Idibo Jihova A Wo Uvi Ẹruore
“Ibi Jekọp nọ i kiọkọ e rẹ te jọ udevie ahwo buobu wọhọ ewhrọwhrọ nọ i no obọ ỌNOWO na ze, . . . nọ [e rẹ rọ ẹro so] ahwo ho.”—MAEKA 5:7.
1. Ẹvẹ Izrẹl abọ-ẹzi ọ rọ rrọ ehri omosasọ?
JIHOVA họ Ọnọ ọ ma oso gbe ewhrọwhrọ. Re a fi ẹruore họ ohwo-akpọ kẹ ewhrọwhrọ hayo oso yọ oke oraha kufiẹ gheghe. Enẹ Maeka ọruẹaro na o kere: “Ibi Jekọp nọ i kiọkọ e rẹ te jọ udevie ahwo buobu wọhọ ewhrọwhrọ nọ i no obọ ỌNOWO na ze, wọhọ oso nọ o yoyo ku ehru ẹbe, nọ ọ rẹ [rọ ẹro so] ahwo ho, hayo nọ ọ rẹ hẹrẹ emọ-ahwo gbe he.” (Maeka 5:7) Amono họ “ibi Jekọp nọ i kiọkọ” nẹnẹ? Ae họ emọ Izrẹl abọ-ẹzi na, okiọkotọ ọrọ ‘Izrẹl Ọghẹnẹ.’ (Ahwo Galesha 6:16) Rọ kẹ “ahwo buobu” evaọ otọakpọ na, a wọhọ “ewhrọwhrọ nọ i no obọ ỌNOWO na ze” gbe “oso nọ o yoyo ku ehru ẹbe.” Ẹhẹ, Ileleikristi nọ a wholo nẹnẹ yọ oghale nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze kẹ ahwo. Wọhọ iwhowho Uvie, Jihova ọ be rehọ ai ruiruo rọ kẹ ahwo ovuẹ riẹ orọ uvi ẹruore.
2. Fikieme ma je wo uvi ẹruore dede nọ ma be rria akpọ ukpokpoma?
2 U re gb’omai unu hu inọ akpọ nana ọ kare uvi ẹruore. Okpokpoho esuo, ogbekuo uruemu, ethube, ekọ nọ e dọmu hu, ozighi ọkparesuọ, ẹmo—ma re rẹro eware itieye na evaọ akpọ nọ Setan Ẹdhọ na o bi su. (1 Jọn 5:19) Ozọ oware nọ obaro na o te wha ze u bi mu ibuobu. Dede na, wọhọ egegagọ Jihova, ozọ u bi mu omai hi, keme ma wo uvi ẹruore kẹ obaro na. O rrọ uvi ẹruore keme u no Ẹme Ọghẹnẹ ze. Ma fi eva họ Jihova gbe Ẹme riẹ keme ẹme nọ ọ ta o re rugba ẹsikpobi.
3. (a) Fikieme Jihova ọ te rọ kẹ Izrẹl gbe Juda uye? (b) Fikieme eme ọ Maeka i je kie kpahe inẹnẹ?
3 Eruẹaruẹ Maeka nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ẹgba na, e rẹ b’omai ga nya evaọ odẹ Jihova jẹ k’omai otọhotọ rọkẹ uvi ẹruore. Evaọ ikpe-udhusoi avọ eree B.C.E., nọ Maeka ọ rọ ruẹaro, yọ ahwo ọvọ Ọghẹnẹ a ghale oma fihọ erẹwho ivẹ no—Izrẹl gbe Juda—yọ erẹwho ivẹ na i je rri ọvọ Ọghẹnẹ vo. Fiki onana, ogbekuo uruemu, ẹsiọ ẹrọwọ, gbe ilale efe e jariẹ. Fikiere, Jihova ọ tẹ vẹvẹ unu nnọ ọ te kẹ ae uye. Uzẹme, ahwo nọ a jẹ rria evaọ etoke Maeka ae a kpọ unuovẹvẹ Ọghẹnẹ bru. Rekọ uyero edẹ mai na u tho orọ oke Maeka te epanọ eme riẹ i ro kie kpahe inẹnẹ re. Ma te ruẹ onana vevẹ nọ ma be te kiẹ eme jọ riwi no izou ihrẹ erọ obe Maeka ze na.
