Areghẹ Evaọ “Ẹme Ọghẹnẹ”

 1, 2. Didi “ileta” Jihova o kere s’omai no, kọ fikieme?

KỌ WHỌ kareghẹhọ oke nọ ohwo jọ nọ who you nọ ọ be rria ugbothabọ o ro kere ileta s’owhẹ whremu? Eware nọ e rẹ k’omai evawere vi ileta isiuru nọ i re n’obọ ohwo nọ ma you ze t’omai obọ i bu hu. O rẹ were omai re ma yo epanọ ọ rrọ, eware nọ e be via kẹe, gbe ẹjiroro riẹ. Ẹmeọta-kugbe otiọye na o re ru enọ ma you kẹle omai viere, o tẹ make rrọ nọ a be rria ugbothabọ.

² Kọ eme ọ rẹ sae k’omai evawere vi ovuẹ nọ a kere onọ u n’obọ Ọghẹnẹ nọ ma you ze t’omai obọ? A te rri rie, koyehọ Jihova o kere “ileta” s’omai—Ẹme riẹ, Ebaibol na. Ọ jọ eva riẹ ta ohwo nọ ọ rrọ k’omai, oware nọ o ru no, oware nọ ọ jiroro nọ o bi ti ru, gbe eware efa buobu. Jihova ọ k’omai Ẹme riẹ no keme ọ gwọlọ nọ ma kẹle iẹe. Ọghẹnẹ mai nọ o wo areghẹ kpobi na ọ salọ edhere nọ ọ mai woma nọ ọ rẹ rọ t’ẹme kugbe omai. Areghẹ nọ o wo ibe he o dhesẹ oma via evaọ edhere nọ a ro kere Ebaibol na, gbe eware nọ e riẹ eva.

 3. Edhere vẹ Jihova o ro kpeze Uzi na kẹ Mosis?

³ O sai gbe otujọ unu nọ, ‘Fikieme Jihova ọ gbẹ rọ edhere nọ ọ mai gbunu—wọhọ urru nọ u re no obọ odhiwu ze—ro lele ahwo-akpọ t’ẹme he?’ Evaọ uzẹme, Jihova ọ rehọ ẹkwoma ẹnjẹle t’ẹme no odhiwu ze okejọ. Wọhọ oriruo, o ru ere okenọ ọ rehọ uzi riẹ kẹ Izrẹl. (Ahwo Galesha 3:19) Urru nọ u no odhiwu ze na u mu urirẹ—te epanọ emọ Izrẹl na a rọ yare nọ Jihova ọ rehọ edhere ọnana lele ai t’ẹme he rekọ inọ ọ rehọ ẹkwoma Mosis t’ẹme. (Ọnyano 20:18-20) Kọ enẹ a rọ rehọ unu kpeze Uzi na, onọ u wo ijaje 600 na, kẹ Mosis, unọjọ u t’ọjọ.

 4. Dhesẹ oware nọ o soriẹ nọ ẹme ọ unu-takẹ-unu o gbẹ sae jọ edhere evaifihọ nọ a re ro kpeze izi Ọghẹnẹ hẹ.

⁴ Kọ ẹvẹ o hae jọ a gbẹ hai kere Uzi na fihọ otọ họ? Kọ Mosis ọ hae sae kareghẹhọ uzedhe ibieme uzi na ọvuọvo je kpeze ai dẹdẹdẹ kẹ orẹwho na? Kọ ẹvẹ kpahe ige obaro? Kọ eme ọ unu ọvo a hae rẹroso? Oyena o rẹ sae jọ edhere evaifihọ nọ a re ro kpeze izi Ọghẹnẹ hẹ. Dai roro oware nọ o rẹ via otẹrọnọ whọ rẹ rehọ edhere unu-takẹ-unu ro kpeze ikuigbe jọ se ahwo buobu. Oware nọ ohwo urere na o ti yo u ti wo ohẹriẹ no iku nọ whọ kaki gbe na gaga. Eme ọ Uzi Ọghẹnẹ e jọ awa otiọye na.

 5, 6. Eme Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ o ru kpahe eme Riẹ, kọ fikieme o jẹ rọ oghale k’omai inọ a kere Ẹme Jihova fihotọ?

