Wo Udu Nọ O Rẹ Were Jihova

“O Ọghẹnẹ, kẹ omẹ eva efuafo, re whọ rehọ uvi ẹzi ọkpokpọ kẹ omẹ.”—OLEZI 51:10.

 1, 2. Fikieme ma je wo isiuru kpahe udu mai?

Ọ JỌ thethei yọ o wo erru gaga. Nọ ọ rue riẹ, Samuẹle ọruẹaro na o te ku ei họ nọ ọmọ ọkpako Jẹsi ọnana họ ọnọ Ọghẹnẹ ọ salọ re ọ jọ ovie nọ u te no Sọl no. Rekọ Jihova ọ ta nọ: “Who riwi eru hayo uthethei [ọmọ ọyena ha], keme mẹ se riẹ e; . . . eru oma ọye ohwo o re riwẹ, rekọ ỌNOWO na kọ obọ eva.” Ọmọ Jẹsi nọ ọ mae maha kpobi, Devidi—“ohwo eva riẹ”—họ ọnọ Jihova ọ salọ.—1 Samuẹle 13:14; 16:7.

² Ọghẹnẹ ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rọ udu ohwo, wọhọ epanọ o ru rie vevẹ evaọ uwhremu na: “Mẹ ỌNOWO na họ ọnọ ọ rẹ kiotọ eva kpobi jẹ dawo udu ohwo, re mẹ hwosa kẹ ohwo epanọ iruo riẹ e rọ, gbe epanọ ibi iruo riẹ e [rọ].” (Jerimaya 17:10) Ẹhẹ, “ỌNOWO na ọ rẹ dawo ibiudu.” (Itẹ 17:3) Rekọ eme họ udu ohwo-akpọ nọ Jihova ọ rẹ kiẹriwi na? Kọ eme ma rẹ sai ru ro wo udu nọ o rẹ were iẹe?

“Ohwo Odidi Obọ Eva”

 3, 4. Oghẹrẹ vẹ a rẹ mae rehọ ibiẹme na “udu” hayo “eva” ro ruiruo evaọ Ebaibol na? Kẹ iriruo jọ.

³ Ibiẹme na “udu” hayo “eva” e romavia oware wọhọ asia odu evaọ Ikereakere Efuafo na. Ẹsibuobu a rẹ rehọ ae ruiruo evaọ edhere ẹwoho. Wọhọ oriruo, Jihova ọ ta kẹ Mosis ọruẹaro na inọ: “Vuẹ ahwo Izrẹl, re a rehọ akpẹwẹ se omẹ; ohwo nọ ọ rehọ emamọ eva kẹ okẹ riẹ ọye whọ rẹ rehọ okẹ riẹ se omẹ.” Ahwo nọ a bi ru unevaze na a tẹ nyaze “ohwo kpobi nọ o dhẹ ruọ oma.” (Ọnyano 25:2; 35:21) U re vevẹ, abọjọ udu ẹwoho na họ ọwhọ-eva—ẹgba obeva nọ ọ rẹ wọ omai j’owọ. Udu ẹwoho mai u re je dhesẹ iroro-eva gbe oma-iroro mai re, isiuru gbe uyoyou mai. Udu ohwo o rẹ sae vọ avọ ofu hayo ozọ, vọ avọ awa fiki uweri hayo vọ avọ oghọghọ. (Olezi 27:3; 39:3; Jọn 16:22; Ahwo Rom 9:2) O rẹ sae jọ avọ omoya hayo omarokpotọ, avọ uyoyou hayo omukpahe.—Itẹ 16:5; Matiu 11:29; 1 Pita 1:22.

