Emọ Mai—Ukuoriọ Oghaghae
“Riri, emọ gbe ibi uvueyẹ na, eye họ ukuoriọ gbe okẹ nọ u no obọ ỌNOWO ze.”—OLEZI 127:3.
1. Ẹvẹ a ro yẹ ọmọ ọsosuọ evaọ otọakpọ?
DAI roro kpahe oware igbunu nọ Jihova Ọghẹnẹ o ru lọhọ evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ma ọzae avọ aye ọsosuọ na. Te ọsẹ na, Adamu, avọ oni na, Ivi, a zọhọ abọ oma rai jọ ze nọ o jọ eva edhede Ivi rro zihe ruọ ohwo ọsoso—ọmọ ọsosuọ nọ a jọ otọakpọ yẹ. (Emuhọ 4:1) Rite inẹnẹ, edihọ gbe eyẹ ọmọ u bi gbe omai unu, yọ ibuobu i re dhesẹ iẹe wọhọ oware igbunu.
2. Fikieme whọ sae rọ ta nnọ oware nọ o rẹ via evaọ edhede aye nọ o dihọ yọ oware igbunu?
2 Evaọ oware wọhọ edẹ 270, ogẹgẹ-uzuazọ ọsosuọ nọ o jọ evaọ oni na sa fiki omakugbe ọsẹ avọ oni na o vẹ rro zihe ruọ ọmọ nọ o wo egẹgẹ-uzuazọ ima idu buobu. Ogẹgẹ-uzuazọ ọsosuọ yena o jọ eva riẹ wo evuẹ nọ o re ro ru oghoghẹrẹ egẹgẹ-uzuazọ nọ i bu te 200. Nya lele evuẹ igbunu nana, enọ i kpehru vi otoriẹ ohwo-akpọ na, egẹgẹ-uzuazọ nana nọ e rrọ oghoghẹrẹ na e rẹ roma lahwe evaọ othotha nọ i re ro ru ohwo-akpọ via!
3. Fikieme ahwo buobu nọ a wo iroro a rọ rọwo nnọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o ru rie lọhọ nọ a be sai ro yẹ ọmọ?
3 Kọ ono whọ rẹ ta nọ ọ ginẹ ma ọmọ na? Uzẹme riẹ họ, Ọnọ ọ ma uzuazọ evaọ emuhọ kpobi. Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Wha riẹ nọ ỌNOWO họ Ọghẹnẹ! Ọye ọ ma omai, je wo omai.” (Olezi 100:3) Esẹgbini, wha riẹ vevẹ inọ orọnikọ fiki eriariẹ ilogbo rai wha sai ro yẹ ọmọ ọghaghae yena ha. Ọghẹnẹ nọ o wo areghẹ kpobi na ọvo o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ ma ohwo. Evaọ ikpe idu buobu, ahwo nọ a wo iroro a jiri Ọnọma Oride na fiki iruo igbunu orọ epanọ ọmọ ọ rẹ rọ rro evaọ edhede. Kọ who bi jiri ei?—Olezi 139:13-16.
4. Uruemu uyoma ohwo-akpọ vẹ a rẹ jọ oma Jihova ruẹ hẹ?
4 Kọ Jihova yọ Ọnọma okpikpimẹ jọ gheghe nọ o ru re ọzae avọ aye a yẹ emọ tho oma rai ọvo? Ahwo-akpọ jọ a kare ọdawẹ, rekọ Jihova ọ rrọ ere he. (Olezi 78:38-40) Ebaibol na e ta eva Olezi 127:3 nọ: “Riri, emọ gbe ibi uvueyẹ na, eye họ ukuoriọ gbe okẹ nọ u no obọ ỌNOWO ze.” Joma ta kpahe oware nọ ukuoriọ o rrọ gbe oware nọ u dhesẹ.
