Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Enuobro Ze
JERIMAYA ọruẹaro na ọ ruẹ orugba ọrọ ovuẹ ẹdhoguo nọ o bi whowho anwọ ikpe 40 na. Eme ọruẹaro na o ru nọ ọ ruẹ ọraha okpẹwho nọ o you gaga na? Wọhọ epanọ Septuagint ọrọ Griki o ta evaọ eme nọ o ro muọ ekere obe Enuobro na họ, “Jerimaya ọ keria jẹ viẹ ọ tẹ jẹ rehọ eme nana bruenu kpahe Jerusalẹm.” Jerimaya o kere obe nana evaọ 607 B.C.E. evaọ okenọ ọruẹaro na o gbe je roro kpahe epanọ a ro ko Jerusalẹm họ evaọ emerae 18 a tẹ te mahe okpẹwho na muotọ, fikiere obe Enuobro na o dhesẹ ọkora nọ o jọ Jerimaya oma. (Jerimaya 52:3-5, 12-14) A re rehọ eme nọ i duobọ te ohwo efẹ enẹ weri kpahe uvumọ ẹwho ho.
Eme-ọketa isoi nọ a kokohọ i ru obe Enuobro na via. Ene ọsosuọ na yọ enuobro; ọrọ avisoi na kọ ayare, hayo olẹ. Evaọ ẹvẹrẹ Hibru ọsosuọ na, oghẹrẹ nọ a kere izou ene ọsosuọ na họ, a te kere ubiẹme ẹvẹrẹ Hibru jọ no, a ve kere awọ Ebaibol jọ lele iei. Dede nọ ole avọ isoi na o wo awọ 22 nọ e nwani kiehọ ibieme Hibru na, a kere i rai lele epanọ ibiẹme Hibru e rrọ họ.—Enuobro 5:1.
“MẸ VIẸ ARO DHE”
“Ri epanọ okpẹwho nọ o vọ avọ ahwo vẹre na o re goli! Ri epanọ o ziheruọ ayeuku, ọnọ ọ jẹ ruaro eva udevie erẹwho na! Ọnọ ọ jọ ovie udevie ikpewho na o ziheruọ ọrigbo no.” Enẹ enu nọ Jerimaya ọruẹaro na o bru kpahe Jerusalẹm o ro muhọ. Bi dhesẹ oware nọ o wha uye nana ze, ọruẹaro na ọ ta nọ: “ỌNOWO na o je vu ei wa re ọ ruẹ uye; ewegrẹ riẹ a mu emọ riẹ, kpohọ igbo.”—Enuobro 1:1, 4b.
Bi dhesẹ iẹe wọhọ ayeuku nọ ọzae gbe emọ a whu seba, Jerusalẹm ọ nọ inọ: ‘Kọ ohwo jọ ọ ruẹ oghẹrẹ uye nọ u te omẹ no?’ Ọ tẹ lẹ kpahe ewegrẹ riẹ inọ: “Jọ imuemu rai kpobi i bru owhẹ ze; ru ai wọhọ epanọ who ru omẹ re fiki iruthọ mẹ kpobi; imidio mẹ i re buobu udu u te no omẹ ẹta.”—Enuobro 1:12, 22.
Avọ edada, Jerimaya ọ tẹ ta nọ: “[Jihova] ọ tẹ rehọ ofu ọgaga riẹ kporo ogaga Izrẹl họ otọ, o si obọze riẹ no ai eva iraro ewegrẹ riẹ; ọ tẹ be tua wọhọ ebrerae wariẹ Jekọp.” Bi dhesẹ epanọ uweri riẹ o ga te, ọruẹaro na o bruenu nọ: “Mẹ viẹ aro dhe, ẹzi mẹ ọ be rova; uweri o vọ eva mẹ.” Akpọ o tube gbe enọ e be nya okpẹwho na vrẹ unu, ta nọ: “[Kọ] okpẹwho na ọna ọnọ a je se [ọwhẹgbe] eru, oghọghọ akpọ ọsoso na?”—Enuobro 2:3, 11, 15.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:15—Ẹvẹ Jihova ọ rọ “nyẹ emetẹ Juda nọ e riẹ ezae he botọ wọhọ umiudi”? Evaọ okenọ ahwo Babilọn a raha okpẹwho na, onọ a dhesẹ wọhọ ọmọtẹ nọ ọ riẹ ọzae he na, azẹ nọ o hwẹ o bu te epanọ a rọ rehọ iẹe dhesẹ ẹnyẹ itiowo-eni evaọ oria umiudi. Jihova ọ ruẹaro onana ọ tẹ kuvẹ re onana o via, fikiere a rẹ sae ta inọ ọ ‘nyẹ oria umiudi’ na.
