‘Kọ Udu Ra O Rọ Kugbe Omẹ?’
“Lele omẹ re whọ ruẹ epanọ mẹ rẹ rọ kuvẹ kẹ ọkparesuọ Jihova ha.”—2 IVIE 10:16, NW.
1, 2. (a) Ẹvẹ eyero egagọ Izrẹl u ro yoma vi epaọ ọsosuọ? (b) Evaọ 905 B.C.E., enwene ologbo vẹ o be te roma via evaọ Izrẹl?
UKPE ọ 905 B.C.E. o jọ oke enwene ologbo evaọ Izrẹl. Enwenọ ikpe 100 nọ i kpemu, Jihova o ru re a hẹriẹ uvie okugbe Izrẹl na fiki ekieno-ẹrọwọ Solomọn. (1 Ivie 11:9-13) Okioye, Rehoboam, ọmọ Solomọn, họ ọnọ o je su uvie obọze-ọre, Juda, yọ uvie ẹkpẹlobọ-ọre, Izrẹl, o rọ otọ Jeroboam Ovie na, ohwo Ifremu. O rọ oware uweri inọ, okpẹtu uvie ẹkpẹlobọ-ọre na o ro muhọ. Jeroboam ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rọ otọ riẹ a kpohọ uvie obọze-ọre na re a nya e gọ evaọ etẹmpol na ha, be dhozọ nọ a ti wo iroro ezihe kpohọ uwou Devidi. Fikiere ọ tẹ rehọ egagọ ọmọ-eruẹ mu evaọ Izrẹl ọ tẹ rehọ ẹdhọgọ mu onọ o jọ krẹkri evaọ ikuigbe uvie ẹkpẹlobọ-ọre na kpobi.—1 Ivie 12:26-33.
2 Eware i te yoma viere okenọ Ehab, ọmọ Omri, ọ ziọ ovie. Aye ẹwho-ọfa riẹ, Jezibẹl, ọ wha egagọ Ebale haro o te je kpe eruẹaro Jihova no. Ghelọ unuovẹvẹ Elaeja ọruẹaro na, Ehab o ru oware ovo nọ ọ rẹ rọ whaha aye riẹ hẹ. Dede na, evaọ 905 B.C.E., Ehab o te whu, yọ ọmọzae riẹ, Jehoram, o te muhọ esuo. Oke u te no re a ru otọ na fo. Elaesha, ọnọ ọ rehọ ẹta Elaeja, ọ tẹ vuẹ osu egbaẹmo na, Jehu, inọ Jihova ọ be rehọ iẹe mu re ọ jọ ovie Izrẹl. Didi uwou a vi rie? Re o kpe uwou omuomu Ehab re ọ jẹ kioja azẹ eruẹaro nọ Jezibẹl o kpe no!—2 Ivie 9:1-10.
3, 4. Ẹvẹ Jehonadab o ro dhesẹ nọ udu riẹ ‘o rọwo kugbe udu Jehu’?
3 Avọ ẹmeoyo kẹ ujaje Ọghẹnẹ, Jehu o te kpe Jezibẹl oyoma na, kẹsiẹe ọ tẹ nyaharo re o ru Izrẹl fo ẹkwoma ẹraha uwou Ehab. (2 Ivie 9:15–10:14, 17) Kẹsena o te zere ọthuke jọ. ‘O te zere Jehonadab ọmọzae Rekab nọ ọ be nyaze ti zere iei; o te yere iei, ọ tẹ ta kẹ e nọ, “Udu ra o rọ kugbe omẹ epanọ omẹ o rọ kugbe ora na?” Jehonadab o te yo nọ: “Ere o rọ.” Jehu ọ tẹ ta nọ, “Otẹrọnọ ere o rọ, whọ suọ omẹ obọ.” Ọ tẹ suọ e obọ. O te ru ei ruọ akẹkẹ na kugbei. Ọ tẹ ta nọ: “Lele omẹ re whọ ruẹ epanọ mẹ rọ kuvẹ kẹ ọkparesuọ [Jihova ha].” O te fi ei họ akẹkẹ na jẹ dhẹ kugbei.’—2 Ivie 10:15, 16.
