Azie

Ghelọ epanọ Jesu o wuhrẹ te na, ahwo jọ a gbẹ jẹ gwọlọ eware oka re u te mu ai ẹro nọ ọye họ Mesaya na. Rekọ nọ a ruẹ nọ Jesu o dhesẹ uvumọ oware oka ha a tẹ nyase iẹe ba. (Mat. 16:4) Eme Ikereakere na e ta? Aizaya ọruẹaro na ọ ta kpahe Mesaya na nọ: “O ti bo hayo kpare urru riẹ hẹ, yọ o ti ru re a yo urru riẹ evaọ oko-ore he.” (Aiz. 42:1, 2) Jesu ọ jẹ hai dhesẹ oma ha oke nọ ọ jọ otọakpọ. Ọ bọ etẹmpol fihọ oria jọ kabikọ inọ o jọ ruaro ho, ọ jẹ wha iwu ithethei nọ a re ro vuhu ilorida egagọ họ, yọ ọ jẹ gwọlọ nọ a sei ikpedẹ ilorida egagọ gbe he. Evaọ oke nọ a jẹ rehọ iẹe guẹdhọ re a te ti kpei, ọ rọwo ru oware oka ovo ro ru eva were Herọd ovie na ha. (Luk 23:8-11) Ginọ uzẹme inọ Jesu o ru eware igbunu jọ, rekọ oware nọ o mae jariẹ oja họ usi uwoma Uvie na nọ ọ rẹ ta. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Fiki onana mẹ rọ nyaze.”—Mak 1:38. w21.05 4 ¶9-10

Ma be gwọlọ ahwo nọ “a wo emamọ eva, nọ a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Iruẹru 13:48) Re ma sai wuhrẹ ai te epanọ a re ro zihe ruọ ilele Jesu, ma re fiobọhọ kẹ ai (1) wo otoriẹ eware nọ a be jọ Ebaibol wuhrẹ na, (2) rọwo eware na, je (3) ru eware na. (Kọl. 2:6, 7; 1 Tẹs. 2:13) Ohwo kpobi evaọ ukoko na ọ sai fiobọhọ kẹ ahwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol kugbe. Wọhọ oriruo, nọ a tẹ nyaze ewuhrẹ, ma re dede ae rehọ sasasa je dhesẹ nọ ma you rai. (Jọn 13:35) Oniọvo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo ọ rẹ romatotọ wuhrẹ iẹe jẹ daoma fiobọhọ kẹe re o siobọno iruemu nọ i fo ho gbe iwuhrẹ erue nọ ọ rọwo, nọ “e dowọ muotọ gaga” no evaọ uzuazọ riẹ. (2 Kọr. 10:4, 5) Onana yọ okolo iruo ho. O sae rehọ emerae buobu re ohwo na o te ti nwene jẹ họ-ame. Rekọ uye nọ a ruẹ fihọ iẹe u te oware ovo ho nọ who te roro te eghale nọ i re noi ze. w21.07 3 ¶6

Kọ u gine mu omai ẹro ziezi nọ uzẹme na ma bi wuhrẹ na, gbe inọ egagọ uzẹme nọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ ma rrọ na? U mu Pọl ukọ na ẹro gaga inọ iwuhrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rọwo na họ uzẹme na. (1 Tẹs. 1:5) Orọnikọ fikinọ eware nọ ọ rọwo na e were riẹ u ro mu ei ẹro nọ uzẹme na ye he. Pọl ukọ na ọ jẹ hae romatotọ wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ. Ọ rọwo nọ “ẹkwoma ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere Ikereakere na kpobi.” (2 Tim. 3:16) Eme ọ ruẹ vuhumu evaọ eware nọ o je wuhrẹ na? Pọl ukọ na ọ jọ Ikereakere na ruẹ eware nọ u ro mu ei ẹro inọ Jesu họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na. Isu egagọ ahwo Ju a ruẹ eware nana evaọ Ikereakere na, rekọ a rọwo ghele he. Isu egagọ yena nọ e jẹ viẹ ahwo họ na a se omarai ilorida nọ i bi wuhrẹ ahwo kpahe Ọghẹnẹ, rekọ a je ru eware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe. (Tait. 1:16) Eware nọ e jọ Ẹme Ọghẹnẹ were isu egagọ yena ọvo a jẹ hae rọwo, rekọ Pọl ukọ na ọ jọ ere he. Ọ jẹ hai ru lele “ehrẹ Ọghẹnẹ kpobi,” yọ eye ọ jẹ hai wuhrẹ ahwo re.—Iruẹru 20:27. w21.10 18 ¶1-2

Nọ ma be kọ je ku ame ku na, ma rẹ kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o re ru oware nọ ma kọ na rro. (1 Kọr. 3:6, 7) Uzuazọ ohwo-akpọ kpobi o rrọ ghaghae kẹ Jihova. Ọ gwọlọ nọ ma kuomagbe Ọmọ riẹ fiobọhọ kẹ ahwo kurẹriẹ evaọ erẹwho na kpobi taure urere na o tẹ te ze. Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ! (Hag. 2:7) Ma sae ta nọ iruo usi uwoma ota na e wọhọ ogbodhẹ. Mai kọ ahwo nọ a be dhogbo bru ahwo nọ uwou u kie ruru. O tẹ make rọnọ ahwo nọ a gbẹ rrọ uzuazọ evaọ uwou nọ u kie na a tulo ho, obọdẹ iruo ahwo nọ a be dhogbo na kpobi a bi ru na. Ere iruo usi uwoma ota mai na e rrọ re. Ma riẹ unu ahwo nọ a ti gbe kurẹriẹ taure akpọ Setan nana o te ti kuhọ họ. Rekọ Jihova ọ sae rehọ ejọ evaọ usu mai fiobọhọ kẹ ahwo nana. Oniọvo-ọmọzae nọ a re se Andreas, nọ ọ be rria obọ Bolivia ọ ta nọ: “Me rri rie nọ ohwo kpobi nọ o wuhrẹ Ebaibol jẹ họ-ame, orọnikọ omọvo o fiobọhọ kẹe he rekọ ahwo buobu.” Fikiere, jọ mai kpobi ma gbẹ ta usi uwoma na avọ ajọwha. Ma te ru ere, Jihova ọ te ghale omai, ma ve je wo evawere ziezi evaọ usi uwoma ota na. w21.05 19 ¶19-20

