangbirok ken Jehova.”​—2Cr 12:12-14; idiligyo ti Os 6:4-6.

Nadiosan a panagliday, saan a nailubongan. Iti maikadua a surat ni apostol Pablo kadagiti taga Corinto, tukoyenna ti ‘panaglidayda iti nadiosan a pamay-an’ kas imbunga ti pannubngar nga impaayna kadakuada iti immuna a suratna. (2Co 7:8-13) ‘Nagbabawyanna’ (me·ta·meʹlo·mai) ti nakaing-inget a panagsuratna kadakuada ken panangpaladingitna kadakuada, ngem awanen ti nariknana a panagbabawi idi nakitana a ti panaglidayda nga epekto ti pammabalawna ket nadiosan a panagliday, a nagbanag iti napasnek a panagbabawida (me·taʹnoi·a) iti dakes a kababalin ken danada. Ammona a nagimbaganda ti pinarnuayna kadakuada a saem ken saan a mangibunga kadakuada iti “pannakadadael.” Saanda met a rumbeng a pagbabawyan ti panaglidayda a nangiturong iti panagbabawida, ta dayta ti namagtalinaed kadakuada iti dalan ti pannakaisalakan; dayta ti nangisalakan kadakuada manipud itatallikud wenno panagapostasia ken nangted kadakuada iti namnama a biag nga agnanayon. Daytoy a kinaliday ket indumana iti ‘kinaliday ti lubong a mangpataud iti ipapatay.’ Dayta ket saan a naggubuay iti pammati ken ayat iti Dios ken iti kinalinteg. Ti nailubongan a kinaliday, nga imbunga ti pannakapaay, pannakaupay, pukaw, pannakadusa gapu iti dakes nga aramid, ken pannakaibabain (idiligyo ti Pr 5:3-14, 22, 23; 25:8-10), ket masansan a nabuyogan wenno mangpataud iti gura, panagluksaw, apal; ken awan ipaayna a manayon a gunggona, irarang-ay, pudpudno a namnama. (Idiligyo ti Pr 1:24-32; 1Te 4:13, 14.) Pagleddaangan ti nailubongan a panagliday dagiti saan a nasayaat nga ibunga ti basol, ngem saanna a pagleddaangan ti mismo a basol ken ti umsi nga impaay dayta iti nagan ti Dios.​—Isa 65:13-15; Jer 6:13-15, 22-26; Apo 18:9-11, 15, 17-19; ipadisyo ti Eze 9:4.

Naipakita daytoy iti kaso ni Cain, ti kaunaan a binagaan ti Dios nga agbabawi. Ni Cain ket impaayan ti Dios iti pammakdaar nga ‘agbaw-ing ket agaramid iti naimbag’ tapno saan a parukmaen ti basol. Imbes a pagbabawyanna ti makapapatay a gurana, binay-anna ketdi a manggutugot dayta kenkuana a manggudas iti kabsatna. Idi nagsaludsodan ti Dios, nangted iti mangtikaw a sungbat, ket sa laeng nagladingit idi naibaga kenkuanan ti dusana​—panagladingit gapu iti kinakaro ti dusa, saan a gapu iti dakes a naaramidanna. (Ge 4:5-14) Gapu itoy, impakitana nga isu ket “nagtaud iti daydiay nadangkes.”​—1Jn 3:12.

Imparangarang met ni Esau ti nailubongan a panagliday idi naammuanna nga inawat ni kabsatna a Jacob ti pamendision iti inauna (kalintegan a di kinailalaan nga inlako ni Esau ken Jacob). (Ge 25:29-34) Imkis ni Esau “iti napalalo a kinanatbag ken kinapait,” buyogen ti lulua a tartarigagayanna ti “panagbabawi” (me·taʹnoi·a)​—saan nga isu ti agbabawi, no di ket ni amana koma ti ‘agbalbaliw ti panunotna.’ (Ge 27:34; Heb 12:17, Int) Nagladingitanna ti naipukawna, saan a ti materialistiko a kababalin a nangituggod iti ‘panangumsina iti kalintegan ti pannakayanak.’​—Ge 25:34.

Ni Judas, kalpasan ti panangliputna ken Jesus, “nakarikna iti nasaem a ladingit [porma ti me·ta·meʹlo·mai],” a pinadasna nga isubli ti intulagda kenkuana a pasuksok, ket kalpasanna nagbekkel babaen ti panagbitayna. (Mt 27:3-5) Nabatad a nalapunos ti emosionna gapu iti kadagsen ti naaramidanna a krimen ken nalabit ti kinasigurado ti nakaam-amak a panangukomto kenkuana ti Dios. (Idiligyo ti Heb 10:26, 27, 31; San 2:19.) Nariknana ti ladingit nga epekto ti basolna, pannakaupayna, uray pay ti kinaawanen ti namnamana, ngem awan ti mangipakita nga imparangarangna ti nadiosan a panagliday a nangituggod koma iti panagbabawi (me·taʹnoi·a). Saan a ti Dios ti kimmamanganna no di ket dagiti Judio a panguluen tapno ipudnona kadakuada ti basolna, nga insublina ti kuarta ta di umiso nga impapanna a mabawina ti naaramidanna a krimen uray kaskasano. (Idiligyo ti San 5:3, 4; Eze 7:19.) Ti panagbekkelna ket mainayon pay iti naaramidanna a krimen a panangliput ken itutulongna tapno mapapatay ti awanan basol a tao. Naiduma ken Pedro ti panagtignayna, ta ti sipapait a panagsangit ni Pedro kalpasan ti panangilibakna iti Apona ket gapu iti naimpusuan a panagbabawi, a nagbanag iti pannakaisublina.​—Mt 26:75; idiligyo ti Lu 22:31, 32.