2:1—Ẹvẹ a ro ‘fi eru ahwo Izrẹl no obehru fihọ otọ’? Nọ o rọnọ “ihru i kpehru vi akpọ na,” ẹsejọ a te hrẹ oware ziọ otọ a rẹ sae ta inọ a fi rie “no obehru fihọ otọ.” “Eru ahwo Izrẹl”—oruaro gbe ogaga nọ Izrẹl ọ reawere riẹ evaọ okenọ Jihova ọ gbẹ jẹ ghale iẹe—a fi rie fihọ otọ no evaọ okenọ a raha Jerusalẹm avọ Juda.—Aizaya 55:9.
2:1, 6—Eme họ “ithihawọ” Jihova gbe “uwou-udhu” riẹ? Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Jo ma nya kpo oria ẹri riẹ; jo ma hẹ gọ e evaọ otọawọ riẹ!” (Olezi 132:7) Fikiere “ithihawọ” nọ a jọ Enuobro 2:1 fodẹ na họ uwou egagọ, hayo etẹmpol ọrọ Jihova. Ahwo Babilọn a “mahe uwou ỌNOWO na” wọhọ epaọ ẹsenọ ọ rrọ uwou-udhu gheghe.—Jerimaya 52:12, 13.
2:16, 17—Kọ ogbẹrọnọ ubiẹme Hibru nọ a re se ayin a hai ro mu owọ avọ 16 họ, a vẹ jẹ rehọ ubiẹme na pe ro muọ owọ avọ 17 họ wọhọ epanọ ibiẹme Hibru e rrọ? Nọ a te bi kere eme-ọketa nọ ibiẹme ẹvẹrẹ Hibru i re lele, enọ i kere Ebaibol na a re lele ibieme na othotha. Rekọ, awere eme na e ja rai oja vi ibiẹme na nọ a re lele othotha. Oware nọ a je ro kere ibiẹme Hibru fihọ udevie awọ evaọ Ebaibol na họ re u fi obọ họ kẹ ahwo kareghẹhọ eme na, rekọ oware nọ o mae jarae oja họ epanọ eme na e rẹ rọ jọ vevẹ. Oghẹrẹ ekere ọvo nana ọ rrọ ole avọ 3 gbe ọrọ avọ 4 orọ obe Enuobro.—Enuobro 3:46, 49; 4:16, 17.
2:17—“Ẹme” vẹ Jihova o rugba evaọ oma Jerusalẹm? O wọhọ nnọ Iruo-Izerẹ 26:17 a be jọ etenẹ t’ẹme kpahe na, onọ o ta nọ: “Ovao mẹ u re ti mukpahọ owhai, ewegrẹ rai i ve ti kpe owhai, e nọ i mukpahọ owhai ave ti su owhai, wha ve ti muhọ ẹdhẹ yọ ohwo ọvo obi le owhai hi.”
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:1-9. Jerusalẹm ọ viẹ gaga evaọ aso, yọ irui e vọ riẹ ovao. Inuẹthẹ riẹ e rrọ goli, izerẹ riẹ i bi dimẹ. Uweri o vọ emetẹ rai oma, Jerusalẹm omariẹ ọ vọ avọ uweri. Fikieme? Keme uzi nọ Jerusalẹm ọ raha a re gbiku riẹ hẹ. Egbegbe riẹ u dhere he. Oware nọ uzioraha o rẹ wha ze họ oviẹ, imẹ-idio, uweri, gbe ọkora, orọnikọ oghọghọ họ.
1:18. Jihova o re kiẹrẹe ẹsikpobi nọ ọ tẹ be kẹ erahaizi uye.
2:20. A vẹvẹ emọ Izrẹl unu inọ a gbẹ gaviezọ kẹ Jihova ha, a te ruẹ uye, onọ o kẹre te “emọ obọ rai, iwo emezae gbe emetẹ rai” nọ a te re. (Iziewariẹ 28:15, 45, 53) O rrọ oware ugheghẹ kẹhẹ re ohwo o veghe uzou kẹ Ọghẹnẹ!
“WHO VU OMẸ WA HA”
Evaọ Enuobro uzou avọ 3, a se orẹwho Izrẹl “ohwo.” Dede nọ uye o bẹ riẹ no, ohwo nana ọ suile inọ: “ỌNOWO na o woma kẹ otu nọ ọ be hẹrẹ iẹ, rọ kẹ ohwo nọ ọ gwọlọ e riẹ.” Evaọ olẹ se Ọghẹnẹ uzẹme na, ọ yare nọ: “Who te ghine yo unu ẹme mẹ. ‘Me bo fiki obufihọ, who vu omẹ wa ha!’ ” Nọ ọ yare Jihova no inọ o muẹrohọ ẹkoko ọwegrẹ na, ọ ta nọ: “E ỌNOWO, epanọ iruo rai e rọ rehọ ere hwa osa kẹ ae.”—Enuobro 3:1, 25, 56, 64.
