TULAG

Maysa a saritaan iti nagbaetan ti dua wenno ad-adu pay a tao tapno aramidenda wenno saanda nga aramiden ti maysa a tignay; maysa a tulagan; maysa a kontrata. Ti Hebreo a sao a berithʹ, a di masigurado ti namunganayanna, ket agparang iti nasurok a 280 a daras iti Hebreo a Kasuratan; ti nasurok a 80 kadagitoy a panagparang ket adda iti lima a libro ni Moises. Kas ipasimudaag dagiti cuneiform a tapi a nasarakan idi 1927 idiay Qatna, a maysa a kadaanan a di Israelita a siudad iti abagatan a daya ti Hamat, ti pamunganayan a kaipapananna ket “tulag,” pumadpada iti moderno a sao a “kontrata” mainaig iti linteg. “Simple dagiti linaon ti dua a tapi [kadagiti 15 a nasarakan]. Ti Tapi A ket naglaon iti listaan ti nagnagan . . . Ti Tapi B ket listaan ti rasion . . . Ti Listaan A ket maysa ngarud a tulagan nga iti dayta dagiti nadakamat a tattao . . . nagaanamonganda ti panagserbi iti maysa a tao wenno ti panangitungpal iti sumagmamano a pagrebbengan. Kalpasanna, ti Listaan B, nga insurat ti isu met laeng nga eskriba, ilawlawagna ti kasasaad ti tulagan; umawat dagita a tattao kadagiti naikeddeng a rasion kas subad kadagiti serbisioda. . . . ti ideya ti Israel maipapan iti b^erit, ‘tulag,’ ket maysa a kangrunaan a tema iti teolohia dagiti Yahwista. Ditoy a damo a naipablaak ti panagparang dayta a di nainaig-Biblia a sao manipud kadagidi nagkauna a tiempo​—saan a naladladaw ngem iti umuna a kakatlo ti maikasangapulo ket uppat a siglo K.K.P.”​—Bulletin of the American Schools of Oriental Research, Pebrero 1951, p. 22.

Iti sumagmamano a patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti sao a di·a·theʹke ket nadumaduma ti pannakaipatarusna kas “tulag,” “testamento” (testamentum, Vg). Nupay kasta, kuna ti Cyclopædia da M’Clintock ken Strong (1891), iti sidong ti “Tulag”: “Agparang . . . a saan a nasken ti mangyam-ammo iti maysa a baro a sao [malaksid iti “tulag”] a mangipaawat iti baro nga ideya. Yantangay ti sao a [berithʹ] ket impatarus ti Septuagint (pulos a saan a kas testamento, no di ket kanayon a kas tulag wenno panagnumo) babaen iti sao a [di·a·theʹke] iti amin a pagparanganna iti intero a Daan a Tulag, dagiti mannurat ti Baro a Tulag, iti panangaramatda iti dayta a sao, mabalin nga inrantada nga iyallatiw ti isu met laeng nga ideya kadagiti managbasada, a ti kaaduan kadakuada ket pagaammoda ti Griego a Daan a Tulag. Mainayon pay, iti kaaduan a kaso, ti isu met laeng a banag a naawagan ‘tulag’ (b^erithʹ) iti Daan a Tulag ket natukoy iti Baro a Tulag (kas pagarigan ti 2 Cor. iii, 14; Heb. vii, ix; Apo. xi, 19); idinto ta iti isu met laeng a konteksto, dayta met laeng a sao ken banag iti Griego ket no dadduma nairepresentar babaen iti ‘tulag’ [iti KJ], ken no dadduma babaen iti ‘testamento’ (Heb. vii, 22; viii, 8-13; ix, 15).”​—Kitaenyo met ti apendise ti NW Rbi8, p. 1584, 1585.

Iti libro ti Hebreo (Heb 7:22; 8:6, 8, 9, 10; 9:4, 15, 16, 17, 20), ti mannurat maulit-ulit nga inaramatna ti sao a di·a·theʹke, a ti nabatad a tuktukoyenna ket maysa a tulag iti daan a Hebreo a kaipapanan, a nagadaw pay iti Jeremias 31:31-34 ken tinukoyna ti “lakasa ti tulag.” Iti panangipatarusna kadagitoy a bersikulo ti Jeremias, inaramat ti Griego a Septuagint ti di·a·theʹke maipaay iti kadaanan a Hebreo a berithʹ, a kaipapananna ti “tulag.” Kasta met, ti Hebreo 9:20 ket nagadaw iti Exodo 24:6-8, nga awan duadua a nakadakamatan ti maysa a tulag.

Pakayaplikaran ti Sao. Kadagiti tulag, kanayon a dua wenno ad-adu pay a partido ti nairaman. Mabalin a dagita ket pangmaymaysa a dasig (ti laeng partido iti maysa a dasig ti makinrebbeng iti panangipatungpal kadagiti kondision) wenno pangdua a dasig (dagiti partido iti agsumbangir a dasig agpadada nga addaan kadagiti kondision nga ipatungpal). Malaksid kadagiti tulag a sadiay ti Dios ket maysa a dasig, ilanad ti Biblia ti pannakaaramid dagiti tulag iti nagbaetan dagiti tattao, ken iti nagbaetan dagiti tribu, nasnasion, wenno bunggoy ti tattao. Nadagsen a basol ti panangrakrak iti maysa a tulag.​—Eze 17:11-20; Ro 1:31, 32.

