“Whai Emaha Na, Wha Yo Ẹme Enọ I Yẹ Owhai”

“Whai emaha na, wha yo ẹme enọ i yẹ owhai eva Ọnowo na, keme onana họ onọ u kiehọ.”—AHWO ẸFẸSỌS 6:1.

 1. Ẹvẹ ẹmeoyo ọ sae rọ thọ owhẹ?

ẸSEJỌHỌ ma rrọ uzuazọ nẹnẹ fiki ẹme nọ ma yo, yọ amọfa a whu no fiki aghẹmeeyo. Ẹmeoyo kẹ eme? Unuovẹvẹ, wọhọ oriruo, unuovẹvẹ ugboma mai nọ a ‘ma eva edhere igbunu’ na. (Olezi 139:14) Nọ ibiaro mai e tẹ ruẹ ehru nọ o bi, nọ ma je yo edo egbrara. O rẹ lẹliẹ otuekpahe fi omai, nọ eto-oma mai e rẹ rọ zare vi. Rọkẹ ahwo nọ a riẹ oware nọ o rẹ sai no ovao ehru utiona ze, enẹna họ oke nọ a rẹ rọ gwọlọ oria nọ a rẹ dhẹ ro taure oso gbe ofou ọgaga avọ egbrara nọ e rẹ sai fi uzuazọ ohwo họ ọza i te ti muhọ.

 2. Fikieme emaha a rọ gwọlọ unuovẹvẹ, kọ fikieme u je fo re a yo ẹme esẹgbini rai?

² O gwọlọ nọ a rẹ vẹvẹ owhai emaha na unu kpahe enwoma, yọ esẹgbini rai họ ahwo nọ a wo owha-iruo yena. Whọ sae kareghẹhọ nọ a ta kẹ owhẹ no ẹdẹjọ inọ: “Who dhobọ te istovu na ha. Ọ be rroro.” “Whọ kẹle akotọ ame na ha. O re kokodo.” “Rri tabọ tabọ whọ tẹ fa edhere na vrẹ.” U yoma kẹhẹ, emọ jọ e nwoma hayo tube whu no fiki aghẹmeeyo rai. Re who yo ẹme kẹ ọsẹgboni ra yọ oware nọ “u kiehọ”—nọ o gba je kiẹrẹe. O tẹ jẹ rrọ oware areghẹ. (Itẹ 8:33) Oria ofa Ebaibol na o ta inọ “onana họ onọ o rẹ were” Olori mai Jesu Kristi. Eva uzẹme, Ọghẹnẹ o juzi inọ who yo ẹme ọsẹgboni ra.—Ahwo Kọlọsi 3:20; 1 Ahwo Kọrint 8:6.

Irere nọ I re No Ẹmeoyo Ze

 3. Rọkẹ ibuobu mai, eme họ “uvi uzuazọ” na, kọ eme emaha na a re ru nọ a jẹ sae reawere riẹ?

³ Ẹmeoyo kẹ ọsẹgboni ra o rẹ thọ owhẹ evaọ “uzuazọ onana,” yọ u re je ru nọ whọ te rọ reawere uzuazọ “no tha,” onọ a se “uvi uzuazọ” na. (1 Timoti 4:8; 6:19) Rọkẹ ibuobu mai, uvi uzuazọ na họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ orọ otọakpọ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ, onọ ọ ya eyaa riẹ kẹ ahwo nọ a koko ijaje riẹ avọ ẹrọwọ. Ojọ nọ u wuzou gaga evaọ usu ijaje nana o ta nọ: “ ’Dhẹ ọsẹ ra avọ oni ra’ (onana họ uzi ọsosuọ avọ eya), ‘re uwoma kẹ owhai, wha ruẹse ria akpọ na kri.’ ” Fikiere, nọ who te yo ẹme ọsẹgboni ra, who ti wo evawere. Obaro akpọ ra ọ te gbunu, yọ whọ te reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ eva otọakpọ aparadase!—Ahwo Ẹfẹsọs 6:2, 3.

