‘Nya Otọ Na Duwu’
“Nya uthethei gbe okẹkẹe otọ na duwu.”—EMUHỌ 13:17.
1. Didi oware Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Abraham nọ o ru?
KỌ O rẹ were owhẹ re whọ rehọ omoto dhẹ ewho jọ wariẹ evaọ urere-oka? O rẹ were ahwo jọ re a dhẹ ẹdhighere re a sasa oma na jẹ ruẹ eware buobu nọ a be dhẹ ẹmẹrera na. Yọ amọfa a rẹ gwọlọ nya owotọ re a ruẹse riẹ oghẹrẹ eria jọ ziezi nọ a be nya ẹmẹrera na. Erẹ itieye na i re kri hi. Rekọ dai roro epanọ o jọ Abraham oma nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ: “Kparoma, re whọ nya uthethei gbe okẹkẹe otọ na duwu, keme mẹ rẹ te rehọ iẹe kẹ owhẹ”!—Emuhọ 13:17.
2. Nọ Abraham o no Ijipti, bovẹ ọ nya?
2 Roro kpahe eware nọ e wariẹ eme yena họ. Abraham avọ aye riẹ gbe amọfa a rehọ Ijipti kpohọ ukane. Obe emuhọ uzou avọ 13 o ta k’omai inọ a no Ijipti a tẹ rehọ uthuru rai nya kpohọ “obọ Negẹb.” Kẹsena, Abraham “ọ tẹ nya erere no Negẹb ri te Bẹthẹl.” Okenọ ẹbẹbẹ ọ roma via evaọ udevie ithuru-igodẹ riẹ avọ erọ Lọt ọmọ oniọvo riẹ, nọ ọ ruẹ nnọ aimava na a re kpohọ ọvuọ oria riẹ, Abraham ọ tẹ kẹ Lọt uvẹ re ọ kake salọ. Lọt ọ tẹ salọ “ukiekpotọ Jọdan,” ukiekpotọ nọ ẹbe-ọrọrọ ọ vọ, uwhremu na ọ tẹ kwa kpohọ obọ Sodọm. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Abraham nọ: “Kpare aro ra kpehru, re who ri wariẹ eva kabọ kabọ.” Ẹsejọhọ no oria ukpehru jọ ze evaọ Bẹtẹl, Abraham ọ rẹ sae ruẹ abọ edekọ ẹkwotọ na. Rekọ etenẹ ẹme na o jo kuhọ họ. Ọghẹnẹ o zizie i rie re ọ “nya . . . otọ na duwu” re ọ riẹ ẹkwotọ na ziezi.
3. Fikieme o rọ rrọ use-abọ re ma jọ uzou mai roro kpahe onya-erẹ Abraham?
3 Epanọ Abraham ọ nya Ẹkwotọ Eyaa na kawo te kẹhẹ taure o te ti te Hibrọn, ọ riẹ kpahe ẹkwotọ na vi ibuobu mai. Roro kpahe eria nọ a jọ ikere nana fodẹ na—Negẹb, Bẹtẹl, ukiekpotọ Jọdan, Sodọm, gbe Hibrọn. Kọ whọ rẹ r’obọ rara uzou bẹ ẹsejọ nọ whọ be gwọlọ riẹ oria nọ eria nana e jọ? Onana o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ahwo buobu keme umutho ahwo Jihova jọ ọvo a sai weze kpohọ eria buobu nọ a se kpahe evaọ Ebaibol na no, nọ a nya uthethei gbe okẹkẹe ọ ẹkwotọ na. Dede na, ma wo isiuru gaga re ma riẹ eria Ebaibol. Fikieme?
4, 5. (a) Ẹvẹ Itẹ 18:15 u ro wo abọ kpahe eriariẹ gbe otoriẹ ekwotọ Ebaibol? (b) Eme Zefanaya uzou avọ 2 u dhesẹ?