Ukuoriọ gbe Erere
5. Fikieme emọ e rọ rrọ ukuoriọ?
5 Ukuoriọ o wọhọ okẹ. Ẹsibuobu esẹgbini a re ru iruo gaga re a ruẹse nya siọ uku ba kẹ emọ rai. O sae jọ ugho, ekwakwa, hayo eware eghaghae efa jọ. Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi, o rrọ imuẹro uyoyou nọ esẹgbini i wo kẹ emọ rai. Whaọ, Ebaibol na e ta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ esẹgbini emọ rai wọhọ ukuoriọ. A rrọ okẹ uyoyou nọ u no obọ riẹ ze. Whọ tẹ rrọ ọyewọ, kọ whọ sae ta nnọ uruemu ra u bi dhesẹ nnọ who rri emọ ra wọhọ okẹ nọ Ọnọma ehrugbakpọ na o muhọ owhẹ obọ?
6. Fiki ẹjiroro vẹ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ ẹgba nọ a re ro yẹ emọ?
6 Ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ kẹ okẹ nana họ re emọ Adamu avọ Ivi e vọ otọakpọ na. (Emuhọ 1:27, 28; Aizaya 45:18) Jihova ọ rehọ obọ ma ahwo-akpọ kpobi omomọvo ho, wọhọ epanọ ọ rehọ obọ ma ijẹle ọvuọvo na. (Olezi 104:4; Eviavia 4:11) Ukpoye, Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ avọ ẹgba nọ a re ro yẹ emọ nọ i re tho esẹgbini rai. O ginẹ rrọ uvẹ-ọghọ kẹ ọsẹ gbe oni re a yẹ jẹ rẹro te ọmọ otiọye na! Wọhọ esẹgbini, kọ wha bi yere Jihova nọ o ru rie lọhọ re wha sae reawere ukuoriọ oghaghae nana?
Wuhrẹ no Oriruo Jesu Ze
7. Wo ohẹriẹ no oware nọ esẹgbini jọ a re ru, ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ isiuru gbe ohrọ kẹ “emọ ahwo”?
7 U yoma kẹhẹ, orọnikọ esẹgbini kpobi a rri emọ wọhọ oghale he. Ibuobu a wo uvumọ ohrọ kẹ emọ rai hi. Esẹgbini itieye na a wo uruemu ọ Jihova hayo Ọmọ riẹ hẹ. (Olezi 27:10; Aizaya 49:15) Wo ohẹriẹ, roro kpahe isiuru nọ Jesu o wo kẹ emaha na. Taure ọ tẹ te tubẹ ziọ otọakpọ wọhọ ohwo—nọ ọ jọ omama ẹzi ologbo evaọ obọ odhiwu—Ebaibol e ta nnọ ọ “jẹ hae ghọghọ . . . jẹ were eva kẹ emọ ahwo.” (Itẹ 8:31) Uyoyou riẹ kẹ ahwo-akpọ o rro te epanọ ọ rọ rehọ unevaze si obọ no uzuazọ riẹ wọhọ ẹtanigbo re ma ruẹsi wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Matiu 20:28; Jọn 10:18.
8. Ẹvẹ Jesu o ro fi emamọ oriruo hotọ kẹ esẹgbini?
8 Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, o fi emamọ oriruo hotọ kẹ esẹgbini. Roro kpahe oware nọ o ru. Ọ raha oke kugbe emaha na, makọ okenọ iruo e jariẹ abọ gaga gbe okenọ ọ jọ otọ ọyawọ. O muẹrohọ ai nọ a jẹ zaro evaọ eki jẹ rehọ eware jọ nọ a ru kugbe wuhrẹ ahwo. (Matiu 11:16, 17) Evaọ etoke erẹ urere riẹ kpohọ Jerusalẹm, Jesu riẹ nọ ọ te ruẹ uye a ve je kpei. Fikiere nọ ahwo a rehọ emọ bru ei ze, ilele Jesu a te je le emaha na vrẹ, ẹsejọhọ re a ru Jesu wo uvẹ dina serihọ. Rekọ Jesu ọ tẹ whọku ilele riẹ. Bi dhesẹ nnọ ọ be “were eva” kpahe emaha na, ọ ta nọ: “Jọ emaha esese na i bru omẹ ze; wha whaha ae he.”—Mak 10:13, 14.