Ti termino a “tulag” ket agaplikar iti di agbalbaliw a paglintegan, kas iti daydiay mainaig iti tinapay ti pamarang (Le 24:8), wenno iti parsua ti Dios a tartarawidwidan dagiti lintegna, kas iti di mabalbaliwan a panagsinnaruno ti aldaw ken rabii (Jer 33:20); naaramat met dayta iti piguratibo a pamay-an, kas iti sasao a ‘tulag ken Patay.’ (Isa 28:18) Dinakamat met ni Jehova ti maipapan iti maysa a tulag mainaig kadagiti atap nga animal. (Os 2:18) Ti tulagan ti panagasawa ket naawagan iti tulag. (Mal 2:14) Ti sasao a “dagiti makinkukua (appo) iti maysa a tulag” ket addaan iti kaipapanan a “kakappon,” kas iti Genesis 14:13.

No an-anagen, aniaman a kari nga inaramid ni Jehova ket maysa a tulag; sigurado ti pannakaibanag dayta; mapagpannurayan no maipapan iti pannakatungpal dayta. (Heb 6:18) Adda bileg ti tulag bayat a maipatpatungpal dagiti kondision dayta; ti panangtungpal iti dayta ket pagrebbengan ti maysa a partido wenno ti agsumbangir a partido. Dagiti ibunga wenno bendision nga iyeg ti tulag mabalin nga agtultuloy, agnanayon pay ketdi.

Dagiti Pamay-an a Panangpasingked iti Tulag. Masansan a ti Dios ti maar-aramat kas saksi. (Ge 31:50; 1Sm 20:8; Eze 17:13, 19) Ti kari ket masapataan idi. (Ge 31:53; 2Ar 11:4; Sal 110:4; Heb 7:21) No dadduma, mangaramid dagiti tattao iti urnos mainaig iti maysa a pagilasinan wenno saksi, kas iti maysa a sagut (Ge 21:30), maysa nga adigi wenno bunton ti batbato (Ge 31:44-54), wenno panangnagan iti maysa a lugar (Ge 21:31). Iti maysa a gundaway, nangaramat ni Jehova iti bullalayaw. (Ge 9:12-16) Ti maysa a pamay-an isu ti panangpapatay ken panangpisi wenno pananggudua kadagiti animal, a dagiti agtultulag a partido lumasatda iti nagbaetan dagita; manipud iti daytoy a kaugalian, timmaud ti kadawyan a Hebreo a pagsasao a ‘mangpisi wenno manggudua iti tulag.’ (Ge 15:9-11, 17, 18, Rbi8 ftn; Jer 34:18, Rbi8 ftn, 19) No dadduma, ti panangaramid kadagiti aliansa ket napakuyogan kadagiti panagdadaya. (Ge 26:28, 30) Mabalin nga adda pannakiraman iti maysa a pakikaykaysa a pannangan, kas idi maaramid ti Linteg ti tulag. (Abd 7; Ex 24:5, 11) Mabalin a ti natantan-ok a partido ipaayna ti maysa a ramit ti kawesna wenno ti ar-armasna iti sabali a partido. (1Sm 18:3, 4) Ti sumagmamano a pagano a nasion sinurotda ti kaugalian a pananginum iti dara ti maysa ken maysa wenno iti dara a nalaokan iti arak (maisalungasing iti iparparit ti Dios iti amin a tattao, iti Genesis 9:4, ken iti Israel iti sidong ti Linteg), ket dagiti agtultulag isawangda dagiti kakaruan a lunod iti partido a mangsalungasing iti dayta a tulag.

Ti Biblia aramatenna ti sasao a “tulag ti asin” a mangipasimudaag iti kinapermanente ken di pannakabalbaliw ti maysa a tulag. (Nu 18:19; 2Cr 13:5; Le 2:13) Kadagiti nagkauna a tattao, ti panagkakadua a pannangan iti asin ket tanda ti panaggayyem, mangipamatmat iti manayon a kinamatalek ken kinasungdo; ti pannangan iti asin buyogen dagiti pangikappia a sakripisio insimboloda ti di aggibus a kinasungdo.

Dagiti Naisurat a Legal a Dokumento. Ti Sangapulo a Bilin ket naisurat iti bato babaen ti “ramay ti Dios” (Ex 31:18; 32:16); nangaramid ni Jeremias iti maysa a kasuratan, nangikapet iti selio iti dayta, ket nangala kadagiti saksi (Jer 32:9-15); adda nasarakan a damili a taptapi dagiti nagkauna a tattao ken nakailanadan dagiti kondision dagiti kontrata. Masansan a naselioan dagitoy iti uneg dagiti pila a balkut.

