Uzou 6
Fikieme Ma Jẹ Be Rro Kpako je Whu?
1. Eme ekiotọ-eriariẹ a re sae ru vẹ hẹ kpahe uzuazọ ohwo?
EKIOTỌ-ERIARIẸ a riẹ oware nọ o soriẹ nọ ahwo a jẹ be who je whu hu. O wọhọ nọ egẹgẹ-uzuazọ mai na e hẹ kpokpọ ọvo re ma jẹ rria bẹdẹ bẹdẹ. Obe nọ a re se Hyojun Soshikigaku (Ewuhrẹ Okpehru Egẹgẹ-Uzuazọ) ọ ta nọ: “Oghẹrẹ nọ ẹkpako egẹgẹ-uzuazọ e rẹ rọ wha owho gbe uwhu ohwo tha yọ oware nọ a sae riẹ hẹ.” Ekiotọ-eriariẹ buobu a rọwo inọ u wo oria nọ uzuazọ o rẹ nyate u ve “mu kuhọ gheghe.” Kọ who roro nọ a ta gba?
2. Eme ahwo jọ a ru no fikinọ uzuazọ u theri hi?
2 U kri no nọ ahwo-akpọ a bi ro wo isiuru ọriatọ yọ a tubẹ daoma no dede re a seba ewhuo. No anwọ ikpe udhusoi avọ ene B.C.E. ze, imu nọ a roro nọ e rẹ lẹliẹ ohwo seba ewhuo i te si emọ-ivie China urru. Isu ahwo China uwhremuna jọ a tẹ dawo umu jọ nọ a roro nọ o re ru uzuazọ theri—onọ a rehọ ame ọnwranwra enua jọ ru—nọ a dai no a te whu! Evaọ akpọ na soso, ahwo a rọwo inọ uwhu họ ekuhọ uzuazọ rai hi. Ahwo Buda, Hindu, Muslim, gbe efa aikpobi a wo ẹruore kpahe uzuazọ nọ a te whu no. Evaọ egagọ Ikpichọche, ahwo jọ a re riwi kpohọ omawere obọ odhiwu nọ a te whu no.
3. (a) Fikieme ahwo a je wo isiuru uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? (b) Didi enọ kpahe uwhu u fo nọ a kẹ iyo rai?
3 Ewuhrẹ nọ ohwo o te whu no ọ rẹ jọ obojọ wo evawere u te dhesẹ isiuru kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. ‘O tube fi ebẹdẹ bẹdẹ họ iroro rai,’ ere Ebaibol na e ta kpahe iroro ẹria ibẹdẹ nọ Ọghẹnẹ o fihọ eva mai. (Okokahwohọ 3:11) Ọ ma ahwo ọsosuọ na avọ ẹruore nnọ a sae rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ. (Emuhọ 2:16, 17) Kọ, fikieme ahwo a je bi whu? Ẹvẹ uwhu o rọ ruọ akpọ na? Eriariẹ Ọghẹnẹ i fi elo họ enọ enana.—Olezi 119:105.
ẸGUAE-OYOMA IDHERE
4. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ ogbulegbu nọ ọ wha uwhu ahwo ze na?
4 Ogbulegbu ọ rẹ daoma kuọ eyoma riẹ dhere. Onana o tẹ rọ uzẹme re kpahe ọnọ ọ wha ethube nọ o wha uwhu ima-idu ahwo buobu ze na. Ọ rehọ ẹghẹ ruẹrẹ eware fihọ re ahwo a siọ otofa uwhu ba ẹriẹ. Jesu Kristi o dhesẹ ohwo ọnana via nọ Ọ ta kẹ ahwo nọ e jẹ gwọlọ kpe I nọ: “Whai e rọ ọsẹ rai ukumuomu na, o tẹ were owhai nọ wha re ru ẹgwọlọ ọsẹ rai. Nọ emuhọ ze ọrọ ojihẹ, ọ rọ evaọ uzẹme he, epanọ uzẹme ovo orọ eva riẹ hẹ.”—Jọn 8:31, 40, 44.