⁴ Fikiere, a rẹ rehọ “udu” hayo “eva” rọ t’ẹme kpahe ọwhọ gbe iroro-eva ẹsibuobu, a vẹ rehọ “iroro” t’ẹme kpahe otoriẹ. Enẹ a re wo otoriẹ ibiẹme enana nọ e tẹ romavia evaọ oria ovona evaọ Ikereakere jọ. (Matiu 22:37; Ahwo Filipai 4:7) Rekọ udu (hayo eva) na avọ iroro na e nwani wo ohẹriẹ gaga ha. Wọhọ oriruo, Mosis ọ tuduhọ emọ Izrẹl awọ nọ: “Wha fi ei họ udu rai [hayo, “fi ei họ iroro rai,” ẹme-otofa, NW ] nnọ, ỌNOWO na họ Ọghẹnẹ.” (Iziewariẹ 4:39) Jesu ọ ta kẹ ikere-ebe nọ e jẹ kpahe ẹta kẹe nọ: “Eme wha je bi roro uyoma eva eva rai?” (Matiu 9:4) “Otoriẹ,” “eriariẹ,” gbe “iroro-ejẹ” e rẹ sai je w’obọ kugbe udu na. (1 Ivie 3:12; Itẹ 15:14; Mak 2:6) Fikiere, udu ẹwoho na o rẹ sai je dhesẹ ogaga-iroro mai—iroro mai hayo otoriẹ mai.

 5. Eme udu ẹwoho na u dikihẹ kẹ?

⁵ Wọhọ epanọ obe jọ o ta, udu ẹwoho na u dikihẹ kẹ “obọ eva na soso, fikiere u dikihẹ kẹ ohwo obeva na nọ u re dhesẹ oma via evaọ iruẹru riẹ, isiuru riẹ, uyoyou, iroro-eva, ẹgwọlọ, ẹjiroro, iroro, ovuhumuo, areghẹ riẹ, eriariẹ, ona, ẹrọwọ riẹ, gbe iroro-ejẹ riẹ, ẹgba-ekareghẹhọ gbe aruro riẹ.” U dikihẹ kẹ oware nọ ma ghinẹ rọ eva obeva, “ohwo odidi obọ eva” na. (1 Pita 3:4) Oye họ oware nọ Jihova ọ rẹ ruẹ jẹ kiẹriwi. Fikiere, Devidi ọ lẹ nọ: “O Ọghẹnẹ, kẹ omẹ eva efuafo, re whọ rehọ uvi ẹzi ọkpokpọ kẹ omẹ.” (Olezi 51:10) Ẹvẹ ma sai ro wo udu hayo eva efuafo?

Wha Fi Ẹme Ọghẹnẹ “Họ Udu Rai”

 6. Didi uduotahawọ Mosis ọ kẹ Izrẹl nọ a wohọ Otọ-Opraprara Moab?

⁶ Okenọ ọ jẹ hrẹ emọ Izrẹl nọ i kokohọ Otọ-Opraprara Moab taure a tẹ te ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, Mosis ọ ta nọ: “Wha fi eme nana nọ mẹ ghrẹ owhai nẹnẹ na họ udu rai, re wha dhesẹ ai kẹ emọ rai, re a rehọ oma kpotọ koko eme izi nana kpobi.” (Iziewariẹ 32:46) O gwọlọ nọ emọ Izrẹl na a re “yoẹme ziezi.” (Knox) Ajokpanọ a riẹ ijaje Ọghẹnẹ ziezi ọvo a sae rọ rehọ ae wuhrẹ emọ rai.—Iziewariẹ 6:6-8.

 7. Eme o gwọlọ re ma fi Ẹme Ọghẹnẹ ‘họ udu mai’?

⁷ Ugogo ute nọ a re ro wo udu hayo eva efuafo họ ewo eriariẹ egbagba orọ oreva gbe ẹjiroro Ọghẹnẹ. Ehri ọvuọvo ọ riẹ kẹ ewo eriariẹ yena, Ẹme Ọghẹnẹ nọ ẹzi ọ kẹ ẹgba. (2 Timoti 3:16, 17) Rekọ, eriariẹ uzou gheghe i ti fiobọhọ k’omai wo udu nọ o rẹ were Jihova ha. Re eriariẹ e sai kpomahọ oghẹrẹ ohwo nọ ma ghinẹ rọ evaọ obeva, ma re fi oware nọ ma bi wuhrẹ “họ udu,” hayo “rehọ iẹe te udu.” (Iziewariẹ 32:46, An American Translation) Ẹvẹ a re ro ru onana? Devidi ọso-ilezi na o ru rie vevẹ nọ: “Mẹ tẹ kareghẹhọ oke anwae, me te roro eware no who ru no; me te wo awere kẹ iruo nọ abọ ra o ru no.”—Olezi 143:5.