 4. Ẹvẹ emaha a sae rọ kẹ Ọghẹnẹ adhẹẹ nọ o jẹ kẹ ai erere?

⁴ Whọ tẹ be kẹ ọsẹgboni ra adhẹẹ ẹkwoma ẹme rai nọ who re yo, yọ Ọghẹnẹ whọ be rọ adhẹẹ kẹ na keme ọye ọ ta nọ who yo ẹme kẹ ai. Irere e rẹ jariẹ te owhẹ re. Ebaibol e ta nọ: “Mẹ họ ỌNOWO na Ọghẹnẹ ra, ọnọ o [bi] wuhrẹ owhẹ [re who] wo erere.” (Aizaya 48:17; 1 Jọn 5:3) Ẹvẹ ẹmeoyo ọ sae rọ kẹ owhẹ erere? U re ru eva were ọsẹgboni ra, yọ oyena o te whae ze nọ a ti ro wo isiuru kpahe iruẹru ra nọ whọ te rọ wereva viere evaọ uzuazọ. (Itẹ 23:22-25) Rekọ mai wuzou na, ẹmeoyo ra o re ru eva were Ọsẹ obọ odhiwu ra, yọ ọ te hwosa kẹ owhẹ evaọ edhere ologbo! Joma ta ẹme kpahe epanọ Jihova ọ rọ thọ jẹ ghale Jesu, ọnọ ọ ta kpahe omariẹ nọ: “Me bi ru eware nọ e be were [Ọsẹ mẹ] kẹse kẹse.”—Jọn 8:29.

Jesu Yọ Ọgba-Iruo

 5. Fikieme ma rẹ rọ rọwo nọ Jesu ọ jọ emamọ oruiruo?

⁵ Jesu ọ jọ ọmọ ọkpako oni riẹ, Meri. Ọsẹ riẹ, Josẹf, ọ jọ ọwena. Jesu o zihe ruọ ọwena, yọ o rrọ vevẹ inọ Josẹf o wuhrẹ iruo nana mi. (Matiu 13:55; Mak 6:3; Luk 1:26-31) Didi oghẹrẹ ọwena who roro nọ Jesu ọ jọ? Wọhọ areghẹ nọ a dhesẹ wọhọ ohwo, evaọ okenọ ọ jọ obọ odhiwu taure ọ tẹ ziọ otọakpọ, ọ ta nọ: “Mẹ rọ abotọ [Ọghẹnẹ], wọhọ osu iruo, mẹ jọ eva-ewerọ kẹ e kẹdẹ kẹdẹ.” Eva Jesu e were Ọghẹnẹ keme ọ jọ emamọ oruiruo kẹe eva obọ odhiwu. Kọ who gbe roro nọ ọ daoma gaga epanọ ọ rẹ rọ jọ emamọ ọwena okenọ ọ jọ ọmaha eva otọakpọ?—Itẹ 8:30; Ahwo Kọlọsi 1:15, 16.

 6. (a) Eme ọ lẹliẹ owhẹ roro nọ wọhọ ọmaha, Jesu o ru iruo-uwou? (b) Idhere vẹ emaha a sae rọ raro kele oriruo Jesu?