4 Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Ọkiroro ọye o re wo urusio eriariẹ, jegbe ezọ enọ i wo areghẹ e rẹ gwọlọ eriariẹ.” (Itẹ 18:15) Eware buobu e riẹ nọ ohwo ọ rẹ sai wo eriariẹ kpahe, rekọ eriariẹ egbagba kpahe Jihova Ọghẹnẹ gbe iruẹru riẹ e mai wuzou. Evaọ uzẹme, ovuẹ nọ o rrọ Ebaibol na o roja gaga kẹ ewo eriariẹ yena. (2 Timoti 3:16) Rekọ muẹrohọ inọ onana o gwọlọ otoriẹ. Otoriẹ họ ẹgba nọ ohwo o re ro rri oware mu, riẹ otọ t’emu t’aro oware na. Onana u kie kpahe eria nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na. Wọhọ oriruo, ibuobu mai a riẹ oria nọ Ijipti ọ rrọ, rekọ ẹvẹ ẹme nana o vẹ omai ẹro te inọ Abraham o no Ijipti kpohọ “obọ Negẹb,” uwhremu na o te kpohọ Bẹtẹl, je kpobọ Hibrọn? Kọ whọ riẹ epanọ eria nana e kẹle hayo thabọ no ohwohwo te?
5 Hayo ẹsejọhọ who lele omaa isase Ebaibol nọ u kugbe Zefanaya uzou avọ 2 no. Whọ jọ etẹe se edẹ ikpewho, ahwo, gbe ekwotọ. A fodẹ Gaza, Ashkẹlọn, Ashdọd, Ekrọn, Sọdọm, gbe Ninẹve jegbe Kenan, Moab, Ammọn, gbe Asiria evaọ uzou Ebaibol ọvo nana. Ẹvẹ o lọhọ te kẹ owhẹ re whọ jọ udu ra roro kpahe eria nana nọ ahwo a rria na, ahwo nọ a wo abọ evaọ orugba eruẹaruẹ Ọghẹnẹ?
6. Fikieme Ileleikristi jọ a ro wo ovuhumuo kpahe idhesẹ-oria viere no? (Rri ẹkpẹti.)
6 Emọ-uwuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ a wo erere gaga rono eroruiruo idhesẹ-oria erọ ekwotọ Ebaibol ze no. A bi ru onana, orọnikọ fiki epanọ idhesẹ-oria e rẹ were ai ọvo ho, rekọ fikinọ a vuhumu nnọ ẹkwoma eroruiruo idhesẹ-oria itieye na, a rẹ sai fiba eriariẹ rai ọrọ Ẹme Ọghẹnẹ. Idhesẹ-oria e rẹ sai je fi obọ họ kẹ ae ru eriariẹ rai rro, ruẹ obọ nọ eware nọ a riẹ no vẹre i wo kugbe evuẹ efa. Nọ ma be te rehọ iriruo jọ na, u muẹro nnọ ovuhumuo ra kẹ Jihova o ti diwi viere je wo otoriẹ viere kpahe ikuigbe nọ e rrọ Ẹme riẹ.—Rri ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 14.
Ẹriẹ Epanọ Eria I Thabọ no Ohwohwo Te U re Fi Obọ Họ
7, 8. (a) Oware igbunu vẹ Samsin o ru evaọ obọ Gaza? (b) Didi ovuẹ o rẹ sae lẹliẹ oware nọ Samsin o ru na wo otofa viere? (c) Ẹvẹ eriariẹ gbe otoriẹ ikuigbe nana kpahe Samsin o sai ro fi obọ họ k’omai?
7 Eva Ibruoziẹ 16:2, whọ rẹ sai se kpahe Samsin Obruoziẹ na nọ ọ jọ Gaza. Odẹ na Gaza o rẹ roma via ẹsibuobu evaọ iyẹrẹ usi ọgbọna, fikiere whọ sae dina riẹ oria nọ Samsin ọ jọ na, evaọ ẹkwotọ ahwo Filistia kẹle Unueri Mediterenia. [11] Whaọ muẹrohọ Ibruoziẹ 16:3: “Samsin ọ tẹ wezẹ te udevie aso, udevie aso ọ tẹ kparoma, o te hiolo ethẹ unuẹwho gbe edẹ ivẹ ẹthẹ na, ọ tẹ wọ ae wha ẹkoko, ọ tẹ rehọ ae ze obọ ugbehru nọ o kẹle Hebrọn.”
