Oware Nọ Ileleikristi A Rẹ Ko Dhere Vievie He!
“Mẹ ta vevẹ kẹ akpọ no; . . . mẹ lẹlẹ ru oware ovo ho.”—JỌN 18:20.
1, 2. Eme họ otofa ubiẹme Grik na my·steʹri·on wọhọ epanọ a rehe riẹ ruiruo evaọ Ikereakere na?
AJỌ New World Translation of the Holy Scriptures fa ubiẹme Griki na my·steʹri·on asia 25 wọhọ oware “idhere ofuafo” jẹ fae asia 3 wọhọ “igbunu.” Oware idhere nọ orọ fuafo u ghine wuzou gaga! Ohwo nọ o wou uzou wo eriariẹ oware idhere otiọye ọ rẹ ghọghọ gaga, keme yọ a kele i rie nọ o te ohwo nọ ọ rẹ ghale oware idhere kugbe Ọghẹnẹ Oride ehrugbakpọ na no.
2 Expository Dictionary of Old and New Testament Words ọrọ Vine o ta nọ ẹsebuobu oware “idhere ofuafo” o mae gba vi oware “igbunu.” O ta kpahe my·steʹri·on nọ: “Evaọ [Ikereakere Ahwo Kristi Griki] na, u dhesẹ, orọnikọ oware igbunu hu (wọhọ epanọ Oyibo ọ rẹ fae), rekọ ubiẹme na u dhesẹ, oware nọ u kpehru vi otoriẹ ohwo-akpọ, onọ Ọghẹnẹ ọvo o re dhesẹ via, yọ o re ru ei via evaọ edhere gbe oke nọ Ọghẹnẹ o ve fihọ, je ru ei via kẹ enọ Ẹzi Ọfuafo riẹ ọ be kpọ. Otofa gheghe riẹ u dhesẹ eriariẹ nọ a ko dhere; otofa Ikereakere riẹ u dhesẹ uzẹme nọ a fere via. Fikiere eme nọ i tho ubiẹme na họ ‘ru via,’ ‘dhesẹ oma via,’ ‘fere via,’ ‘whowho,’ ‘wo otoriẹ,’ ‘vaha.’ ”
3. Ẹvẹ ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ u ro wo ohẹriẹ no ẹko egagọ igbunu jọ?
3 Oruvẹ ọnana u te dhesẹ ẹhẹriẹ nọ o jọ udevie ẹko egagọ igbunu nọ i je titi evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na gbe ukoko Ileleikristi nọ a ro mu obọ na. Nọ o rọ nọ ahwo nọ a rẹ bẹbẹ ruọ ikoko ebi a re duwu iyeri atuwou-ataha re a rọ thọ iwuhrẹ egagọ rai na, a re fi Ileleikristi họ otọ ọvọ otiọye na ha. Uzẹme o rọ nọ Pọl ukọ na ọ t’ẹme kpahe “areghẹ odidi Ọghẹnẹ,” onọ o se “areghẹ odidi,” nọ, e rọ didi kẹ ‘isu oge ọnana.’ O rọ didi hi kẹ Ileleikristi nọ a rehọ ẹkwoma ẹzi Ọghẹnẹ dhesẹ ai kẹ no re a ruẹse ru ai via evaọ ẹgbede.—1 Ahwo Kọrint 2:7-12; wawo Itẹ 1:20.
A Dhesẹ Eware ‘Ididi Efuafo’ Via
4. Ono “eware ididi” na e wariẹ họ, kọ evaọ oghẹrẹvẹ?
4 “Eware ididi” Jihova e wariẹ Jesu Kristi họ. Pọl o kere nọ: “[Jihova] ọ jọ eva areghẹ kpobi dhesẹ iroro ididi riẹ kẹ omai, epaọ iroro riẹ nọ ọ ma fihọ vẹre eva Kristi. Wọhọ ẹjiroro rọ kẹ oke nọ u te no, re eware kpobi nọ e rọ ehru gbe enọ e rọ akpọ, a wo okugbe ọvo [evaọ] eva riẹ.” (Ahwo Ẹfẹsọs 1:9, 10) Pọl ọ tubẹ mae t’ẹme gbiae kpahe oghẹrẹ nọ eware ‘ididi efuafo’ na e rọ oka te okenọ ọ riobọhọ ẹgwọlọ “efe eriariẹ na gbe eware ididi Ọghẹnẹ. Kristi họ eware ididi na.”—Ahwo Kọlọsi 2:2.