Ngarud, ti panagladingit, panagleddaang, ken panaglua ket saan a pudpudno a pangrukodan iti napudno a panagbabawi; maibatay dayta iti motibo ti puso. Insawang ni Oseas ti panangkondenar ni Jehova iti Israel, ta iti panagrigatda “saanda nga immasug [kenkuana] maipaay iti tulong buyogen ti pusoda, nupay nagan-anug-ogda kadagiti pagiddaanda. Maigapu iti bukbukel ken nasam-it nga arakda nagpalpaliwawengda . . . Ket nagsublida, saan nga iti aniaman a nangatngato.” Ti iyaasugda a magin-awaanda koma bayat ti tiempo ti didigra ket gapu laeng iti panagimbubukodanda, ket no magin-awandan, saanda met ngarud nga aramaten dayta a gundaway tapno pasayaatenda ti relasionda iti Dios babaen ti naing-inget koma a panangannurot kadagiti nangato a pagalagadanna (idiligyo ti Isa 55:8-11); kaslada iti “nalukay a bai” a saanna a pulos mapuntaan ti puntiriana. (Os 7:14-16; idiligyo ti Sal 78:57; San 4:3.) Umiso ti agayunar, agsangit, ken agdung-aw​—no la ket ta dagidiay agbabbabawi ‘pisangenda ti puspusoda’ ken saan laeng a dagiti kawesda.​—Joe 2:12, 13; kitaenyo ti PANAGAYUNAR; PANAGLEDDAANG.

Panangipudno iti dakes nga aramid. Ti agbabbabawi a tao ipakumbabana ngarud ti bagina ket ‘sapulenna ti rupa ti Dios’ (2Cr 7:13, 14; 33:10-13; San 4:6-10), nga iyararawna ti pannakapakawanna. (Mt 6:12) Saan koma a kas iti aginlilinteg a Fariseo iti pangngarig ni Jesus no di ket kas iti agsingsingir iti buis nga inladawan ni Jesus kas mangdandanog iti barukongna ken agkunkuna, “O Dios, mangngaasika kaniak a managbasol.” (Lu 18:9-14) Kuna ni apostol Juan: “No kunaentayo: ‘Awan ti basoltayo,’ iyaw-awantayo ti bagbagitayo ket ti kinapudno awan kadatayo. No ipudnotayo dagiti basoltayo, isu matalek ken nalinteg tapno pakawanennatayo kadagiti basoltayo ken tapno dalusannatayo manipud iti isuamin a kinakillo.” (1Jn 1:8, 9) “Daydiay mangabbong kadagiti salungasingna saanto nga agballigi, ngem daydiay mangipudno ken mangpanaw kadakuada maipakitaanto iti asi.”​—Pr 28:13; idiligyo ti Sal 32:3-5; Jos 7:19-26; 1Ti 5:24.

Ti kararag ni Daniel iti Daniel 9:15-19 ket pagtuladan no kasano ti napasnek a panagipudno, ta inyebkasna a ti nagan ni Jehova ti kangrunaan a pakaseknanna ken imbatayna ti panagpakaasina “saan a maitunos iti nalinteg nga ar-aramidmi . . . no di ket maitunos kadagiti adu nga asim.” Idiligyo met ti napakumbaba a sasao ti bayanggudaw nga anak. (Lu 15:17-21) Dagidiay sipapasnek nga agbabbabawi ‘itag-ayda ti pusoda agraman dagiti dakulapda iti Dios,’ nga ipudnoda ti salungasingda ken kiddawenda a mapakawanda.​—Un 3:40-42.