⁶ Ababọ avro, Jesu o kuomagbe emaha efa zaharo eva okenọ ọ jọ ọmaha, wọhọ epanọ Ebaibol e ta inọ emaha oke yena a jẹ hai ru na. (Zekaraya 8:5; Matiu 11:16, 17) Dede na, o sai mu owhẹ ẹro inọ wọhọ ọmọ ọkpako eva uviuwou oyogbe, u wo iruo-uwou nọ ọ jẹ hai ru u te no iruo ọwena nọ o je wuhrẹ mi Josẹf no. Uwhremuna, Jesu o te zihe ruọ ọtausiwoma nọ ọ rehọ oma kẹ odibọgba riẹ te epanọ ọ rọ kpairoro vrẹ eware buobu evaọ uzuazọ. (Luk 9:58; Jọn 5:17) Whọ gbẹ ruẹ idhere nọ whọ rẹ rọ raro kele Jesu? Kọ ọsẹgboni ra a be hae ta kẹ owhẹ nọ who hwere uwou hayo ru eware efa jọ evaọ uwou na? Kọ a be hae ta udu họ owhẹ awọ nọ who wabọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ ẹkwoma ekpohọ iwuhrẹ Ileleikristi gbe orọwọ ra nọ whọ rẹ ta kẹ amọfa? Eme who roro nọ Jesu ọ hai ru o hẹ jọnọ ọye a be ta kẹ inọ o ru eware enana?

Emamọ Ọmọ-Uwuhrẹ Ebaibol gbe Owuhrẹ

 7. (a) Amono o wọhọ nọ Jesu o lele nya usu kpohọ ehaa Ọnyavrẹ na? (b) Diẹse Jesu ọ jọ okenọ ahwo nọ a kiọkọ a muhọ ezihe kpo no, kọ fikieme ọ rọ jọ etẹe?

⁷ A jie uzi kẹ ezae gbe emezae ahwo Izrẹl kpobi inọ a re kpohọ obọ etẹmpol nyae gọ Jihova eva etoke ehaa isiasa ẹgbukpe erọ ahwo Ju na. (Iziewariẹ 16:16) O wọhọ nọ ahwo uviuwou riẹ kpobi a kpohọ Jerusalẹm kẹ ehaa Ọnyavrẹ na eva okenọ Jesu ọ jọ ikpe 12. Yọ ẹsejọhọ inievo-emezae gbe inievo-emetẹ riẹ a jọ usu na re. Rekọ o sae jọnọ Salomi, nọ o wọhọ nọ ọ jọ oniọvo Meri, gbe ọzae riẹ, Zẹbẹdi, avọ emezae ivẹ rai, Jemis avọ Jọn nọ a zihe ruọ ikọ Jesu uwhremuna a jọ usu na re.a (Matiu 4:20, 21; 13:54-56; 27:56; Mak 15:40; Jọn 19:25) Okenọ a je zihe no erẹ na kpo, ẹsejọhọ Josẹf avọ Meri a roro nọ Jesu ọ rrọ kugbe imoni rai, fikiere a kaki rri otọ mu hu inọ ọ rrọ usu rai hi. Nọ edẹ esa e vrẹ no, Meri avọ Josẹf a tẹ ruẹ Jesu eva obọ etẹmpol na, “ọ keria udevie iwuhrẹ na, be kezọ eme rai, jẹ nọ ae enọ.”—Luk 2:44-46.

 8. Eme Jesu o ru eva obọ etẹmpol na, kọ fikieme u je ro gbe ahwo unu?

⁸ Oghẹrẹ vẹ Jesu ọ jẹ rọ “nọ” iwuhrẹ na “enọ”? O sae jọnọ ọ jẹ nọ ae enọ re ọ ruẹse riẹ hayo wuhrẹ oware okpokpọ jọ họ. Ẹme Griki nọ a jọ etenẹ fa ‘nọ enọ’ na o sai dhesẹ epanọ a rẹ rọ kiẹ ohwo nọ a bi ro gu-ẹdhọ. Ẹhẹ, dedenọ ọ jọ ọmaha, Jesu o se uwuhrẹ Ebaibol gboja te epanọ u je ro gbe iwuhrẹ-egagọ nọ e riẹ ebe lafi unu! Ebaibol e ta nọ: “Ẹriẹ gbe eyo riẹ o te gbe enọ i yo rie i kpobi enu.”—Luk 2:47.

 9. Ẹvẹ whọ sae rọ raro kele Jesu evaọ ewuhrẹ Ebaibol na?