Jerimaya o horie eva riẹ fiki uye nọ o rrọ ahwo na bẹ fikinọ ewegrẹ rai a ko Jerusalẹm họ emerae 18, o te bruenu nọ: “Uye ahwo mẹ o ro vi aye ahwo Sọdọm, ọnọ a raha idudhe nọ a rọ obọ ovuovo te he.” Jerimaya ọ ta haro nọ: “Enọ a rọ ọgbọdọ kpe eva ewere rai vi enọ i whu uwhu ohọo, enana enọ i whu vrẹ ababọ emu udhu nọ a re.”—Enuobro 4:6, 9.
Uzou avọ isoi na o ta kpahe ahwo Jerusalẹm wọhọ epaọ ẹsenọ a be ta ẹme. A ta nọ: “ỌNOWO, kareghẹhọ uye nọ u te omai; ri whọ ruẹ epanọ a rọ omai jehwẹ te.” Nọ a bi kele olahiẹ nọ u te rai no, a lẹ inọ: “O ỌNOWO, who re suẹ ri bẹdẹ, agbara-uvie ra ọ rẹ jọ no ige te ige. ỌNOWO, zihe omai rehọ, re ma ruẹse jọ epanọ ma jọ; re who ru edẹ mai epanọ e jọ oke anwae.”—Enuobro 5:1, 19, 21.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
3:16—Eme ẹme na “o ru omẹ rehọ ibiakọ va ibitho” u dhesẹ? Obe jọ o ta nọ: “Ahwo Ju, nọ a jọ edhere je kpohọ igbo, a gba rae họ re a there ebrẹdi rai evaọ egọdọ nọ a tọ, fikiere ibitho e jọ evaọ ebrẹdi rai.” Ẹre ebrẹdi itieye na e rẹ sae lẹliẹ ohwo rrowo ibitho.
4:3, 10—Fikieme Jerimaya ọ rọ rehọ “emetẹ ahwo” riẹ dhesẹ “ogomugoro nọ ọ rọ igbrẹwọ”? Job 39:16 o ta nọ: “[Ogomugoro] o re ru emọ riẹ yoyoma, wọhọ ẹsenọ e rọ emọ riẹ hẹ.” Wọhọ oriruo, ike riẹ e tẹ sa no, ọrọ aye na ọ vẹ dhẹ lele erọ eyae efa, ọrọ ọzae na ọ vẹ be rẹrote emọ na. Kọ eme ọ rẹ via otẹrọnọ enwoma jọ e be tha? Te ọrọ ọzae gbe ọrọ aye a rẹ dhẹ no uwou rai, dhẹ siọ emọ rai ba. Evaọ okenọ ahwo Babilọn a ko Jerusalẹm họ, ohọo nọ o jọ Jerusalẹm o ga te epanọ ini nọ e hae riohrọ emọ rai a tẹ jọ eva gaga kẹ emọ rai wọhọ ogomugoro nọ ọ rọ igbrẹwọ. Onana u wo ohẹriẹ gaga no oghẹrẹ nọ okozi ọ rẹ thọ emọ riẹ.
5:7—Kọ Jihova ọ rẹ rehọ iruthọ esẹ hwosa kẹ emọ rai? Ijo, Jihova ọ rẹ kẹ ahwo uye he fiki izieraha esẹ rai. Ebaibol e ta nọ: ‘Mai kpobi ma ti gu ọvuọ ẹkẹunu riẹ kẹ Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Rom 14:12) Rekọ, iruthọ nọ esẹ a ru o rẹ sai kpomahọ ige obaro. Wọhọ oriruo, edhọ nọ Izrẹl anwae a jẹ gọ u ru rie bẹbẹ kẹ enọ i wo emamọ eva re a gọ Ọghẹnẹ ziezi.—Ọnyano 20:5.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
3:8, 43, 44. Evaọ etoke uye nọ o te Jerusalẹm, Jihova ọ tehe ezọ riẹ di kẹ oviẹ obufihọ ọrọ ahwo okpẹwho na. Fikieme? Fikinọ ahwo na a ghẹmeeyo, a tẹ jẹ kare ekurẹriẹ. Ma tẹ gwọlọ nọ Jihova o yo elẹ mai, ma re yoẹme kẹe hrọ.—Itẹ 28:9.