Ti Kari Idiay Eden. Iti Genesis 3:15, imbaga ni Jehova a Dios ti panggepna iti naimpadtuan a pamay-an idiay minuyongan ti Eden iti imatang ni Adan, ni Eva, ken ti “serpiente.”

No maipapan iti kinasiasino dagidiay nainaig iti daytoy a kari ken padto: Ti sirmata a naited ken apostol Juan, iti Apocalipsis 12:9, ipakaammona kadatayo a ti “serpiente” isu ni Satanas a Diablo. Ti pammaneknek ipasimudaagna a ti “bin-i” ti “babai,” a nabayagen a ninamnama dagiti nalinteg a tattao, ket isu met laeng ti “bin-i” ni Abraham, ni Jesu-Kristo. (Ga 3:16; Mt 1:1) Ti “bin-i” madunor iti mukod babaen iti serpiente. Ni Jesu-Kristo napapatay, maysa a sugat a saan a permanente, ta ti Dios imbangonna ni Jesus manipud ken patay. Ngem ti “bin-i,” kalpasanna, dunorenna ti ulo ti serpiente, a permanente nga abakenna dayta.

Siasino ti “babai” a nairaman iti tulag? Sigurado a saan a ni Eva, a nagbalin a kabusor ti Dios. Tapno maparmek wenno ‘mapukaw’ ti espiritu a parsua a ni Satanas a Diablo, kasapulan ngarud nga espiritu met ti “bin-i,” saan ket a tao. (Heb 2:14) Ni Jesus idi mayanak ket maysa a tao nga Anak ti Dios, ngem idi tiempo ti pannakabautisarna, isu binigbig ti Dios kas Anakna, ket imbaonna ti nasantuan nga espiritu a bumaba kenkuana. Iti daytoy, ni Jesus nagbalin a nayanak-iti-espiritu nga Anak ti Dios. (Mt 3:13-17; Jn 3:3-5) Idi agangay, iti panagungarna, isu “napagbiag iti espiritu.” (1Pe 3:18) Siasino ngarud ti “ina” ti nayanak-iti-espiritu nga Anak ti Dios, saan a ti maladaga a tao a ni Jesus? Kuna ni apostol Pablo a da Abraham, Sara, Isaac, Agar, ken Ismael naitampokda iti maysa a simboliko a drama, nga iti dayta inrepresentar ni Isaac dagidiay addaan kadagiti nailangitan a namnama, pakairamanan ni Pablo a mismo. Kalpasanna, dinakamat ni Pablo a ti ‘inada’ isu ti “Jerusalem sadi ngato.” Awagan ni Jesu-Kristo dagitoy kas ‘kakabsatna,’ mangipasimudaag a maymaysa ti inada. (Heb 2:11) Daytoy ti agpaay a pangibatayan iti panangikuna a ti “babai” ti Genesis 3:15 ket isu met laeng ti “Jerusalem sadi ngato.”​—Ga 4:21-29.

Dagiti kondision dayta a kari ipasimudaagda ti ilalabas ti maysa a tiempo a bayat dayta, ti “serpiente” mangpatanor iti maysa a “bin-i” ket tumaud ti panagginnura iti nagbaetan dagiti dua a “bin-i.” Innem a ribu a tawenen ti napalabas sipud pannakaisawang dayta a kari. Sakbay unay ti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo, maigarangugongto ti “serpiente” iti mangliwengliweng, a sadiay awanto ti maaramidanna, ket kalpasan ti panagngudo ti sangaribu a tawen, matalipuposton iti agnanayon.​—Apo 20:1-3, 7-10; Ro 16:20.

Tulag ken Noe. Mainaig iti panggepna a mangtaginayon iti biag ti tao ken animal, ken mangdadael iti nadangkes a lubong kadagidi nga aldaw, ni Jehova a Dios nangaramid iti maysa a tulag ken Noe, a nangibagi iti bukodna a pamilia. (Ge 6:17-21; 2Pe 3:6) Nangrugi a maaddaan ni Noe iti annak kalpasan a nagtawen iti 500. (Ge 5:32) Idi tiempo nga impalgak ti Dios ti panggepna ken Noe, nataengan ken naasawaanen dagiti annakna. Ni Noe mangibangon iti daong ket iserrekna ti asawana, ti annakna, ken dagiti assawa ti annakna, kasta met dagiti animal ken taraonda; taginayonen ni Jehova ti lasag ditoy daga, agpadpada ti tao ken an-animal. Ti situtulnog a panangsalimetmet ni Noe kadagiti kondision ti tulag imbungana ti panangtaginayon ni Jehova iti biag ti tao ken animal. Naan-anay a natungpal ti tulag idi 2369 K.K.P., kalpasan ti Layus, idi mabalin manen nga agbiag ti tattao ken an-animal ditoy daga ken mangpataud iti kakikitada.​—Ge 8:15-17.