9. Fikieme uruemu mai o jẹ sai wuzou vi ẹmeunu mai?
9 Ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Jesu ze. Emaha i te bru omai ze, ẹvẹ ma re ru—iruo e tẹ make vọ omai obọ? Wọhọ epanọ Jesu o ru na? Oware nọ emaha e mae gwọlọ, maero mi esẹgbini rai, họ oware nọ Jesu ọ rehọ unevaze kẹ ae na—oke riẹ gbe ezọ nọ ọ gaviẹ kẹ ae. O rrọ uzẹme inọ re a ta kẹ ọmọ inọ a you i rie u wuzou. Dede na, uruemu o rẹ ruae vi egede. Orọnikọ ẹme nọ whọ ta ọvo o re dhesẹ uyoyou ra via ha rekọ maero kọ oware nọ who ru. U re dhesẹ oma via evaọ ẹruọsa, oke gbe uvẹ ra nọ whọ be rọ kẹ emọ na. Dede na, ẹsejọhọ whọ tẹ maki ru enana kpobi, whọ te nwane ruẹ emamọ iyẹrẹ riẹ ẹsiẹsiẹ wọhọ epanọ who rẹro riẹ hẹ. O gwọlọ odiri. Ma rẹ sai wuhrẹ odiri ma tẹ raro kele edhere nọ Jesu o ro yeri kugbe ilele riẹ.
Odiri gbe Uyoyou Jesu
10. Ẹvẹ Jesu o ro wuhrẹ ilele riẹ omarokpotọ, kọ ẹme na ọ kaki te udu rai?
10 Jesu ọ riẹ kpahe omuhrowo nọ o jọ udevie ilele riẹ, nọ a be rọ gwọlọ ọnọ ọ rẹ jọ ọrọ ọsosuọ. Ẹdẹjọ, nọ tei te ilele na a te Kapaniọm no, ọ tẹ nọ ae nọ: “ ’Eme wha jẹ ta eva obọ edhere?’ Rekọ a te fibo; keme ae ohwo o je lele ohwo vravro eva obọ edhere, ọ nọ ọmae ro.” Ukpenọ o re doku ai, ọ tẹ kẹ ai oriruo jọ nọ u re wuhrẹ ai omarokpotọ. (Mak 9:33-37) Kọ o nyate ai udu? Orọnikọ ẹsiẹsiẹ hẹ. Emerae ezeza nọ i lele i rie, Jemis avọ Jọn a rehọ oni rai karo re ọ yare Jesu inọ ọ kẹ ae ekwa ilogbo evaọ Uvie na. Jesu ọ tẹ wariẹ rehọ odiri kpọ iroro rai vi.—Matiu 20:20-28.
11. (a) Iruo vẹ ikọ Jesu a ru hu nọ te ai te Jesu a te ubrukpẹ-ehru na no? (b) Eme Jesu o ru, kọ oware nọ o ru na u te rai udu eva oke yena?
11 U kri hi Ọnyavrẹ ọrọ 33 C.E. o te zi te, Jesu o te se ikọ riẹ gboma fihọ oria ovo re a ru ehaa na. Nọ a te ubrukpẹ-ehru na no, uvumọ ohwo evaọ usu ikọ 12 riẹ na ọ fialoma ze re ọ wozẹ awọ edekọ na ha, wọhọ epaọ uruemu oke yena—iruo evere nọ odibo hayo aye nọ rrọ uwou na o re ru. (1 Samuẹle 25:41; 1 Timoti 5:10) Dai roro epanọ o da Jesu te nọ ọ ruẹ nnọ ilele riẹ a gbe bi hrowo ohwo nọ ọ mae rro! Fikiere Jesu ọ tẹ wozẹ awọ omomọvo rai jẹ ta kẹ ae inọ a lele oriruo riẹ ọrọ ẹga amọfa. (Jọn 13:4-17) Kọ a ru ere? Ebaibol na e ta nnọ omoke jọ o vrẹ no evaọ owọwọ ọvo yena, “ẹwhọ ọ tẹ ruọ udevie rai epa ọnọ a roro nọ ọ mae ro.”—Luk 22:24.
12. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ raro kele Jesu evaọ omodawọ nọ a re ro wuhrẹ emọ rai?