4 Jehonadab (hayo, Jonadab) ọ jọ ọmọ Izrẹl he. Ghele na, nya lele odẹ riẹ (nọ otofa riẹ o rọ “O Ruọ Jihova,” “Jihova O Woma Re,” hayo “Jihova họ Ọkokẹ”) ọgegagọ Jihova ọ jọ. (Jerimaya 35:6) Evaọ uzẹme, o wo isiuru igbunu kpahe eriwo Jehu ọnọ ọ rẹ ‘kuvẹ kẹ ọkparesuọ Jihova ha.’ Ẹvẹ ma rọ riẹ? Whaọ, ezere ovie Izrẹl nọ a wholo na o jọ oware ikpregede he. Jehonadab “ọ nyaze ti zere iei,” yọ onana o jọ oke nọ Jehu o kpe Jezibẹl gbe amọfa no evaọ uwou Ehab. Jehonadab ọ riẹ oware nọ o be via nọ ọ jẹ uzizie Jehu rehọ re ọ ruọ akẹkẹ riẹ. Ababọ avro ọ jọ abọ Jehu—gbe Jihova—evaọ ẹhọre egagọ erue gbe uzẹme na.
Jehu Ọgbọna gbe Jehonadab Ọgbọna
5. (a) Didi inwene e te roma via kẹle na kẹ ahwo-akpọ kpobi? (b) Ono họ Jehu Ologbo na, kọ amono a dikihẹ ẹta riẹ evaọ otọakpọ?
5 Nẹnẹ na, eware i bi ti nwene obọnana gaga kẹ ahwo-akpọ kpobi wọhọ epanọ e jọ kẹ Izrẹl kpemu evaọ 905 B.C.E. Oke na o kẹlino nọ Jihova o ti ro ru otọakpọ na fo no eyoma kpobi nọ i no okpomahọ Setan ze, kugbe egagọ erue. Ono họ Jehu ọgbọna? Ohwo ọvo thọ Jesu Kristi wa ha, ọnọ a fodẹ eme eruẹaruẹ na kpahe: “Sẹro ọlọkọ nọ ọ rọ ikpokpawọ ra, O olori ọvo na, eva oruaro gbe idudu ra! Eva idudu ra dhẹ avọ obọokparọ, fiki uzẹme whọ jẹ te thọ enọ ikiẹrẹe.” (Olezi 45:3, 4) ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ họ ahwo ẹro Jesu evaọ otọakpọ na, Ileleikristi nọ a kẹ ẹzi “enọ i koko izi Ọghẹnẹ, enọ i se isẹi kẹ Jesu.” (Ahwo Galesha 6:16; Eviavia 12:17) No anwọ 1922 ze, inievo Jesu nọ a kẹ ẹzi enana a be rọ aruọwha vẹvẹ unu kpahe iruo ẹdhoguo Jihova nọ e be tha.—Aizaya 61:1, 2; Eviavia 8:7–9:21; 16:2-21.
6. Amono a no erẹwho na ze re a thọ Ileleikristi nọ a kẹ ẹzi uke, kọ ẹvẹ a rọ ruọ akẹkẹ Jehu Ologbo na?
6 Orọnikọ Ileleikristi nọ a kẹ ẹzi na ọvo e rọ usu hu. Wọhọ epanọ Jehonadab ọ nyaze ti zere Jehu na, ahwo buobu no erẹwho na ze a lahwe no te tha Jesu uke, Jehu Ologbo na, gbe ahwo ẹro otọakpọ riẹ evaọ edikihẹ rai kẹ egagọ uzẹme. (Zekaraya 8:23) Enọ Jesu o se “igodẹ efa” riẹ na, evaọ 1932 a vuhu i rai mu wọhọ ọkpọ Jehonadab evaọ ọgbọna, a te zizie ai re a ‘rueva akẹkẹ’ Jehu ọgbọna. (Jọn 10:16) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma ‘ekoko ijaje Ọghẹnẹ’ gbe abọ nọ a re wo kugbe enọ a kẹ ẹzi na evaọ ‘iruo isẹri kẹ Jesu.’ Evaọ oke onana, onana u kugbe ẹta emamọ usi Uvie Ọghẹnẹ nọ a ro mu no na onọ o rọ otọ Jesu Ovie na. (Mak 13:10) Evaọ 1935, a te vuhu otu “Jonadab” enana mu wọhọ “otu obuobu” ọrọ Eviavia 7:9-17 na.