5. Eme u kugbe “eware ididi” na?
5 Rekọ etenẹ ọvo u je kuhọ họ, keme “eware ididi” na o rọ edidi nọ u wo abọ sa-sa. Orọnikọ who re vuhu Jesu mu ọvo nọ ọye họ Ubi eyaa hayo Mesaya na ha; u kugbe ọkwa nọ o wo evaọ ẹjiroro Ọghẹnẹ. U kugbe egọmeti obọ odhiwu, Uvie Mesaya Ọghẹnẹ, onọ Jesu ọ t’ẹme te vevẹ nọ ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “A kẹ owhai ẹriẹ kpahọ eware ididi uvie odhiwu, rekọ a kẹ rae he.”—Matiu 13:11, ẹjẹlẹ ibieme na ọmai.
6. (a) Fikieme o jẹ jọ gbagba re a ta nọ “eware ididi” na a ko rai ‘dhere anwọ anwae’? (b) Ẹvẹ a ro roviai ẹmẹrera?
6 O rẹ te rehọ oke thethei no oke nọ a kake fodẹ ẹjiroro Ọghẹnẹ nọ ọ te rọ rehọ Uvie Mesaya na ze rite ‘erotoba . . . eware ididi na.’ (Eviavia 10:7; Emuhọ 3:15) Erotoba riẹ u re ti muhọ nọ a tẹ rehọ Uvie na mu no, wọhọ epanọ ẹwawọ Eviavia 10:7 gbe 11:15 i dhesẹ. Evaọ uzẹme, ole ikpe 4,000 e vrẹ ro no okenọ a rọ kẹ eyaa Uvie na evaọ Idẹn rite okenọ Ovie nọ a Ha na ọ rọ roma via evaọ 29 C.E. Ikpe 1,885 efa e tẹ vrẹ taure a tẹ te rọ Uvie na mu obọ odhiwu evaọ 1914. Fikioye a je rovie “eware ididi” na ẹmẹrera evaọ etoke nọ o rehọ unwenọ ikpe 6,000 soso. (Rri ẹwẹ-obe avọ 28.) Pọl ọ ghinẹ ta gba nọ ọ ta kpahe ‘eviavia eware ididi nọ i dhere anwọ anwae ze, onọ a rovie enẹna.’—Ahwo Rom 16:25-27; Ahwo Ẹfẹsọs 3:4-11.
7. Fikieme ma je fieva mai kpobi họ otu ọrigbo ẹrọwọ gbe areghẹ na?
7 Wo ẹhẹriẹ no ahwo-akpọ, ọnọ ikpe riẹ i tulo ho, ozọ u re mu Jihova nọ o ti whu kẹle he re ọ ruẹse rọ ugidi fere eware idhere riẹ via. Uzẹme nana o rẹ lẹliẹ omai whaha ababọ-odiri nọ eme Ebaibol jọ i gbe vẹ omai ẹro ho. Ẹnya ẹrẹrẹ otu ọrigbo ẹrọwọ avọ areghẹ na, enọ a kẹ udu nọ a rehọ emu ẹruoke rọ ko uviuwou Ileleikristi na, u bi ru ai nọ a gbẹ be rọ rehọ ugidi fodẹ eware nọ i ri vẹ tao ho. Otu ọrigbo na a be daoma re a whaha uruemu atano-ure. O rọ oware omarokpotọ re a ta nọ evaọ obọnana otu ọrigbo na a rẹ sae k’iyo enọ kpobi hi, rọ rọwo kugbe Itẹ 4:18. Rekọ ẹvẹ o rọ oghọghọ te re ma riẹ nọ Jihova, evaọ ẹruoke gbe edhere obọ riẹ, o ti gbe rovie eware idhere riẹ kpahe ẹjiroro riẹ! Ma rẹ hẹrẹ ọruẹrẹfihotọ Jihova bẹ hẹ, re ma rehọ ababọ areghẹ la ruọ aro Ọnọ Ọ rẹ Fere eware idhere via na. Ẹvẹ o rọ omosasọ te re ma riẹ nọ ehri nọ Jihova o bi ro ruiruo nẹnẹ na o be la ruọ aro riẹ hẹ! O vọ avọ ẹrọwọ gbe areghẹ.—Matiu 24:45; 1 Ahwo Kọrint 4:6.