Oware nọ Ọdhẹwariẹ Obe Nana U Dhesẹ Via
4. Didi ovuẹ Maeka uzou 1 rite 3 o kẹ?
4 Joma dhẹ obe Maeka riwi n’oka duoka. Evaọ uzou 1, Jihova ọ fere ọkparesuọ Izrẹl gbe Juda via. Fiki ọkparesuọ rai, a te raha Izrẹl yọ uye Juda o te tubẹ kẹre te inuẹthẹ Jerusalẹm. Uzou avọ 2 u dhesẹ nnọ edafe gbe egba a bi kienyẹ eyẹlẹ gbe iwhrori na. Dede na Ọghẹnẹ ọ yaa eyaa jọ. A ti koko ahwo Ọghẹnẹ họ evaọ okugbe. Uzou avọ 3 o n’iyẹrẹ ewhowho Jihova mukpahe isu orẹwho na gbe eruẹaro ọjẹfiẹ na. Isu na e be vẹ ẹdhọ tu, eruẹaro na e be ruẹaro erue. Ghele onana, ẹzi ọfuafo ọ kẹ Maeka ẹgba re o woro ẹdhoguo Jihova nọ ọ be tha na.
5. Didi eme e rrọ Maeka uzou avọ 4 gbe 5?
5 Uzou avọ 4 o ruẹaro nnọ evaọ abọ urere edẹ na, erẹwho kpobi e rẹ te nyaze ugbehru ukpehru uwou Jihova re o wuhrẹ ai. Taure oyena u te ti te, Babilọn o ti mu Juda kpohọ igbo, rekọ Jihova o ti siwi ai. Uzou avọ 5 u dhesẹ nnọ a ti yẹ Mesaya na evaọ Bẹtlẹhẹm ọrọ Juda. O ti su ahwo riẹ jẹ thọ ae no obọ erẹwho okienyẹ.
6, 7. Didi eme a rọ lahwe evaọ uzou avọ 6 gbe 7 ọrọ eruẹaruẹ Maeka?
6 Maeka uzou avọ 6 u dhesẹ eme nọ Jihova o lele ba ahwo riẹ evaọ ẹdhoguo. Eme o ru nọ o be lẹliẹ ahwo na veghe uzou? Uvumọ oware he. Uzẹme na họ, itee riẹ e lọhọ ekoko. Ọ gwọlọ nọ egegagọ riẹ a dhesẹ uvi-ẹdhoguo jẹ jọ wowou jẹ riẹ ọnyaba rai nọ a bi lele iei nya na. Ukpenọ a ru ere, Izrẹl avọ Juda a be kpareso yọ a te ruẹ uye riẹ.
7 Evaọ uzou urere eruẹaruẹ riẹ, Maeka o brukpe emuemu ahwo oke riẹ. Rekọ oyena o lẹliẹ udu whrehe iei hi, keme ọ gba riẹ mu nnọ ọ rẹ “hẹrẹ” Jihova. (Maeka 7:7) Obe na u kuhọ avọ eme udufihọ inọ Jihova ọ te reohrọ ahwo riẹ. Ikuigbe i dhesẹ nnọ ẹruore nana o rugba. Evaọ 537 B.C.E., okenọ ọwhọkuo nọ Jihova ọ kẹ ahwo riẹ o kuhọ no, ọ tẹ rọ ohrọ zihe okiọkotọ rai ziọ ẹkwotọ rai.
8. Ẹvẹ whọ sae rehọ umutho eme jọ dhesẹ eme obe Maeka na?
8 Ẹvẹ ovuẹ nọ Jihova ọ rọ ẹkwoma Maeka dhesẹ via na u woma te! Obe nana nọ a rọ ẹgba ẹzi kere na o kẹ iriruo unuovẹvẹ erọ epanọ Ọghẹnẹ o re yeri kugbe enọ e ta nnọ a be gọe rekiyọ a kare ẹrọwọ. O ruẹaro kpahe eware nọ e be via nẹnẹ. Yọ o kẹ ohrẹ Ọghẹnẹ kpahe uruemu nọ ma re dhesẹ evaọ oke obẹbẹ nana re ma sai ru ẹruore mai ga.
Olori Osu na Jihova Ọ t’Ẹme
9. Wọhọ epanọ Maeka 1:2 o ta, eme Jihova o bi ti ru?
9 Enẹna, j’oma kiẹ obe Maeka na kodo viere. Eva Maeka 1:2, ma se nọ: “Gaviezọ, whai ahwo kpobi, gaviezọ, O akpọ, te enọ e riẹ eva kpobi; re ỌGHẸNẸ Ọnowo na ọ jọ isẹi kẹ owhai, ỌNOWO na no eva tẹmpol ẹri riẹ ze.” Otẹrọnọ whọ jẹ rria evaọ oke Maeka, ababọ avro eme eyena e hai du obọ te iroro ra. Evaọ uzẹme, i du obọ te iroro ra keme Jihova ọ be t’ẹme no etẹmpol ẹri riẹ ze yọ orọnikọ Izrẹl gbe Juda ọvo ọ be kpọ eme na bru hu rekọ ahwo evaọ oria kpobi. Evaọ edẹ Maeka, ahwo na a kiuke ku Olori Osu na Jihova lehie hrọ no. Oyena u ti nwene kẹle. Jihova ọ gba riẹ mu no re ọ j’owọ.