Oware nọ ozuẹ hayo ohwo nọ ọ rẹ kpahe ifi ọ gwọlọ kpobi họ, epanọ o re ro kpe arao hayo mu ei tobọ. Ọ sae kpahe oghoghẹrẹ eta, nwane wọhọ epanọ ọzae jọ nọ o se omariẹ ogbẹnyusu Job ọ ta. (Job 18:8-10) Eme ohwo nọ ọ rẹ kpahe ifi o re roro kpahe re ọ tẹ te kpahe ufi kẹ arao jọ? Ọ rẹ daoma riẹ kpahe arao na, te ejẹ riẹ, oware nọ o rẹ were iẹe, gbe oghẹrẹ ẹta nọ o rẹ sai mu ei. Setan ọ wọhọ ohwo otiọye na. O re fiẹrohọ omai re ọ riẹ eria nọ ma be hae nya, gbe eware nọ e rẹ were omai. Kẹsena ọ vẹ kpahe ẹta nọ o rri nọ o rẹ sai mu omai. Dede na, Ebaibol ọ ta nọ ẹta Setan ọ tẹ maki mu omai, ma sae vabọ. Ebaibol o te bi je wuhrẹ omai epanọ ma gbe ro kie ruọ eta riẹ hẹ. U wo eta ivẹ jọ nọ Setan o bi ro mu ahwo gaga. Eye họ omorro gbe uvou-uthei. Setan ọ rọ eta nana mu ahwo gaga no anwọ ikpe buobu ze na. Ọ wọhọ omuemevra nọ ọ rẹ bẹbẹ ọvra ruọ ẹta riẹ, o ve mu ei. (Ol. 91:3) Rekọ u fo nọ agbefẹ Setan o re mu omai hi. Fikieme ma rọ ta ere? Keme Jihova o dhesẹ eghẹ Setan kẹ omai no.—2 Kọr. 2:11. w21.06 14 ¶1-2

Inievo nọ e kpako no, nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a rrọ ghaghae kẹ omai gaga. Ebaibol ọ ta nọ eza-uzou inievo itieye na yọ etu-uvie. (Itẹ 20:29) Rekọ ma gbe rri otọ mu hu, ma sai gbolaro kẹ inievo nọ e kpako no na. Izoge na a tẹ kareghẹhọ nọ inievo nọ e kpako no na a rrọ ghaghae gaga evaọ ukoko na, a re wo erere no obọ rai ze, oghẹrẹ erere nọ a rẹ sae rọ ugho wo ho. Inievo nọ e kpako no nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a rrọ ghaghae kẹ Jihova. Ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ a ginẹ rrọ, yọ eva rai e be were iẹe fiki emamọ uruemu rai. Eva e rẹ were Jihova gaga nọ inievo nọ e kpako no e tẹ be vuẹ enọ e gbẹ maha kpahe eware nọ a jọ ukoko na riẹ anwọ ikpe buobu ze na. (Job 12:12; Itẹ 1:1-4) Eva rai e tẹ be jẹ were Jihova fiki eware buobu nọ a thihakọ rai no. (Mal. 3:16) Ebẹbẹ buobu i te rai no, ghele na ẹrọwọ rai ọ gbẹ rrọ gaga. Ẹruore nọ a wo kpahe obaro enẹna ọ ga vi epanọ o jọ oke nọ a kurẹriẹ obọ. Jihova o you rai gaga re keme a gbe bi whowho odẹ riẹ “makọ evaọ oke owho” rai dede.—Ol. 92:12-15. w21.09 2 ¶2-3

U fo nọ ma rẹ hae nọ omamai, re ma riẹ ẹjiroro nọ ma bi ro ru eware evaọ ukoko na. Ma sae nọ omamai enọ wọhọ: ‘Me te rri nọ me woma vi omọfa, ẹsiẹe eva e rẹ were omẹ? Kọ re a riẹ nọ mẹ họ ọnọ ọ rẹ mae riẹ eware ru hayo re a ruẹ nọ me woma vi oniọvo jọ me bi ro ru iruo gaga evaọ ukoko na? Manikọ me bi ru ei re eva e were Jihova?’ Ebaibol ọ ta nọ ma rọ omamai kele amọfa ha. Fikieme? Keme ma tẹ ruẹ nọ ma be riẹ ru vi oniọvo ọfa, ma sae wọ oma. Yọ ma tẹ ruẹ nọ ma be sai ru te amọfa ha, oyẹlẹ o sae ruọ omai oma. (Rom 12:3) Joma hae kareghẹhọ nọ orọnọ fiki erru, epanọ ma riẹ ẹme ẹta te hayo epanọ amọfa a riẹ omai te u ru nọ Jihova o ro si omai ziọ ukoko riẹ hẹ, rekọ fikinọ ọ ruẹ nọ ma ti you rie, yọ ma gwọlọ yoẹme kẹ Ọmọ riẹ.—Jọn 6:44; 1 Kọr. 1:26-31. w21.07 14-15 ¶3-4

Re ma sai ru ẹzi nọ ọ be kpọ iroro mai kpokpọ, ma rẹ hae lẹ, wuhrẹ Ebaibol na, je roro didi kpahe eware nọ ma wuhrẹ. Hai ru eware nana ẹsikpobi, re whọ jẹ rẹroso Jihova inọ ọ te kẹ owhẹ ẹgba. Ọ te rọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ gbẹ te rọ rehọ omara kele amọfa ha. Yọ otẹrọnọ whọ be dina re ohwo jọ ihri hayo wo omorro evaọ udu ra, yọ whọ be riẹ hẹ, Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ te rọ riẹ, whọ vẹ te whaha iruemu nana. (2 Irv. 6:29, 30) Jihova ọ riẹ oware nọ o rrọ udu mai. Ọ riẹ oghẹrẹ nọ ma be daoma te re iroro akpọ na e siọ omai udu ba ẹruọ, re ma gbe je ru oware nọ o rẹ dhae eva ha fikinọ ma gba ha. Nọ Jihova ọ tẹ be ruẹ nọ ma be daoma gaga re ma whaha uruemu nọ o rẹ dhae eva, o re you omai vi epaọ anwẹdẹ. Jihova ọ jọ Ebaibol na rọ oriruo ọmọ avọ oni dhesẹ epanọ ma rrọ kẹe. (Aiz. 49:15) Nọ ọ tẹ ruẹ nọ ma tilẹmu egagọ riẹ je bi ru oware nọ o rẹ were iẹe, o re you omai vi epaọ anwẹdẹ. w21.07 24-25 ¶17-19