3:20. Jihova, ọnọ “ọ mai kpehru vi akpọ kpobi” na, o kpehru gaga te epanọ ọ rẹ rọ roma ziotọ re o te “riwi ihru gbe akpọ.” (Olezi 83:18; 113:6) Ghele na, Jerimaya ọ riẹ ziezi kpahe epanọ Erumeru na ọ rehọ udu obọ riẹ ruwẹ kpotọ, koyehọ, o hrẹ oma riẹ kpotọ re ọ sae tuduhọ ae awọ. Ẹvẹ o rrọ evawere kẹ omai te inọ Ọghẹnẹ uzẹme na orọnikọ ogaga gbe areghẹ kpobi ọvo o wo ho rekọ o wo omarokpotọ re.
3:21-26, 28-33. Ẹvẹ ma sai ro thihakọ uye-oruẹ nọ o mae ga kpobi? Jerimaya ọ ta k’omai. O rẹ thọrọ omai ẹro ho inọ uyoyou-ẹwo Jihova o basa ha gbe nnọ ohrọriọ riẹ o wo umuo ho. Ma rẹ jẹ kareghẹhọ inọ uzuazọ nọ ma tubẹ rrọ na ọvo yọ uvi ẹjiroro nọ udu u gbe ro no omai awọ họ gbe nnọ u fo re ma thihakọ jẹ hẹrẹ esiwo Jihova ababọ inoma-iguo. Ofariẹ, ma re “gbe ovao [mai] họ otọ,” koyehọ, thihakọ edawọ, vuhumu inọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ kuvẹ nnọ o via kpobi ọ kẹe uvẹ fiki emamọ ẹjiroro jọ.
3:27. Re ohwo o thihakọ edawọ ẹrọwọ riẹ evaọ oke uzoge o sae gwọlọ inọ o thihakọ ọbẹwẹ gbe ẹkoko. Rekọ u woma re “ohwo ọ ruẹ uye eva oke emaha riẹ.” Fikieme? Fikinọ ohwo o te wuhrẹ re o thihakọ uye-oruẹ evaọ oke emaha, oyena o rẹ ruẹrẹ ohwo na kpahe nọ o je thihakọ ebẹbẹ nọ ọ tẹ rro t’ohwo no.
3:39-42. Re ohwo ọ ‘go’ evaọ okenọ ọ be ruẹ uye fiki izieraha riẹ u dhesẹ areghẹ hẹ. Ukpenọ ma re gu unoma kpahe osohwa iruthọ mai, “jọ oma dawo ma ri idhere mai, re ma zihe bru ỌNOWO na.” O rẹ jọ oware areghẹ re ma kurẹriẹ jẹ kpọ idhere mai vi.
Ru Jihova họ Ẹrorọsuọ Ra
Obe Enuobro u dhesẹ epanọ Jihova o rri Jerusalẹm gbe ẹkwotọ Juda nọ ahwo Babilọn a mahe okpẹwho na no, nọ otọ na o je zihe ruọ ofofe. Uzioraha nọ a ta ẹme te evaọ obe na u ru rie vevẹ no eriwo Jihova ze inọ uye o bẹ ahwo na fiki izieraha rai. Eme jọ nọ e rrọ obe nana i te je dhesẹ eva nọ ma re fihọ Jihova gbe ẹgwọlọ nọ ma rẹ rọ nya evaọ edhere nọ o kiete. Dede nọ ere ahwo buobu evaọ edẹ Jerimaya a rri rie he, i dikihẹ kẹ eme ọ Jerimaya gbe erọ okiọkotọ nọ i kurẹriẹ.
Oghẹrẹ nọ Jihova o rri uyero Jerusalẹm onọ a jọ obe Enuobro dhesẹ na u wuhrẹ omai eware ivẹ nọ i wuzou gaga. Orọ ọsosuọ, ọraha Jerusalẹm gbe orọ Juda o tuduhọ omai awọ inọ ma yoẹme kẹ Jihova o tẹ jẹ rrọ unuovẹvẹ inọ ma re gbabọ kẹ oreva Ọghẹnẹ hẹ. (1 Ahwo Kọrint 10:11) O rrọ avivẹ u no oriruo Jerimaya ze. (Ahwo Rom 15:4) Dede nnọ o wọhọ nnọ uvumọ ẹruore o riẹ hẹ, ọruẹaro nọ uweri o vọ oma na ọ rẹroso Jihova kẹ esiwo. U wuzou gaga inọ ma fi udu mai kpobi họ Jihova gbe Ẹme riẹ je ru ei họ ẹrorọsuọ mai.—Ahwo Hibru 4:12.