Oware Didi nọ A Fere Via no A Rẹ Vuẹe!
8. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a ti rovie “eware ididi” na via?
8 Orọnikọ Jihova o rovie “eware ididi” riẹ kẹ Ileleikristi re a ko ae dhere he. A re ru ai vevẹ, rọwokugbe uzi nọ Jesu ọ rọ kẹ ilele riẹ kpobi—orọnikọ rọ kẹ isu-egagọ jọ ọvo ho: “Whai họ elo rọkẹ akpọ na, [ẹwho] nọ ọ rọ ehru ugbehru a sai si ei no ho. Ahwo a re tu ukpẹ a rehọ iẹe họ otọ ọkpọro gbe he, rekọ ehru ure adada, u ve lo kẹ ahwo kpobi nọ a rọ evaọ uwou na. Ere ru re elo rai o lo iraro ahwo, re a ruẹ iruo iwoma rai, a jiri Ọsẹ rai nọ ọ rọ obọ odhiwu.”—Matiu 5:14-16; 28:19, 20.
9. Eme u dhesẹ nọ Jesu o wo iroro enwene he, wọhọ epanọ otu jọ a rẹ ta?
9 Jesu o wo iroro enwene jọ fihọ eva ha nọ o ro ru ukoko ilele ototọ jọ re o le ẹjiroro idhere jọ. Evaọ obe na Early Christianity and Society, Robert M. Grant o kere kpahe uketha nọ Justin Martyr, ohwo nọ ọ jẹ tha ahwo uke evaọ ikpe-udhusoi avivẹ, ọ ta rọ thọ Ileleikristi ọsosuọ uke: “Otẹrọnọ Ileleikristi a jọ ahwo nọ e rẹ rọ ọwọsuọ nwene eware a jẹ hae dhere re a ruẹsi wo ute rai t’obọ.” Rekọ ẹvẹ Ileleikristi a rẹ rọ “jọ idhere” yọ evaọ okiọvo na a vẹ jọ wọhọ ‘ẹwho nọ ọ rọ ehru ugbehru’? A re si ukpẹ rai dhere no họ otọ ọkpọro vievie he! Fikiere egọmeti o re du dhozọ iruẹru rai hi. Okere ọnana ọ tẹ nyaharo dhesẹ ai wọhọ “ahwo nọ e mai fo rọ kẹ ọba na evaọ ẹwhaze udhedhẹ gbe ẹkpatiẹ.”
10. Fikieme Ileleikristi a gbẹ ko oma rai dhere he?
10 Jesu ọ gwọlọ nọ ilele riẹ a ko oma rai dhere wọhọ ẹko egagọ ididi hi. (Iruẹru 24:14; 28:22) Ma tẹ whaha ukpẹ mai nọ u re lo oyena o rẹ wha evadha se te Kristi gbe Ọsẹ riẹ, Ọnọ Ọ rẹ Fere eware idhere via na, yọ o rẹ wha evawere se omai hi.
11, 12. (a) Fikieme Jihova ọ jẹ gwọlọ nọ a re ru Egagọ-Ahwo-Ikristi via? (b) Ẹvẹ Jesu o ro fi emamọ oriruo h’otọ?