7. Ẹvẹ Ileleikristi inẹnẹ a ro dhesẹ nọ ‘udu rai o rọwo’ kugbe udu Jesu?
7 No anwọ etoke 1930 ze, otu obuobu na gbe inievo rai nọ a kẹ ẹzi a rehọ aruọwha dhesẹ uketha rai kẹ egagọ uzẹme no. Evaọ ekwotọ Ovatha-Ọre gbe Ukiediwo-Ọre Europe jọ, Ugbothabọ Ovatha-Ọre, gbe Africa, ibuobu rai a whu no kẹ ẹrọwọ rai. (Luk 9:23, 24) Evaọ ekwotọ efa, a fi rai họ iwou-odi no, họre rai no, hayo kpokpo ai no evaọ oghẹrẹ ofa dede. (2 Timoti 3:12) Ẹvẹ okerefihotọ ẹrọwọ rai ọ rro te! Yọ Iyẹrẹ Ukpe Iruo ọ 1997 u dhesẹ nọ a gbe wo ọtamuo re a gọ Ọghẹnẹ, ghelọ oware nọ o rẹ via kpobi. ‘Udu rai o gbẹ rọ kugbe’ udu Jesu. A dhesẹ onana evaọ etoke 1997, nọ iwhowho Uvie 5,599,931, aikpobi enwenọ utu “Jonadab,” a raha euwa 1,179,735,841 evaọ iruo isẹri ise kpahe Jesu.
A Gbẹ be Ta Usiuwoma Avọ Ọwhọ
8. Ẹvẹ Isẹri Jihova a bi ro dhesẹ ọwhọ rai kẹ egagọ uzẹme?
8 A riẹ Jehu wọhọ ọnọ ọ rẹ dhẹ akẹkẹ riẹ kpatakpata gaga—imuẹro ọwhọ riẹ re o ru iruo riẹ gba. (2 Ivie 9:20) A dhesẹ Jesu, Jehu Ologbo na, wọhọ nọ ọwhọ ‘o mu rie lọ no.’ (Olezi 69:9) Fikiere, u gbunu hu, a muẹrohọ Ileleikristi uzẹme nẹnẹ no kẹ ọwhọ rai. Te evaọ ukoko na te ẹgbede, a be ‘vuẹ ẹme na, mu ọwhọ riẹ evaọ ezi owoma, gbe evaọ ezi ukpokpoma.’ (2 Timoti 4:2) Ọwhọ rai ọ mai dhesẹ oma via evaọ abọ ọsosuọ 1997 nọ uzoẹme jọ evaọ Odibọgba Uvie Mai o tudu họ ibuobu awọ re a w’abọ evaọ iruo ọkobaro ubroke na. A jọ k’orẹwho k’orẹwho fodẹ unu ekobaro nọ a gwọlọ le. Eme o no rie ze? Igbunu! Iwou-egha buobu a bu vrẹ unu nọ a fihọ. Ecuador o fi ute 4,000 họ rekọ evaọ March a niyẹrẹ ekobaro ubroke 6,936. Japan ọ niyẹrẹ unu 104,215 evaọ emerae esa enana. Evaọ Zambia, oria nọ a jo fi ute 6,000 họ, ekobaro ubroke 6,414 e niyẹrẹ evaọ March; 6,532 evaọ April; gbe 7,695 evaọ May. Evaọ akpọ na soso, unu ekobaro ubroke gbe erọ oke-kpobi nọ o mai bu o jọ 1,110,251, ẹvi ọ 34.2 evaọ udhusoi ro bu vi orọ 1996!
9. Fiba iruo n’uwou ruọ uwou na, idhere efa vẹ Isẹri Jihova a be rọ gwọlọ ahwo re a ta emamọ usi na kẹ ai?
9 Pọl ukọ na ọ ta kẹ ekpako obọ Ẹfẹsọs nọ: “Epanọ mẹ rọ se oware ovo nọ o rẹ kẹ owhai erere, ba ẹta kẹ owhai hi, jehe wuhrẹ owhai evaọ aro ahwo kpobi, jehe no uwou ruọ uwou.” (Iruẹru 20:20) Isẹri Jihova nẹnẹ a be raro kele oriruo Pọl a tẹ be rehọ ọwhọ ta emamọ usi na n’uwou ruọ uwou. Rekọ, ẹsejọ o rẹ lọhọ re a di ahwo họ iwou rai hi. Fikiere, ‘ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ ọ tudu họ iwhowho Uvie awọ re a nyabru ahwo eva eria eki rai, evaọ iyẹrẹ, evaọ inueri, evaọ igege—oria nọ a re jo duku ahwo kpobi. (Matiu 24:45-47) Iyẹrẹ obọdẹ i no rie ze no.