Panangipudno iti basbasol iti maysa ken maysa. Impatigmaan ni adalan a Santiago: “Sipapanayag nga ipudnoyo dagiti basolyo iti maysa ken maysa ket ikararaganyo ti maysa ken maysa, tapno maimbagankayo.” (San 5:16) Ti kasta a panagipudno ket saan a gapu ta makapagserbi ti asinoman a tao kas “katulongan [“mangirupir iti kalintegan,” RS]” iti nagbaetan ti tao ken ti Dios, yantangay ni Kristo laeng ti makaaramid iti dayta babaen iti bileg ti pangikappia a sakripisiona. (1Jn 2:1, 2) Ti tattao a mismo saanda a mailinteg ti dakes iti sanguanan ti Dios, maipaay iti bagbagida wenno maipaay iti sabsabali, yantangay saanda a kabaelan nga ipaay ti kasapulan a pangabbong. (Sal 49:7, 8) Nupay kasta, makapagtitinnulong dagiti Kristiano, ket ti panangikararagda iti kakabsatda, nupay awan epektona iti panangipakat ti Dios iti kinahustisia (yantangay ti laeng subbot ni Kristo ti makaiyeg iti pannakapakawan ti basbasol), napateg iti Dios no kiddawen kenkuana nga itedna ti kasapulan a tulong ken bileg iti daydiay nagbasol ken agpatpatulong.​—Kitaenyo ti KARARAG (Ti Pannakasungbat Dagiti Kararag).

Pannakakomberte​—Isusubli. Ti panagbabawi ket kaipapananna nga isardengen ti maysa a tao ti dakes a danana, tallikudannan dayta a dakes a dalanna, ken determinadon a magna iti nalinteg a dana. No napudno dayta a panagbabawi, agbanag ngarud dayta iti “pannakakomberte.” (Ara 15:3) Agpadpada nga iti Hebreo ken iti Griego, ti simple a kaipapanan dagiti berbo a tumukoy iti pannakakomberte (Heb., shuv; Gr., streʹpho; e·pi·streʹpho) ket “agbaw-ing, wenno agsubli.” (Ge 18:10; Pr 15:1; Jer 18:4; Jn 12:40; 21:20; Ara 15:36) No maaramat iti naespirituan a pamay-an, mabalin a tumukoy daytoy iti panangtallikud iti Dios (panagsubli iti managbasol a dana [Nu 14:43; De 30:17]) wenno panagsubli iti Dios manipud iti dakes a dalan.​—1Ar 8:33.

Ti pannakakomberte ket saan nga agingga laeng iti karirikna wenno sao; ramanenna dagiti “aramid a maitutop iti panagbabawi.” (Ara 26:20; Mt 3:8) Dayta ket aktibo a ‘panangsapul,’ ‘panangbirok,’ ‘panagimtuod’ ken Jehova buyogen ti isuamin a puso ken kararua ti maysa. (De 4:29; 1Ar 8:48; Jer 29:12-14) Kasapulan la unay iti daytoy ti pananggun-od iti anamong ti Dios babaen ti ‘panagimdeng iti timekna’ kas nayebkas iti Saona (De 4:30; 30:2, 8), ‘panangipakita iti pannakatarus iti kinapudnona’ babaen ti nasaysayaat a pannakaawat ken panangtagipateg iti daldalan ken pagayatanna (Da 9:13), panangalagad ken ‘panangaramid’ iti bilbilinna (Ne 1:9; De 30:10; 2Ar 23:24, 25), ‘panangsalimetmet iti naayat a kinamanangngaasi ken kinahustisia’ ken ‘patinayon a panangnamnama iti Dios’ (Os 12:6), saanen a panagusar kadagiti narelihiosuan a ladawan wenno panagrukbab iti parparsua tapno ‘di maisin a maiturong ti maysa a tao ti pusona ken Jehova ket isu laeng ti pagserbianna’ (1Sm 7:3; Ara 14:11-15; 1Te 1:9, 10), ken pannagna iti daldalan ti Dios imbes nga iti dalan ti nasnasion (Le 20:23) wenno iti bukod a dalan ti maysa (Isa 55:6-8). Dagiti kararag, sakripisio, panagayunar, ken panangngilin kadagiti sagrado a piesta ket ubbaw ken awan pategda iti Dios malaksid no nabuyogan dagita iti naimbag nga ar-aramid, kinahustisia, panangikkat iti panangirurumen ken kinaranggas, panangipakita iti asi.​—Isa 1:10-19; 58:3-7; Jer 18:11.

Kasapulan iti daytoy ti “baro a puso ken baro nga espiritu” (Eze 18:31); ti nagbalbaliw a panagpampanunot, motibo, ken kalat iti biag ti maysa a tao ket mangpataud iti baro a taray ti panunot, pagannayasan, ken nasayaat a tarigagay. Kas epektona iti daydiay mangbalbaliw iti dana ti biagna, maaddaan iti “baro a personalidad a naparsua maitunos iti pagayatan ti Dios iti pudno a kinalinteg ken kinasungdo” (Efe 4:17-24), awan kenkuanan ti imoralidad, kinaagum, kasta met ti naranggas a panagsasao ken kababalin. (Col 3:5-10; ipadisyo ti Os 5:4-6.) Ti Dios ‘pagburayokenna’ ti espiritu ti sirib iti kakasta a tattao, nga ipakaammona kadakuada ti sasaona.​—Pr 1:23; idiligyo ti 2Ti 2:25.