12 Nọ emọ ra a gbe lele ohrẹ ra ha, whọ riẹ epanọ o rẹ jọ owhẹ oma; whọ rehọ oyena wawo epanọ o jọ Jesu oma evaọ oke yena. Muẹrohọ nnọ Jesu ọ kpairoro vrẹ ikọ riẹ hẹ, dede nọ a jẹ kake kpọ iruemu ethọthọ rai vi hi. Uwhremu na ewoma o no odiri riẹ ze. (1 Jọn 3:14, 18) Esẹgbini, u re woma re wha raro kele uyoyou gbe odiri Jesu, wha jọ o bẹ owhai hi evaọ omodawọ nọ wha re ro wuhrẹ emọ rai.
13. Fikieme ọsẹ hayo oni o gbe do ku ọmọ họ okenọ ọmọ na ọ tẹ nọ enọ?
13 U fo re emaha a riẹ nnọ esẹgbini rai a you rai gbe nnọ a wo isiuru kpahe ae. Jesu ọ gwọlọ riẹ oware nọ ilele riẹ a bi roro, fikiere ọ jẹ gaviezọ kẹ ae nọ a te wo enọ. Ọ nọ rai oware nọ a roro kpahe oghẹrẹ eme jọ. (Matiu 17:25-27) Ẹhẹ, emamọ ewuhrẹ o gwọlọ uvi ezọgaviẹ gbe isiuru. U fo ho re ọsẹ hayo oni o doku ọmọ nọ ọ be n’enọ, inọ, “Tha, nyae zaro; whọ be ruẹ nọ obọ mẹ o rrọ oware?” Obọ ọsẹ hayo oni o tẹ ginẹ rrọ oware, u fo re ọ ta kẹ ọmọ na nnọ a te t’ẹme na ẹsiefa. Esẹgbini a rẹ daoma re a ruẹ nọ a gine ru epanọ a ta na gba. Evaọ edhere nana, ọmọ na ọ rẹ ruẹ inọ ọsẹ hayo oni na o wo isiuru kpahe iẹe, ọ vẹ te sae ta eva kẹ ọsẹ hayo oni na.
14. Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ mi Jesu kpahe uyoyou nọ a re dhesẹ kẹ emọ rai?
14 Kọ esẹgbini e rẹ sai dhesẹ uyoyou kẹ emọ rai ẹkwoma obọ nọ a rẹ rọ kpahe emọ rai je si rai te oma? Esẹgbini a sae jọ onana wuhrẹ mi Jesu re. Ebaibol na e ta nnọ ọ “wọ [emaha na] họ igbama riẹ, rọ abọ kpahe ae, o je guọvunu kẹ ae.” (Mak 10:16) Ẹvẹ who roro nnọ oma o jọ emọ na? Ababọ avro, oma u ru rai sasasa, oma o tẹ jẹ wọ ae si kẹle Jesu! Uvi uyoyou o tẹ rrọ udevie rai esẹgbini gbe emọ rai, emọ na a te jowọ ziezi kẹ ọwhọkuo ra gbe uwuhrẹ ra.
Ẹme Unuoke nọ A rẹ Raha Kugbe Emọ
15, 16. Uwuhrẹ ọmọ-yọrọ vẹ o rrọ otọ nẹnẹ, kọ eme o wọhọ nnọ o wha riẹ ze?
15 Ahwo jọ a nọ no sọ emaha e ginẹ gwọlọ oke buobu mi esẹgbini rai. Uwuhrẹ ọmọ-ọyọrọ jọ nọ a jiri gaga no nọ ibuobu i rri nnọ u bi ruiruo họ onọ a bi se oke obọdẹ. Wọhọ epanọ enọ i wo uwuhrẹ nana a ta, emaha e gwọlọ oke thethei mi esẹgbini hi, thakpinọ omoke nọ a raha kugbe ae na a raha e riẹ ziezi. Kọ uwuhrẹ nana yọ emamọ uwuhrẹ, onọ u dhesẹ nọ a fi ewoma emaha na họ iroro?