⁹ Eme who roro nọ o wha riẹ ze nọ eriariẹ Ebaibol nọ Jesu o wo o jẹ sai ro gbe egba-iwuhrẹ unu dede nọ ọ jọ ọmaha? O jọ ere keme o wo ọsẹgboni nọ e jẹ dhozọ Ọghẹnẹ, enọ i wuhrẹ i rie ẹme Ọghẹnẹ no emaha ze. (Ọnyano 12:24-27; Iziewariẹ 6:6-9; Matiu 1:18-20) O rẹ sai mu omai ẹro inọ Josẹf ọ jẹ hae wha Jesu lele oma kpohọ uwou-egagọ na re o yo nọ a bi se jẹ ta ẹme kpahe Ikereakere na. Kọ who wo ọsẹgboni nọ o bi wuhrẹ Ebaibol na kugbe owhẹ jẹ wha owhẹ lele oma kpohọ iwuhrẹ Ileleikristi. Kọ who rri omodawọ rai ghaghae wọhọ epanọ Jesu o rri omodawọ ọsẹgboni riẹ na? Kọ whọ be vuẹ amọfa eware nọ who wuhrẹ wọhọ epanọ Jesu o ru?

Jesu Ọ Roma Kpotọ

10. (a) Fikieme ọsẹgboni Jesu a hae rọ riẹ oria nọ a jẹ sai duku ei? (b) Emamọ oriruo vẹ Jesu o fihotọ kẹ emọ?

¹⁰ Ẹvẹ who roro nọ oma o jọ Josẹf avọ Meri okenọ a jọ obọ etẹmpol ruẹ Jesu nọ a gwọlọ bẹ no anwọ edẹ esa? Ababọ avro, udu rai u te otọ. Dede na, u gbe Jesu unu inọ ọsẹgboni riẹ a riẹ oria nọ ọ jọ họ. Aimava a riẹ edhere igbunu nọ eyẹ Jesu ọ rọ romavia. Ofariẹ, dede nọ a nwane riẹ eware na kpobi totọ họ, o wọhọ nọ a riẹ oware jọ kpahe iruo nọ Jesu o ti ru eva obaro wọhọ Osiwi gbe Osu Uvie Ọghẹnẹ. (Matiu 1:21; Luk 1:32-35; 2:11) Fikiere Jesu ọ tẹ nọ ai nọ: “Eme wha jẹ be guọlọ omẹ? Wha gbẹ riẹ nọ mẹ rẹ jọ eva uwou Ọsẹ mẹ?” Ghele na, Jesu o yo ẹme ọsẹgboni riẹ je lele ai zihe kpohọ Nazarẹt. Ebaibol e ta nọ: “O te yo ẹme rai.” Kẹsena, “oni riẹ ọ tẹ yọrọ eware nana kpobi evaọ eva riẹ.”—Luk 2:48-51.

11. Eme whọ rẹ sai wuhrẹ kpahe ẹmeoyo gbe omurokpotọ no oriruo Jesu ze?

¹¹ Kọ o be hae jọ lọlọhọ kẹ owhẹ ẹsikpobi re whọ raro kele Jesu evaọ ẹmeoyo kẹ ọsẹgboni ra? Manikọ who bi roro nọ ẹsibuobu ọsẹgboni ra a be hai wo otoriẹ akpọ inẹnẹ hẹ, gbe inọ whọ riẹ vi ai? Uzẹme, o sae jọnọ whọ riẹ eware jọ vi ai—ẹsejọhọ kpahe ifonu nọ i wo ufi hi, ekọmputa, hayo ekwakwa aruorovie ọgbọna efa jọ. Rekọ roro kpahe Jesu nọ ‘eriariẹ gbe uyo riẹ’ i je gbe egba-iwuhrẹ unu. Whọ te rọwo inọ whọ riẹ tere he nọ a te kele eriariẹ ra dhe erọ Jesu. Ghele na, Jesu ọ roma kpotọ kẹ ọsẹgboni riẹ. Orọnikọ onana o nwani dhesẹ nọ ọ jẹ hae rọwokugbe ọsẹgboni riẹ evaọ oware kpobi nọ a ta ha. O make jọ ere na, o “yo ẹme rai”—eva etoke emaha riẹ kpobi. Eme who roro nọ whọ rẹ sai wuhrẹ no oriruo riẹ ze?—Iziewariẹ 5:16, 29.