5. (a) Eme họ emuhọ ọnọ o ti zihe ruọ Setan gbe Ẹdhọ na? (b) Eme họ otofa eme na “Setan” gbe “Ẹdhọ”?
5 Ẹhẹ, Ẹdhọ yọ “ojihẹ” ologbo. Ebaibol na i dhesẹ via nọ ohwo ọ ghinẹ rọ, orọnikọ eyoma jọ nọ o rọ udu ohwo ho. (Matiu 4:1-11) Dede nọ a ma riẹ wọhọ ẹnjẹle okiẹrẹe, ‘o dikihẹ ga evaọ uzẹme na ha.’ Ẹvẹ u fo te nọ a ro se i Setan Ẹdhọ na! (Eviavia 12:9) A se rie “Setan,” hayo “ọzadhe,” keme ọ wọso Jihova jẹ daoma zae dhe. Ogbulegbu ọnana a re je sei nọ “Ẹdhọ,” nọ otofa riẹ o rọ “ọtaraha,” keme ọ rehọ ọtaraha ta erue mukpahe Ọghẹnẹ no.
6. Fikieme Setan ọ jẹ wọso Ọghẹnẹ?
6 Eme o wọ Setan rọ wọso Ọghẹnẹ? Uvouthei. Ọ rehọ ubiuvou uthethei mi egagọ nọ ahwo a hẹ rehọ kẹ Jihova. Ẹdhọ ọ siọ isiuru nọ o re ro mi oghẹrẹ egagọ itieye na ha, onọ Ọnọma na ọvo o wo udu riẹ na. (Wawo Izikiẹl 28:12-19.) Ukpoye, ẹnjẹle nọ o ti zihe ruọ Setan na o te wo isiuru uvouthei onana fihọ eva bẹsenọ o te rọ rro no o je yẹ emuemu.—Jemis 1:14, 15.
7. (a) Eme o wha uwhu ahwo ze? (b) Eme họ uzioraha?
7 Ma vuhu oyoma na mu no ọnọ iruo igbulegbu riẹ u su kpohọ uwhu ahwo no na. Rekọ eme họ ugogo oware nọ o ghinẹ wha uwhu ahwo-akpọ na ze? Ebaibol na e ta nọ: “Uzioraha họ obi uwhu.” (1 Ahwo Kọrint 15:56) Kọ eme họ uzioraha? Re ma ruẹse wo otoriẹ ẹme ọnana, joma rri otofa nọ o wo evaọ ẹvẹrẹ ọsosuọ Ebaibol na. Ẹme Hibru gbe ọrọ Grik nọ a fa “re a raha uzi” otofa riẹ họ “seba ete” nọ o wo ẹjiroro seba ete oka jọ hayo siọ ute ba e le tobọ. Oka vẹ mai kpobi a be sai te he? Oka ẹmeoyo ọgbagba kẹ Ọghẹnẹ. Kọ oghẹrẹvẹ emuemu ọ rọ ruọ akpọ na?
OGHẸRẸ NỌ A RỌ WHA ẸGUAE-OYOMA NA HARO
8. Ẹvẹ Setan ọ rọ daoma re o wo egagọ ahwo?
8 Setan ọ nabe rọ oma totọ fi iwhayo nọ o roro nọ u ti ru ei nyai su ahwo-akpọ kpobi a vẹ te jẹ gọe. Ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ lẹliẹ imava ọsosuọ na họ, Adamu avọ Ivi, re a thọ uzi mukpahe Ọghẹnẹ. Jihova ọ kẹ ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai eriariẹ nọ i re su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. A riẹ nọ Ọnọma rai ọ rọ wowoma keme o fi rai họ ọgbọ owowoma ọ Idẹn. Ewoma Ọsẹ obọ odhiwu ọ mai duobọ te Adamu okenọ Ọghẹnẹ ọ kẹe aye owowoma gbe ọrọ obọfihọ. (Emuhọ 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Uzuazọ nọ imava ọsosuọ na a rẹ jọ o rehọ oma hwa ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ.