⁵ Avọ areghẹ Jihova o ru re a kere eme riẹ fihọ otọ. Ọ ta kẹ Mosis nọ: “Kere eme enana; eme nọ mẹ avọ owhẹ gbe emọ Izrẹl ma rọ re ọvọ kugbe.” (Ọnyano 34:27) Ere etoke ekere Ebaibol o ro muhọ evaọ 1513 B.C.E. Evaọ ikpe 1,610 nọ i lele i rie, Jihova ọ rehọ “eghẹrẹ idhere buobu” t’ẹme kẹ ikere-ebe ahwo 40 nọ i kere Ebaibol na. (Ahwo Hibru 1:1) Nọ oke na o be nyaharo na, ikere-ebe nọ e r’omarọkẹ a yọroma gaga re a ru iko ẹwariẹkere egbagba re a ruẹ nọ a sẹro Ikereakere na.—Ẹzra 7:6; Olezi 45:1.

⁶ Jihova ọ ghinẹ ghale omai no nọ ọ rọ rehọ ẹkwoma okerefihotọ be rọ t’ẹme kugbe omai. Kọ who wo ileta eghaghae jọ no ẹdẹjọ nọ—ẹsejọhọ fikinọ ileta na e k’owhẹ omosasọ nọ whọ gwọlọ—who je fi ei họ obei nọ who je bi dhei esese? Ere o rọ kẹ “ileta” nọ Jihova o kere s’omai na. Fikinọ Jihova o ru re a kere eme riẹ fihọ otọ, ma rẹ sai se ai kẹse kẹse je roro kpahe oware nọ e ta. (Olezi 1:2) Ma rẹ sai wo ‘omosasọ no Ikereakere na ze’ oke kpobi nọ ma gwọlọ e riẹ.—Ahwo Rom 15:4.

 7. Ẹvẹ a rẹ rọ ruẹ areghẹ Jihova evaọ ikere-ebe ahwo-akpọ nọ o ro ruiruo?

⁷ Evaọ areghẹ riẹ, Jihova ọ rehọ ahwo-akpọ kere Ẹme riẹ. Roro onana: Orọnọ Jihova ọ rehọ enjẹle kere Ebaibol na, kọ o hai duobọte iroro mai tere? Uzẹme, enjẹle e hai dhesẹ Jihova no eriwo okpehru rai ze, dhesẹ omarọkẹ nọ a wo kẹe, je kere kpahe idibo ahwo-akpọ Ọghẹnẹ erọ ẹrọwọ. Kọ o hae ghinẹ lọhọ re ma wo otoriẹ eriwo emama ẹzi egbagba na, enọ eriariẹ, eware nọ a ruẹ no, gbe ẹgba rai i kpehru vi omai gaga na?—Ahwo Hibru 2:6, 7.

 8. Edhere vẹ a rọ kẹ ikere-ebe Ebaibol na uvẹ re a rọ ẹgba iroro rai ruiruo? (Rri oruvẹ-obotọ na.)

⁸ Ẹkwoma ikere-ebe ahwo-akpọ nọ o ro ruiruo, Jihova ọ k’omai oware nọ ma nwane gwọlọ—ikere nọ “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku,” rekọ ikere nọ i wo ona-ẹmeọta ahwo-akpọ. (2 Timoti 3:16) Ẹvẹ o ro ru onana? Evaọ ibuobu rai, o wọhọ nọ ọ kẹ ikere-ebe na uvẹ re a rọ ẹgba iroro rai salọ ‘eme-awere gbe eme egbagba uzẹme na.’ (Ọtausiwoma Na 12:10, 11) Oye jabọ a je kere Ebaibol na avọ ona ẹme-ọruẹrẹhọ sa-sa na; ikere na i dhesẹ ogbe-ẹria gbe uruemu ikere-ebe sa-sa na.a Ghele na, ahwo nana “Ẹzi Ẹri o mu [rae a jẹ] ta ẹme nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze.” (2 Pita 1:21) Fikiere, ekuhọ riẹ kpobi kọ ghinọ “ẹme Ọghẹnẹ.”—1 Ahwo Tẹsalonika 2:13.

 9, 10. Fikieme eroruiruo ikere-ebe ahwo-akpọ o ro fiba ẹsasa gbe isiuru nọ Ebaibol na o wo?