Gapuna ti pudpudno a panagbabawi addaan iti nabatad nga epekto, mamataud iti puersa, tignayenna nga ‘agbaw-ing’ dayta a tao. (Ara 3:19) Ngarud maikuna ni Jesus kadagidiay adda idiay Laodicea: “Agregta ken agbabawika.” (Apo 3:19; idiligyo ti Apo 2:5; 3:2, 3.) Adda pammaneknek iti kaadda ti ‘nagdakkel a kinapasnek, panangpaneknek nga awan basol ti maysa, nadiosan a buteng, pannakail-iliw, ken panangilinteg iti biddut.’ (2Co 7:10, 11) Ti kaawan ti pannakaseknan iti panangatur kadagiti biddut a naaramidan ipakitana ti kaawan ti pudno a panagbabawi.​—Idiligyo ti Eze 33:14, 15; Lu 19:8.

Ti sasao a “kabbaro a nakomberte a tao,” “nabiit pay a nakomberte” (RS), iti Griego (ne·oʹphy·tos) literal a kaipapananna ti “kaimulmula” wenno “katubtubo.” (1Ti 3:6) Ti kasta a tao saan a madutokan kadagiti ministerial nga annongen iti kongregasion amangan no “agtangsit buyogen ti panagpannakkel ket matnag iti pannakaukom a naipatay iti Diablo.”

Ania ti “natay nga ar-aramid” a masapul a pagbabawyan dagiti Kristiano?

Ipakita ti Hebreo 6:1, 2 a ti “pagdamdamuan a doktrina” ramanenna ti “panagbabawi kadagiti natay nga aramid, ken pammati iti Dios,” sarunuen ti sursuro maipapan kadagiti pammautisar, panangipatay kadagiti ima, panagungar, ken agnanayon a pannakaukom. Ti “natay nga ar-aramid” (sasao a ti sabali pay a nagparanganna laeng ket iti Heb 9:14) nabatad a kaipapananna saan laeng a ti dakes nga ar-aramid a maibilang a basol, ar-aramid ti managbasol a lasag a mangiturong iti ipapatay ti maysa a tao (Ro 8:6; Ga 6:8), no di ket ti isuamin nga ar-aramid a dagita a mismo ket natay, ubbaw, awanan bunga no iti naespirituan.

Ramanen daytoy ti ar-aramid ti kabukbukodan a panaginlilinteg, dagiti panangikagumaan ti tattao a mamagbalin a nalinteg ti bukodda a bagi a saan a babaen ken Kristo Jesus ken iti subbot a sakripisiona. Gapuna, ti inaramid ti Judio a papanguluen ti relihion ken ti sabsabali pay a nakaing-inget a panangalagad iti Linteg ket naibilang a “natay nga ar-aramid” agsipud ta awanan dayta iti napateg a ramen a pammati. (Ro 9:30-33; 10:2-4) Daytoy ti makagapu a naitibkolda ken Kristo Jesus, ti “Kangrunaan nga Ahente [ti Dios] . . . tapno itdenna ti panagbabawi iti Israel ken pannakapakawan dagiti basol,” imbes nga agbabawida. (Ara 5:31-33; 10:43; 20:21) Kasta met ngarud a ti panangtungpal iti Linteg a kasla maipapaalagad pay laeng ket nagbalin a “natay nga ar-aramid” idi tinungpalen dayta ni Kristo Jesus. (Ga 2:16) Umasping iti dayta, amin nga ar-aramid a nalabit addaan pateg agbalin a “natay nga ar-aramid” no saan a maigapu dagita iti ayat, ayat iti Dios ken ayat iti pada a tao. (1Co 13:1-3) Kalpasanna, ti ayat mabuyogan met iti “aramid ken kinapudno,” a maitunos dayta iti pagayatan ken daldalan ti Dios a naipakaammo kadatayo babaen iti Saona. (1Jn 3:18; 5:2, 3; Mt 7:21-23; 15:6-9; Heb 4:12) Ti maysa a tao a bumaw-ing iti Dios babaen ken Kristo Jesus buyogen ti pammati ket pagbabawyanna ti amin nga ar-aramid nga umno a maibilang kas “natay nga ar-aramid,” ket kalpasanna liklikanna dagita, iti kasta madalusan ti konsiensiana.​—Heb 9:14.

Malaksid iti kaso ni Jesus, ti bautismo (pannakaitaneb iti danum) ket nadibinuan-pannakaipaayna a simbolo mainaig iti panagbabawi, agpadpada iti biang dagidiay kameng ti Judio a nasion (a saan a nangsalimetmet iti tulag ti Dios idi maipapaalagad pay laeng dayta) ken iti biang dagiti tattao ti nasnasion a ‘bimmaw-ing’ tapno mangipaayda iti sagrado a panagserbi iti Dios.​—Mt 3:11; Ara 2:38; 10:45-48; 13:23, 24; 19:4; kitaenyo ti BAUTISMO.