Ma tẹ be rọ ẹgba mai kpobi ru iruo nọ a kẹ omai evaọ ukoko Jihova, eva e te were omai gaga. Hae ‘rọ oke kpobi’ ta usi uwoma na, jẹ daoma ra kpobi evaọ iruo ukoko na. (Iruẹru 18:5; Hib. 10:24, 25) Hae ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ ziezi re whọ hae jẹ kẹ uyo nọ o rẹ bọ inievo na ga. A tẹ kẹ owhẹ ẹme evaọ ewuhrẹ udevie-oka, sei gboja. Nọ a tẹ kẹ owhẹ iruo jọ evaọ obọ Ọgwa Uvie, hai kaki te obei. Whọ dhẹ siọ iruo evo ba ha, ere whọ te rọ jọ ohwo nọ a rẹ rẹroso. Who du rri iruo nọ a kẹ owhẹ nọ i wuzou tere he he, inọ i te oware nọ whọ rẹ raha oke fihọ họ. Daoma riẹ epanọ who re ro ru iruo nọ a kẹ owhẹ ziezi. (Itẹ 22:29) Whọ tẹ be romakẹ iruo ukoko na je bi ru iruo nọ a kẹ owhẹ ziezi, whọ te nyaharo ziezi evaọ ukoko na yọ eva e te were owhẹ gaga re. (Gal. 6:4) U ti je ru nọ who ti ro lele inievo efa ghọghọ nọ ae omarai a te wo uvẹ-iruo nọ whọ gwọlọ evaọ ukoko na.—Gal. 5:26. w21.08 22 ¶11

Ma rẹ whaha omorro jẹ rọwo nọ Jihova o wuhrẹ omai. Wọhọ epanọ ẹyao ọ rẹ sai ru nọ udu ohwo u gbe ro kie ziezi hi na, ere omorro o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ gaviezọ họ nọ Jihova ọ tẹ be make kẹ omai ohrẹ. Omorro ahwo Farisi na o ga te epanọ a gbẹ jẹ rọ rọwo nọ Jesu họ Mesaya na ha dede nọ o ru eware buobu nọ i dhesẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ riẹe oma. (Jọn 12:37-40) Omorro rai na o raha okpoware jọ ku ae. U ru nọ a gbẹ sai ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. (Mat. 23:13, 33) Oware nana u wuhrẹ omai nọ u wuzou gaga re ma ru oware nọ ma wuhrẹ evaọ Ebaibol. Ma vẹ jẹ yare Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ omai nwene uruemu gbe iroro mai, re ma sai ru oware nọ u fo. Jemis ọ rọwo nọ Jihova o wuhrẹ iẹe keme o wo omaurokpotọ. Yọ wọhọ epanọ ma te ruẹ na, omaurokpotọ u ru nọ Jemis ọ rọ riẹ epanọ a re wuhrẹ ahwo ziezi. w22.01 10 ¶7

Ma tẹ “ruabọhọ ẹyare,” ma riẹ nọ Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọ te siọ olẹ mai ba eye eyo ho. (Kọl. 4:2) O tẹ make wọhọ nọ o be raha oke re Jihova ọ tẹ te kuyo, ọ ya eyaa nọ ọ te kuyo olẹ mai “evaọ ẹruoke.” (Hib. 4:16) Fikiere ma rẹ dheva kẹ Jihova ha nọ o tẹ wọhọ nọ ọ be kuyo olẹ mai vẹrẹ te he. Wọhọ oriruo, ahwo buobu a be lẹ anwọ ikpe buobu ze na inọ jọ Uvie Ọghẹnẹ o ze re o te raha akpọ omuomu nana no. Jesu ọ tubẹ ta nọ ma lẹ ere. (Mat. 6:10) Rekọ u re yoma gaga nọ ohwo jọ ọ tẹ kuvẹ re ẹrọwọ riẹ o whrehe fikinọ Ọghẹnẹ ọ re raha akpọ na ha evaọ oke nọ mai ahwo-akpọ ma bi ro rẹro riẹ. (Hab. 2:3; Mat. 24:44) Oware areghẹ nọ u fo nọ ma re ru họ, ma rẹ gbẹ hẹrẹ Jihova jẹ lẹ sei, ma vẹ jẹ riẹ nọ ọ te kuyo elẹ mai. Jihova ọ te raha akpọ na evaọ “ẹdẹ gbe auwa” nọ o fihọ. Yọ oke nọ ọ te rọ raha iẹe na họ oke nọ o mai kiehọ nọ o re ru ere.—Mat. 24:36; 2 Pita 3:15. w21.08 10 ¶10-11

Inievo nọ e kpako no nọ i wo omaurokpotọ a rẹ kareghẹhọ nọ, nọ oke o be nyaharo na, a te gbẹ sai ru te epanọ a je ru vẹre he. Wọhọ oriruo, nọ esẹro okogho a tẹ kpako te ikpe udhosa-gbikpe no ukoko o vẹ kẹ ae iruo efa. Uzẹme riẹ họ, o sae jarai oma thọhọ thọhọ keme nọ a be hai weze bru ikoko jẹ bọ inievo na ga na, iruo na e be were ae. Rekọ a riẹ nọ u ti woma re inievo-emezae nọ e gbẹ maha a ru iruo na, nọ ae omarai a be kpako no na. A be rọ aro kele ahwo Livae oke anwae, nọ e jẹ hai no iruo uwou-udhu egagọ na nọ a tẹ kpako te ikpe udhuvẹ-gbikpe no wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ ta. Eva e jẹ hae were ahwo Livae nana evaọ iruo efa kpobi nọ a kẹ rai. A jẹ rọ ajọwha ru oware kpobi nọ a sai ro fiobọhọ kẹ izoge nọ e rehọ ẹta rai evaọ iruo na. (Ik. 8:25, 26) Nẹnẹ, dede nọ inievo nọ e jọ esẹro okogho vẹre a gbe bi rri ikoko ho, a bi fiobọhọ gaga evaọ ukoko nọ a rrọ. w21.09 8-9 ¶3-4