Tulag Mainaig iti Bullalayaw. Ti tulag mainaig iti bullalayaw ket naaramid iti nagbaetan ni Jehova a Dios ken ti isuamin a lasag (tao ken animal), nga imbagian ni Noe ken ti pamiliana, idi 2369 K.K.P., iti kabambantayan ti Ararat. Imbaga ni Jehova a saannanto a pulos dadaelenen ti isuamin a lasag babaen iti layus. Kalpasanna, ti bullalayaw naited kas pagilasinan iti tulag, nga agpaut dayta bayat nga agtultuloy nga agbiag ti tattao ditoy daga, kayatna a sawen, iti agnanayon.​—Ge 9:8-17; Sal 37:29.

Tulag ken Abraham. Ti tulag ken Abraham mabalbalin a nangrugi a maipatungpal idi a ni Abram (Abraham) binallasiwna ti Eufrates iti panagturongna idiay Canaan. Naaramid ti Linteg ti tulag 430 a tawen kalpasanna. (Ga 3:17) Ni Jehova nagsao ken Abraham idi agnanaed idiay Mesopotamia, iti Ur dagiti Caldeo, nga imbagana kenkuana a mapan iti pagilian nga ipakita kenkuana ti Dios. (Ara 7:2, 3; Ge 11:31; 12:1-3) Kas kunaen kadatayo ti Exodo 12:40, 41 (LXX), iti ngudo ti 430 a tawen a panagnaed idiay Egipto ken iti daga ti Canaan, ti Israel, a maad-adipen idi idiay Egipto, ket rimmuar “itoy met laeng nga aldaw.” Ti aldaw a pannakaispalda manipud Egipto ket Nisan 14, 1513 K.K.P., ti petsa ti Paskua. (Ex 12:2, 6, 7) Ipasimudaag daytoy a binallasiw ni Abraham ti Karayan Eufrates iti panagturongna idiay Canaan idi Nisan 14, 1943 K.K.P., ket nabatad nga iti daydi a gundaway a nangrugi a maipatungpal ti Abrahamiko a tulag. Kalpasan ti panagdaliasat ni Abraham a sumrek iti Canaan ken agingga iti Siquem, ti Dios nagparang manen kenkuana ket pinalawana ti kari, a kinunana, “Iti bin-im itdek daytoy a daga,” iti kasta nangipaay iti pasimudaag a daytoy a tulag ket nainaig iti kari idiay Eden. Kasta met, impalgakna a ti “bin-i” maaddaan iti natauan a panagbiag, kayatna a sawen, agtaud iti maysa a natauan a linia ti kapuonan. (Ge 12:4-7) Idi agangay, naisawang ti dadduma pay a panangpalawa ni Jehova iti dayta a kari, kas nailanad iti Genesis 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.

Dagiti kari iti tulag ket nayallatiw kadagiti kaputotan ni Abraham babaen kada Isaac (Ge 26:2-4) ken Jacob. (Ge 28:13-15; 35:11, 12) Kinuna ni apostol Pablo a ni Kristo (kas daydiay kangrunaan) ken dagidiay naikaykaysa ken Kristo isuda ti pudpudno a “bin-i.”​—Ga 3:16, 28, 29.

Impalgak ti Dios ti panggep ken dagiti magapuanan ti Abrahamiko a tulag, nga imbagana a dumteng ti naikari a bin-i babaen ken Abraham; daytoy a bin-i tagikuaenna ti ruangan dagiti kabusorna; ti bin-i ni Abraham babaen ken Isaac ket umadu, di mabilang ti tao iti daydi a tiempo; mapagbalin a naindaklan ti nagan ni Abraham; ti bin-i tagikuaenna ti Naikari a Daga; amin a pamilia ditoy daga bendisionanda ti bagbagida babaen iti bin-i. (Kitaenyo dagiti teksto iti Genesis nga immun-una a nadakamaten ditoy.) Adda literal a kaitungpalan dagitoy a banag, a mangiladawan iti dakdakkel pay a kaitungpalan babaen ken Kristo. Mangipaay ni Pablo iti kanayonan nga impormasion no maipapan kadagiti simboliko ken naimpadtuan nga aspeto dagiti kondision daytoy a tulag idi kinunana a da Abraham, Sara, Isaac, Agar, ken Ismael nagakemda iti maysa a simboliko a drama.​—Ga 4:21-31.

Ti Abrahamiko a tulag ket “maysa a tulag agingga iti tiempo a di nakedngan.” Gapu kadagiti kondision dayta a tulag, kasapulan nga agtultuloy dayta agingga a maibanag ti pannakadadael dagiti amin a kabusor ti Dios ken ti pannakabendision dagiti pamilia ditoy daga.​—Ge 17:7; 1Co 15:23-26.