Awanan Panagbabawi. Ti kaawan ti pudpudno a panagbabawi ket nagbanag iti pannakaidestiero ti Israel ken Juda, namindua a pannakadadael ti Jerusalem, ken kamaudiananna, naan-anay a panangilaksid ti Dios iti dayta a nasion. Idi natubngarda, saanda a nagsubli iti Dios no di ket intultuloyda ti “agsubli iti turongen ti kaaduan, kas iti maysa a kabalio a dumaruros iti bakal.” (Jer 8:4-6; 2Ar 17:12-23; 2Cr 36:11-21; Lu 19:41-44; Mt 21:33-43; 23:37, 38) Ti nangngeg ken nakitada saan a nangibunga kadakuada iti pannakaawat ken pannakaammo agsipud ta saan a kayat ti pusoda ti agbabawi ken “agsubli”; adda “abbungot” iti puspusoda. (Isa 6:9, 10; 2Co 3:12-18; 4:3, 4) Ti maysa a makagapu iti daytoy ket dagiti di matalek a panguluen ti relihion ken dagiti mammadto, kasta met dagiti ulbod a mammadto a babbai, ta pinabilegda dagiti umili iti dakes nga aramidda. (Jer 23:14; Eze 13:17, 22, 23; Mt 23:13, 15) Impakpakauna dagiti Nakristianuan a padto nga adunto met ti di mangipangag iti aramidento ti Dios iti masanguanan a panangtubngarna kadagiti tattao ken panangawisna kadakuada nga agbabawi. Naipakpakauna met a dagiti bambanag a sagabaenda ket mangpatangken ketdi iti rikriknada ken mamagpungtot kadakuada iti kasta unay ta tabbaawanda pay ti Dios, nupay ti puon ken gapu ti amin a pannakariribuk ken pannakasaplitda ket ti pananglaksidda iti nalinteg a daldalanna. (Apo 9:20, 21; 16:9, 11) Ti kasta a tattao ‘agur-urnongda iti pungtot a maipaay iti bagbagida iti aldaw ti pannakaipanayag ti panangukom ti Dios.’​—Ro 2:5.

Dagidiay saanen a mabalin nga agbabawi. Dagidiay ‘sipapakinakem a mangyugali iti panagbasol’ kalpasan nga inawatdan ti umiso a pannakaammo ti kinapudno ket saandan a mabalin ti agbabawi, ta naglikudandan ti mismo a nakaigapuan ti ipapatay ti Anak ti Dios isu a karamanda metten kadagidiay nangsentensia kenkuana iti ipapatay, nga arigna, ‘inlansada manen ti Anak ti Dios a maipaay iti bagbagida ket isu iparangda iti pannakaibabain iti publiko.’ (Heb 6:4-8; 10:26-29) Ngarud daytoy a basol ket awan pannakapakawanna. (Mr 3:28, 29) Nasaysayaat koma no ti kasta a tattao ket “saanda a siuumiso a naammuan ti dana ti kinalinteg ngem iti kalpasan a siuumiso a naammuanda dayta umadayoda iti nasantuan a bilin a nayawat kadakuada.”​—2Pe 2:20-22.

Nabatad a sipapakinakem ti panagbasol da Adan ken Eva agsipud ta perpektoda a parsua ken naawatanda a silalawag ti bilin kadakuada ti Dios, isu a saanda a mabalin a pagpambar nga adda aniaman a natauan a pagkapuyanda wenno imperpektoda. Gapuna, kalpasan ti panagbasolda, saan nga indagadag kadakuada ti sasao ti Dios nga agbabawida. (Ge 3:16-24) Kasta met laeng ti napasamak iti espiritu a parsua a nangsulbog kadakuada nga agrebelde. Isu ken ti dadduma pay nga anghel a parsua a kimmappon kenkuana ket aglak-am iti agnanayon a pannakadadael. (Ge 3:14, 15; Mt 25:41) Nupay imperpekto ni Judas, nakikadua a sisisinged iti mismo nga Anak ti Dios ngem kaskasdi a nagbalin a traidor; isu tinukoy a mismo ni Jesus kas “anak ti pannakadadael.” (Jn 17:12) Ti apostata a “tao ti kinakillo” naawagan met iti “anak ti pannakadadael.” (2Te 2:3; kitaenyo ti ANTIKRISTO; APOSTASIA; TAO TI KINAKILLO.) Amin dagidiay maibilang a piguratibo a “kalding” inton tiempo ti naarian a panangukom ni Jesus iti sangatauan ket ‘agturongda met iti agnanayon a pannakagessat,’ saan a naidagadag kadakuada nga agbabawida.​—Mt 25:33, 41-46.