 8. Didi enọ ma rẹ sai roro kpahe nọ ma te bi wuhrẹ?

⁸ Ma re je roro kpahe iruẹru Jihova avọ oma-uyere re. Okenọ ma te bi se Ebaibol na hayo ebe nọ a kporo no Ebaibol ze, u fo re ma roro kpahe enọ wọhọ: ‘Eme onana u wuhrẹ omẹ kpahe Jihova? Didi okwakwa Jihova mẹ ruẹ nọ u dhesẹ oma via evaọ etenẹ? Eme ikuigbe nana i wuhrẹ omẹ kpahe oware nọ o rẹ were Jihova gbe onọ o rẹ dhae eva? Eme o re no ẹnyalele edhere nọ Jihova o you ze wo ohẹriẹ no ẹnyalele onọ o mukpahe? Ẹvẹ ovuẹ onana u ro w’obọ kpahe oware nọ mẹ riẹ no vẹre?’

 9. Ẹvẹ uwuhrẹ omobọ ohwo gbe eroro e ghare te?

⁹ Lisaa nọ ọ kpako te ikpe 32 no o dhesẹ epanọ o ro mu ovuhumuo họ ewo kẹ aghare uvi uwuhrẹ gbe eroro: “Nọ mẹ họ-ame no evaọ 1994, mẹ jọ gaga evaọ ukoko na oware wọhọ ikpe ivẹ. Me je kpohọ iwuhrẹ Ileleikristi na kpobi, jẹ raha euwa 30 rite 40 k’amara k’amara evaọ iruo odibọgba na, je kuomagbe ibe Ileleikristi. Me te ti muọ uke họ esi h’emu. Me kpemu te epanọ mẹ rọ raha uzi Ọghẹnẹ. Rekọ me te zihe ziọ iroro mẹ jẹ jiroro nọ mẹ rẹ kpọ uzuazọ mẹ vi. Ẹvẹ eva e were omẹ te inọ Jihova o vuhu ekurẹriẹ mẹ mu jẹ wariẹ jẹ omẹ rehọ no! Me re roro ẹsikpobi inọ: ‘Fikieme me je kpemu?’ Uyo nọ o rẹ ziọ iroro mẹ ẹsikpobi họ me gbabọkẹ uvi uwuhrẹ gbe eroro. Uzẹme Ebaibol na o re ghinẹ nyate udu mẹ hẹ. No umuo enẹna vrẹ, uwuhrẹ omobọ ohwo gbe eroro e te jọ abọ ologbo evaọ uzuazọ mẹ ẹsikpobi.” Nọ ma be rro evaọ eriariẹ mai kpahe Jihova, Ọmọ riẹ, gbe Ẹme riẹ na, ẹvẹ o r’oja te re ma ruẹrẹ oke họ kẹ uvi eroro!

10. Fikieme o jẹ rọ kpata kpata re ma ruẹrẹ oke họ kẹ uwuhrẹ omobọ mai gbe eroro?

¹⁰ Evaọ akpọ ọnana nọ ọ vọ avọ iruo na, re a ruẹrẹ oke họ kẹ uwuhrẹ omobọ ohwo gbe eroro o ghinẹ rọ use-abọ. Rekọ Ileleikristi inẹnẹ a dikihẹ unuẹthẹ Ẹkwotọ Eyaa igbunu na—akpọ ọkpokpọ okiẹrẹe Ọghẹnẹ. (2 Pita 3:13) Eware igbunu, wọhọ ọraha “Babilọn ologbo na” gbe ohọre “Gọg, nọ ọ rọ obọ otọ Magọg” wọso ahwo Jihova, e kẹle gaga no. (Eviavia 17:1, 2, 5, 15-17; Izikiẹl 38:1-4, 14-16; 39:2) Oware nọ o be hẹrẹ omai evaọ obaro o sai fi uyoyou mai kẹ Jihova họ ẹdawọ. Fikiere, o rọ kpata kpata nẹnẹ re ma dẹ uvẹ oke na je fi Ẹme Ọghẹnẹ họ udu mai!—Ahwo Ẹfẹsọs 5:15, 16.