Iti panangilawlawagna iti Abrahamiko a tulag ken ti Linteg ti tulag, dinakamat ni Pablo ti prinsipio nga “awan ti manangibabaet no maymaysa laeng a persona ti maseknan,” ket kalpasanna innayonna a “ti Dios maymaysa.” (Ga 3:20; kitaenyo ti MANANGIBABAET.) Ni Jehova ti kakaisuna a partido a nangaramid iti tulag ken Abraham. Iti kinapudnona, maysa dayta a kari, ket awan intuyang ni Jehova a kondision a masapul a tungpalen ni Abraham tapno matungpal ti kari. (Ga 3:18) Gapuna, saan a kinasapulan ti manangibabaet. Iti sabali a bangir, dua a partido ti karaman iti Linteg ti tulag. Naaramid dayta iti nagbaetan ni Jehova ken ti nasion ti Israel, a ni Moises ti manangibabaet. Immanamong dagiti Israelita kadagiti kondision ti tulag, a nangaramidda iti sagrado a kari a pagtulnoganda ti Linteg. (Ex 24:3-8) Daytoy naud-udi a nadakamat a tulag saanna a pinagbalin nga awanan kapapay-an ti Abrahamiko a tulag.​—Ga 3:17, 19.

Tulag ti Panagkugit. Ti tulag ti panagkugit ket naaramid idi 1919 K.K.P., idi agtawen ni Abraham iti 99. Inaramid ni Jehova ti tulag ken Abraham ken iti nainkasigudan a bin-ina; masapul a makugit idi dagiti amin a lallaki iti sangakabbalayan, agraman dagiti adipen; ti asinoman nga agkedked ket magessat kadagiti kailianna. (Ge 17:9-14) Idi agangay, kinuna ti Dios a ti ganggannaet nga agnanaed a tarigagayanna ti mangan iti paskua (daydiay kalikagumanna ti agbalin a managdaydayaw ni Jehova a kadua ti Israel) masapul a kugitenna dagiti lallaki iti sangakabbalayanna. (Ex 12:48, 49) Ti panagkugit ket nagpaay kas maysa a selio ti kinalinteg a naadda ken Abraham babaen iti pammati bayat ti kaaddana iti di nakugit a kasasaad, ket kadagiti kaputotan ni Abraham babaen ken Jacob, pisikal a pagilasinan dayta iti tulag a pannakirelasionda ken Jehova. (Ro 4:11, 12) Ti Dios binigbigna ti panagkugit agingga iti panagpatingga ti Linteg ti tulag, idi 33 K.P. (Ro 2:25-28; 1Co 7:19; Ara 15) Nupay ti pisikal a panagkugit ket naaramid iti sidong ti Linteg, maulit-ulit nga impakita ni Jehova a napatpateg kenkuana ti simboliko a kaipapanan dayta, nga impatigmaanna iti Israel a ‘kugitenda ti makinsango a kudil dagiti pusoda.’​—De 10:16; Le 26:41; Jer 9:26; Ara 7:51.

Linteg ti Tulag. Naaramid ti Linteg ti tulag iti nagbaetan ni Jehova ken ti nasion ti nainkasigudan nga Israel iti maikatlo a bulan kalpasan ti panangpanawda iti Egipto, idi 1513 K.K.P. (Ex 19:1) Pannakitulag dayta ti intero a nasion. Ti maysa a nayanak a nainkasigudan nga Israelita ket adda iti Linteg ti tulag, babaen iti pannakaipasngay, ngarud adda iti daytoy a naisangsangayan a pannakirelasion ken Jehova. Ti porma ti Linteg ket kas iti maysa a kodigo, a nasayaat ti pannakaurnosna, nabennebenneg dagiti paglinteganna. Ti Linteg, a nayallatiw baeten kadagiti anghel babaen ti ima ti maysa a manangibabaet, ni Moises, ket nangrugi a maipatungpal babaen iti pannakaisakripisio dagiti animal (maisandi ken Moises, ti manangibabaet, wenno “nangaramid iti tulag”) idiay Bantay Sinai. (Ga 3:19; Heb 2:2; 9:16-20) Iti daydi a tiempo, ti kagudua ti dara dagiti naisakripisio nga animal ket inwarsi ni Moises iti rabaw ti altar, kalpasanna binasana ti libro ti tulag kadagiti umili, ket immanamongda nga agtulnogda. Idin, ti dara inwarsina iti libro ken kadagiti umili. (Ex 24:3-8) Iti sidong ti Linteg, naipasdek ti kinapadi iti balay ni Aaron, iti pamilia ni Cohat iti tribu ni Levi. (Nu 3:1-3, 10) Ti nangato a kinapadi ket naipasa babaen iti kaputotan manipud ken Aaron agingga kadagiti annakna, a ni Eleazar sinunuanna ni Aaron, ni Finehas sinunuanna ni Eleazar, ken agpatpatuloy.​—Nu 20:25-28; Jos 24:33; Uk 20:27, 28.