8 Ababọ avro, ethẹ gbe edẹ ọ okpẹwho wọhọ Gaza e jọ ruaro jẹ jọ gbẹgbẹdẹ. Dai roro iei a tẹ ta k’owhẹ nnọ whọ wọ ae! Samsin ọ wọ rai, rekọ bovẹ ọ wọ rai kpohọ, kọ ẹvẹ onya na o jọ? Whaọ Gaza ọ rrọ unueri yọ otọ ẹwho na avọ ame abade enwenọ ẹrẹrẹ. [15] Dede na, Hibrọn ọ rrọ enwenọ abọdekọ ovatha-ọre yọ o kpehru te irula 3,000—o kpehru gaga! Ma riẹ uzedhe oria nọ “ugbehru nọ o kẹle Hebrọn” na o jọ họ, rekọ okpẹwho na ọ rehọ ikilomita 60 thabọ no Gaza—yọ a rẹ gadiẹ kpohọ iẹe! Ẹriẹ epanọ onya na u thabọ te u re ru oware nana nọ Samsin o ru na gbunu viere, ogbẹrọ ere? Yọ kareghẹhọ oware nọ u fi obọ họ kẹ Samsin sai ru oware yena—“Ẹzi ỌNOWO na ọ tẹ vọe oma.” (Ibruoziẹ 14:6, 19; 15:14) Wọhọ Ileleikristi nẹnẹ, ma bi rẹro nnọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ te k’omai ẹgba ugbobọ oghẹrẹsa jọ họ. Dede na, ẹzi ọgaga ọvona o rẹ sae lẹliẹ otoriẹ mai ọrọ eware ididi abọ-ẹzi rro viere jẹ kẹ omai ẹgba ologbo gbe udu. (1 Ahwo Kọrint 2:10-16; 13:8; Ahwo Ẹfẹsọs 3:16; Ahwo Kọlọsi 1:9, 10) Ẹhẹ, ewo otoriẹ ikuigbe kpahe Samsin u dhesẹ vevẹ inọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ sai fi obọ họ k’omai.
9, 10. (a) Ẹvẹ Gidiọn ọ họre te re o te fi ahwo Midia kparobọ? (b) Ẹvẹ eriariẹ mai kpahe eria nọ a wọ ohọre na te u ro fi obọ họ ru ikuigbe nana wo otofa viere?
9 Obọ nọ Gidiọn ọ kpare vi ahwo Midia yọ ikuigbe efa nọ i dhesẹ erere ọrọ ẹriẹ epanọ eria nọ a fodẹ evaọ ikuigbe Ebaibol i thabọ no ohwohwo te. Ahwo buobu nọ a re se Ebaibol na a riẹ inọ Gidiọn Obruoziẹ na avọ ahwo 300 riẹ a fi ogbaẹmo ahwo 135,000 nọ a gbakugbe ọvo kparobọ—ahwo Midia, ahwo Amalẹk, gbe amọfa nọ a kokohọ otọ-opraprara Jezril, kẹle ugbehru ọ Morẹ. [18] Ahwo Gidiọn a tu egba, bẹre emetoto rai re ikpẹ rai i lo via, a te je bo nọ: “Rọ kẹ ỌNOWO na, jẹ rọ kẹ Gidiọn.” Onana u te ru ewegrẹ na reghe jẹ whẹ ozọ họ ae aro, a te mu ohwohwo họ ekpe. (Ibruoziẹ 6:33; 7:1-22) Kọ etẹe ọvo ẹme na o jo kuhọ, oware nọ o nwane via evaọ aso jọ ọvo? Gbe se haro evaọ Ibruoziẹ uzou avọ 7 gbe 8. Whọ te ruẹ nnọ Gidiọn ọ gbẹ wha ohọre na haro. Evaọ usu eria buobu nọ a fodẹ na, ejọ e riẹ nọ ma rẹ sae nwani dhesẹ eria nọ e jọ dẹẹ enẹna ha, fikiere e rẹ sae roma via evaọ idhesẹ-oria erọ Ebaibol ho. Ghele na, ejọ rai e riẹ nọ a vuhu oria nọ e jọ, nọ e rẹ sai fi obọ họ k’omai riẹ epanọ Gidiọn ọ nyonya na.