‘Ruẹrẹ Udu Ra Kpahe re Who Wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ’

11. Ẹvẹ a sae rọ rehọ udu mai ro dhesẹ ẹkpẹ?

¹¹ A rẹ sae rehọ udu ẹwoho na ro dhesẹ ẹkpẹ nọ a rẹ sae kọ ubi uzẹme na fihọ. (Matiu 13:18-23) A re kporo otọ gheghe re a ruẹ nọ ekakọ na e dhẹ ziezi. Epọvo na re, a rẹ ruẹrẹ udu na họ, re o sae rehọ Ẹme Ọghẹnẹ. Ẹzra ozerẹ na ọ ‘ruẹrẹ udu riẹ kpahe kẹ ewuhrẹ uzi ỌNOWO na, re o je koko iei.’ (Ẹzra 7:10) Ẹvẹ ma sae rọ ruẹrẹ udu mai kpahe?

12. Eme o re fiobọhọ ruẹrẹ udu na kpahe kẹ uwuhrẹ?

¹² Edhere obọdẹ jọ nọ ma rẹ rọ ruẹrẹ udu na họ evaọ okenọ ma te bi wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ họ ẹkwoma olẹ nọ u no udu ze. Iwuhrẹ Ileleikristi erọ egegagọ uzẹme e rẹ rọ olẹ muhọ je kuhọ. Ẹvẹ u wuzou te re ma mu uwuhrẹ Ebaibol omobọ mai kpobi họ avọ olẹ oruọzewọ jẹ ruabọhọ oma nọ ma re ru wolẹ evaọ etoke uwuhrẹ na!

13. Re ma wo udu nọ o rẹ were Jihova, eme ma re ru hrọ?

¹³ Ma rẹ ruẹrẹ udu ẹwoho na họ hrọ re ma ruẹsi si eriwo nọ ma wo vẹre no udu mai. U no isu egagọ edẹ Jesu na eva ze re a ru onana ha. (Matiu 13:15) Evaọ abọdekọ riẹ, oni Jesu, Meri, o ru ọtamuo “evaọ eva riẹ” fiki uzẹme nọ o yo no vẹre. (Luk 2:19, 51) O zihe ruọ olele ẹrọwọ Jesu. Lidia nọ ọ jẹ rria Thiatira ọ gaviezọ kẹ Pọl, “Ọnowo o te rovie eva riẹ re o yo ẹme” na. O zihe ro ọnọ ọ rọwo re. (Iruẹru 16:14, 15) A joma talamu iroro omobọ mai hayo eriwo egagọ nọ ma wo no anwẹdẹ hẹ. Ikpoye, joma wo unevaze re ma ‘ru re Ọghẹnẹ ọ jọ ọrọ uzẹme, o make rọnọ ohwo kpobi ọ rọ ọterue.’—Ahwo Rom 3:4.

14. Ẹvẹ ma sae rọ ruẹrẹ udu mai họ re ma gaviezọ evaọ iwuhrẹ Ileleikristi?

¹⁴ Ẹruẹrẹhọ udu na re ma gaviezọ eva iwuhrẹ Ileleikristi u wuzou gaga. Eware nọ i re fi ozighi họ ezọgaviẹ e rẹ sai s’iroro mai no ẹme nọ a be ta. Eme nọ a be ta na e sai duobọte omai ziezi hi otẹrọnọ ma bi roro kpahe eware nọ e via evaọ okpẹdẹ na hayo bi roro kpahe oware nọ o be hẹrẹ omai odẹ n’otha. U fo re ma gbaemu ziezi re ma gaviezọ je wuhrẹ otẹrọnọ ma re wo erere no ẹme nọ a be ta ze. Ẹvẹ irere nọ ma re wo e rẹ rro te otẹrọnọ ma gba riẹ mu re ma wo otoriẹ ikereakere nọ a bi ru kẹre gbe otofa rai nọ a bi ru vẹ na!—Nehemaya 8:5-8, 12.

15. Ẹvẹ omarokpotọ u re ro fiobọhọ ru omai jọ enọ a rẹ sai wuhrẹ viere?