Jesu ọ jọ obe Luk 15:11-32 kẹ ọtadhesẹ jọ kpahe ọmọ nọ ọ dhẹ siọ ọsẹ riẹ ba. Ọmọ ogbọfariẹ na o veghe uzou kẹ ọsẹ riẹ, ọ tẹ kwa no uwou “kpohọ orẹwho ugbothabọ jọ.” Ọ tẹ jọ obei mu uzuazọ ofafariẹ họ eyeri, jẹ raha igho riẹ kpobi no. Rekọ nọ u te oria jọ no, eware e tẹ jọ gaga kẹe, o te mu akpọ riẹ họ eroro. Ọ tẹ ruẹ nọ ọ gbẹ hae kwa siọ ọsẹ riẹ ba ha, akpọ riẹ ọ hae te jọ ziezi. Jesu ọ ta nọ, “aro riẹ o te [te] otọ.” Ọmọ na ọ tẹ ta nọ o re zihe bru ọsẹ riẹ, ọ vẹ lẹe re ọ rọvrẹ riẹ. Ọmọ na o roro akpọ riẹ ọ tẹ ruẹ nọ ọ nyathọ gaga no, oware nana nọ o ru na u wuzou gaga. Rekọ oyena ọvo u te he. O re ru oware jọ kpahe iẹe. Ọmọ ogbọfariẹ na o dhesẹ nọ o gine kurẹriẹ no eva ze. Ọtadhesẹ Jesu na o re gine duobọte ohwo. O re je fiobọhọ kẹ ekpako re nọ a tẹ gwọlọ riẹ sọ oniọvo nọ ọ raha uzi ulogbo jọ o gine kurẹriẹ no eva ze. w21.10 5 ¶14-15

Eme o ti nuhu hu, nọ ọ te gbẹ jariẹ? Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Nọ orọnọ ma ti wo Uvie nọ a rẹ sai nuhu hu na, joma gbe . . . ru iruo ọrẹri evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹrehọ, avọ ozodhẹ Ọghẹnẹ gbe ọwhewhe.” (Hib. 12:28) Nọ enuhu ologbo urere na ọ tẹ vrẹ no, Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti kiọkọ. O vẹ te jariẹ bẹdẹ bẹdẹ! (Ol. 110:5, 6; Dan. 2:44) Oke oraha o gbẹ riẹ hẹ! O gba ohwo kpobi họ nọ o re ru ojọ evaọ usu eware ivẹ na. O re gbe kielele akpọ na avọ iruẹru riẹ nọ a te raha no na, hayo ọ rẹ daoma kurẹriẹ bru Ọghẹnẹ ze je ru oreva riẹ ọ vẹ sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Hib. 12:25) Usi uwoma nọ ma be ta na o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo riẹ abọ nọ a rẹ jọ evaọ okpẹme nọ ọ rrọ otọ na. Joma hae jẹ kareghẹhọ ẹme nọ Olori mai Jesu ọ ta inọ: “A te ta usi uwoma Uvie na evaọ akpọ na soso re o jọ isẹri kẹ erẹwho na kpobi, kẹsena urere na o vẹ te ze.”—Mat. 24:14. w21.09 19 ¶18-20

Ekpako ukoko, whai a kẹ iruo na inọ wha hae sasa inievo itieye na nọ ahwo rai a kie no ukoko Jihova na oma. (1 Tẹs. 5:14) Wha hae tuduhọ ae awọ taure ewuhrẹ o te ti muhọ gbe oke nọ ewuhrẹ o te kuhọ no. Wha nyabru ai kpobọ uwou, wha ve je kuomagbe ai lẹ se Jihova. Wha lele ai kpohọ usi uwoma, wha ve je zizie ai re a kuomagbe owhai ru egagọ uviuwou ẹsejọ. U fo nọ ekpako ukoko a rẹ rẹrote idibo Jihova nọ oware jọ o be kẹ uye. A re dhesẹ uyoyou kẹ ae, re ohrọ rai, jẹ tuduhọ ae awọ. (1 Tẹs. 2:7, 8) Jihova ọ “gwọlọ nọ a raha ohwo ọvo ho rekọ ọ gwọlọ nọ ahwo kpobi a wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ.” (2 Pita 3:9) Ohwo ọ tẹ make raha uzi ulogbo, uzuazọ riẹ o rẹ gbẹ jọ ghaghae kẹ Ọghẹnẹ. Roro kpahe oware nọ Jihova o siobọno fiki mai erahaizi. Ọ kẹ uvẹ re Ọmọ oyoyou riẹ na o whu kẹ omai. Fikinọ Jihova o you omai, o re fiobọhọ kẹ ohwo nọ o kie no ukoko riẹ no re o zihe bru ei ze. Jihova o bi rẹro nọ ohwo na o ti bruoma kpiroro. Ọtadhesẹ Jesu kpahe ọmọ nọ ọ dhẹ no uwou na u dhesẹ onana vevẹ.—Luk 15:11-32. w21.09 30-31 ¶17-19