10 Gidiọn o le enọ i whu kiọkọ vrẹ Bẹth-shita je kpohọ ofẹ obọze ovatha-ọre kpohọ Abel-mẹhola, kẹle Jọdan. (Ibruoziẹ 7:22-25) Ikuigbe na e ta nọ: ‘Gidiọn avọ ahwo egba esa a fa Jọdan vrẹ, avọ oma nọ o rọ ae ẹrọ, yọ a gbẹ rọ ae ele.’ Nọ a fa Jọdan vrẹ no, emọ Izrẹl a te le ewegrẹ na kpohọ ofẹ obọze ovatha-ọre kpohọ Sukot gbe Pẹnuẹl, kẹle Jabọk, je kpehru kpohọ Jọgbẹha (kẹle Amman, Jọdan, ọrọ ọgbọna). Koyehọ a le ahwo na oware wọhọ ikilomita 80 be họre ae. Gidiọn o mu je kpe ivie ivẹ ahwo Midia; kẹsena o te zihe ziọ ẹwho riẹ, Ofra, kẹle oria nọ ohọre na u jo muhọ. (Ibruoziẹ 8:4-12, 21-27) U re vevẹ, ẹgba nọ Gidiọn o dhesẹ orọnikọ iminiti jọ ọvo nọ a ro tu egba, veghe ikpẹ, je bo ho. Whaọ, dai roro epanọ ikuigbe nana i fi ẹgba họ ẹme nọ a ta kpahe ezae ẹrọwọ na: “Oke o rọ kẹ omẹ hẹ re mẹ ta ẹme kpahọ Gidiọn, [gbe amọfa enọ e] rẹriẹ oyẹlẹ rai ruọ ogaga, a tẹ jẹ ro avọ ogaga evaọ ẹmo.” (Ahwo Hibru 11:32-34) Oma o rẹ sae rrọ Ileleikristi re, kọ o gbẹ roja re ma ruabọhọ eruo oreva Ọghẹnẹ?—2 Ahwo Kọrint 4:1, 16; Ahwo Galesha 6:9.
Ẹvẹ Ahwo A re Roro je Ru?
11. Ẹvẹ emọ Izrẹl a nya taure a te ti te Kadẹsh gbe nọ a nya vrẹ Kadẹsh no?
11 Ahwo jọ a rẹ sai rovie idhesẹ-oria Ebaibol re a ruẹ eria jọ, kọ who roro inọ idhesẹ-oria e rẹ sae kẹ otoriẹ kpahe oghẹrẹ iroro ahwo? Wọhọ oriruo, roro kpahe emọ Izrẹl nọ e jẹ nya no Ugbehru Saena kpohọ Ẹkwotọ Eyaa na. Nọ a wohọ eria jọ no evaọ edhere, a te ti te Kadẹsh (hayo, Kadesh-banea). [9] Iziewariẹ 1:2 u dhesẹ onana wọhọ onya edẹ 11, oware wọhọ ikilomita 270. Mosis o te vi ekiotọ 12 no etẹe kpohọ Ẹkwotọ Eyaa na. (Ikelakele 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Ekiotọ na a nya kpohọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre fa Negẹb vrẹ, o wọhọ nnọ a nya Biẹsheba kpohọ Hibrọn, a tẹ rehọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Ẹkwotọ Eyaa na kiotọ. (Ikelakele 13:21-24) Fikinọ a rọwo iyẹrẹ iyoma ekiotọ ikpe, emọ Izrẹl a tẹ jọ igbrẹwọ na ghoro ikpe 40. (Ikelakele 14:1-34) Eme onana u dhesẹ kpahe ẹrọwọ rai gbe unevaze rai nọ a re ro fi eva họ Jihova?—Iziewariẹ 1:19-33; Olezi 78:22, 32-43; Jud 5.