11 Jihova “ọ guọlọ nọ ohwo ọvo o whu hu, rekọ ahwo kpobi a zite ekurẹriẹ.” (2 Pita 3:9; Izikiẹl 18:23; 33:11; Iruẹru 17:30) Ehri erọvrẹ izieraha ahwo-akpọ nọ i kurẹriẹ họ ẹrọwọ nọ a re wo fihọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi, ọnọ ọ rehọ oma riẹ kẹ wọhọ ẹtanigbo ahwo kpobi—orọnikọ rọ kẹ oba ahwo jọ ọvo ho—re “kohwo kohwo nọ ọ rọwo riẹ o gbe vrẹ hẹ rekọ o [ve] wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Jọn 3:16) U wuzou nọ a fiobọhọ kẹ ahwo re a jẹ emamọ owọ nọ o rẹ whae ze nọ a je bruoziẹ rai wọhọ igodẹ, orọnikọ ewe he, evaọ etoke ẹdhoguo nọ ọ be tha na.—Matiu 25:31-46.
12 A rẹ ko Egagọ-Ahwo-Ikristi uzẹme dhere he; a re dhesẹ iẹe evaọ edhere nọ o jẹ lọhọ kpobi. Jesu omariẹ o fi emamọ oriruo h’otọ. Nọ ozerẹ okpehru na ọ nọe kpahe ilele gbe iwuhrẹ riẹ, ọ tẹ ta nọ: “Mẹ ta vevẹ kẹ akpọ no; kẹse kẹse me je wuhrẹ eva uwou-egagọ gbe eva uwou egagọ-ode gbe eria nọ ahwo Ju a re koko họ kpobi; mẹ lẹlẹ ru oware ovo ho.” (Jọn 18:19, 20) Nya lele uzi onana, kọ ono họ ohwo nọ ọ be dhozọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ko oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ a whowho via dhere? Ono o re yiwi si ‘usiavẹ eriariẹ’ nọ u re su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ no? Ere oruo u re ru ei jọ wọhọ eviẹwẹ egagọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na.—Luk 11:52; Jọn 17:3.
13. Fikieme ma jẹ ta usiuwoma evaọ uvẹ nọ ma wo kpobi?
13 Ajọ ohwo ọvo o rovie unu ta nọ mai wọhọ Isẹri Jihova a be ko ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ dhere he! Makọ a jẹ ovuẹ na rehọ hayo a se riẹ, ahwo a rẹ riẹ nọ a whowho i rie. (Wawo Izikiẹl 2:5; 33:33.) Fikiere joma gwọlọ uvẹ kpobi re ma ta ovuẹ uzẹme na kẹ ahwo kpobi, oria nọ ma jọ nyaku ai kpobi.
Oghọlọ Jẹhọ Agba Setan
14. Fikieme ma gbẹ ko oma mai dhere he evaọ egagọ mai?
14 Evaọ eria buobu ekwakwa usi e be rẹriẹ ova dhe Isẹri Jihova. Wọhọ oware nọ o via kẹ Ileleikristi ọsosuọ na, a re gu eme fihọ ai uzou a ve kele ai dhe ikoko egagọ ebi gbe erọ idhere. (Iruẹru 28:22) Kọ o sae jọ nọ usiuwoma nọ ma be jọ ẹgbede ta o be mae wha ọwọsuọ na ze na? O rẹ jọ oware ugheghẹ, yọ u re mukpahe ohrẹ Jesu, nọ ma tẹ be la ruọ avro nọ o fioka ha. (Itẹ 26:17; Matiu 10:16) Ghele, iruo usiuwoma ota Uvie na gbe obufihọ kẹ amọfa re a nwene izuazọ rai e rọ oware nọ a rẹ ko dhere he. O rẹ kẹ Jihova orro, kpare iẹe kpehru, u re si ẹjiroro bru ei je ro bru Uvie riẹ nọ a ro mu. Uyo evawere nọ a be kẹ uzẹme Ebaibol enẹna evaọ obọ Ovatha-Ọre Europe gbe abọ Africa jọ o rọ fiki ẹvi erovie nọ a be jọ obei ru kpahe ẹta usiuwoma na.