¹⁵ Nwane wọhọ epanọ efiba ekwakwa nọ i fo i re ru otọ woma viere na, ere ẹbọ omarokpotọ, isiuru kẹ eware abọ-ẹzi, evaifihọ, ozodhẹ Ọghẹnẹ, gbe uyoyou kẹ Ọghẹnẹ e rẹ sai ru udu ẹwoho mai woma viere. Omarokpotọ u re ru udu na lọhọ, fiobọhọ ru omai fihọ ahwo nọ a rẹ jẹ uwuhrẹ rehọ. Jihova ọ ta kẹ Josaya Ovie Juda na inọ: “Fiki epanọ who weri, whọ tẹ rehọ oma kpotọ eva aro ỌNOWO na okenọ who yo epanọ mẹ ta . . . je weli eva aro mẹ, me yo olẹ ra no re.” (2 Ivie 22:19) Udu Josaya o jọ avọ omarokpotọ gbe ẹmeoyo. Omarokpotọ u fiobọhọ kẹ ilele Jesu “nọ a wuhrẹ hẹ” na wo otoriẹ je fi izẹme abọ-ẹzi nọ “iwoareghẹ gbe erieriariẹ” akpọ na a riẹ hẹ h’iruo. (Iruẹru 4:13; Luk 10:21) Joma “rọ oma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ mai” nọ ma be daoma wo udu nọ o rẹ were Jihova na.—Ẹzra 8:21.

16. Fikieme o jẹ gwọlọ omodawọ re ma bọ ẹgwọlọ kẹ emu abọ-ẹzi?

¹⁶ Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ i se ẹgwọlọ abọ-ẹzi rai gboja.” (Matiu 5:3, NW ) Dede nọ a ma omai avọ ẹgwọlọ kẹ eware abọ-ẹzi na, itunyẹ n’obọ akpọ omuomu ọnana ze hayo uruemu wọhọ oyẹlẹ e sai ru nọ ma gbe roro kpahe ẹgwọlọ ọyena ha. (Matiu 4:4) O gwọlọ nọ ma rẹ bọ uvi isiuru kẹ emu abọ-ẹzi. O tẹ make rọnọ evaọ oke ọsosuọ ma wo omawere kpahe isase Ebaibol gbe uwuhrẹ omobọ ohwo ho, nọ ma tẹ dadamu ei ma te ruẹ nọ eriariẹ ‘e te were ẹwẹ mai,’ ma vẹ te hai rẹro etoke uwuhrẹ omobọ ohwo mai.—Itẹ 2:10, 11.

17. (a) Fikieme Jihova o je te kẹ evaifihọ evọvọ mai? (b) Ẹvẹ ma sae rọ bọ evaifihọ kpahe Ọghẹnẹ?

¹⁷ Solomọn Ovie na ọ tuduhọ nọ: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha.” (Itẹ 3:5) Udu nọ u fievahọ Jihova o rẹ riẹ nọ oware kpobi nọ Ọ yare hayo nọ Ọ ta ẹkwoma Ẹme riẹ o gba ẹsikpobi. (Aizaya 48:17) Jihova o ghine te kẹ evaifihọ evọvọ mai. Ọ rẹ sai ru eware kpobi nọ ọ jiroro rai gba. (Aizaya 40:26, 29) Whaọ, uzedhe otofa odẹ riẹ họ “O re Ru Zihe Ro,” onọ o rẹ bọ imuẹro kpahe ẹgba riẹ nọ o re ro ru oware nọ ọ y’eyaa riẹ gba! O “kiẹrẹe eva idhere riẹ kpobi, jẹ rọ yoyou eva eruo riẹ kpobi.” (Olezi 145:17) Dede na, re ma bọ evaifihọ kpahe iẹe, u fo re ma “jawo, re [ma] ruẹ nọ ỌNOWO o woma” ẹkwoma efihiruo oware nọ ma wuhrẹ rono Ebaibol na ze evaọ uzuazọ mai gbe eroro kpahe irere nọ onana o rẹ wha ze.—Olezi 34:8.

18. Ẹvẹ ozodhẹ Ọghẹnẹ u re ro fiobọhọ k’omai yoẹme kẹ ọkpọvio Ọghẹnẹ?