⁹ Eroruiruo ikere-ebe ahwo-akpọ o lẹliẹ eme Ebaibol na rrọ sasasa je siuru. Enọ i kere i rie i wo iroro wọhọ omai. Fikinọ a gba ha, a rẹriẹ ovao ku edawọ gbe itunyẹ wọhọ omai. Ẹsejọ, ẹzi Jihova ọ kẹ rae ẹgba kere kpahe iroro gbe ohọre obọ rai. (2 Ahwo Kọrint 12:7-10) Fikiere ae ọvo a rehọ obọ rai kere kpahe omobọ rai, oware nọ uvumọ ẹnjẹle ọ hae sai ru hu.

¹⁰ Wọhọ oriruo, roro kpahe Devidi Ovie Izrẹl na. Nọ ọ raha izi ilogbo jọ no, Devidi o te kere olezi jọ nọ ọ jọ ta eva riẹ, lẹ kẹ erọvrẹ Ọghẹnẹ. O kere nọ: “Ru omẹ fo u no izieraha mẹ. Keme mẹ riẹ iruthọ mẹ, jegbe uzioraha mẹ o rọ aro mẹ ẹsikpobi. Ri, eva eyoma a jẹ yọrọ omẹ, jegbe eva uzioraha oni mẹ o je dieva mẹ họ. Who le omẹ no aro ra ha, who mi omẹ ẹzi ẹri ra gbe he. Ẹzi ọlọlọhọ họ iwẹ nọ Ọghẹnẹ o re miẹ, ẹzi uweri gbe eva-efuafo whẹ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹfiẹ hẹ.” (Olezi 51:2, 3, 5, 11, 17) Kọ akọriọ okere na o gbe duobọhọ owhẹ? U te no ohwo-akpọ sebaẹgba no, ono ọfa ọ rẹ sae ta eme urirẹ itieye na?

11. Didi etadhesẹ aruakpọ a fiba Ebaibol na “rọ kẹ omai ohrẹ”?

¹¹ Oware ofa o riẹ nọ u fiba isiuru Ebaibol na. Evaọ abọ riẹ buobu, o rrọ obe kpahe ahwo—ahwo aruakpọ—enọ e be gọ Ọghẹnẹ gbe enọ e be gọe he. Ma rẹ jariẹ se kpahe eware nọ e via kẹ ae, ọbẹwẹ rai, oghọghọ rai. Ma rẹ ruẹ iyẹrẹ eware nọ a salọ evaọ uzuazọ. A fi iku eyena kugbei “rọ kẹ omai ohrẹ.” (Ahwo Rom 15:4) Jihova ọ rehọ etadhesẹ aruakpọ itieye na bi ro wuhrẹ omai evaọ edhere nọ o re duobọte udu mai. Roro kpahe iriruo jọ.

12. Edhere vẹ ikuigbe Ebaibol kpahe ahwo-akpọ nọ e kare ẹrọwọ i re ro fiobọhọ k’omai?

¹² Ebaibol na ọ ta kpahe ahwo-akpọ imuomu, enọ e kare ẹrọwọ, gbe oware nọ o via kẹ ae. Evaọ ikere enana, iruemu rai i dhesẹ ekwakwa-eva rai nọ i fo ho via, onọ u ru rie lọhọ k’omai vuhu ai mu. Wọhọ oriruo, ujaje vẹ kpahe ababọ oruọzewọ u re w’ẹgba vi oriruo aruakpọ ọrọ uruemu onana evaọ oma Judas nọ ọ jẹ gbẹ edhere nọ o re ro vivie Jesu? (Matiu 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Ikuigbe itienana i re duobọte omai udu avọ ẹgba, fiobọhọ k’omai vuhu jẹ whaha iruemu etọtọ.