16 Ohwo jọ nọ o re kere ebe nọ o lele emaha buobu ta ẹme no ọ ta nnọ oware nọ “emọ na a rọ suile kẹe họ a gwọlọ oke ziezi mi esẹgbini rai,” avọ “ezọ nọ a rẹ gaviẹ kẹ ae ziezi.” O rrọ oware nọ a re muẹrohọ inọ profẹsọ isukulu-ikpehru jọ ọ ta nọ: “Fikinọ udu u bi bru kpe esẹgbini inọ a be raha oke ziezi kugbe emọ rai hi, a te dhugbe mu uwuhrẹ [oke obọdẹ] na họ ẹwhaharo. Onana o tẹ kẹ esẹgbini udu nọ a gbẹ rọ raha oke tere he kugbe emọ rai.” Ẹvẹ oke nọ esẹgbini a rẹ raha kugbe emọ rai u re theri te?
17. Eme emọ a gwọlọ mi esẹgbini rai?
17 Ebaibol na e fodẹ epanọ u re theri te he. Dede na, a ta udu họ esẹgbini ahwo Izrẹl awọ nnọ a hae ta ẹme kẹ emọ rai nọ a keria eva iwou rai, nọ a be nya eva edhere, okenọ a kiẹzẹ, gbe okenọ a rọo ze. (Iziewariẹ 6:7) Eme nana i dhesẹ vevẹ inọ esẹgbini a re lele emọ rai ta ẹme je wuhrẹ ai ẹsikpobi.
18. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rehọ uvẹ kpobi ruiruo ro wuhrẹ ilele riẹ, kọ eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no onana ze?
18 Jesu ọ jẹ hai wuhrẹ ilele riẹ nọ o te bi lele ai riemu, lele ai kperẹ, tube lele ai serihọ dede. Ọ rehọ uvẹ kpobi nọ o riẹ ruiruo ro wuhrẹ ai. (Mak 6:31, 32; Luk 8:1; 22:14) Epọvo na re, esẹgbini Ileleikristi a re muẹrohọ otọ re a rehọ uvẹ kpobi ruiruo ro rovie edhere fihọ nọ a rẹ rọ ta ẹme kugbe emọ rai je wuhrẹ ai idhere Jihova.
Oware nọ Who re Wuhrẹ Emọ gbe Epanọ Who re ro Ru Ei
19. (a) Eme ọfa a gwọlọ u te no oke nọ a rẹ raha kugbe emọ no? (b) Eme họ oware nọ o mai wuzou nọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ?
19 Re a raha oke kugbe emaha je tube wuhrẹ ai ọvo họ oware nọ o gwọlọ re a ruẹse yọrọ ai ziezi hi. Oware ofa nọ u wuzou re họ oware nọ who bi wuhrẹ ae. Muẹrohọ epanọ Ebaibol na i fi ẹgba họ oware nọ a re kugbe uwuhrẹ na. O ta nọ: “Eme nana nọ [me] je kẹ owhai nẹnẹ na . . . wha rẹ rehọ ae wuhrẹ emọ rai.” Eme họ “eme nana” nọ u fo nọ a re ro wuhrẹ emọ na? Eye họ eware nọ a fodẹ na, koyehọ: “Whọ rẹ rọ eva ra kpobi yowo ỌNOWO Ọghẹnẹ ra, gbe ẹzi ra kpobi, gbe ogaga ra kpobi.” (Iziewariẹ 6:5-7) Jesu ọ ta nọ onana o mai wuzou evaọ ijaje Ọghẹnẹ kpobi. (Mak 12:28-30) U fo nọ oware nọ o mai wuzou nọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai họ uwuhrẹ kpahe Jihova, dhesẹ kẹ ai oware nọ ọye ọvo o ro fo ọnọ ma rẹ rehọ uyoyou gbe egagọ udu mai kpobi kẹ.