Ẹsejọhọ whọ gbẹ be sae ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo tere he fiki ẹyao. Eva e sae gbẹ were owhẹ ghele fiki utho nọ whọ be sai ru. Joma ta kpahe oware jọ nọ o via kẹ Devidi ovie na. Oke jọ o jariẹ nọ ahwo Amalẹk a rọ nyaze te kwa eware rai je mu ahwo rai jọ rehọ. Devidi avọ ahwo riẹ a tẹ nyae rehọ ae ze. Ezae nọ i bu te egba ivẹ a sae nya ha fikinọ oma o rrọ rai gaga no, fikiere Devidi ọ tẹ ta nọ jọ a jọ uwou rou eware nọ a nya seba. Nọ Devidi avọ ahwo nọ a kpohọ ẹmo na a zihe te uwou, ọ tẹ ta nọ jọ a ghale eware nọ a wha ze kẹ ohwo kpobi ẹrẹrẹe, te enọ e nya gbe enọ e jọ uwou. (1 Sam. 30:21-25) Epọvo na iruo usi uwoma nọ ma rrọ akpọ-soso ta na o rrọ re. Oniọvo kpobi ọ tẹ be dao utho ẹgba riẹ evaọ iruo na, eva e te were iẹe ziezi nọ ohwo jọ o te kurẹriẹ ziọ edhere uzuazọ na. Jihova ọ riẹ nọ ma be daoma gaga evaọ iruo na, ọ tẹ jẹ riẹ nọ ma bi ru ere fikinọ ma you rie. Yọ ọ te hwa omai osa. U te no ere no, o bi wuhrẹ omai oware nọ ma re ru re eva e sae were omai nọ ma bi ru ẹkabọ mai evaọ iruo ivuẹvu ilogbo nọ e rrọ otọ na. (Jọn 14:12) Jọ u mu omai ẹro nọ iruo na e gbẹ bẹ omai no ho, Jihova ọ te ghale omai. w21.10 28 ¶15-17

Ma tẹ be kpako no, ma sai roro nọ ma te gbẹ nwani wiruo tere evaọ ukoko na ha wọhọ epanọ o jọ oke nọ ma gbẹ jọ uzoge. Ginọ uzẹme nọ ohwo ọ tẹ be kpako no, o re gbe wo ẹgba te epaọ ọsosuọ họ. O make rrọ ere na, inievo nọ e kpako no a wo areghẹ gbe eriariẹ gaga fiki eware buobu nọ a ru no evaọ ukoko na. Fikiere a sai fiobọhọ kẹ izoge na re a daoma ziezi evaọ egagọ Jihova, a ve je te kẹ uvẹ-iruo buobu. Re inievo nọ e kpako no a sai fiobọhọ kẹ izoge na, a re wo omaurokpotọ. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re rri amọfa inọ a rro vi ei. (Fil. 2:3, 4) Inievo nọ e kpako no a te wo omaurokpotọ a rẹ riẹ nọ u wo idhere buobu nọ Ebaibol o mukpahe he nọ a sai ro ru oware nọ u je woma. Fikiere a re rẹro nọ oghẹrẹ nọ a jẹ hai ru eware evaọ oke nọ u kpemu ere izoge na a ti ro ru eware enẹna ha. (Ọtausi. 7:10) Dede nọ a sai dhesẹ eware buobu kẹ izoge na fikinọ a wo eriariẹ, a rẹ kareghẹhọ nọ “uyero akpọ nana u bi nwene,” fikiere o te gwọlọ nọ a re nwene lele oghẹrẹ nọ a bi ro ru eware enẹna.—1 Kọr. 7:31. w21.09 8 ¶1, 3

Jihova ọ rẹ sae vuẹ idibo riẹ re a ru eware etọtọ vievie he. Jihova ọ fo re. Ma rẹ sae ruẹ onana vevẹ evaọ eme nọ a kare fihọ ẹwẹ-odhe igoru nọ a fihọ etu-udhọfọ ozerẹ okpehru na. Eme nọ a kere fihọ iẹe na họ, “Jihova họ ọrẹri.” (Ọny. 28:36-38) Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ eme nọ a kere fihọ ẹwẹ-odhe ọnwranwra na evaọ oke yena ọ rẹ nwane riẹ nọ Jihova yọ ọrẹri. Rekọ orọnọ ohwo Izrẹl kpobi ọ te ruẹ ẹwẹ-odhe ọnwranwra na ha, keme aikpobi a rẹ sae nyate ozerẹ na oma ha. Kọ onana u dhesẹ nọ ahwo jọ a te sae riẹ nọ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ ọrẹri hi? Ijo! A jẹ hai koko ahwo Izrẹl kpobi họ, te ezae, te eyae, te emaha na, a ve se obe Uzi na kẹ ae. (Izie. 31:9-12) O hae jọ nọ whọ jọ etẹe, whọ hai ti yo eme nana: “Mẹ họ Jihova Ọghẹnẹ rai, yọ wha re ru omarai fo hrọ wha vẹ jọ ahwo ọrẹri, keme mẹ ọrẹri.” “Wha rẹ jọ ọrẹri kẹ omẹ hrọ, keme mẹ Jihova, mẹ ọrẹri.”—Izerẹ 11:44, 45; 20:7, 26. w21.12 3 ¶6-7

Ahwo buobu a rẹ ruawa kpahe epanọ a te rọ rẹrote omarai. O sae jọ nọ eware e rrọ gaga evaọ orẹwho rai, yọ o lọhọ tere he re a ruẹ iruo. Fikiere o be hae jọ bẹbẹ re ohwo ọ ruẹ ugho nọ ọ rẹ rọ rẹrote uviuwou riẹ. O sae jẹ jọ nọ ohwo nọ ọ jẹ rẹrote uviuwou na o whu no, u te ru nọ eware e rọ rrọ gaga kẹ ahwo uviuwou na. Nọ ma tẹ be ruawa, u re fi obọ ọvo họ họ. Ukpoye ma rẹ rẹroso Jihova. Kareghẹhọ nọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na ọ ta nọ ma tẹ rọ egagọ riẹ karo, ọ te rẹrote omai. (Mat. 6:32, 33) O bi ru eyaa riẹ nana gba anwẹdẹ. (Izie. 8:4, 15, 16; Ol. 37:25) Otẹrọnọ Jihova ọ be rẹrote emevra gbe idodo obọ ẹwọ, kọ mai ahwo-akpọ ọ te sai fiobọhọ kẹ wo emu nọ ma rẹ re gbe ewu nọ ma re kuhọ họ? (Mat. 6:26-30; Fil. 4:6, 7) Nwane wọhọ epanọ ọsẹgboni a rẹ rẹrote emọ rai fikinọ a you rai na, ere ọvona Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọ be rẹrote omai idibo riẹ fikinọ o you omai. w21.12 16-17 ¶4-5; 18 ¶8