10, 11. Ẹvẹ iwhowho-uvie evaọ erẹwho ivẹ a rọ j’owọ re a duku ahwo isiuru enọ a rẹ sae jọ uwou ruẹ hẹ?
10 Evaọ Copenhagen, Denmark, ẹko ọsese iwhowho-uvie jọ a je se isẹri evaọ otafe iyẹrẹ eria nọ itreni e rẹ kpahe. No January rite June, a fi emagazini 4,733 họ ada, lele ahwo buobu t’ẹme ziezi, je ru izihebro buobu. Iwhowho-uvie buobu evaọ ẹkwotọ ọyena a ru ijẹ emagazini buobu no evaọ iwou-eki. Ẹwho jọ o re wo eki ologbo jọ evaọ Edisoi-Oka kpobi, avọ erara idu buobu nọ e rẹ nyaze. Fikiere ukoko na o tẹ ruẹrẹ isẹri-ise eki ekẹse kẹse họ. Evaọ oria jọ, a rehọ iko ebe jọ kpohọ isukulu enọ e nwani fo kẹ iticha na.
11 A jọ Hawaii ru omodawọ no re re a nyate ahwo nọ a rẹ ruẹ evaọ iwou hu. Ekwotọ obọdẹ i kugbe eria ẹgbede (iyẹrẹ, eria-imoto, igege, gbe eria nọ a rẹ jọ hẹrẹ imoto), eria nọ i re zurie, eria eki gbe igege irupre, isẹri ise ifonu, imoto ofa (usiuwoma ota evaọ ebọso), gbe iwou ekọleji. A rẹ yọrọ oma re a ruẹ nnọ a vi uzedhe unu Isẹri nọ u fo kpohọ ẹkwotọ ọvuọvo jegbe nnọ a wuhrẹ enọ a vi na ziezi. A be niyẹrẹ omodawọ efa nọ a roma kpotọ ruẹrẹhọ ziezi evaọ ekwotọ efa buobu. Fikiere, a be nyaku ahwo isiuru enọ a hai duku hu evaọ odibọgba n’uwou ruọ uwou na.
Edikihẹ Ga
12, 13. (a) Didi ẹghẹ Setan ọ rọ họre Isẹri Jihova no evaọ etoke 1997? (b) Edhere vẹ ota nọ a bọwo u ro kiekpe ahwo jọ no evaọ orẹwho jọ?
12 Evaọ ekwotọ buobu evaọ 1997, a gba ota uyoma họ Isẹri Jihova uzou, ẹsejọhọ re a ruẹse rehọ ai kpohọ ekọto. Rekọ a dhẹko ho! (Olezi 112:7, 8) A kareghẹhọ olẹ ọnọ ọ so ilezi na: “Enọ e riẹ Ọghẹnẹ hẹ a rehọ erue rai thoviẹ omẹ, rekọ mẹ rehọ eva mẹ soso koko ijaje ra.” (Olezi 119:69) Erue itieye nọ a be jọ ẹgbede whowho na yọ imuẹro inọ a bi mukpahe Ileleikristi uzẹme wọhọ epanọ Jesu ọ ruẹaro. (Matiu 24:9) Yọ ẹsejọ u re tube kie kpe ai dede. Ọzae jọ evaọ Belgium o se eme iyoma jọ nọ a kere kpahe Isẹri Jihova evaọ obe awhusi jọ nọ o viodẹ gaga. Avọ igbunu kẹ ọtaraha na, o te kpohọ ewuhrẹ eva Ọgwa Uvie evaọ Ẹdoka nọ u lele i rie. Ọ tẹ ruẹrẹ họ re Isẹri na a wuhrẹ Ebaibol kugbei, o te ru ẹnyaharo kpatakpata. Vẹre, ọzae ọnana ọ jọ utu igbulegbu jọ. Ewuhrẹ Ebaibol onana u te ru ei kpọ uzuazọ riẹ vi, oware nọ ahwo nọ e wariẹ e riẹ họ a muẹrohọ. Evaọ uzẹme, ohwo nọ o kere eme iyoma eyena o rẹro nọ enẹ eware e te via ha!