Ti Panagungar Mangted Gundaway nga Agbabawi. Iti kasupadina, idi nagsao ni Jesus maipapan iti sumagmamano a Judio a siudad idi umuna a siglo, dinakamatna nga addanto aldaw a panangukom a pakaukomandanto met. (Mt 10:14, 15; 11:20-24) Ipasimudaag dayta nga addanto met sumagmamano a tattao a mapagungar manipud kadagidiay a siudad, ket nupay kasla nakarigrigat nga agbabawida gapu iti sigud a kinasubegda, maaddaanda iti gundaway a sipapakumbaba nga agbabawi ket ‘agbaw-ingda’ nga agturong iti Dios babaen ken Kristo. Agnanayonto a madadael dagidiay saan a mangaramid iti dayta. (Idiligyo ti Apo 20:11-15; kitaenyo ti ALDAW A PANANGUKOM.) Nupay kasta, dagidiay tumulad iti inaramid ti adu nga eskriba ken Fariseo, a sipapakinakem ken nangigagara a nangkontra iti pannakaiparangarang ti espiritu ti Dios babaen ken Kristo, saandanton nga agungar, ket ngarud saandan a “makalisi iti pannakaukom idiay Gehenna.”​—Mt 23:13, 33; Mr 3:22-30.

Ti mannanakaw a naibitin iti kayo. Iti daydiay mannanakaw a naibitin iti kayo a naaddaan iti pammati ken Jesus, a nailansa iti sibayna, naikari kenkuana ti kaaddananto idiay Paraiso. (Lu 23:39-43; kitaenyo ti PARAISO.) Nupay ipagarup unay ti dadduma nga impasigurado daytoy a kari ti panagbiagto nga agnanayon ti mannanakaw, saan a kasta ti ipakita ti adu a kasuratan a nausigen. Nupay binigbig ti mannanakaw ti kinadakes ti inar-aramidna a krimen no idilig iti kinaawan basol ni Jesus (Lu 23:41), awan mangipakita a ‘ginurana ti kinadakes ket inayatna ti kinalinteg’; gapu ta matayen, nabatad nga awan gundawaynan nga ‘agbaw-ing’ ken mangpataud kadagiti “aramid a maitutop iti panagbabawi”; saan a nabautisaran. (Ara 3:19; 26:20) Agparang ngarud nga inton mapagungar manipud kadagiti natay, maipaayanto iti gundaway a mangaramid iti kasta.​—Idiligyo ti Apo 20:12, 13.

Kasano nga ‘agladingit’ wenno ‘agbabawi’ ti Dios idinto ta perpekto?

Iti kaaduan a nakaaramatan ti “panagladingit,” wenno “panagbabawi” kas kaipapanan ti Hebreo a na·chamʹ, ni Jehova a Dios ti matuktukoy. Kunaen ti Genesis 6:6, 7 a “nagladladingitan ni Jehova ti panangaramidna kadagiti tattao iti daga, ket nasaktan ti pusona,” a kasta unay ti kinadangkesda isu nga inkeddeng ti Dios a punasenna ida iti rabaw ti daga babaen iti sangalubongan a Layus. Saan a kayat a sawen daytoy a nagladingit, wenno nagbabawi, ti Dios gapu ta nagkamali iti panagparsuana, ta “naan-anay ti aramidna.” (De 32:4, 5) Ti panagladingit ket kasungani ti pannakakontento ken panagrag-o. Ngarud, nagladingit ti Dios gapu ta kalpasan ti panangparsuana iti tattao, nagbalin a nakadakdakes ti kababalinda ta kapilitan (ken nainkalintegan laeng) a dadaelenna ti intero a sangatauan malaksid ken Noe ken ti pamiliana. ‘Saan ngamin a maragsakan ti Dios iti ipapatay ti nadangkes.’​—Eze 33:11.

Kastoy ti komento ti Cyclopædia da M’Clintock ken Strong: “Naikuna a ti Dios a mismo agbabawi [na·chamʹ, agladingit]; ngem kaipapananna laeng a nagbalbaliw ti panangtratona kadagiti parsuana, iti panangipaayna iti imbag wenno iti panangipalak-amna iti dakes​—a nagbalbaliw ti panangtratona gapu ta nagbalbaliw met dagiti parsuana; ket ngarud, no iti natauan a panagsao, naikuna nga agbabawi ti Dios.” (1894, Tomo VIII, p. 1042) Dagiti nalinteg a pagalagadan ti Dios ket kas met laeng iti sigud, permanente, awanan panagbalbaliw, di agsukatsukat. (Mal 3:6; San 1:17) Awan ti aniaman a kasasaad a pakaigapuan a balbaliwanna ti panunotna maipapan kadagitoy a pagalagadan, a sumiasi kadagita, wenno idianna dagita. Nupay kasta, mabalin a naimbag wenno dakes ti panangmatmat ken panangawat dagiti nasaririt a parsuana kadagita a perpekto a pagalagadan ken iti panangipakat ti Dios kadagita. No naimbag, makaay-ayo daytoy iti Dios; no dakes, makapaladingit kenkuana. Kanayonanna pay, mabalin a dumakes ti naimbag a kababalin ti maysa a parsua wenno agbalin a naimbag ti dakes a kababalinna, ket gapu ta saan a baliwan ti Dios dagiti pagalagadanna tapno itunosna kadagita, agbalin met a ladingit (ken adda kakuykuyogna a disiplina wenno pannusa) ti ragsakna (ken dagiti kakuykuyogna a pamendision), wenno iti kasunganina. Ngarud, dagiti panangukom ken pangngeddengna ket saan a pulos agsisimparat, agbaliwbaliw, mapagduaduaan, wenno agbiddut; gapuna awanan ti Dios iti kamali wenno karkarna a tignay.​—Eze 18:21-30; 33:7-20.