9. Didi uzi Ọghẹnẹ o je kẹ ahwo ọsosuọ na, kọ fikieme onana o jẹ vọ avọ iroro?
9 Ọghẹnẹ o je kẹ Adamu nọ: “Whọ rẹ sae ria ibi ire nọ e rọ ogba na odode; rekọ whọ rẹ re ure ẹriẹ ewoma gbe eyoma na ha, keme eva ẹdẹ nọ whọ re riẹ, who re ti whuẹ.” (Emuhọ 2:16, 17) Wọhọ Ọnọma, Jihova Ọghẹnẹ o wo udu nọ o re ro fi ute uruemu họ jẹ jiroro oware nọ u woma gbe onọ uyoma kẹ emama riẹ. Ujaje riẹ na o jọ ziezi keme Adamu avọ Ivi a rẹ sae re ibi no ire efa nọ e rọ ọgbọ na odode. Ukpenọ a re dhesẹ ovuhumuo rai kẹ esuo ọgbagba Jihova ẹkwoma uzi onana nọ a re koko a tẹ rehọ omoya fi ute uruemu obọ rai họ.
10. (a) Ẹvẹ Setan ọ rọ lẹliẹ ahwo họ ro si rai ruọ abọ riẹ? (b) Didi iroro iyoma Setan o dhesẹ nọ Jihova o wo? (c) Eme who roro kpahe ọwọsuọ Setan mukpahe Ọghẹnẹ?
10 Ẹdhọ ọ tẹ moma re ọ rehọ ahwo ọsosuọ na siọ Ọghẹnẹ ba. Re ọ viẹ ai họ jọ abọ riẹ, Setan ọ tẹ ta erue. Avọ araomuomu nọ o fihọ iruo, wọhọ epanọ ọbo-eme ọ rẹ t’ẹme ẹkwoma oware nọ a kare na, Ẹdhọ ọ tẹ nọ Ivi nọ: “Kọ Ọghẹnẹ ọ ghinẹ ta nọ wha re ubi-ure ọvuọvo eva ogba na ha?” Nọ Ivi ọ fodẹ ujaje Ọghẹnẹ kẹe, Setan o te whowho via nọ: “Wha re ti whuẹ hẹ.” O te no ere raha odẹ Jihova, ta nọ: “Keme Ọghẹnẹ ọ riẹ nọ, ẹdẹ nọ wha re riẹ, ibiaro rai i re ti rovie, wha vẹ te jọ wọhọ Ọghẹnẹ, nọ ọ rẹ riẹ uwoma gbe uyoma.” (Emuhọ 3:1-5) Ẹdhọ o te bi dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be gbọ ai emamọ oware jọ. Ẹvẹ ọtaraha, oyoma oyena kpahe Ọsẹ uzẹme, oyoyou odhiwu na, Jihova, ọ rro te!
11. Ẹvẹ Adamu avọ Ivi a ro zihe ruọ ahwo nọ e tamu kugbe Setan?
11 Ivi ọ tẹ wariẹ rri urre na, ubi riẹ o tẹ jọ ibiaro riẹ woma viere. Ọ tẹ kọrọ ubiure na ọ tẹ re. Uwhremuna, ọzae riẹ o te keke aro fihọ o te kuomagbe ei evaọ uziothọ aghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Emuhọ 3:6) Dede nọ Ivi a lẹliẹ họ, te ọye gbe Adamu a tha ẹghẹ Setan uke re o su uyẹ ohwo-akpọ. Koyehọ, a zihe ruọ ahwo nọ a tamu kugbei.—Ahwo Rom 6:16; 1 Timoti 2:14.