12. Eme ma rẹ sae ta kpahe ẹrọwọ emọ Izrẹl, kọ fikieme oyena o jẹ rrọ oware nọ ma re roro kpahe?
12 Rehọ oghẹrẹ nọ oria na o jọ rri onya nọ a nya na. O hae jọ nọ emọ Izrẹl a wo ẹrọwọ je lele ohrẹ Joshua gbe orọ Kelẹb, kọ a hae nya thabọ re a te ti te Ẹkwotọ Eyaa na? Kedẹsh ọ rrọ oware wọhọ ikilomita 16 no Biẹ-lahai-roi, oria nọ Aiziki avọ Rebeka a jẹ rria. [7] O thabọ te ikilomita 95 ho no Biẹsheba, onọ a fodẹ nọ o rrọ ẹroro ofẹ obọze ovatha-ọre ọrọ Ẹkwotọ Eyaa na. (Emuhọ 24:62; 25:11; 2 Samuẹle 3:10) Nọ a nya no Ijipti ze ziọ Ugbehru Saena jẹ nya ikilomita 270 ziọ Kedẹsh no na, o wọhọ ẹsenọ a rrọ ughe Ẹkwotọ Eyaa na no. Rọ kẹ omai, ma rrọ ẹroro ọrọ Aparadase otọakpọ nọ a yeyaa riẹ na. Eme ma jọ onana wuhrẹ? Pọl ukọ na o wo uyero emọ Izrẹl họ iroro kẹ ohrẹ nana: “Joma họre gaga re ma rueva eriosehọ na, re mai ohwo ọvo ọ seba ezoruẹ fiki oghẹrẹ ẹme ọseba-eyo otiọye na.”—Ahwo Hibru 3:16–4:11.
13, 14. (a) Evaọ otọ uyero vẹ ahwo Gibiọn a rọ jẹ emamọ owọ? (b) Eme o dhesẹ uruemu ahwo Gibiọn via, kọ didi uwuhrẹ ma rẹ sae jọ onana wuhrẹ?
13 Oghẹrẹ uruemu sa—orọ evaifihọ Ọghẹnẹ inọ o ti ru oreva riẹ gba—u dhesẹ oma via evaọ ikuigbe Ebaibol kpahe ahwo Gibiọn. Nọ Joshua o su emọ Izrẹl fa Ethẹ Jọdan vrẹ ruọ ẹkwotọ nọ Ọghẹnẹ ọ yeyaa riẹ kẹ uviuwou Abraham no, oke u te no re a le ahwo Kenan no ẹkwotọ na. (Iziewariẹ 7:1-3) Ahwo nọ a ti le no a kugbe ahwo Gibiọn. Emọ Izrẹl a fi Jeriko gbe Ai kparobọ no, yọ obọnana a wohọ oria jọ kẹle Gilgal. Ahwo Gibiọn a gwọlọ whu wọhọ ahwo Kenan nọ a bọwo ehao no ho, fikiere a te vi ahwo bru Joshua eva Gilgal. A ru epaọ ẹsenọ a no oria nọ o rrọ otafe ẹkwotọ Kenan ze re a sae riọvọ udhedhẹ kugbe ahwo Hibru na.
14 Enọ a vi ze na a ta nọ: ‘Obọ orẹwho ugbothabọ idibo ra i nọze, fiki odẹ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai.’ (Joshua 9:3-9) Who te rri iwu gbe emuore rai o nwane wọhọ nọ ugbothabọ a no ze, rekọ uzẹme riẹ họ Gibiọn ọ rrọ oware wọhọ ikilomita 30 no Gilgal. [19] Fikinọ Joshua avọ iletu riẹ a rọwo ẹme rai, a tẹ riọvọ udhedhẹ kugbe Gibiọn gbe ikpewho nọ e rrọ otọ Gibiọn. Kọ ahwo Gibiọn a viẹ emọ Izrẹl họ re a se ai ba ekpe ọvo? Ijo, ukpoye u dhesẹ nnọ a gwọlọ wo aruoriwo ọrọ Ọghẹnẹ Izrẹl. Jihova ọ whobọ họ iẹe inọ ahwo Gibiọn a zihe ruọ “ebẹre-ire gbe ivo-ame rọ kẹ ogbotu na gbe aruẹri ỌNOWO na,” re a hai whu ire kẹ aruẹri idheidhe. (Joshua 9:11-27) Ahwo Gibiọn a ruabọhọ dhesẹ unevaze nọ a re ro ru iruo esese evaọ iruo Jihova. O wọhọ nọ ejọ rai a jọ usu Nẹtinim nọ i zihe no Babilọn ze je ruiruo evaọ etẹmpol nọ a wariẹ bọ na. (Ẹzra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Ma rẹ sae raro kele uruemu rai ẹkwoma oma nọ ma rẹ dawo re ma yọrọ udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ gbe unevaze nọ ma re ro ru iruo esese kpobi evaọ egagọ riẹ.