15, 16. (a) Eme evevẹ gbe efe ẹzi mai i bi rugba, kọ onana o rẹ wha uduama ze? (b) Fikieme Jihova ọ jẹ jẹ eghọlọ họ Setan agba?
15 O rọ uzẹme nọ evevẹ nọ Isẹri Jihova a be rọ ta usiuwoma rai, aparadase ẹzi nọ a be reawere riẹ, gbe ẹvi rai—te erọ efe gbe ẹgba ugbobọ—e rọ uvrẹvru hu. Nọ u te bi si ahwo udu-oruọzewọ ze, yọ ekwakwa enana i bi le ahwo ewọsuọ n’oma. (2 Ahwo Kọrint 2:14-17) Evaọ uzẹme, onana o sae bẹbẹ egbaẹmo Setan re a wọ ohọre bru ahwo Ọghẹnẹ ze.
16 Kọ onana u re bru omai udu? O rẹ jọ ere he nọ ma te roro kpahe aruọruẹ Jihova evaọ Izikiẹl uzou 38. Ọ ruẹaro nọ Gọg obọ Magọg, ọnọ a ro dhesẹ Setan Ẹdhọ na anwọ okenọ a ro gele iei ziọ otọakpọ nọ a rọ Uvie na mu no evaọ 1914, ọ te k’aro evaọ ẹhọre ahwo Ọghẹnẹ. (Eviavia 12:7-9) Jihova ọ ta kẹ Gọg nọ: “Ta nọ, ‘Mẹ rẹ te rọ suọ emewho ekakao nọ a bọ igbẹhẹ họ họ; ahwo nọ a rọ oria rai be ria dhedhẹ kpobi me re ti kpokpo ai, e nọ e bọ igbẹhẹ wariẹ ewho rai kpobi hi; no i wo itehru-ọzadhe hayo ethẹ-unuighẹ hẹ; a rẹte rehọ ogaga kua eware egbo-ẹmo gbe ekuakua rai rehọ; a vẹ te vẹruai le ai no ababọ ohrọ no eria nọ a rẹ ria na, ahwo kpobi nọ a no erẹwho efa ze avọ ithuru gbe ekuakua rai kpobi nọ e be ria eva udevie-akpọ na.’ ” (Izikiẹl 38:11, 12) Owọ avọ 4 u dhesẹ nọ ahwo Ọghẹnẹ a re du dhozọ ohọre onana ha, keme Jihova ọ wha riẹ ze. Rekọ eme jabọ Ọghẹnẹ ọ jẹ kuvẹ—ẹhẹ, makọ kpakpa—ohọre ze re a họre ahwo riẹ? Evaọ owọ avọ 23 ma se uyo Jihova: “Ere me re ti ro dhesẹ oruaro avọ irurẹ mẹ, erẹwho na kpobi a vẹ te rehọ aro rai vuhu omẹ. Kẹsena a vẹ te riẹ nọ mẹ họ [Jihova, NW ].”
17. Ẹvẹ ma re rri ohọre Gọg nọ o kẹlino na?
17 Fikiere, ukpenọ ohọre Gọg u mu omai ozọ, ahwo Jihova a bi rẹro orugba eruẹaruẹ Ebaibol ọnana. Ẹvẹ o rọ oware evawere te inọ ẹkwoma ẹghale ukoko riẹ nọ a rẹ ruẹ, Jihova ọ te jẹ eghọlọ họ agba Setan ọ vẹ rehọ iẹe gbe egbaẹmo riẹ siotọ evaọ ekie rai!—Izikiẹl 38:4.
O Mae Rro Enẹna Vi Epaọ Anwẹdẹ!
18. (a) Eme ahwo buobu a muhọ evuhumu no, kọ fikieme? (b) Ẹvẹ owọ nọ ahwo a be jẹ kpahe usiuwoma Uvie na o jẹ k’omai uduotahawọ?