Dagiti kondision ti Linteg ti tulag ket: no dagiti Israelita salimetmetanda ti tulag, agbalinda nga ili maipaay iti nagan ni Jehova, maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion, buyogen dagiti bendision ni Jehova (Ex 19:5, 6; De 28:1-14); no salungasingenda ti tulag, mailunodda. (De 28:15-68) Ti pangpanggep dayta ket: tapno maiparangarang dagiti salungasing (Ga 3:19); tapno dagiti Judio maiturongda ken Kristo (Ga 3:24); tapno agserbi nga anniniwan ti naimbag a bambanag nga umay (Heb 10:1; Col 2:17); tapno masalakniban dagiti Judio manipud ulbod, pagano a relihion ket mataginayon ti pudno a panagdaydayaw ken Jehova; tapno masalakniban ti linia ti naikari a bin-i. Nainayon daytoy iti tulag ken Abraham (Ga 3:17-19), ket inorganisar dayta ti nasion a nainkasigudan a bin-i ni Abraham babaen kada Isaac ken Jacob.

Ti sabsabali pay a saan a kameng ti nainkasigudan nga Israel nagunggonaanda met manipud iti Linteg ti tulag, ta makapagbalinda a proselita ken makugitda, iti kasta mabalinda ti umawat iti adu kadagiti maigunggona ti Linteg.​—Ex 12:48, 49.

Kasano a ‘nagpaso’ ti Linteg ti tulag?

Nupay kasta, ti Linteg ti tulag arigna a ‘nagpaso’ idi impakaammo ti Dios babaen ken mammadto Jeremias nga addanto baro a tulag. (Jer 31:31-34; Heb 8:13) Idi 33 K.P., ti Linteg ti tulag ket nawaswas maibatay iti ipapatay ni Kristo iti kayo a pagtutuokan (Col 2:14), a ti baro a tulag ti nangsukat iti dayta.​—Heb 7:12; 9:15; Ara 2:1-4.

Tulag iti Tribu ni Levi. Nangaramid ni Jehova iti maysa a tulag iti tribu ni Levi, a ti intero a tribu ket mailasin tapno buklenna ti organisasion dagiti agserbi iti tabernakulo, a pakairamanan ti kinapadi. Napasamak daytoy idiay let-ang ti Sinai, idi 1512 K.K.P. (Ex 40:2, 12-16; Mal 2:4) Ni Aaron ken ti annakna, iti pamilia ni Cohat, ti agbalin idi a papadi, a ti nabatbati a pampamilia ni Levi ti mangasikaso iti dadduma pay nga annongen, kas iti panangipasdek iti tabernakulo, panangyakar iti dayta, ken dadduma pay a banag. (Nu 3:6-13; kap 4) Idi agangay, nagserbida met iti templo. (1Cr 23) Naaramid dagiti serbisio mainaig iti pannakaisaad maipaay iti kinapadi idi Nisan 1-7, 1512 K.K.P., ket nangrugida a nagserbi idi Nisan 8. (Le kap 8, 9) Awan tawid dagiti Levita iti daga, ngem immawatda kadagiti apagkapullo manipud iti dadduma a tribu, ken naipaayanda kadagiti naipasngat a siudad a pagyananda. (Nu 18:23, 24; Jos 21:41) Maigapu iti regta ni Finehas maipaay iti naipamaysa a debosion ken Jehova, ti Dios nangaramid iti tulag ti kappia kenkuana, maysa a tulag maipaay iti kinapadi agingga iti tiempo a di nakedngan maipaay kenkuana ken iti kaputotanna. (Nu 25:10-13) Nagtultuloy a naipatungpal ti tulag ken Levi agingga iti panagpatingga ti Linteg ti tulag.​—Heb 7:12.

Tulag iti Israel Idiay Moab. Sakbay unay ti iseserrek ti Israel iti Naikari a Daga, idi 1473 K.K.P., nangaramid ni Jehova iti tulag iti nainkasigudan nga Israel idiay Moab. (De 29:1; 1:3) Inulit nga insawang ken inlawlawag ni Moises ti kaaduan a paset ti Linteg. Ti panggep ti tulag ket tapno iparegta ti kinamatalek ken Jehova ken tapno mangaramid kadagiti panangbalbaliw ken ipasdek ti sumagmamano a nasken a linteg agpaay kadagiti Israelita iti panagbalbaliw ti kasasaadda, manipud agallaalla a panagbiag nga agturong iti nasimpa a panagbiag iti dayta a daga. (De 5:1, 2, 32, 33; 6:1; idiligyo ti Le 17:3-5 iti De 12:15, 21.) Nagpatingga daytoy a tulag iti pannakawaswas ti Linteg ti tulag, ta dayta ket napateg a paset ti Linteg.

Tulag ken Ari David. Naaramid ti tulag ken David iti maysa a tiempo bayat ti panagturayna idiay Jerusalem (1070-1038 K.K.P.), a ni Jehova ti maysa a partido ket ni David kas pannakabagi ti pamiliana ti sabali a partido. (2Sm 7:11-16) Dagiti kondision daytoy a tulag ket: ti maysa nga anak manipud iti linia ni David tagikuaenna ti trono iti agnanayon, ken daytoy nga anak ti mangibangon iti balay maipaay iti nagan ni Jehova. Ti panggep ti Dios iti daytoy a tulag ket tapno ipaayna ti naarian a dinastia kadagiti Judio; tapno itedna ken Jesus, kas pagtawiden ni David, ti legal a kalintegan iti trono ni David, ti “trono ni Jehova” (1Cr 29:23; Lu 1:32); ken tapno mangted iti pakabigbigan ken Jesus kas ti Mesias. (Eze 21:25-27; Mt 1:6-16; Lu 3:23-31) Saan a nairaman ti kinapadi iti daytoy a tulag; ti Levitico a kinapadi ket nagserbi a kagiddan ti ar-ari iti linia ni David; iti sidong ti Linteg, siiinget a napaglasin ti kinapadi ken kinaari. Yantangay bigbigen ni Jehova daytoy a kinaari ken aramatenna iti agnanayon, dayta a tulag ket agpaut iti agnanayon.​—Isa 9:7; 2Pe 1:11.