Eruo Iruo Unevaze
15. Fikieme eria nọ ekwotọ e rrọ o jẹ rrọ oware isiuru kpahe Ikereakere Griki Ileleikristi na?
15 Oria ekwotọ Ebaibol e roma via evaọ ikuigbe Ikereakere Griki Ileleikristi na, wọhọ erọ erẹ gbe odibọgba Jesu gbe Pọl ukọ na. (Mak 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luk 8:1; 13:22; 2 Ahwo Kọrint 11:25, 26) Evaọ ikuigbe nọ e rrọ obotọ na, daoma roro epanọ a kperẹ thabọ te.
16. Ẹvẹ Ileleikristi evaọ Bẹria a ro dhesẹ ovuhumuo kẹ Pọl?
16 Evaọ erẹ usiuwoma ota avivẹ riẹ (usi nọ a rehọ ekọlọ ogorurẹ si evaọ udhesẹ-oria na), Pọl o te Filipai, onọ o rrọ abọjọ Grisi enẹna. [33] Ọ jọ etẹe se isẹri, a te fi ei họ uwou-odi je si obọ noi, o te no etẹe kpohọ Tẹsalonika. (Iruẹru 16:6-17:1) Okenọ ahwo Ju a bẹbẹ ahwo họ nnọ a ru ozighi, inievo obọ Tẹsalonika a tẹ ta udu họ Pọl inọ o kpohọ Bẹria, ikilomita 65 no etẹe. Pọl ọ gbodibo ziezi evaọ Bẹria, rekọ ahwo Ju a tẹ nyaze jẹ bẹbẹ ogbotu na họ. Fikiere, “imoni na etẹ nwane vi Pọl vrẹ nya orọ abade,” yọ “ahwo nọ a su Pọl a tẹ rehọ iẹe te obọ Athẹns.” (Iruẹru 17:5-15) O wọhọ nọ u no ejọ nọ i kurẹriẹ obọ eva ze re a nya ikilomita 40 kpohọ ofẹ Abade Aegean, hwosa fihọ okọ-oyibo, okọ na u te bi oware wọhọ ikilomita 500. Erẹ otiọye na ọ rẹ vọ avọ ọza, rekọ inievo na a rọwo ọza yena yọ onana u te ru oke nọ a jọ kugbe ọsẹro ọnyawariẹ nana nọ Ọghẹnẹ o je ro ruiruo na theri.
17. Eme ma re wo ovuhumuo riẹ viere nọ ma tẹ riẹ epanọ Milẹtọs o thabọ no Ẹfẹsọs te?
17 Evaọ erẹ avesa riẹ (usi ekọlọ-ẹbe evaọ udhesẹ-oria na), Pọl o te unueri ọrọ Milẹtọs. O vi uwou se ekpako erọ ukoko Ẹfẹsọs, oware wọhọ ikilomita 50 no etẹe. Dai roro epanọ o jọ re ekpako yena a si obọ no oware nọ a bi ru kpobi re a nya bru Pọl. O sae jọ nọ a jọ edhere jẹ rehọ ọwhọ t’ẹme kpahe ẹgwae nọ Pọl o bi ti lele ai gba. Nọ a lele Pọl gba ẹgwae no je yo olẹ riẹ no, “ai kpobi a tẹ jẹ viẹ gaga, a jẹ gbalọ Pọl ohọe, a jẹ viọlọ iẹe unu.” Kẹsena, “a tẹ nwani su ei rite obọ okọ” re o kpobọ Jerusalẹm. (Iruẹru 20:14-38) Eware buobu e jariẹ nọ a re roro jẹ ta kpahe nọ a je zihe kpohọ Ẹfẹsọs na. Kọ ovuhumuo nọ a dhesẹ o gbe si owhẹ urru nọ a rọ nya ugbothabọ yena re a ruẹse jọ kugbe odibo ọnyawariẹ na ọnọ ọ rẹ sae vuẹ ae eware buobu jẹ ta udu họ ae awọ? Kọ whọ jọ onana ruẹ oware jọ nọ who re fihọ iruo evaọ uzuazọ gbe eriwo ra?