13. Edhere vẹ Ebaibol na o re ro fiobọhọ k’omai wo otoriẹ ekwakwa isiuru?

¹³ Ebaibol na o dhesẹ idibo ẹrọwọ Ọghẹnẹ buobu re. Ma re se kpahe omarọkẹ gbe omarokpotọ rai. Ma rẹ ruẹ odhesẹvia uvi iruemu nọ ma gwọlọ re ma sai si kẹle Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹrọwọ. Ebaibol na ọ f’otọ ẹrọwọ jẹ ta k’omai epanọ u wuzou te ma tẹ gwọlọ ru Ọghẹnẹ eva were. (Ahwo Hibru 11:1, 6) Rekọ iriruo ẹrọwọ nọ ọ rrọ iruo e rrọ Ebaibol na re. Roro kpahe ẹrọwọ nọ Abraham o dhesẹ evaọ okenọ a dawo iẹ re ọ rehọ Aiziki dheidhe. (Emuhọ, uzou avọ 22; Ahwo Hibru 11:17-19) Ẹkwoma ikuigbe itieye na, ubiẹme na “ẹrọwọ” o rẹ gbẹdẹ viere o vẹ jẹ lọhọ viere re ma wo otoriẹ riẹ. Who rri epanọ o rọ oware areghẹ te inọ orọnikọ Jihova ọ be tuduhọ omai awọ nọ ma wo ekwakwa nọ i siuru ọvo ho rekọ ọ tẹ jẹ k’omai iriruo ahwo nọ i dhesẹ ekwakwa nana!

14, 15. Eme Ebaibol na ọ ta k’omai kpahe aye jọ nọ ọ ziọ etẹmpol na, kọ eme ma wuhrẹ kpahe Jihova no ikuigbe nana ze?

¹⁴ Ikuigbe aruakpọ nọ e rrọ Ebaibol na i re wuhrẹ omai oware jọ kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ. Roro kpahe oware nọ ma se kpahe aye jọ nọ Jesu o muẹrohọ evaọ etẹmpol na. Okenọ ọ keria kẹle itehe unevaze na, Jesu o je rri nọ ahwo na a bi ru azọhọ rai na. Ikpahwo buobu a nyaze, bi fihọ “epanọ a wo bu te.” Rekọ Jesu ọ tẹrovi aye-uku oyegbere jọ. Aye na o “fi ipini ivẹ họ, enọ i re ru ukọpa ovo.”b Ugho nọ u kiọkọ iẹe obọ kpobi oye. Jesu, ọnọ o wo iroro Jihova gbagba kpahe eware, ọ ta nọ: “Aye-uku oyogbere ọnana o fihọ vi ai kpobi nọ a bi fihọ emetehe-okẹ na.” Wọhọ epanọ eme nana i dhesẹ, a te koko igho nọ amọfa kpobi a fihọ, o fihọ vi ai.—Mak 12:41-44; Luk 21:1-4; Jọn 8:28.

¹⁵ Kọ o gbẹ rrọ oware nọ u gbunu inọ evaọ usu ahwo nọ e ziọ etẹmpol na kpobi ẹdẹ ọyena, aye-uku nana a t’ovao vi jẹ jọ Ebaibol na fodẹ? Ẹkwoma oriruo riẹ, Jihova o wuhrẹ omai inọ ọ rrọ Ọghẹnẹ ovuhumuo. O rẹ were iẹe re ọ jẹ ekẹ mai nọ i n’udu ze rehọ, makọ epanọ amọfa a rọ ze bu te kẹhẹ. Edhere ọfa o woma vi enẹ hẹ nọ Jihova o re ro wuhrẹ omai uzẹme omosasọ onana!

16, 17. Ẹvẹ a rẹ rọ ruẹ areghẹ Jihova makọ evaọ eware nọ o fi kugbe Ẹme riẹ hẹ?

¹⁶ Who te bi kere ileta se ohwo nọ who you, u wo oria nọ whọ rẹ ta ba. Fikiere whọ rẹ rọ areghẹ salọ eme nọ whọ gwọlọ kere. Epọvo na re, Jihova ọ salọ re ọ fodẹ ahwo jọ gbe eware jọ nọ e via evaọ Ẹme riẹ. Rekọ evaọ ikere odhesẹvia enana, u wo oria nọ Ebaibol na ọ ta mu. (Jọn 21:25) Wọhọ oriruo, okenọ Ebaibol na ọ tẹ be ta kpahe ẹdhoguo Ọghẹnẹ, ovuẹ nọ o rrọ etẹe o sae k’uyo enọ kpobi hi. A rẹ tubẹ ruẹ areghẹ Jihova evaọ eware nọ ọ ta kpahe he evaọ Ẹme riẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ?