13 Ahwo udu-oruọzewọ buobu evaọ Belgium a ta via no mukpahe eme erue yena. Usu rai họ osu orẹwho na vẹre ọnọ ọ f’eva nọ eware nọ Isẹri Jihova a ru no e be were iẹe gaga. Yọ ethabọ-osu jọ o kere nọ: “Wọso erue jọ nọ a be vaha, o rọ omẹ oma inọ [Isẹri Jihova] a rọ enwoma kẹ Orẹwho na ha. A rọ ahwo nọ a you udhedhẹ, roma totọ jẹ rọ adhẹẹ kẹ udu-esuo.” Areghẹ ọ ghinẹ rọ eme Pita ukọ na: “Yọrọ uruemu ezi udevie otu Egedhọ, re wọhọ epanọ a be ta ẹme kpahe owhai rọ iru-umuomu na, a vẹ ruẹse te ruẹ iruo iwoma rai, a vẹ kẹ Ọghẹnẹ oro eva ẹdẹ oziẹobro.”—1 Pita 2:12.
Ehaa Ekareghẹhọ Igbunu
14. Evẹ họ iyẹrẹ ejaja jọ erọ ahwo nọ e ziọ ehaa Ekareghẹhọ evaọ ukpe ọ 1997?
14 U fo inọ ahwo nọ i bi se isẹri kpahe Jesu a re rri Ekareghẹhọ uwhu riẹ wọhọ oware ulogbo jọ evaọ ukpe rai. Evaọ 1997, ahwo 14,322,226 họ enọ i kokohọ evaọ March 23 re a ru ehaa ọnana. Oyena o rehọ 1,400,000 ro bu vi orọ 1996. (Luk 22:14-20) Evaọ ekwotọ buobu, ahwo nọ e ziọ Ekareghẹhọ na a bu vi unu iwhowho Uvie na gaga, nọ u dhesẹ irẹro ẹvi obaro. Wọhọ oriruo, evaọ Haiti, 1997 o ruẹ unu iwhowho-uvie 10,621 nọ o mai bu, yọ ahwo 67,259 e ziọ Ekareghẹhọ na. Whọ sai rri iyẹrẹ ẹgbukpe na evaọ ẹwẹ-obe avọ 26 rite 29 re whọ ruẹ unu erẹwho efa nọ i wo unu ahwo itieye na rọ wawo unu iwhowho-uvie rai.
15. Evaọ ekwotọ jọ, ẹvẹ inievo mai a ro fi ebẹbẹ ilogbo kparobọ re a ruẹse ru ehaa Ekareghẹhọ na?
15 Rọ kẹ ejọ, ekpohọ Ekareghẹhọ na o lọhọ họ. Evaọ Albania, a woro uzi nnọ ohwo ọvo o no uwou ze he evaọ 7:00 owọwọ fiki ozighi omoma. Evaọ itu esese 115 efa evaọ orẹwho na soso, Ekareghẹhọ na u muhọ eva 5:45 owọwọ. Ọre na o kiedi eva 6:08 owọwọ, nọ u kpoka họ emuhọ Nisan 14. A te mu ebrẹdi gbe udi na họ eghoro nọ oke u dina te 6:15 owọwọ no. Evaọ eria buobu a lẹ olẹ urere eva 6:30 owọwọ, yọ enọ e nyaze na a tẹ varioma kpo taure oke nọ a ti ro rowu otọ na u te te. Ghele na, ahwo nọ a ziọ Ekareghẹhọ na a bu te 3,154 wawo unu iwhowho-uvie 1,090 nọ e mai bu kpobi. Evaọ orẹwho Africa jọ, ozighi omoma u ru rie nọ a sae rọ rueva Ọgwa Uvie na ha, fikiere ekpako ivẹ a tẹ jiroro nọ a rẹ nya kpohọ uwou ọkpako avọ esa re a ru ehaa na evaọ ẹkuẹko ọsese. Re a te te uwou na, ekpako ivẹ na a rẹ fa egọta ezuzu jọ vrẹ. Rekọ, a be jọ oria na họre, yọ ahwo a dhere ẹwọ re a sa ohwo nọ ọ gwọlọ fa egọta na vrẹ kpobi. Ọkpako na jọ ọ tẹ họrọ fa vrẹ ababọ edo. Ọrọ avivẹ na ọ jẹ fa vrẹ o te yo edo igbeke. O te si ototọ vrẹ yọ igbọlọ e be ra ehru uzou riẹ vrẹ. Ekpako na a gba ẹgwae rai ziezi, a te ru ẹgwọlọ ukoko na kẹ ai.