12. Eme u no ọwọsuọ ahwo mukpahe Ọghẹnẹ ze?
12 Adamu avọ Ivi a tẹ rẹriẹ ova dhe oware nọ uno owọjẹ rai ze. A jọ wọhọ Ọghẹnẹ hẹ, ọnọ o wo eriariẹ obọdẹ. Ukpoye, oma o tẹ vo ai a je dhere. Jihova ọ tẹ whọku Adamu o te whowho uye onana: “Eva ẹroyẹ whọ jẹ ria, bẹsenọ who ti zihe-kpo ẹkpẹ keme ọye who nọ ze. Keme whẹ ẹkpẹ, jẹruọ ẹkpẹ who re ti zihe rua.” (Emuhọ 3:19) “Evaọ ẹdẹ” nọ ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai a re urre eriariẹ ewoma gbe eyoma na, Ọghẹnẹ o te bru oziẹ kpe ai a te whu evaọ eriwo riẹ. A te le ai no Aparadase a te muhọ ẹwho ẹmẹrera, ukuhọ riẹ a te whu.
EPANỌ EMUEMU GBE UWHU E RỌ VAHA
13. Ẹvẹ uzioraha o rọ vaha ruọ uyẹ ohwo-akpọ kpobi?
13 Setan o bi roro nọ o fikparobọ no evaọ ẹghẹ riẹ re ohwo-akpọ ọ ruẹse gọe. Ghele na, ọ sai ru re enọ e be gọe e seba ewhu hu. Okenọ umuemu u mu imava orọo ọsosuọ na họ ekpokpo, a gbẹ sae wha ẹgbagba se emọ rai hi. Wọhọ oware nọ a kare fihọ ehru utho, a tẹ kare uzioraha fihọ egẹgẹ-ukuoriọ uzuazọ ọsẹ gbe oni ọsosuọ mai. Fikiere, emọ nọ e gba ha ọvo a rẹ sai yẹ. Fikinọ a dieva emọ rai kpobi họ evaọ okenọ Adamu avọ Ivi a rọ rahauzi no, emọ rai a tẹ reuku emuemu gbe uwhu.—Olezi 51:5; Ahwo Rom 5:12.
14. (a) Amono ma rẹ sae rehọ ahwo nọ a rẹ vro emuemu rai dhesẹ? (b) Ẹvẹ a ro ru Emọ-Izrẹl riẹ kpahe emuemu rai?
14 Nẹnẹ na, dede, ahwo buobu a rẹ rọwo nọ ae yọ erahaizi hi. Evaọ abọ jọ akpọ na, eriwo uzioraha nọ a reuku riẹ a riẹ kpahe iẹe vievie he. Rekọ oyena yọ imuẹro inọ uzioraha o rọ ha ha. Ọmaha nọ ova riẹ o rọ gbegbe ọ rẹ sae ta nọ ova riẹ o rọ fuafo, ajokpanọ o rri ughẹgbe ọvo u je ti mu ei ẹro. Emọ-Izrẹl anwae a jọ wọhọ ọmọ otiọye na evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis ọruaro Riẹ rehọ Uzi riẹ te ai obọ. Uzi na u ru rie vevẹ kẹ ai nọ uzioraha o rọ. “Me vuhu uzioraha vẹre he, rekọ ajokpa fiki Uzi na,” ere Pọl ukọ na o ru rie vevẹ. (Ahwo Rom 7:7-12) Wọhọ ọmọ nọ o bi rri ughẹgbe, ẹkwoma Uzi na nọ a je ro rri omobọ rai, Emọ-Izrẹl a tẹ ruẹ nọ a rọ gbegbe evaọ aro Jihova.