Ti maysa nga agdamdamili mabalin a rugianna ti mangdamili iti maysa a kita ti basehas ngem intono kuan baliwanna ti sukog ti basehas no “nadadael babaen iti ima ti agdamdamili.” (Jer 18:3, 4) Saan nga ipakpakita ditoy ni Jehova nga isu ket kas iti natauan nga agdamdamili a ‘makadadael babaen iti imana,’ no di ket babaen itoy a pagarigan ipakpakitana nga isu ket addaan iti nadibinuan nga autoridad a mangituray iti sangatauan, autoridad a mangbalbaliw kadagiti pannakilangenna kadakuada maitunos iti panangawatda wenno saanda a panangikankano iti kinalinteg ken asina. (Idiligyo ti Isa 45:9; Ro 9:19-21.) Mabalin ngarud a ‘pagladingitanna ti didigra a pinanunotna nga ipakat’ iti maysa a nasion, wenno ‘pagladingitanna ti naimbag a sinaona iti bagina nga aramidenna maipaay iti pagimbagan dayta,’ a dagita ket agpannuray iti inaramid dayta a nasion mainaig kadagiti immun-una a pannakilangen ti Dios iti dayta. (Jer 18:5-10) Gapuna, nagladingit wenno nagbalbaliw ti rikna ni Jehova saan a gapu ta nagkamali kas Naindaklan a Managdamili, no di ket gapu ta nadadael ti porma wenno pakabuklan ti natauan a “pila” no maipapan iti kasasaad ti pusona.

Mabalin a mapasamak dayta iti maysa a tao wenno iti maysa a nasion, ket ti panagsao ni Jehova a Dios a ‘nagladingitanna’ ti sumagmamano kadagiti adipenna, kas ken Ari Saul, a timmallikud iti kinalinteg, ipakitana a ti Dios saanna a nasaksakbay nga inkeddeng ti masanguanan ti kakasta nga indibidual. (Kitaenyo ti NASAKBAY A PANNAKAAMMO, NASAKBAY A PANANGITUDING.) Ti panagladingit ti Dios iti isisiasi ni Saul saanna a kayat a sawen a nagkamali ti Dios a nangpili kenkuana kas ari ken dayta ti rason tapno agladingit. Nagladingit ketdi ti Dios agsipud ta saan a nasayaat ti panangaramat ni Saul iti nangayed a pribilehio ken gundaway nga impaay kenkuana ti Dios, ta naipaayan iti wayawaya a mangngeddeng, ken agsipud ta ti panagbalbaliw ni Saul ti nakaigapuan a nagbalbaliw met ti pannakilangen kenkuana ti Dios.​—1Sm 15:10, 11, 26.

Idi indeklara ni mammadto Samuel ti di makaay-ayo a pangngeddeng ti Dios mainaig ken Saul, kinunana a “ti Natan-ok Unay ti Israel saanto nga agulbod, ket saanto nga agbabawi, ta Isu saan a naindagaan a tao tapno agbabawi.” (1Sm 15:28, 29) Masansan a saan a pudno ti sasawen ti naindagaan a tattao, a saanda a matungpal dagiti karida, wenno saanda a maannurot dagiti kondision dagiti tulaganda; yantangay imperpektoda, agkamali ti pangngeddengda, a pagbabbabawyandanto. Pulos a saan a kasta ti Dios.​—Sal 132:11; Isa 45:23, 24; 55:10, 11.

Kas pagarigan, ti tulag nga inaramid ti Dios iti “isuamin a lasag” kalpasan ti Layus ket nagserbi kas awan kondisionna a pammatalged a saanto a pulosen mangyeg ti Dios iti layus ti dandanum iti rabaw ti intero a daga. (Ge 9:8-17) Saan ngaruden a mabalin a balbaliwan ti Dios dayta a tulag wenno ‘pagbabawyanna dayta.’ Umasping iti dayta, idi nakitulag ti Dios ken Abraham, “bimmallaet buyogen iti sapata” kas “legal a pammatalged” tapno ad-adda pay a ‘maiparangarangna ti di pannakabalbaliw ti pammatigmaanna kadagiti agtawid iti kari,’ ta ti karina ken ti sapatana ket “dua a di mabalbaliwan a banag a di mabalin a pagulbodan ti Dios.” (Heb 6:13-18) Ti sinapataan a tulag ti Dios iti Anakna nga agbalin a padi nga umasping iti kinapadi ni Melquisedec ket saan met a ‘pagbabawyan’ ti Dios.​—Heb 7:20, 21; Sal 110:4; idiligyo ti Ro 11:29.