“No Erẹwho Kpobi Ze, Erua . . . gbe Erọo-Unu”
16. Ẹvẹ utu ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ na a rọ ruẹrẹ họ no re a vaha emamọ usi na evaọ udevie ẹko evẹrẹ esese?
16 Jọn ukọ na ọ ta nọ otu obuobu na a ti “no erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu.” (Eviavia 7:9) Fikiere, Ugboma Esuo na a ruẹrẹ họ re a fa ebe fihọ evẹrẹ efa—kugbe enọ a be ta evaọ erua imivu gbe ẹko ahwo esese. Wọhọ oriruo, evaọ Mozambique, a siobọno obe-ovẹvẹ na Life in a Peaceful New World evaọ evẹrẹ isoi efa. Evaọ Nicaragua, a fa ibroshọ na Reawere Uzuazọ Otọakpọ Bẹdẹ Bẹdẹ! fihọ ẹvẹrẹ Miskito—obe ọsosuọ Watch Tower Society nọ a fa fihọ ẹvẹrẹ ọyena. Ahwo Miskito India buobu a dede ibroshọ na rehọ avọ oghọghọ inọ a ruẹ oware jọ evaọ ẹvẹrẹ rai. Evaọ 1997 Ukoko-Ulogbo o kuvẹ kẹ ekporo ebe evaọ evẹrẹ 25 efa a te je kporo bu vi emagazini ima-odu efa.
17. Ẹko ẹvẹrẹ vẹ a fiobọhọ kẹ evaọ Korea, kọ ẹvẹ ekasẹte ividio i ro fiobọhọ gaga no kẹ ahwo nana?
17 A fiobọhọ kẹ ẹko ẹvẹrẹ ọfa evaọ Korea. Ukpe 1997 na a jọ ruẹ okokohọ ọsosuọ nọ a ru evaọ obọ rọ t’ẹme evaọ Korea. Ikoko obọ rọ t’ẹme 15 e rọ Korea avọ iwhowho-uvie 543, rekọ ahwo 1,174 a ziọ okokohọ na, avọ 21 nọ e họ-ame. Re a fiobọhọ kẹ idiezọ nọ e rẹ sae riẹ ẹme nọ a ta hayo kere he, a bi kporo ebe fihọ ividio evaọ evẹrẹ obọ rọ t’ẹme 13 sa-sa. Fikiere, a bi fiobọhọ kẹ idiezọ na re a “se” je tube wuhrẹ emamọ usi na, avọ emamọ iyẹrẹ. Evaọ United States, o jẹ hae rehọ ikpe isoi re ohwo odiezọ o te ame-ọhọ. Enẹna, avọ ebe buobu nọ a kporo fihọ ividio no evaọ Obọ rọ t’Ẹme Amerika, rọ kẹ idiezọ jọ, o rẹ rehọ ai ukpe ovuọvo.
‘Ẹdaji Akẹkẹ Na’
18. Nọ o zere Jehonadab no, didi iruo Jehu o muhọ eruo?
18 Kpemu evaọ 905 B.C.E., nọ Jehonadab o kuomagbei no, Jehu o te muọ egagọ erue họ ẹraha. O zizie egegagọ Ebale kpobi nọ: “Wha ru ukoko ahwo na fo kẹ Ebale.” O te vi uwou ruọ ẹkwotọ na kpobi re u muẹro nnọ ọgegagọ Ebale ọvuọvo nọ o kiọkọ ọ riẹ hẹ. Nọ ogbotu na a bi zurie ruọ etẹmpol ologbo ọghẹnẹ ọrue na, u mu rai ẹro nọ ọgegagọ Jihova ọvuọvo ọ rọ etẹe he. Uwhremu na, Jehu avọ egbaẹmo riẹ a te kpe egegagọ Ebale na no. “Kọ enẹ Jehu o ro ririe [Ebale] no eva Izrẹl.”—2 Ivie 10:20-28.