Re A Yo Ẹme—O rẹ Jọ Bẹbẹ

12. Ẹvẹ ẹmeoyo ọ sai ro siwi owhẹ?

¹² Ẹsikpobi o rẹ jọ lọlọhọ re a yo ẹme he, wọhọ epanọ oriruo oware jọ nọ o via ikpe jọ nọ i kpemu u dhesẹ, nọ emetẹ emaha ivẹ jọ a jẹ gwọlọ fa edhere imoto vrẹ ukpenọ a nya akwa ehru nọ ahwo owotọ a rẹ rọ fa vrabọ. Nọ ọmọzae nọ ọ jọ usu rai ọ be nya rri akwa ehru nọ ahwo owotọ a rẹ rọ fa edhere na vrabọ, a tẹ be kpare unu sei nọ: “Jọn nyaze.” Be nọe nọ: “Kọ who bi lele omai nya usu?” Nọ Jọn ọ se, ọjọ eva usu emetẹ na o te bi sei ẹkoko nọ, “Whọ dhozọ vi arifẹ!” Dede na, orọnikọ ozọ u je mu Jọn he, ọ ta nọ: “Me re ru onọ oni mẹ ọ ta kẹ omẹ.” O raha oke he, nọ ọ jẹ nya akwa-ehru na vrẹ o te yo edo etẹ-omoto nọ i siotọ, kẹsena nọ o rri obotọ akwa na ọ tẹ ruẹ nọ omoto ọ tehe emetẹ ivẹ na fihotọ. Ọvo jọ o whu, ọnọ o kiọkọ ọ nwoma gaga te epanọ a ro bru owọ riẹ jọ no. Oni ọ emetẹ na nọ ọ ta kẹ ae vẹre inọ a hae rọ akwa-ehru na fa vrẹ ọ ta kẹ oni Jọn uwhremuna nọ: “Dodokọ a yo ẹme wọhọ ọmọ ra.”—Ahwo Ẹfẹsọs 6:1.

13. (a) Fikieme u je fo re who yo ẹme ọsẹgboni ra? (b) Oke vẹ u ro fo re ọmọ ọ siọ oware nọ ọsẹ hayo oni ọ ta kẹe ba eruo?

¹³ Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ ta nọ: “Whai emaha na, wha yo ẹme enọ i yẹ owhai”? Nọ wha te bi yo ẹme enọ i yẹ owhai yọ Ọghẹnẹ wha bi yo ẹme kẹ na. U te no ere no, ọsẹgboni ra a rọ ẹro ruẹ eware buobu vi owhẹ no. Wọhọ oriruo, ikpe isoi taure asidẹnte nọ ma fodẹ na ọ tẹ te via, oni Jọn o wo ogbẹnyusu jọ nọ omoto o kpe ọmọ riẹ nọ ọ jẹ gwọlọ fa edhere ọvo yena vrẹ! Uzẹme, o sae jọ lọlọhọ ẹsikpobi re who yo ẹme kẹ ọsẹgboni ra ha, rekọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ who ru ere. Eva abọdekọ riẹ, otẹrọnọ ọsẹgboni ra—hayo amọfa—a ta kẹ owhẹ nọ whọ ta ọrue, tho uji, hayo ru oware jọ kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ghọ, who re “yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo” hrọ. Oyejabọ nọ Ebaibol e rọ ta nọ, “Yo ẹme enọ i yẹ owhai,” kẹsena o te fibae nọ “eva Ọnowo na.” Onana u dhesẹ nọ who re yo ẹme ọsẹgboni ra eva eware kpobi nọ e rọwokugbe izi Ọghẹnẹ.—Iruẹru 5:29.