Tulag a Panagbalin a Padi a Kaasping ni Melquisedec. Nayebkas daytoy a tulag iti Salmo 110:4, ket ti mannurat ti libro ti Hebreo iyaplikarna dayta ken Kristo iti Hebreo 7:1-3, 15-17. Ken Jesu-Kristo laeng nga inaramid ni Jehova dayta a tulag. Mabalbalin a dayta ti tinukoy ni Jesus idi inaramidna ti tulag kadagiti pasurotna maipaay iti maysa a pagarian. (Lu 22:29) Babaen iti sapata ni Jehova, ni Jesu-Kristo a nailangitan nga Anak ti Dios ket agbalin a padi maitunos iti kasasaad ni Melquisedec. Ni Melquisedec ket ari ken padi ti Dios ditoy daga. Agpadpada nga Ari ken Nangato a Padi ti saad nga ikutan ni Jesu-Kristo, saan a ditoy daga, no di ket sadi langit. Permanente ti pannakaisaadna kadagita nga akem kalpasan ti iyuulina idiay langit. (Heb 6:20; 7:26, 28; 8:1) Agnanayon ti pannakaipatungpal ti tulag, yantangay agtignayto ni Jesus kas Ari ken Nangato a Padi iti agnanayon iti sidong ti panangiwanwan ni Jehova.​—Heb 7:3.

Baro a Tulag. Impadto ni Jehova ti baro a tulag babaen ken mammadto Jeremias idi maikapito a siglo K.K.P., nga imbagana a dayta ket saan a kapadpada ti Linteg ti tulag a rinakrak ti Israel. (Jer 31:31-34) Iti rabii sakbay ti ipapatayna, Nisan 14, 33 K.P., idi impasdekna ti panangrambak iti Pangrabii ti Apo, impakaammo ni Jesu-Kristo ti baro a tulag, a mapasingkedan babaen iti sakripisiona. (Lu 22:20) Iti maika-50 nga aldaw manipud pannakapagungarna ken 10 nga aldaw kalpasan ti iyuulina ken Amana, ti nasantuan nga espiritu nga inawatna manipud ken Jehova ket imparukpokna kadagiti adalanna a naguummong iti maysa a makinngato a siled idiay Jerusalem.​—Ara 2:1-4, 17, 33; 2Co 3:6, 8, 9; Heb 2:3, 4.

Ti dua a partido iti baro a tulag ket: ni Jehova iti maysa a dasig, ken ti “Israel ti Dios,” dagidiay nayanak iti espiritu a naikaykaysa ken Kristo, a mangbukel iti kongregasion wenno bagina, iti sabali a dasig. (Heb 8:10; 12:22-24; Ga 6:15, 16; 3:26-28; Ro 2:28, 29) Ti baro a tulag naipatungpal babaen iti naiparukpok a dara (ti pannakaisakripisio ti natauan a biag) ni Jesu-Kristo, a ti pateg dayta ket naidatag ken Jehova kalpasan ti iyuuli ni Jesus idiay langit. (Mt 26:28) No ti maysa a tao ket pilien ti Dios maipaay iti nailangitan a pannakaayab (Heb 3:1), ti Dios iyegna dayta a tao iti tulagna babaen iti sakripisio ni Kristo. (Sal 50:5; Heb 9:14, 15, 26) Ni Jesu-Kristo ti Manangibabaet iti baro a tulag (Heb 8:6; 9:15) ken isu ti kangrunaan a Bin-i ni Abraham. (Ga 3:16) Babaen iti akem ni Jesus kas manangibabaet iti baro a tulag, tulonganna dagidiay adda iti tulag tapno agbalinda a paset ti pudpudno a bin-i ni Abraham (Heb 2:16; Ga 3:29) babaen ti pannakapakawan dagiti basolda. Ni Jehova ideklarana ida a nalinteg.​—Ro 5:1, 2; 8:33; Heb 10:16, 17.