Ẹsejọhọ ohwo jọ o ru owhẹ oware jọ nọ o da owhẹ gaga no ẹdẹ jọ. Muẹrohọ oware nọ Josẹf o ru oke nọ inievo obọriẹ a kienyẹe. Ọ gbẹ jẹ gọ Jihova vrẹ ọvo, yọ Jihova ọ ghale riẹ fikinọ o thihakọ hẹrẹ iẹe. Nọ oke o be nyaharo na, Josẹf ọ tẹ te rọvrẹ ahwo nọ a ru rie thọ, o te je muẹrohọ nọ Ọghẹnẹ ọ be ghale iẹe. (Emu. 45:5) Ma te si kẹle Jihova je fievahọ iẹe inọ ọ te kpọ eware vi evaọ oke nọ u fo, oma o te sasa omai yọ eva e te were omai re wọhọ Josẹf. (Ol. 7:17; 73:28) Otẹrọnọ a bi kienyẹ owhẹ hayo a ru owhẹ oware nọ o da owhẹ gaga, kareghẹhọ nọ Jihova ọ rẹ kẹle “enọ e rrọ ọkora.” (Ol. 34:18) Eva ra e be were iẹe inọ who bi thihakọ, who te bi je gbolo owha ra kẹe. (Ol. 55:22) Jihova họ Obruoziẹ akpọ na soso. Ọ be ruẹ eware kpobi nọ e be via. (1 Pita 3:12) Fikiere nọ ebẹbẹ jọ i te bi te owhẹ, yọ oware ovo o riẹ nọ whọ rẹ sai ru kpahe ae he, riẹ nọ u wuzou gaga re who thihakọ hẹrẹ bẹsenọ Jihova o re ru oware jọ kpahe iẹe. w21.08 11 ¶14; 12 ¶16

Ma tẹ be hai ru eware nọ e rẹ lẹliẹ omai si kẹle Jihova ziezi, yọ oware areghẹ ma bi ru na. Ma rẹ rọ eware nọ e mai wuzou karo. Ẹsejọ nọ ma te wo eware ivẹ nọ ma gwọlọ ru, dede nọ eware ivẹ na e rrọ ziezi, ma rẹ nyasiọ ọjọ ba ma ve ru ọjọ. Oware nọ o via oke nọ Jesu o kpobọ uwou amọ Meri avọ Mata u dhesẹ nọ ere o rrọ. Eva e were Mata gaga inọ Jesu ọ nyaze te ruẹ e rai. Fikiere ọ tẹ jẹ dhogbo epanọ o re ro there obọdẹ emu jọ rọ ghọ Jesu. Nọ Mata o bi there emu na, yọ Meri ọ keria kẹle Jesu be gaviezọ kẹ ẹme nọ Jesu ọ be ta. Dede nọ emamọ oware Mata o je ru na, “Meri ọ salọ abọ nọ ọ mai woma.” (Luk 10:38-42, oruvẹ.) Ma riẹ nọ u te te oria jọ, emu nọ a re evaọ ẹdẹ yena ọ te thọrọ Meri ẹro no, rekọ ọ te gbẹ kareghẹhọ eware nọ Jesu o wuhrẹ i rie. Umuvẹ yena nọ Jesu ọ rọ jọ kugbe Meri na, Meri ọ rehọ e riẹ zaro vievie he. Fikiere ma rẹ rehọ oke nọ ma re ro si kẹle Jihova zaro vievie he. w22.01 27 ¶5-6

Dede nọ Ehab o hrẹ omariẹ kpotọ kẹ Jihova, eware nọ o ru uwhremu na i dhesẹ nọ o gine kurẹriẹ no eva ze he. O si egagọ Ebale no otọ esuo riẹ hẹ. Yọ o ru epanọ ahwo nọ a rrọ otọ esuo riẹ a rẹ rọ gọ Jihova gbe he. Nọ Ehab o whu no, Jihova ọ tẹ ta oghẹrẹ ohwo nọ ọyomariẹ o rri rie fihọ. Ẹme nọ Jehu ọruẹaro Ọghẹnẹ ọ ta u dhesẹ nọ Ehab yọ ohwo “omuomu.” (2 Irv. 19:1, 2) Dai roro ẹme nọ ọ ta na ziezi. O hae jọ nọ Ehab o gine kurẹriẹ no eva ze no, ọruẹaro Jihova ọ hai ti sei ohwo omuomu hu nọ o mukpahe Jihova. Fikiere dede nọ Ehab ọ dina dhesẹ nọ oware nọ o ru na o da riẹ, o kurẹriẹ no eva ze he. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no iku Ehab na ze? Oke ọsosuọ nọ Elaejah ọ rọ vuẹe kpahe uye nọ u ti te uviuwou riẹ soso, o hrẹ oma riẹ kpotọ. Emamọ oware o ru na. Rekọ eware nọ o ru uwhremu na i dhesẹ nọ o kurẹriẹ no eva ze he. Iku nana i dhesẹ nọ ohwo ọ tẹ ta ọvo nọ oware nọ o ru o da riẹ, yọ o kurẹriẹ no ye he. w21.10 3 ¶4-5, 7-8

Aizaya ọ jọ ọruẹaro Jihova. Yọ o wọhọ nọ aye riẹ o je ru iruo ọruẹaro re keme a je sei “ọruẹaro-aye.” (Aiz. 8:1-4) Iruo nọ a je ru na u dhesẹ nọ aimava na a ginẹ tẹrovi egagọ Jihova. O gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a rẹ daoma rai kpobi evaọ egagọ Jihova wọhọ epanọ Aizaya avọ aye riẹ a ru na. Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol je roro kpahe epanọ i bi ro rugba, u ti ru nọ a ti ro fievahọ Jihova viere. (Tait. 1:2) A sai roro kpahe oware nọ a re ru re a sae jọ usu ahwo nọ Jihova o bi ro ru eruẹaruẹ Ebaibol jọ gba. Wọhọ oriruo, Jesu ọ ruẹaro nọ a te ta usi uwoma Uvie na evaọ akpọ na soso taure urere na o tẹ ze. Nọ aimava na a tẹ be daoma ta usi uwoma ziezi, kiyọ a rrọ usu ahwo nọ Jihova o bi ro ru eruẹaruẹ nana gba. Nọ u te mu ọzae-avọ-aye ẹro nọ eruẹaruẹ Ebaibol i bi gine rugba nẹnẹ, ẹsiẹe a te mae rọ gwọlọ ru utho ẹgba rai kpobi evaọ egagọ Jihova. w21.11 16 ¶9-10