18 Evaọ oke nana Isẹri Jihova a rovie eva gaga no evaọ ẹtavia eriwo Ebaibol rai, dede nọ ọwọsuọ buobu ọ riẹ. Evaọ ikpe buobu a vẹvẹ unu no kpahe enwoma ewawọ gbe ogbẹlọ imu, eyoma obọ nọ a re riorio nọ a tẹ be yọrọ ọmọ, abọ oyoma aruọzaha ọjaja nọ u w’abọ kpahe ọfariẹ-ogbe gbe ozighi, gbe enwoma azẹ nọ a re se fihọ oma. A tẹ jẹ riobọhọ epanọ ewuhrẹ uzuazọ-umurọ o thọ te. Ahwo buobu a be ta enẹna nọ, “Koyehọ Isẹri Jihova a ta thọ vẹre he.” Ma gbe rovie eva ziezi re ẹgbede na a riẹ kpahe eriwo mai hi, a jẹ hae t’enẹ hẹ. Yọ who rri uzẹme na vo ho inọ ẹkwoma oghẹrẹ eme itieye nọ a be ta, yọ a be gwọlọ jowọ re a ta inọ, “Setan, whẹ ọtọrue; Jihova họ ọnọ ọ ta gba.” Ẹvẹ onana o rọ uduotahawọ k’omai te re ma gbe lele oriruo Jesu, re ma ta uzẹme na evaọ ẹgbede!—Itẹ 27:11.
19, 20. (a) Didi ọtamuo ahwo Jihova a dhesẹ evaọ 1922, kọ eme enana i gbe w’iruo nẹnẹ? (b) Ẹvẹ ma re rri “eware ididi” Jihova?
19 U kri no nọ ahwo Jihova a rọ riẹ nọ onana yọ owha-iruo rai. Evaọ okokohọ ubrotọ obọdẹ jọ evaọ 1922, J. F. Rutherford, ọnọ ọ jọ ohwo-agbara Watch Tower Society evaọ okioye, ọ tẹ jaja ogbotu riẹ oma ta nọ: “Wha roro, wha jaja aro vi, wha jọ whakawhaka, wha jọ ududu. Wha jọ isẹri ẹrọwọ gbe erọ uzẹme Olori na. Wha nya ruọ ohọre na bẹsenọ abọ Babilọn kpobi ọ rẹ raha no. Wha whowho ovuẹ na thabọ jẹ kẹre. Akpọ na a rẹ riẹ nọ Jihova họ Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi họ Ovie ivie gbe Olori ilori. Ọnana họ ẹdẹ edẹ na. Rri, Ovie na o muhọ esuo no! Whai họ ahwo-ẹro riẹ. Fikiere wha whowho, wha whowho, wha whowho, Ovie na avọ uvie riẹ.”
20 Otẹrọnọ eme enana i wuzou te ere evaọ 1922, ẹvẹ e mai wuzou te enẹna nọ ikpe 75 e ruemu no na, nọ ẹfere via Kristi wọhọ Oguẹdhọ gbe Ọkioja na ọ kẹlino na! Ovuẹ Uvie Jihova nọ a ro mu no na gbe orọ aparadase ẹzi nọ ahwo Ọghẹnẹ a be reawere rai o rọ “eware ididi” nọ i gbunu vi eware nọ a rẹ ko dhere. Wọhọ epanọ Jesu omariẹ ọ ta vevẹ, ilele riẹ, avọ obufihọ ẹzi ọfuafo na, a rẹ jọ isẹri hrọ makọ “rite ọnyaba akpọ na” kpahe ọkwa riẹ evaọ ẹjiroro ebẹdẹ Jihova. (Iruẹru 1:8; Ahwo Ẹfẹsọs 3:8-12) Evaọ uzẹme, wọhọ idibo Jihova, Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ fere eware ididi via, ma re yiwi ko eware enana dhere vievie he!
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
◻ Eme họ “eware ididi” na?