Nupay kasta, mabalin ti Dios ti mangipasdek kadagiti annuroten no mangisawang iti maysa a kari wenno mangaramid iti maysa a tulag, dagita ket kondision a masapul a tungpalen dagidiay nakaaramidan ti kari wenno tulag. Inkarina iti Israel nga agbalinda a ‘naisangsangayan a sanikuana’ ken “maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion,” no siiinget nga agtulnogda iti timekna ken salimetmetanda ti tulagna. (Ex 19:5, 6) Tinungpal ti Dios ti rebbengenna iti dayta a tulag, ngem saan a kasta ti Israel; maulit-ulit a sinalungasingda dayta a tulag. (Mal 3:6, 7; idiligyo ti Ne 9:16-19, 26-31.) Gapuna, naan-anay a naibatay iti hustisia ti panangwaswas ti Dios iti dayta a tulag idi agangay, a dagiti managsalungasing nga Israelita ti interamente a makimbasol iti saan a pannakatungpal ti karina.​—Mt 21:43; Heb 8:7-9.

Iti isu met laeng a pamay-an, mabalin nga ‘agladingit’ ken “agbaw-ing” ti Dios manipud panangipakatna iti maysa a pannusa no ti pammakdaarna iti kasta a tignay ket pagbalbaliwenna ti kababalin ken ugali dagiti agsalsalungasing. (De 13:17; Sal 90:13) Nagsublida kenkuana ket isu ‘sumubli’ met kadakuada. (Zac 8:3; Mal 3:7) Imbes a ‘masaktan,’ agragsak ketdi ta saan a maragsakan a mangpapatay kadagiti managbasol. (Lu 15:10; Eze 18:32) Bayat a saan a pulos sumiasi ti Dios kadagiti nalinteg a pagalagadanna, tulonganna a makapagsubli kenkuana dagiti tattao; maparegtada nga agsubli. Siaayat nga awisenna ida nga agsubli, nga ‘iyunnatna dagiti imana’ ken sawenna babaen kadagiti pannakabagina, “Agbaw-ingkayo, pangngaasiyo, . . . tapno saanak a mangpataud iti pakadidigraanyo,” “Dikay aramiden, pangngaasiyo, daytoy nakarimrimon a kita ti banag a ginurak.” (Isa 65:1, 2; Jer 25:5, 6; 44:4, 5) Ipaayanna ida iti umdas a tiempo nga agbalbaliw (Ne 9:30; idiligyo ti Apo 2:20-23) ket agan-anus ken agpaspasensia unay, agsipud ta “saanna a tarigagayan a madadael ti asinoman no di ket tarigagayanna a makagteng ti isuamin iti panagbabawi.” (2Pe 3:8, 9; Ro 2:4, 5) No dadduma, siaayat a siguraduenna a napakuyogan iti mannakabalin nga ar-aramid, wenno milagro, ti mensahena tapno mapatalgedan a nadibinuan ti pannakaibaon dagiti mensaherona ken tapno mapabileg ti pammati dagidiay dumdumngeg. (Ara 9:32-35) No awan ti mangipangag iti mensahena, agaramat iti panangdisiplina; ikkatenna ti paraburna ken pannalaknibna, iti kasta bay-anna nga agrigat dagidiay di agbabawi, agbisinda, irurumen ida dagiti kabusorda. Mabalin a mamagpanunot daytoy kadakuada, mangpasubli iti umiso a panagbutengda iti Dios, wenno mangipabigbig kadakuada a minamaag ti panagbiagda ken di umiso dagiti kababalinda.​—2Cr 33:10-13; Ne 9:28, 29; Am 4:6-11.

Nupay kasta, adda pagpatinggaan ti panagan-anusna, ket no mapnuanen ‘mabannogen nga agladladingit’; ngarud saanen a mabalbaliwan ti pangngeddengna a mangipakat iti pannusa. (Jer 15:6, 7; 23:19, 20; Le 26:14-33) Saan laengen a ‘mangpampanunot’ wenno ‘mangbukbukel’ iti maysa a didigra maibusor iti kasta a tattao (Jer 18:11; 26:3-6) no di ket mangyetnagen iti di agbalbaliw a pangngeddeng.​—2Ar 23:24-27; Isa 43:13; Jer 4:28; Sof 3:8; Apo 11:17, 18.

Agserbi a pagulidanan ti amin nga ad-adipen ti Dios ti kinamasindadaanna a mangpakawan kadagidiay agbabbabawi, ken ti siaasi a panangilukatna iti gundaway a mapakawanda iti laksid ti maulit-ulit a panagsalungasingda.​—Mt 18:21, 22; Mr 3:28; Lu 17:3, 4; 1Jn 1:9; kitaenyo ti PAMMAKAWAN.