Jesu o je roro epanọ a te rọ rẹrote oni riẹ, keme o wọhọ nọ ọzae riẹ o whu no oke yena. Jesu o you oni riẹ gaga, yọ ọ gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ rẹrotei. Oyejabọ nọ ọ rọ ta kẹ Jọn nọ ọ rẹrotei keme ọ riẹ nọ ọ te sai fiobọhọ kẹe ruabọhọ egagọ Ọghẹnẹ. No umuo ẹdẹ yena vrẹ, Jọn ọ tẹ wọhọ ọmọ kẹ Meri, ọ tẹ jẹ rẹrotei wọhọ oni obọriẹ. Oware nọ Jesu o ru na u dhesẹ nọ o you oni riẹ gaga. Kọ eme o gbẹ jọ ere he? Oni riẹ ọ rẹrotei no emaha ze, yọ ọ jọ kugbei evaọ oke uwhu riẹ. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ẹme Jesu na ze? Inievo ukoko na a rẹ sae kpekpe omai oma vi ahwo uviuwou mai nọ a rrọ ukoko na ha dede. Imoni mai a sae wọso omai fikinọ ma be gọ Jihova, rekọ Jesu ọ ya eyaa kẹ omai nọ ma tẹ talamu Jihova gbe ukoko riẹ u ti kiekpe omai hi. Ma ti wo eware nọ i vru ku omai “isia udhusoi (100).” Inievo ukoko na buobu a te jọ wọhọ emezae mai, emetẹ mai, gbe ini hayo esẹ mai. (Mak 10:29, 30) Mai kpobi ma wọhọ ahwo uviuwou ovo evaọ ukoko na. Fikinọ eware evona ma rọwo, mai kpobi ma te je you Jihova je you ohwohwo, ma wo okugbe. Kọ eva e gbẹ be were owhẹ inọ whọ rrọ uviuwou utiona?—Kọl. 3:14; 1 Pita 2:17. w21.04 9-11 ¶7-8

Ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ma re tube ru vrẹ epanọ u fo. Wọhọ epanọ o jọ evaọ oke ikọ na, idibo Jihova a bi ru eware nọ i dhesẹ nọ a wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ inievo ukoko na, makọ enọ a re ruẹ ẹdẹvo ho. Wọhọ oriruo, nọ a te yo nọ okpẹtu nọ a robọ so ho ọ raha eware inievo mai evaọ obojọ, a rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ a re ro fiobọhọ ababọ oke oraha. Nọ ẹbẹbẹ o te te oniọvo jọ evaọ ukoko na, a rẹ dhogbo bru ei ababọ oke oraha. Wọhọ Ileleikristi obọ Masidonia, inievo mai a bi ru vrẹ epanọ u fo. A be hai siobọno eware rai ro fiobọhọ, “tube ru vrẹ epanọ a wo te dede,” be rọ dhogbo bru inievo nọ ẹbẹbẹ o te oma. (2 Kọr. 8:3) Ekpako ukoko a re jiri inievo nọ i bi fiobọhọ kẹ amọfa ziezi evaọ ukoko na. A te bi jiri ae enẹ, u re fiobọhọ kẹ inievo na ruabọhọ oware uwoma nọ a bi ru.—Aiz. 32:1, 2. w21.11 11 ¶14; 12 ¶21

Fikinọ ma gba ha, ma re ru eware thọ ẹsibuobu, yọ u fo re a kẹ omai ohrẹ. Ẹsejọ dede, ma rẹ nọ amọfa re a vuẹ omai eria nọ ma be jọ riẹ ru te he. Yọ evaọ ẹsejọ, oniọvo nọ o you omai gaga ọ sai se omai họ akotọ jẹ vẹvẹ omai unu keme ọ ruẹ nọ ma gwọlọ jẹ “owọ othọthọ” nọ o rẹ sae wha uye se omai. (Gal. 6:1) Yọ ma tẹ raha uzi ulogbo jọ, a sae whọku omai. U fo nọ ma rẹ gaviezọ kẹ ohrẹ kpobi, ghelọ oghẹrẹ nọ a rọ kẹ omai ohrẹ na kẹhẹ. Ma te ru ere, u ti woma kẹ omai, yọ o rẹ sai tube siwi uzuazọ mai. (Itẹ 6:23) Oria ikere inẹnẹ na o tuduhọ omai awọ nọ ma hae “gaviezọ kẹ eme ohwo owareghẹ.” Ohwo ọvo nọ ọ riẹ re ọ rrọ họ. Ghelọ epanọ ma riẹ te kẹhẹ, u re wo omọfa jọ nọ ọ riẹ oware jọ vi omai. (Itẹ 12:15) Ma tẹ be hae gaviezọ kẹ ohrẹ, kiyọ ma riẹ kẹ omamai nọ u wo eware jọ nọ ma riẹ hẹ, nọ omọfa ọ rẹ sae jọ fiobọhọ kẹ omai. Yọ onana u dhesẹ nọ ma wo omaurokpotọ. Ovie owareghẹ na, Solomọn, kere nọ: “A rẹ sai ru oware, nọ ekohrẹ [hayo “ekiroro”] i te bu.”—Itẹ 15:22 gbe ẹme-obotọ. w22.02 8 ¶1-2