14. Fikieme ẹmeoyo o rọ rrọ lọlọhọ kẹ ohwo ọgbagba, ghele na fikieme u ro fo re o wuhrẹ kpahe iẹe?

¹⁴ Kọ who roro nọ o hẹ jọnọ whọ rrọ gbagba—koyehọ, “kare epe, nọ a hẹriẹ no eraha-izi,” wọhọ epanọ Jesu ọ jọ na—o hae te jọ lọlọhọ kẹ owhẹ re who yo ẹme kẹ ọsẹgboni ra? (Ahwo Hibru 7:26) O hẹ jọnọ whọ rrọ gbagba, who he ti ru oware uyoma wọhọ epanọ o rrọ kẹ owhẹ nẹnẹ na ha. (Emuhọ 8:21; Olezi 51:5) Rekọ makọ Jesu nọ ọ gba dede o wuhrẹ eware buobu kpahe ẹmeoyo. Ebaibol e ta nọ: “Dede, makinọ [Jesu] ọ rọ ọmọ ghele, o . . . wuhrẹ ẹmeoyo eva udevie uye riẹ kpobi.” (Ahwo Hibru 5:8) Ẹvẹ uye-oruẹ u ro fi obọ họ kẹ Jesu wuhrẹ ẹmeoyo, evaọ oghẹrẹ edhere nọ o wuhrẹ ẹdẹvo ho eva okenọ ọ jọ obọ odhiwu?

15, 16. Ẹvẹ Jesu o ro wuhrẹ ẹmeoyo?

¹⁵ Eva otọ ọkpọvio Jihova, Josẹf avọ Meri a thọ Jesu no enwoma eva okenọ ọ jọ ọmaha. (Matiu 2:7-23) Dede na, uwhremuna Ọghẹnẹ ọ tẹ whaha edhere igbunu nọ o je ro siwi Jesu. Uye-oruẹ nọ u te Jesu gbe ẹrova iroro nọ ọ jọ e ga te epanọ Ebaibol e rọ ta nọ ọ tẹ “kpare uru whahwa avọ oviẹ jẹlẹ elẹ gbe ayare.” (Ahwo Hibru 5:7) Oke vẹ onana o rọ via?

¹⁶ O via eva euwa urere nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, okenọ Setan ọ jẹ rọ dao ẹgba riẹ kpobi re ọ ruẹ nọ o ru Jesu si obọ no ẹgbakiete riẹ. Jesu o wo edada-iroro fiki epanọ uwhu riẹ nọ a ti ro rri rie wọhọ ọrahaizi o rẹ sai kpomahọ odẹ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ yoyoma te epanọ, eva okenọ “ọ jẹ . . . lẹ whawha [eva ọgbọ Getsemane]; ẹroyẹ riẹ ọ tẹ wọhọ egẹ azẹ ilogbo nọ i bi kie otọ.” Eva euwa jọ kakao nọ i lele i rie, uye nọ o jọ ure-oja bẹ Jesu eva oke uwhu riẹ o ga te epanọ ọ rọ kpare “uru whahwa avọ oviẹ.” (Luk 22:42-44; Mak 15:34) Enẹ o ro “wuhrẹ [ẹmeoyo] eva udevie uye riẹ kpobi,” nọ o ro ru Ọsẹ riẹ eva were. Enẹna nọ ọ rrọ obọ odhiwu no na, Jesu ọ be riohrọ mai nọ ma be rova jẹ daoma epanọ ma re ro yo ẹme na.—Itẹ 27:11; Ahwo Hibru 2:18; 4:15.

Ewuhrẹ Ẹmeoyo

17. Ẹvẹ u fo nọ ma re rri ọwhọkuo?