20. Eme Ọghẹnẹ o juzi kẹ esẹgbini oke anwae nnọ a wuhrẹ emọ rai?
20 Dede na, “eme nana” nọ a tudu họ esẹgbini awọ inọ a re ro wuhrẹ emọ rai na i bu vi Ọghẹnẹ nọ a rẹ rehọ udu rai kpobi you ọvo. Who ti muẹrohọ nnọ evaọ Iziewariẹ uzou avọ 5, Mosis ọ wariẹ izi nọ Ọghẹnẹ o kere fihọ ekpala itho na—Ijaje Ikpe na. Izi nana i kugbe ijaje nọ e ta nnọ a ta ọrue he, a thuji hi, a kpe ohwo ho, gbe nọ a bruẹnwae he. (Iziewariẹ 5:11-22) Fikiere a tudu họ esẹgbini oke anwae awọ nnọ a wuhrẹ emọ rai emamọ uruemu. O roja re esẹgbini Ileleikristi nẹnẹ a kẹ emọ rai oghẹrẹ ithubro evona re a ruẹ nọ a wo obaro ufuoma, orọ evawere.
21. Eme uthubro na inọ a rehọ ẹme Ọghẹnẹ “wuhrẹ” emaha na u dhesẹ?
21 Muẹrohọ inọ a vuẹ esẹgbini epanọ a re ro dhesẹ “eme nana” hayo ijaje nana kẹ emọ rai: “Wha rẹ rehọ ae wuhrẹ emọ rai.” Ubiẹme Hibru nọ a fa inọ “wuhrẹ” na u dhesẹ “re a wariẹ: re a dhe ẹtẹta hayo re a kọ oware họ udu.” Fikiere, ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ be ta kẹ esẹgbini na họ, a re wo omaa uwuhrẹ Ebaibol nọ a re ro wuhrẹ emọ rai eware abọ-ẹzi.
22. Eme a ta kẹ esẹgbini Izrẹl nọ a ru ro wuhrẹ emọ rai, kọ eme oyena u dhesẹ?
22 Re a wo omaa utioye na o gwọlọ omodawọ mi ọsẹgboni. Ebaibol na e ta nọ: “Wha rẹ gba [‘eme nana,’ hayo ijaje Ọghẹnẹ] siẹ obọ wọhọ oka, e vẹjẹ jọ ogbẹ aro rai. Wha re kere ai fihọ ekpala unuwou rai gbe unu ighẹ rai.” (Iziewariẹ 6:8, 9) Orọnikọ onana u dhesẹ nọ esẹgbini a re gine kere izi Ọghẹnẹ fihọ unuẹthẹ hayo unu ighẹ hayo re a gba izi nọ a kere fihọ oria jọ si abọ emọ rai hayo fi ei họ udevie ibiaro rai hi. Ukpoye, ẹme na họ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai iwuhrẹ Ọghẹnẹ ẹsikpobi. A re wuhrẹ emọ rai ẹsikpobi te epanọ o rẹ rọ wọhọ nọ iwuhrẹ Ọghẹnẹ e rrọ aro emọ na kẹse kẹse.
23. Eme ma te ta kpahe evaọ uwuhrẹ oka n’otha?
23 Ugogo eware vẹ jọ u fo nọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai? Fikieme u je wuzou nẹnẹ re a wuhrẹ emọ epanọ a rẹ rọ thọ oma rai? Obufihọ vẹ o riẹ nẹnẹ kẹ esẹgbini nọ u re fi obọ họ kẹ ae wuhrẹ emọ rai ziezi? Ma te jọ uzoẹme n’otha na ta ẹme kpahe enọ nana gbe efa nọ e rrọ ọdawẹ kẹ esẹgbini na.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Fikieme esẹgbini a je rri emọ rai ghaghae?
• Didi oware esẹgbini gbe amọfa a rẹ sai wuhrẹ mi Jesu?
• Ẹvẹ oke nọ esẹgbini a rẹ raha kugbe emọ rai u re theri te?
• Eme a re wuhrẹ emaha, kọ ẹvẹ a re ro wuhrẹ ai?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 22]
Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jesu o ro wuhrẹ amọfa ze?
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 23]
Oke vẹ gbe oghẹrẹ vẹ esẹgbini Izrẹl a re ro wuhrẹ emọ rai?
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]
Esẹgbini a rẹ rehọ iwuhrẹ Ọghẹnẹ ro wuhrẹ emọ rai ẹsikpobi