Wuhrẹ Kpahe Ẹkwotọ Eyaa na gbe Oware nọ O Rrọ Obaro
18. Eme ma rẹ gbae mu nọ ma re ru kpahe eria Ebaibol?
18 Iriruo obehru na i dhesẹ erere ọ ẹriẹ ẹkwotọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ emọ Izrẹl na, onọ u wuzou gaga evaọ ikuigbe Ebaibol buobu. (Yọ ma rẹ sai ru eriwo mai kẹre viere re u kugbe ewuhrẹ kpahe ekwotọ nọ e wariẹ e riẹ họ enọ e roma via evaọ ikuigbe Ebaibol.) Nọ ma bi fiba eriariẹ gbe otoriẹ mai kpahe Ẹkwotọ Eyaa na, ma rẹ sae kareghẹhọ ugogo ute jọ nọ emọ Izrẹl a rẹ rọ rueva jẹ reawere ẹkwotọ “ame-ivie-eruẹ gbe ọnyọ” na. Oye họ re a dhozọ Jihova je koko ijaje riẹ.—Iziewariẹ 6:1, 2; 27:3.
19. Aparadase ivẹ vẹ u fo nọ ma re roro kpahe ẹsikpobi?
19 Epọvo na re nẹnẹ, u fo re ma ru ẹkabọ mai, dhozọ Jihova je lele idhere riẹ. Ẹkwoma ere oruo, ma te zọhọ fihọ ẹnyaharo gbe erru-ọwhẹhọ aparadase abọ-ẹzi nọ ọ riẹ nẹnẹ evaọ ukoko Ileleikristi akpọ-soso na. Eriariẹ mai e te rro viere kpahe abọ sa-sa riẹ gbe eghale nọ i re noi ze. Yọ ma riẹ nnọ eghale efa e rrọ obaro be tha. Joshua o su emọ Izrẹl fa Jọdan vrẹ ruọ emamọ ẹkwotọ nọ o re wou eware. Whaọ ma wo uvi imuẹro no nọ ma rẹ rọ rehọ udufihọ rẹro Aparadase otọakpọ na, otọ uwoma nọ o rrọ obaro mai na.
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Fikieme u je si omai urru re ma ru eriariẹ gbe otoriẹ mai kẹre kpahe ekwotọ Ebaibol?
• Oria vẹ nọ ma jọ uzoẹme nana t’ẹme te u ru otoriẹ ra kẹre no?
• Didi oware who wuhrẹ no nọ who bi wuhrẹ viere kpahe epanọ oria nọ eware sa-sa e jọ via i thabọ no ohwohwo te na?
[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 14]
“Ruẹ Otọ Uwoma Na”
Eva ikokohọ evaọ 2003 gbe 2004, Isẹri Jihova a rehọ evawere mi ibroshọ na “Ruẹ Otọ Uwoma Na.” Obe okpokpọ nana, nọ o rrọ evẹrẹ 80, o vọ avọ idhesẹ-oria nọ e rrọ ekọlọ nọ i dhesẹ eria sa-sa akpọ na nọ a jọ Ebaibol fodẹ, maero Ẹkwotọ Eyaa na evaọ etoke sa-sa.
A jọ uzoẹme uwuhrẹ nana ta kpahe ugogo idhesẹ-oria jọ ẹkwoma inọmba ẹwẹ-obe nọ a kere mu gbalọ, wọhọ [15]. Who te wo ibroshọ ọkpokpọ nana, rehọ oke jọ riẹ kpahe abọ sa-sa riẹ nọ e rẹ sai fi obọ họ k’owhẹ ru eriariẹ gbe otoriẹ ra kpahe Ẹme Ọghẹnẹ rro haro.