¹⁸ Nọ ọ jẹ riobọhọ okwakwa ofa jọ nọ u re ru udu mai yoẹme kẹ ọkpọvio Ọghẹnẹ, Solomọn ọ ta nọ: “Dhẹ ozọ ỌNOWO na re who si oma no umuomu.” (Itẹ 3:7) Jihova ọ ta kpahe Izrẹl anwae nọ: “O dodokiyọ a he wo eva nana ẹsikpobi rọ dhozọ mẹ je koko izi mẹ, re u woma kẹ ae gbe emọ rai bẹdẹ!” (Iziewariẹ 5:29) Ẹhẹ, ahwo nọ a rẹ dhozọ Ọghẹnẹ a re yoẹme kẹe. Jihova o wo ogaga nọ o re ro “dhesẹ ẹgba riẹ rọ kẹ enọ i wo eva efuafo rọ kpahe iẹe” jẹ kẹ enọ e ghẹmeeyo kẹe uye. (2 Iruẹru-Ivie 16:9) A jọ ozodhẹ adhẹẹ re ma se Ọghẹnẹ eva ba eru dha o kpọ owojẹ, iroro, gbe ọwhọ-eva mai.

‘Rọ Udu Ra Kpobi You ỌNOWO Na’

19. Didi iruo uyoyou u wo evaọ udu mai nọ ma re ru re u yoẹme kẹ ọkpọvio Jihova?

¹⁹ Vi ekwakwa efa kpobi, uyoyou u re ghine ru udu mai yoẹme kẹ ọkpọvio Jihova. Udu nọ o vọ avọ uyoyou kẹ Ọghẹnẹ u re ru ohwo wo ọwhọ re o wuhrẹ kpahe oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ gbe oware nọ o rẹ dae eva. (1 Jọn 5:3) Jesu ọ ta nọ: “Whọ rẹ rehọ eva ra kpobi, gbe ẹzi ra kpobi, gbe iroro ra kpobi, you Ọnowo na Ọghẹnẹ ra.” (Matiu 22:37) Ajọ ma ru uyoyou mai kẹ Ọghẹnẹ kodo ẹkwoma eroro kpahe ewoma riẹ nọ ma re ru fihọ uruemu mai, ẹkwoma ẹme nọ ma re lele iei ta ẹsikpobi wọhọ ogbẹnyusu ọkpẹkpẹe, gbe ẹkwoma ọwhọ nọ ma rẹ rọ t’ẹme kpahe iẹe kẹ amọfa.

20. Ẹvẹ ma sai ro wo udu nọ o rẹ were Jihova?

²⁰ Evaọ edhere ọkiẹkpemu: Ewo udu nọ o rẹ were Jihova o gwọlọ uvẹ nọ ma rẹ kẹ Ẹme Ọghẹnẹ re o kpomahọ oghẹrẹ nọ ma rọ evaọ obeva, ohwo odidi obeva na. Uvi uwuhrẹ omobọ ohwo orọ Ikereakere na gbe eroro avọ oma-uyere e r’oja. Edhere nọ ọ mai woma nọ a re ro ru onana họ udu nọ a ruẹrẹhọ—udu nọ iroro eware efa e rọ họ, onọ o vọ avọ ekwakwa nọ i re ru omai jẹ uwuhrẹ rehọ! Ẹhẹ, avọ obufihọ Jihova, ma rẹ sai wo udu hayo eva efuafo. Ghele na, eme ma rẹ sai ru re ma sẹro udu mai?

[Oruvẹ-obotọ]

Didi Uyo Whọ Te Kẹ?

• Eme họ udu ẹwoho nọ Jihova ọ rẹ kiẹriwi na?

• Ẹvẹ ma sai ro fi Ẹme Ọghẹnẹ ‘họ udu mai’?

• Ẹvẹ ma rẹ rọ ruẹrẹ udu mai họ re ma wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ?

• Nọ who wuhrẹ uzoẹme onana no na, eme oma o be wọ owhẹ re who ru?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 9]

Devidi o roro kpahe eware abọ-ẹzi avọ oma-uyere. Kọ who bi ru ere?

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]

Ruẹrẹ udu ra họ taure who te ti wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