◻ Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a re whowho iei?
◻ Eme o wha ohọre Gọg ze mukpahe ahwo Jihova, kọ ẹvẹ ma re rri onana?
◻ Eme o rẹ jọ ọtamuo omomọvo mai inọ ma re ru?
[Box on page 28]
“Eware Ididi” Nọ A Rovie Ẹmẹrera
◻ Nọ 4026 B.C.E. o vrẹ no: Ọghẹnẹ ọ tẹ yeyaa nọ ọ te rehọ Ubi jọ ze nọ o te raha Setan.—Emuhọ 3:15
◻ 1943 B.C.E.: A rehọ ọvọ Abraham mu, yeyaa nọ Ubi na o ti no oma Abraham ze.—Emuhọ 12:1-7
◻ 1918 B.C.E.: Eyẹ Aiziki wọhọ ọreuku ọvọ na.—Emuhọ 17:19; 21:1-5
◻ c. 1761 B.C.E.: Jihova ọ k’imuẹro nọ Ubi na o ti no ẹkwoma ọmọ Aiziki ze, Jekọp.—Emuhọ 28:10-15
◻ 1711 B.C.E.: Jekọp ọ fodẹ nọ Ubi na o ti no oma Juda ọmọzae riẹ ze.—Emuhọ 49:10
◻ 1070-1038 B.C.E.: Devidi Ovie na o wuhrẹ nọ Ubi na ọ te jọ ọmọ uyẹ riẹ gbe nọ o ti su wọhọ Ovie bẹdẹ bẹdẹ.—2 Samuẹle 7:13-16; Olezi 89:35, 36
◻ 29-33 C.E.: A vuhu Jesu wọhọ Ubi na, Mesaya, oguẹdhọ obaro, gbe Ovie nọ a Ha.—Jọn 1:17; 4:25, 26; Iruẹru 10:42, 43; 2 Ahwo Kọrint 1:20; 1 Timoti 3:16
◻ Jesu ọ ta nọ o ti wo ibe isu gbe iguẹdhọ, inọ Uvie obọ odhiwu na o ti wo ahwo jọ evaọ otọakpọ, jegbe nọ ilele riẹ kpobi a rẹ jọ iwhowho Uvie.—Matiu 5:3-5; 6:10; 28:19, 20; Luk 10:1-9; 12:32; 22:29, 30; Jọn 10:16; 14:2, 3
◻ Jesu ọ ta nọ a te rehọ Uvie na mu evaọ ugogo ezi jọ, wọhọ epanọ eviavia akpọ i bi dhesẹ na.—Matiu 24:3-22; Luk 21:24
◻ 36 C.E.: Pita o wuhrẹ nọ ahwo nọ e rọ ahwo Ju hu a te jọ ereuku Uvie na re.—Iruẹru 10:30-48
◻ 55 C.E.: Pọl ọ ta nọ ereuku Uvie na a te kpare ai kpohọ uzuazọ seba-ewhuo gbe ababọ egbogbo evaọ etoke ọzino Kristi.—1 Ahwo Kọrint 15:51-54
◻ 96 C.E.: Jesu, ọnọ o mu ilele riẹ nọ a kẹ ẹzi họ esuo no, o dhesẹ nọ unu rai kpobi o rẹ te jọ 144,000.—Ahwo Ẹfẹsọs 5:32; Ahwo Kọlọsi 1:13-20; Eviavia 1:1; 14:1-3
◻ 1879 C.E.: Zion’s Watch Tower o riobọ kpohọ 1914 wọhọ ukpe obọdẹ evaọ erugba “eware ididi” Ọghẹnẹ
◻ 1925 C.E.: Uwou-Eroro Na o ta nọ a yẹ Uvie na evaọ 1914; a re whowho “eware ididi” Uvie na hrọ.—Eviavia 12:1-5, 10, 17
[Pictures on page 27]
Wọhọ Osu rai, Jesu, Isẹri Jihova a bi whowho Uvie Jihova evaọ ẹgbede