(1) Idhesẹ-oria na buobu i wo oka gbe eme nọ a kere fihọ aro oka na nọ i re fi obọ họ kẹ ohwo duku oria evaọ udhesẹ-oria na [18]. (2) Idhesẹ-oria buobu i wo usi nọ a re ro kele emaele hayo ikilomita onọ o rẹ sai fi obọ họ k’owhẹ riẹ epanọ oria u thabọ te [26]. (3) Whọ te ruẹ uzou-ose nọ a ro rri ẹkpẹlobọ ovatha-ọre onọ u re fi obọ họ k’owhẹ riẹ oghẹrẹ nọ who re fi obe na họ ro rri udhesẹ-oria na [19]. (4) Idhesẹ-oria na e rrọ ekọlọ nọ i re dhesẹ epanọ eria na i kpehru te [12]. (5) Whọ te jọ akotọ udhesẹ-oria ruẹ ibieme hayo inọmba nọ whọ rẹ sae rehọ obọ lele re whọ ruẹ ikpewho hayo edẹ eria [23]. (6) Evaọ ewẹ-obe ivẹ erọ ọruẹrẹhọ izoẹme edẹ eria na [34-35], whọ rẹ sae ruẹ inọmba ẹwẹ-obe nọ a kere mu gbalọ, onọ a kere ubiẹme gbe inọmba lele, wọhọ E2. Whọ tẹ rehọ abọ sa-sa nana ruiruo te unuẹse jọ no, u ti gb’owhẹ unu epanọ i ti ru eriariẹ ra kẹre te je ru otoriẹ ra ọrọ Ebaibol na diwi te.
[Omaa Iyẹrẹ-iruo/Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 16, 17]
OMAA-UDHESẸ ORỌ EKWOTỌ NA
A. Unueri Abade Ologbo
B. Etọ-Epraprara abọ Ukiediwo-Ọre ọ Jọdan
1. Otọ-Opraprara ọ Asha
2. Unueri Ohwahwa ọ Dọ
3. Etọ Sharọn nọ Erao E rẹ Jọ Re Ẹbe
4. Otọ-Opraprara ọ Filistia
5. Ukiekpotọ Udevie Ovatha gbe Ukiediwo Ọre
a. Otọ-Opraprara ọ Mẹgido
b. Ukiekpotọ ọ Jezril
C. Igbehru abọ Ukiediwo-Ọre ọ Jọdan
1. Igbehru ọ Galili
2. Igbehru ọ Kamẹl
3. Igbehru ọ Sameria
4. Shẹfila (ikpehru ikpokpotọ)
5. Orẹwho Ugbehru ọ Juda
6. Igbrẹwọ Juda
7. Negẹb
8. Igbrẹwọ Paran
D. Araba (Ukiekpotọ Igbehru Ivẹ)
1. Ethẹ ọ Hula
2. Ofẹ ọ Abade Galili
3. Ukiekpotọ Jọdan
4. Abade Uwhei (Abade Owhuowhu)
5. Araba (obọze ovatha-ọre ọ Abade Uwhei)
E. Igbehru/Ikpehru Epraprara abọ Ovatha-Ọre ọ Jọdan
1. Bashan
2. Giliad
3. Ammọn gbe Moab
4. Otọ-Opraprara Ugbehru orọ Edọm
F. Igbehru ọ Lebanọn
[Udhesẹ-oria]
Ugb. Hẹmọn
Morẹ
Abel-mẹhola
Sọkọt
Jọgbẹha
Bẹtẹl
Gilgal
Gibiọn
Jerusalẹm
Hibrọn
Gaza
Biẹsheba
Sọdọm?
Kadesh
[Udhesẹ-oria/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
KENAN
Mẹgido
GILIAD
Dọthan
Shẹkẹm
Bẹtẹl (Luz)
Ai
Jerusalẹm (Salẹm)
Bẹtlẹhẹm (Efrat)
Mamre
Hibrọn (Makpẹla)
Gera
Biẹsheba
Sọdọm?
NEGẸB
Rehobọt?
[Igbehru]
Moraya
[Ebade]
Abade Uwhei
[Ithẹ]
Jọdan
[Uwoho]
Abraham ọ nya ẹkwotọ na wariẹ
[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]
Troas
SAMỌTHRASI
Neapolis
Filipai
Amfipọlis
Tẹsalonika
Bẹria
Athẹns
Kọrint
Ẹfẹsọs
Milẹtọs
RODS