15. Eme a dhesẹ via ẹkwoma eriwo ughẹgbe Ẹme Ọghẹnẹ?
15 Ẹkwoma eriwo ughẹgbe Ẹme Ọghẹnẹ gbe ẹromuhọ ute riẹ, ma rẹ sae ruẹ nọ ma gba ha. (Jemis 1:23-25) Wọhọ oriruo, roro oware nọ Jesu Kristi ọ ta kẹ ilele riẹ kpahe Ọghẹnẹ gbe ọrivẹ rai nọ a re you, wọhọ epanọ a kere fihọ Matiu 22:37-40 na. Ẹvẹ o be thọ ahwo obọ te eva eware enana! Udu u re tube kpoho ahwo jọ dede he nọ a gbe dhesẹ uyoyou kẹ Ọghẹnẹ hayo rọ kẹ erivẹ rai hi.—Luk 10:29-37.
YỌRỌ OMA KPAHE ẸGHẸ SETAN!
16. Eme ma rẹ sai ru re ma siọ ẹghẹ Setan ba ekie ro, kọ fikieme onana o jẹ rọ ẹbẹbẹ?
16 Setan ọ be gwọlọ nọ ma rọ aro koko raha uzi. (1 Jọn 3:8) Kọ edhere jọ riẹ nọ ma jẹ siọ abọ riẹ ba ekie ro evaọ ẹghẹ riẹ? Ẹhẹ, rekọ onana o gwọlọ nọ ma họre iroro nọ i re su kpohọ uzioraha aro koko. Onana o lọhọ họ keme iroro uzioraha nọ a ro kugbe yẹ omai ọ re gaga. (Ahwo Ẹfẹsọs 2:3) Pọl ọ jẹ họre gaga. Fikieme? Fikinọ uzioraha o rọ eva riẹ. Ma tẹ gwọlọ ọjẹrehọ Ọghẹnẹ, ma rẹ họre iroro uzioraha nọ o rọ eva mai na re.—Ahwo Rom 7:14-24; 2 Ahwo Kọrint 5:10.
17. Eme u ru ohọre mukpahe iroro emuemu mai ga viere?
17 Nọ Setan ọ be gwọlọ uvẹ nọ ọ rẹ rọ bẹbẹ omai kpohọ ẹraha uzi Ọghẹnẹ na, ohọre mai mukpahe uzioraha o lọhọ họ. (1 Pita 5:8) Je dhesẹ ọdawẹ kẹ ibe Ileleikristi, Pọl ọ ta nọ: ‘Ozọ orọ omẹ emuo, nnọ, epanọ araumuemu ọ rehọ ẹghẹ riẹ viẹ Ivi họ na, iroro eva rai i re ti no uvi olẹ gbe oma o rọ kẹ Kristi na.’ (2 Ahwo Kọrint 11:3) Oghẹrẹ eghẹ itieye na Setan o bi fihọ iruo nẹnẹ re. Ọ be daoma re ọ kọ ibi avro kpahe ewoma Jihova jegbe irere ẹmeoyo kẹ ijaje Ọghẹnẹ. Ẹdhọ ọ be rọ uvẹ uzioraha nọ ma reuku riẹ na ruiruo re o ru omai le edhere omoya, uvouthei, egrẹ, gbe omohẹriẹ.
18. Ẹvẹ Setan ọ be rọ rehọ akpọ wha uzioraha haro?
18 Usu eware na jọ nọ Ẹdhọ o bi ro ruiruo mukpahe omai họ akpọ na, nọ ọ rọ otọ ogaga riẹ. (1 Jọn 5:19) Ma gbẹ yọrọ oma ha, ahwo ogbekuo ofruriọ akpọ nọ ọ wariẹ omai họ na a rẹ nwẹ omai kpohọ edhere uzioraha nọ o rẹ raha ute uruemu nọ Ọghẹnẹ o fihọ. (1 Pita 4:3-5) Ahwo buobu a re gbabọ kẹ izi Ọghẹnẹ jẹ tubẹ siọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ kpọ iroro rai, ukuhọ riẹ a ve no ere ru ei whu no. (Ahwo Rom 2:14, 15; 1 Timoti 4:1, 2) Ahwo jọ dede a vẹ rọ ẹmẹrera be jẹ edhere nọ iroro sebaẹgba rai ọ kẹ rai uvẹ nọ a nya vẹre he rehọ.—Ahwo Rom 1:24-32; Ahwo Ẹfẹsọs 4:17-19.
