Kọ Whọ Riẹ?

Eva Ahwo Ẹfẹsọs 2:11-15, kọ ugbẹhẹ dẹe Pọl ukọ na ọ jẹ ta kpahe okenọ ọ ta nọ ugbẹhẹ jọ o hẹriẹ ahwo Ju no ahwo egedhọ?

Nọ o kere ileta yena se ahwo obọ Ẹfẹsọs, Pọl ukọ na o je dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ ahwo Izrẹl gbe “erara.” Ọ ta nọ “ugbẹhẹ-udevie” o jọ nọ u fi “omaohẹriẹ” họ ẹko ahwo ivẹ na. (Ahwo Ẹfẹsọs 2:11-15) Pọl ọ jẹ ta kpahe “uzi ujaje” nọ a rọ ẹkwoma Mosis kẹ na, rekọ ẹsejọhọ ẹme na “ugbẹhẹ-udevie” o kareghẹhọ ahwo Ẹfẹsọs nọ o kere ileta na se utho jọ nọ o ginẹ jariẹ oke yena.

Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ekele oke mai na, etẹmpol Jihova nọ o jọ obọ Jerusalẹm u wo egwa jọ nọ a re mu rueva ha. Ohwo kpobi ọ sae rueva ọgwa erara nọ ọ jọ otafe, rekọ ahwo Ju gbe ahwo nọ a kurẹriẹ ruọ egagọ ahwo Ju ọvo a jẹ hae ruọ egwa obeva etẹmpol na. Utho ulogbo jọ nọ a ta nọ u kpehru te irula ene nọ a jẹ hai se Soreg o jariẹ nọ o hẹriẹ ọgwa obeva na no ọgwa ọsosuọ nọ ahwo kpobi a rẹ sae rueva na. Wọhọ epanọ Flavius Josephus, ogbiku ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ ọ jọ ohwo Ju ọ ta, a rehọ ẹvẹrẹ Griki gbe Latin kere eme fihọ utho nana be rọ vẹvẹ ahwo nọ a rrọ ahwo Ju hu unu inọ a nya vrẹ oria utho na vievie he, re a siọ oria ofuafo na ba ẹruọ.

Ahwo oke mai na a duku oka unuovẹvẹ oyena jọ nọ a rọ ẹvẹrẹ Griki kere. A kere fihọ iẹe nọ: “Ajọ ọrara ọvuọvo ọ nya vrẹ uwhru avọ ogba nọ a di wariẹ aruẹri na họ họ. Ohwo kpobi nọ ọ nya vrẹ umuo uwhru na nọ a kru, a ti kpei.”

O rrọ vevẹ inọ ugbẹhẹ nọ Pọl ọ fodẹ na onọ a riẹ wọhọ Soreg na, u dikihẹ kẹ ọvọ Uzi Mosis na, onọ o hẹriẹ ahwo Ju no erara notọ avọ otọ ze. Uwhu Jesu u si ọvọ Uzi na no otọ rọ ere “kporo ugbẹhẹ-udevie omaohẹriẹ na no.”

Eme ọ soriẹ nọ a be hae rọ fodẹ erua 12 Izrẹl ẹsikpobi kpakiyọ erua 13 Izrẹl o wo?

Erua Izrẹl i no oma emezae Jekọp ze, ọnọ a nwene odẹ riẹ kpohọ Izrẹl uwhremu na. Jekọp o yẹ emezae 12—Rubẹn, Simiọn, Livai, Juda, Dan, Naftalai, Gad, Asha, Isaka, Zẹbulọn, Josẹf, gbe Bẹnjamin. (Emuhọ 29:32–30:24; 35:16-18) U te no Josẹf no, a rehọ edẹ emọ ikpegbọvo nọ i kiọkọ se erua ikpegbọvo. Rekọ a rehọ edẹ emezae ivẹ Josẹf nọ a re se Ifremu gbe Manasẹ ro se erua ivẹ, a tẹ jọ usu esẹ-orua Izrẹl. Onana u ru nọ erua Izrẹl e rọ jọ 13. O tẹ rrọ ere, eme ọ soriẹ nọ Ebaibol e be hae rọ fodẹ 12 nọ o tẹ be ta ẹme kpahe erua Izrẹl?

A jọ udevie emọ Izrẹl salọ ezae orua Livai kẹ iruo uwou-udhu Jihova, jẹ rọkẹ iruo evaọ etẹmpol na uwhremu na. Fikiere, a te si ai no usu erua nọ i re kpohọ ẹmo-ofio. Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ: “Ajokpa orua Livai ọvo who re kele he, who re kele edẹ rai kugbe ahwo Izrẹl he; Rekọ rehọ emọ Livai ro mu re a sẹro uwou-udhu-egagọ isẹri-ise na, gbe eware kpobi nọ e riẹ eva.”—Ikelakele 1:49, 50.

A ghale uvumọ ẹkwotọ kẹ ahwo Livai evaọ Ẹkwotọ Eyaa na gbe he wọhọ orọ obọrai. Ukpoye, a jọ eria sa-sa evaọ ẹkwotọ Izrẹl soso kẹ ae ewho 48.—Ikelakele 18:20-24; Joshua 21:41.

Eware ivẹ nana i ru nọ a gbe ro kele orua Livae kugbe he nọ a tẹ be fodẹ erua Izrẹl. Oye o soriẹ nọ a be hae rọ ta ẹme te ai wọhọ erua 12.—Ikelakele 1:1-15.

[Ọnọ o wo uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]

Archaeological Museum of Istanbul