¹⁷ Nọ ọsẹ gbe oni ra a tẹ whọ ku owhẹ, u dhesẹ nọ a you owhẹ jẹ gwọlọ oware nọ o mai woma kpaobọ kẹ owhẹ. Ebaibol e nọ inọ: “Kọ ọmọ jọ ọ rọ ọ nọ ọsẹ riẹ ọ rẹ sai si ozọ họ?” Kọ whọ gbẹ te viẹ oja otẹrọnọ ọsẹgboni ra a you owhẹ te epanọ a rẹ rọ roma totọ kpọ owhẹ họ edhere he? Epọvo na re, Jihova ọ rẹ kpọ owhẹ họ edhere fikinọ o you owhẹ. Uzẹme, “awere ọ rọ uye orọkẹ eva oke ọsosuọ họ; rekọ uwhremu riẹ o rẹ mọ ubi udhedhẹ o rọ ẹrẹreokie rọ kẹ e nọ a kẹ uye na.”—Ahwo Hibru 12:7-11.

18. (a) Eme ọwhọkuo oyoyou o dhesẹ? (b) Idhere iwoma vẹ whọ ruẹ nọ ọwhọkuo otiọye ọ kpọ ahwo họ no?

¹⁸ Ovie jọ evaọ Izrẹl anwae nọ Jesu o muẹrohọ nọ o wo areghẹ gaga, ọ ta kpahe oware nọ ọwhọkuo oyoyou ọrọ ọsẹgboni o ro fo. Solomọn o kere nọ: “Ohwo nọ ọmọ ọfa ọ rẹ zoziẹ aro yọ o mukpahe iẹe, rekọ ọnọ o you ọmọ riẹ ọ rẹ whọku ei kẹse kẹse.” Solomọn ọ tubẹ ta nọ ohwo nọ ọ jẹ ọwhọkuo oyoyou rehọ ọ rẹ sai siwi uzuazọ riẹ no uwhu. (Itẹ 13:24; 23:13, 14; Matiu 12:42) Aye Oleleikristi jọ ọ ta nọ eva okenọ ọ jọ ọmaha, nọ o te ru ugberuo evaọ iwuhrẹ Ileleikristi, ọsẹ riẹ ọ vẹ ta nọ ọ te fae nọ a te te obọ uwou. Whaọ enẹna ọ be hae kareghẹhọ ọsẹ riẹ avọ evawere fikinọ ọ jẹ hae whọku ei eva edhere oyoyou nọ o kpọ uzuazọ riẹ họ emamọ edhere.

19. Fikieme o jẹ mai fo nọ who yo ẹme ọsẹgboni ra?

¹⁹ Who te wo ọsẹgboni nọ o you owhẹ te epanọ ọ be rọ raha oke jẹ daoma whọku owhẹ eva edhere uyoyou, jọ eva e were owhẹ. Yo ẹme kẹ ai wọhọ epanọ Olori mai Jesu Kristi o yo ẹme kẹ ọsẹgboni riẹ, Josẹf avọ Meri na. Rekọ oware nọ o rẹ mae wọ owhẹ yo ẹme kẹ ai họ, fikinọ Ọsẹ obọ odhiwu ra, Jihova Ọghẹnẹ, ọ ta nọ who ru ere. Ere who ti ro wo erere kẹ omobọ ra, u ‘ve ti woma kẹ owhẹ, whọ vẹ te rria akpọ na kri.’—Ahwo Ẹfẹsọs 6:2, 3.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?

• Irere vẹ e rẹ sai te emọ nọ a te bi yo ẹme kẹ esẹgbini rai?

• Eva okenọ ọ jọ ọmaha, ẹvẹ Jesu o ro fi oriruo ọrọ ẹmeoyo kẹ ọsẹgboni hotọ?

• Ẹvẹ Jesu o ro wuhrẹ ẹmeoyo?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Jesu Kristi ọ riẹ Ikereakere na lafi okenọ ọ jọ ikpe ikpegbivẹ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Ẹvẹ Jesu o ro wuhrẹ ẹmeoyo no uye-oruẹ ze?