19. Fikieme o gbẹ nwani te he re a rria uzuazọ ofuafo ọvo?
19 Re a rria uzuazọ nọ o fo yọ oware ulogbo nọ ohwo o wo tobọ evaọ akpọ ọnana. Re ma ru Ọnọma omai eva were, dede, u viere. Ma re je wo ẹrọwọ fihọ Ọghẹnẹ re jẹ riẹ nọ ma ti guọvunu kẹe. (Ahwo Hibru 11:6) Jemis olele na o kere nọ: “Kohwo kohwo nọ riẹ oware nọ ukiete nore ruẹ, o gbeje ruei hi, uzioraha o rọ kẹe.” (Jemis 4:17) Ẹhẹ, re ma rọ aro koko siọ Ọghẹnẹ gbe izi riẹ yọ oghẹrẹ uzioraha jọ.
20. Ẹvẹ Setan ọ sae rọ whaha owhẹ no eruo oware nọ u kiete, rekọ eme u re fiobọhọ k’owhẹ whaha ọyawọ otiọye na?
20 O rọ lọlọhọ nọ Setan ọ sae kpare ọzadhe kpahe ilale eriariẹ Ọghẹnẹ ra nọ whọ be rehọ ewuhrẹ Ebaibol wo. Ma wo ẹruore nọ whọ te k’uvẹ kẹ ọyawọ itieye na re e whaha owhẹ eruo oware nọ u kiete he. (Jọn 16:2) Dede nọ isu buobu a fi ẹrọwọ họ Jesu evaọ oke odibọgba riẹ, a dhesẹ i rie via ha fiki ozọ nnọ a ti mu ai imu evaọ okegbe rai. (Jọn 12:42, 43) Setan ọ rẹ gbaudu gwọlọ guegue ohwo kpobi nọ ọ be gwọlọ eriariẹ Ọghẹnẹ. Rekọ, u fo re whọ hẹ kareghẹhọ je wo ovuhumuo eware igbunu nọ Jihova o ru no. Whọ rẹ sai tube fiobọhọ kẹ otu ewọsuọ dede re a ti wo ovuhumuo ọvo na.
21. Ẹvẹ ma sai ro fi akpọ na gbe iroro emuemu mai kparobọ?
21 Nọ ma gbẹ rọ sebaẹgba na, ma rẹ raha uzi. (1 Jọn 1:8) Ghele na, ma wo obufihọ evaọ ohọre onana. Ẹhẹ, o lọhọ re ma fikparobọ evaọ ohọre mai mukpahe omuomu na, Setan Ẹdhọ na. (Ahwo Rom 5:21) Evaọ ekuhọ odibọgba Jesu evaọ otọakpọ, ọ rọ eme enana tudu họ ilele riẹ awọ: “Evaọ akpọ na, wha re ti wo ẹlahiẹ; rekọ eva ewere owhai, mẹ re ase akpọ na no.” (Jọn 16:33) Makọ rọ kẹ ahwo nọ e gba ha dede, o lọhọ re ma fi akpọ na kparobọ avọ obufihọ Ọghẹnẹ. Setan o wo ogaga vi ahwo nọ e be wọso iẹe ‘jẹ rọ oma rai kẹ Ọghẹnẹ’ hẹ. (Jemis 4:7; 1 Jọn 5:18) Wọhọ epanọ ma bete ruẹ na, Ọghẹnẹ o rovie edhere nọ a rọ dhẹ no igbo uzioraha gbe uwhu no.
DAWO ERIARIẸ RA
Ono họ Setan Ẹdhọ na?
Fikieme ahwo a jẹ be who je whu?
Eme họ uzioraha?
Ẹvẹ Setan o bi ro si ahwo ruọ uzioraha aro koko mukpahe Ọghẹnẹ?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 54]