Nọ ohwo ọ tẹ ta ọvo nọ eware iyoma nọ o ru e da riẹ, yọ o kurẹriẹ no eva ze no ye he. Ohwo na o re je nwene iroro riẹ. O re siobọno oware uyoma nọ o ru na, ọ vẹ wariẹ mu eware nọ e rẹ were Jihova họ eru. (Izik. 33:14-16) Oware nọ u fo nọ o rẹ jọ oniọvo nọ ọ raha uzi ulogbo oja họ, epanọ ọ rẹ rọ ruẹrẹhọ kugbe Jihova. Ma tẹ riẹ nọ ogbẹnyusu ọkpekpe mai ọ raha uzi ulogbo jọ, eme u fo nọ ma re ru? Ma tẹ be ko ẹe dhere, yọ obọ ma bi fihọ kẹe na ha. Ma tẹ be tubẹ gwọlọ ru oware utioye, o rẹ bẹre via keme Jihova ọ be ruẹ eware kpobi. (Itẹ 5:21, 22) Whọ tẹ vuẹe nọ jọ ọ nyae vuẹ ekpako na, inọ a gwọlọ fiobọhọ kẹe, yọ obọ who bi fihọ kẹe na. Ọ gbẹ nyae vuẹ ae he, whẹ ọvo ọ vẹ nyae vuẹ ekpako na. Ere who re ro dhesẹ nọ whọ ginẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ ogbẹnyusu ra na. w21.10 7 ¶19-21

Mai kpobi ma sae rọ aro kele Jesu fiobọhọ kẹ ahwo. Ebaibol ọ ta nọ Jesu ọ “rehọ oma ọrigbo.” (Fil. 2:7) Emamọ ọrigbo ọ rẹ gwọlọ epa kpobi nọ o re ro ru eva were olori riẹ. Mai yọ erigbo Jihova, u te je no omai eva ze nọ ma rẹ gbodibo kẹ inievo mai. Fikiere ma rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ ma re ro ru iruo kẹ Jihova je fiobọhọ kẹ inievo mai. Nọ omara nọ: ‘Kọ o be hai no omẹ eva ze nọ me re fiobọhọ kẹ amọfa o tẹ make rọnọ mẹ rẹ siọ eware nọ mẹ gwọlọ ru ba? Kọ a tẹ ta nọ a gwọlọ ahwo nọ a re ru Ọgwa Uvie hayo oria nọ a te jọ ru okokohọ fo, kọ mẹ rẹ kake rọwo inọ mẹ te nya?’ Kọ whọ tẹ ruẹ nọ whọ hae gwọlọ fiobọhọ kẹ amọfa vi epanọ who bi ru obọnana rekọ o be ruọ owhẹ oma ha, eme whọ rẹ sai ru? Lẹ se Jihova gaga. Who si oware ovo noi hi. Vuẹ Jihova nọ whọ hae ginẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ amọfa vi epanọ who bi ru obọnana. Whọ vẹ jẹ vuẹe nọ ọ kẹ owhẹ “isiuru na gbe ogaga nọ [who] re ro ru ere.”—Fil. 2:13. w22.02 22-23 ¶9-11

Jesu ọ jẹ hai ru oware nọ amọfa a gwọlọ o tẹ make rọnọ oware nọ ọyomariẹ o je ti ru oye he. (Mat. 11:29, 30) Wọhọ oriruo, oke nọ aye obọ Fonisia jọ ọ jẹ lẹ Jesu inọ o siwi ọmọ riẹ, ọ kake rọwo kẹ aye na vẹre he. Rekọ nọ ọ ruẹ nọ aye na o wo ẹrọwọ gaga, o te siwi ọmọ na. (Mat. 15:22-28) O make rọnọ Jesu ọ jọ wowou na, ọ jẹ hai fibo ho nọ ohwo o te bi ru thọ. Ẹsejọ dede, ọ jẹ hae whọku ahwo nọ a kpekpe riẹ oma, nọ a te ru thọ. Nọ oware ofa nọ u dhesẹ nọ ọ rrọ wowou. Wọhọ oriruo, nọ Pita ọ jẹ ta ẹme nọ o rẹ sae wha elọhoma fihọ Jesu oma, Jesu ọ whọku ei evaọ iraro ilele nọ i kiọkọ keme ọ riẹ nọ oreva Ọghẹnẹ Pita ọ be gwọlọ whaha iẹe na. (Mak 8:32, 33) Orọnọ Jesu ọ whọku Pita re o ru oma vuọ ẹe he. Rekọ o ru ei re Pita o wuhrẹ oware jọ noi ze, re ọ jẹ riẹ nọ oware nọ u te rie he o je dhunu họ na. Oma o te siọ Pita ba ẹvuọ họ evaọ ẹdẹ yena. Rekọ ọwhọkuo na u fiobọhọ kẹe. Ohwo nọ ọ kpekpe owhẹ oma ọ tẹ be nyathọ nọ whọ jẹ kẹe ohrẹ, u re dhesẹ nọ whọ ginẹ rrọ wowou. Daoma rọ oware nọ Ebaibol o wuhrẹ omai ta ẹme kẹe wọhọ epanọ Jesu ọ jẹ hai ru. w22.03 11 ¶12-13

Ujiro nọ ma rẹ rọ kẹ Jihova yọ edhere jọ nọ ma rẹ rọ gọe. (Ol. 34:1) Ma tẹ be ta ẹme ezi Jihova gbe eware nọ o ru, yọ ujiro ma be rọ kẹe na. Eware nọ Jihova o ru e tẹ da omai ẹro, ma te hai jiri ei. Ma tẹ be hai roro didi kpahe eware ezi kpobi nọ Jihova o ru kẹ omai no, ma te gwọlọ eware nọ ma rẹ rọ fiki rai jiri ei bẹ hẹ. Ebaibol ọ ta nọ ma “dhe idhe ujiro kẹ Ọghẹnẹ . . . koyehọ, unu mai nọ u re whowho odẹ riẹ via.” Emamọ edhere jọ nọ ma re ro ru ere họ, usi uwoma na nọ ma rẹ ta. Wọhọ epanọ u fo nọ ma re roro ẹme nọ ma be te ta ziezi re ma tẹ te lẹ na, ere u fo nọ ma re roro ẹme nọ ma te ta taure ma tẹ te ta usi uwoma kẹ ohwo. Ma re ru ere keme ma gwọlọ nọ “idhe ujiro” nọ ma bi ti dhe kẹ Ọghẹnẹ i re woma ziezi. Fikiere, nọ ma tẹ be ta usi uwoma kẹ ohwo, ma rẹ ta ẹme na ruọ ohwo na oma ziezi. w22.03 21 ¶8