¹⁷ Oghẹrẹ nọ a kere Ebaibol na u re fiobọhọ dawo oware nọ o rọ udu mai. Ahwo Hibru 4:12 o ta nọ: “Keme ẹme [hayo ovuẹ] Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo, ọ da vi ọpia akọava, nọ o re duwu lafiẹ udevie ẹwẹ gbe ẹzi . . . gbe eva ekiẹ jẹ riẹ ẹjiroro obọ eva.” Ovuẹ Ebaibol na u re duwu didi, fere uzedhe iroro gbe ẹjiroro mai via. Enọ i se rie avọ udu ẹgwọlọ-afuẹwẹ a re zoruẹ fiki nọ u wo evuẹ te epanọ o rẹ rọ vọ ae eva ha. Ahwo otiọye na a rẹ nọ sọ Jihova o ghine wo uyoyou, wo areghẹ, je kiete.

18, 19. (a) Fikieme ma gbẹ ruawa ha otẹrọnọ oria Ebaibol jọ o kpare enọ nọ ma be sae ruẹ iyo rai obọnana ha? (b) Eme o gwọlọ re ma sai wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ onana o rọ rrọ imuẹro areghẹ ologbo Jihova?

¹⁸ Wo ohẹriẹ, nọ ma tẹ roma totọ wuhrẹ Ebaibol na ziezi avọ udu oruọzewọ, ma rẹ ruẹ Jihova oghẹrẹ nọ a jọ Ebaibol na dhesẹ iẹe. Fikiere, udu u re kpoho omai hi otẹrọnọ oria jọ o kpare enọ jọ nọ ma ruẹ iyo kẹ obọnana ha. Re a dhesẹ iẹe: A tẹ rra okwakwa jọ fihọ otọ, a jẹ ta k’omai nọ ma whẹe họ, abọriẹ jọ o sae jariẹ nọ ma rẹ kake ruẹ oria nọ u no ze he. Ghele na, ẹsejọ ma whẹ abọ buobu okwakwa na họ no nọ ma sae rọ riẹ epanọ oma riẹ kpobi o te jọ uwhremu na. Epọvo na re, nọ ma te bi wuhrẹ Ebaibol na, ma rẹ rọ ẹmẹrera wuhrẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ Jihova ọ rrọ, ma vẹ te rọ ere riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ dẹẹ. O tẹ make rọnọ ma kaki wo otoriẹ ikere jọ họ hayo ma ruẹ epanọ u ro kiehọ edhesẹ ekwakwa-oma Ọghẹnẹ hẹ, uwuhrẹ mai orọ Ebaibol na u dhesẹ eware buobu k’omai kpahe Jihova no nọ o rẹ lẹliẹ omai ruẹ nọ ọ rrọ Ọghẹnẹ nọ o wo uyoyou gaga, nọ ọ rrọ wowoma, je kiete.

¹⁹ Re ma wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ, ma re sei je wuhrẹ iẹe avọ udu oruọzewọ gbe iroro ivevẹ. Kọ onana o gbẹ rrọ imuẹro areghẹ ologbo Jihova? Ahwo-akpọ iwareghẹ a rẹ sai kere ebe nọ “iwoareghẹ gbe enọ e riẹ” ọvo a re wo otoriẹ rai. Rekọ re a kere obe nọ enọ i wo emamọ udu ọvo a rẹ riotọ riẹ—oyena o gwọlọ areghẹ Ọghẹnẹ!—Matiu 11:25.

20. Fikieme o jẹ rrọ nọ Jihova ọvo ọ sae ta k’omai uvi edhere nọ ma rẹ rria, kọ eme ọ rrọ Ebaibol na nọ o rẹ sai fiobọhọ k’omai?

²⁰ Evaọ Ẹme riẹ, Jihova ọ ta k’omai uvi edhere nọ ma rẹ rria. Wọhọ Ọnọma omai, ọ riẹ ẹgwọlọ mai vi omai. Yọ igogo ẹgwọlọ ahwo-akpọ—nọ i kugbe isiuru nọ ma re ro duku uyoyou, wereva, je ru usu mai kparobọ—epọvo na e rrọ no anwae ze. Ebaibol na ọ vọ avọ “emamọ areghẹ” nọ ọ rẹ sai fiobọhọ k’omai rria uvi uzuazọ. (Itẹ 2:7) Abọ ọvuọvo ọrọ obe uwuhrẹ nana o wo uzou nọ u dhesẹ epanọ ma re ro fi ohrẹ areghẹ Ebaibol na h’iruo, rekọ j’oma jọ etenẹ ta kpahe oriruo ọvo jọ.