Dagitoy a nayanak iti espiritu, napulotan a kakabsat ni Kristo agbalinda a katulongan a papadi ti Nangato a Padi, “maysa a naarian a kinapadi.” (1Pe 2:9; Apo 5:9, 10; 20:6) Aramiden dagitoy ti trabaho ti papadi, maysa a “publiko a panagserbi” (Fil 2:17), ket naawaganda iti “ministro ti maysa a baro a tulag.” (2Co 3:6) Dagitoy a naayaban masapul a sisisinged ken simamatalek a surotenda dagiti addang ni Kristo, agingga nga idatagda ti biagda ken patay; kalpasanna, aramiden ida ni Jehova kas maysa a pagarian ti papadi, nga agbalinda a makiraman iti nadibinuan a nakaparsuaan, ket gunggonaannanto ida iti imortalidad ken kinaawan panagrupsa kas makipagtawid ken Kristo idiay langit. (1Pe 2:21; Ro 6:3, 4; 1Co 15:53; 1Pe 1:4; 2Pe 1:4) Ti panggep daytoy a tulag isu ti panangala iti maysa nga ili maipaay iti nagan ni Jehova kas paset ti “bin-i” ni Abraham. (Ara 15:14) Agbalinda a “nobia” ni Kristo, ket isuda ti bagi a buklen dagiti tattao nga iserrek ni Kristo iti maysa a tulag maipaay iti maysa a Pagarian, tapno makipagturayda Kenkuana. (Jn 3:29; 2Co 11:2; Apo 21:9; Lu 22:29; Apo 1:4-6; 5:9, 10; 20:6) Ti panggep ti baro a tulag kalikagumanna nga agtultuloy a maipatungpal dayta agingga nga isuamin a kameng ti “Israel ti Dios” ket mapagungardan iti imortalidad iti langlangit.

Tulag ni Jesus Kadagiti Pasurotna. Idi rabii ti Nisan 14, 33 K.P., kalpasan ti panangrambakna iti Pangrabii ti Apo, inaramid ni Jesus daytoy a tulag kadagiti matalek nga apostolna. Kadagiti 11 a matalek nga apostolna, inkarina nga agtugawda kadagiti trono. (Lu 22:28-30; idiligyo ti 2Ti 2:12.) Idi agangay, impakitana a naipaay daytoy a kari kadagiti amin a nayanak-iti-espiritu a ‘nagballigi.’ (Apo 3:21; kitaenyo met ti Apo 1:4-6; 5:9, 10; 20:6.) Idi aldaw ti Pentecostes, impasdekna daytoy a tulag maipaay kadakuada babaen ti pannakapulot iti nasantuan nga espiritu dagidiay adalan nga adda iti makinngato a siled sadi Jerusalem. (Ara 2:1-4, 33) Dagidiay agtalinaed kenkuana kadagiti pannakasusuot, a matay iti kas iti ipapatayna (Fil 3:10; Col 1:24), makipagturayda kenkuana, a makiramanda iti turay ti Pagarianna. Iti agnanayon, ti tulag agtalinaed a maipatungpal iti nagbaetan ni Jesu-Kristo ken dagitoy a kakadua nga ar-ari.​—Apo 22:5.

Sabsabali Pay a Nadumaduma a Tulag. (a) Tulag ni Josue ken ti papanguluen ti Israel kadagiti agnanaed iti siudad ti Gabaon tapno bay-anda ida nga agbiag. Nupay nailunodda a Canaanita, a dadaelen koma dagiti Israelita, kaskasdi a naibilang a maannurot unay ti tulag ta napalubosan nga agbiag dagiti Gabaonita, ngem naipatungpal ti lunod babaen ti pannakapagbalinda nga agur-urnong iti kayo ken agsaksakdo iti danum maipaay iti gimong ti Israel. (Jos 9:15, 16, 23-27) (b) Tulag ni Josue iti Israel nga agserbida ken Jehova. (Jos 24:25, 26) (c) Tulag dagiti lallakay ti Galaad ken Jefte idiay Mizpa tapno isu pagbalinenda a mangidaulo kadagiti agnanaed iti Galaad no ni Jehova ipaayna kenkuana ti panagballigi maibusor kadagiti Ammonita. (Uk 11:8-11) (d) Tulag iti nagbaetan da Jonatan ken David. (1Sm 18:3; 23:18) (e) Tulag ni Jehoiada a padi kadagiti panguluen dagiti Cariano a para-guardia ken kadagiti tumataray. (2Ar 11:4; 2Cr 23:1-3) (f) Tulag ti Israel ken Jehova a pagtalawenda dagiti ganggannaet nga assawa a babbai. (Esd 10:3) (g) Tulag ni Jehova nga itedna ti adipenna kas maysa a tulag dagiti (maipaay kadagiti) tattao. (Isa 42:6; 49:8) (h) Tulag ni David kadagiti amin a lallakay ti Israel, idiay Hebron. (1Cr 11:3) (i) Maysa a tulag dagiti umili, bayat ti panagturay ni Asa, a birokenda ni Jehova buyogen ti isuamin a puso ken kararuada. (2Cr 15:12) (j) Tulag ni Josias ken Jehova a salimetmetanna dagiti bilin ni Jehova, maitunos iti Linteg. (2Cr 34:31) (k) Dagiti “pangas” a nagturay iti Jerusalem di umiso ti panangipapanda a natalgedda iti maysa a “tulag ken Patay.”​—Isa 28:14, 15, 18.