19. Fiki oware nọ o rọ obaro kẹ ahwo-akpọ na, didi oghẹrẹ ẹzi ma re dhesẹ, kọ didi iruo ma re ru kpata kpata?
19 Nẹnẹ, ẹdhoguo urere ọrọ egagọ erue kpobi o nwane rọ obaro. Evaọ otọ ẹkpọ enjẹle, Ileleikristi a bi whowho emamọ usi kẹ ahwo-akpọ kpobi, be tudu họ ai awọ nnọ a dhozọ Ọghẹnẹ jẹ hẹriẹ oma rai no egagọ erue. (Eviavia 14:6-8; 18:2, 4) A tudu họ ahwo omarokpotọ awọ nnọ a roma kpotọ kẹ Uvie Ọghẹnẹ nọ o rọ otọ Ovie nọ Jihova o ro mu, Jesu Kristi. (Eviavia 12:10) Evaọ oke ojaja onana, ma rẹ kẹ ọwhọ mai uvẹ re u whrehe he nọ ma dikihẹ kẹ egagọ uzẹme na.
20. Eme o te jọ ọtamuo ra nọ who re ru evaọ etoke ukpe iruo 1998 na?
20 Okejọ, nọ Devidi Ovie na ọ jọ otọ otunyẹ ọgaga, ọ lẹ nọ: “Udu mẹ o dọmu ẹtọvo no, O Ọghẹnẹ, udu mẹ o dọmu ẹtọvo no! Mẹ rẹ te suole, mẹ vẹ te suole ajiri! Mẹ rẹ te kpẹwẹ owhẹ, O ỌNOWO, evaọ udevie ahwo na.” (Olezi 57:7, 9) Joma dọmu ẹta ọvo re. Evaọ etoke ukpe iruo 1997 na, ghelọ idabolo buobu, a kpare ubo ujiro oruarua kẹ oruaro Jihova Ọghẹnẹ. Jọ a yo oghẹrẹ ubo ovo na, makọ onọ o rro viere dede, evaọ ukpe iruo ọnana. Yọ jọ onana o jọ ere makọ oware nọ Setan ọ te daoma ru kpobi re o whrehe hayo wọso omai. Kọ enẹ ma ti ro dhesẹ nnọ udu mai o rọwo kugbe udu Jehu Ologbo na, Jesu Kristi, ma vẹ jẹ rehọ ẹwẹ mai kpobi k’uyo kẹ uduotahawọ nọ a kẹ ẹgba na: “O whai enọ ikiẹrẹe, wha ghọghọ eva e were owhai eva ỌNOWO, gbe enọ i wo eva efuafo e were eva!”—Olezi 32:11.
Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?
◻ Didi inwene e roma via evaọ Izrẹl evaọ 905 B.C.E.?
◻ Ono họ Jehu ọgbọna, kọ ẹvẹ “otu obuobu” na a ro dhesẹ nọ ‘udu rai o rọwo’ kugbe udu riẹ?
◻ Unu ahwo vẹ no iyẹrẹ ẹgbukpe na ze u dhesẹ ọwhọ nọ Isẹri Jihova a dhesẹ evaọ etoke ukpe iruo 1997 na?
◻ Ghelọ oware nọ Setan ọ te gwọlọ ru omai kpobi, didi oghẹrẹ ẹzi ma re dhesẹ evaọ etoke ukpe iruo 1998 na?
[Picture on page 23]
Ubu ahwo nọ e ziọ ehaa Ekareghẹhọ na u dhesẹ irẹro owoma kẹ ẹvi obaro
[Picture on page 24]
Epanọ Jehonadab ọ thọ Jehu uke na, ere “otu obuobu” na nẹnẹ a be thọ Jehu Ologbo na, Jesu Kristi, avọ inievo riẹ nọ a kẹ ẹzi na uke re