21-23. Didi ohrẹ areghẹ o rẹ sai fiobọhọ k’omai whaha ewo evedha gbe ẹgo?

²¹ Kọ who muẹrohọ no inọ ahwo nọ a re wo ẹgo fihọ eva a rẹ nwa oma rai oma? Ẹgo yọ owha ulogbo nọ ohwo ọ rẹ wha evaọ uzuazọ. Ma te woi fihọ eva, o rẹ rehọ iroro mai, mi omai udhedhẹ, je bru oghọghọ mai dhe. Ewuhrẹ otọkiẹ-eriariẹ o dhesẹ nọ evedha ikrẹkri e sae lẹliẹ omai wo ẹyao udu gbe eyao egaga efa. Oke krẹkri taure a tẹ te kiotọ eware eyena via, Ebaibol na ọ rọ areghẹ ta nọ: “Se ofuomuo ba, eva e gbẹ dha owhẹ hẹ.” (Olezi 37:8) Rekọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

²² Ẹme Ọghẹnẹ ọ kẹ ohrẹ areghẹ nana: “Areghẹ owoma o re ru ofu ohwo kpotọ, oro rọkẹ ẹe re o ri oruthọ jọ vo.” (Itẹ 19:11) Orimuo họ ẹgba nọ a rẹ rọ ruẹ vi ehru ẹme, rri oware kokodo. Orimuo o wo otoriẹ, keme u re fiobọhọ k’omai riẹ oware nọ o lẹliẹ ohwo jọ t’ẹme hayo jẹ oghẹrẹ owọ jọ. Omodawọ re ma wo otoriẹ uvi iroro gbe iyero riẹ u ti fiobọhọ k’omai si iroro iyoma kpahe iẹe n’eva.

²³ Ohrẹ nana o tẹ jẹ rrọ Ebaibol na: ‘Whai ohwo o thihakọ kẹ ohwo jẹ rọ vrẹ ohwohwo.’ (Ahwo Kọlọsi 3:13) Eme na “ohwo o thi-akọ kẹ ohwo” i dhesẹ odiri nọ a re wo kẹ amọfa, kpairoro vrẹ iruemu rai nọ e be dh’omai eva. Ithihakọ itieye na e sai fiobọhọ k’omai whaha ẹgo owo. ‘Erọvrẹ’ u dhesẹ ẹgo nọ a rẹ kpairoro vrẹ. Ọghẹnẹ owareghẹ mai ọ riẹ nọ u fo re ma rọ vrẹ amọfa nọ uvi ẹjiroro nọ a re ro ru ere ọ tẹ riẹ. Orọnikọ onana o rrọ rọkẹ erere rai ọvo ho rekọ jẹ rọ kẹ udhedhẹ iroro gbe udu mai re. (Luk 17:3, 4) Kinọ areghẹ nọ ọ rrọ Ẹme Ọghẹnẹ!

24. Eme o re noi ze ma te nwene izuazọ mai lele areghẹ Ọghẹnẹ?

²⁴ Fiki uyoyou ulogbo riẹ, Jihova ọ gwọlọ t’ẹme kugbe omai. Ọ salọ edhere nọ ọ mai woma—“ileta” nọ ikere-obe ahwo-akpọ a kere evaọ otọ ẹkpakpọ ẹzi ọfuafo. Fikiere, a rẹ jariẹ ruẹ areghẹ Jihova. Areghẹ nana o “muẹro” gaga. (Olezi 93:5) Nọ ma bi nwene izuazọ mai lele iei na yọ ma be ghale iẹe kugbe amọfa na, oma o rẹ wọ omai si kẹle Ọghẹnẹ mai nọ o wo areghẹ kpobi na. Evaọ uzou n’otha na, ma te t’ẹme kpahe oriruo ologbo ọfa ọrọ areghẹ okpehru Jihova: ẹgba riẹ nọ ọ rẹ rọ ruẹaro kpahe obaro na je ru ẹjiroro riẹ gba.