10. Fikieme eme ọ Maeka 1:2 i ro w’uzou k’omai?
10 Epọvo na o rrọ evaọ edẹ mai na re. Eviavia 14:18-20 u dhesẹ nọ Jihova ọ be wariẹ t’ẹme no etẹmpol ẹri riẹ ze. Kẹle na, ọ te j’owọ, eware ilogbo e rẹ te wariẹ nuhu ahwo-akpọ. Oke nana, a ti gbolo ‘evaene omuomu otọakpọ na soso’ fihọ umi-udi ulogbo orọ ofu Jihova, a vẹ te raha uyerakpọ Setan no riẹriẹriẹ.
11. Didi oware eme ọ Maeka 1:3, 4 i dhesẹ?
11 Gaviezọ kẹ oware nọ Jihova o bi ti ru. Maeka 1:3, 4 o ta nọ: “Ri, ỌNOWO na o bi no oria riẹ tha, ọ vẹ te ze otọ ti thihọ eria ikpehru akpọ na. Igbehru na e rẹ te gwọ eva otọ riẹ iko kpobi e rẹ te ghra wọhọ eko nọ a fihọ erae, wọhọ ame nọ a ku fihọ oria nọ u kuwhrẹrẹ.” Kọ Jihova o ti no oria ẹria obehru riẹ ze ti thihi igbehru gbe otọ-opraprara Ẹkwotọ Eyaa na? Ijo. U du gwọlọ nọ o re n’ehru ze he. Ọ te rẹriẹ ovao riẹ dhe otọakpọ na ọvo re oreva riẹ u rugba. Ofariẹ, orọnikọ otọ na ha rekọ ahwo họ enọ e te ruẹ uye eware nọ a dhesẹ na. Okenọ Jihova ọ tẹ j’owọ, ọraha o ti te enọ e kare ẹrọwọ na—epaọ ẹsenọ igbehru na e ghra no wọhọ olulu gbe epaọ ẹsenọ otọ nọ u nuhu o rẹ bẹre abava na.
12, 13. Rọwo kugbe 2 Pita 3:10-12, eme o ru ẹruore mai muẹro?
12 Eme eruẹaruẹ erọ Maeka 1:3, 4 na e sae kareghẹhọ owhẹ eruẹaruẹ efa jọ nọ a kẹ ẹgba, enọ e ta kpahe eware ọraha nọ e te via evaọ otọakpọ na. Wọhọ epanọ o rrọ 2 Pita 3:10, Pita ukọ na o kere nọ: “Ẹdẹ Ọnowo ọ rẹ te tha wọhọ oji, kẹsena ihru e vẹte vrẹ avọ edo ologbo, erae e vẹte raha ekwakwa akpọ na, akpọ na gbe eware nọ e riẹ kpobi e vẹte to uno.” Nwane wọhọ eruẹaruẹ Maeka na, eme ọ Pita na i kie kpahe uzedhe ọ idhiwu gbe otọakpọ na ha. Eme na e ta kpahe uye ulogbo nọ u bi bru uyerakpọ omuomu nana ze.
13 Ghelọ okpẹtu ọyena nọ ọ be tha na, wọhọ Maeka, Ileleikristi e rẹ sai wo udufihọ kpahe obaro na. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma elele ohrẹ nọ o rrọ awọ nọ i lele i rie evaọ ileta Pita na. Ukọ na ọ ta nọ: “Didi oghẹrẹ ahwo wha [rẹ] jọ eva uzuazọ ẹfuọ gbe orọ Ọghẹnẹ, nọ owha be hẹrẹ je bi rẹro ẹtha ẹdẹ Ọghẹnẹ vẹrẹ vẹrẹ” na! (2 Pita 3:11, 12) Ẹruore mai kẹ obaro na o ti muẹro otẹrọnọ ma wo udu ẹmeoyo jẹ ruẹ nọ uruemu mai o rrọ fuafo ma tẹ jẹ rehọ iruẹru omarọkẹ Ọghẹnẹ vọ uzuazọ mai. Re ẹruore mai o muẹro, ma rẹ jẹ kareghẹhọ nnọ ẹdẹ Jihova ọ te ghinẹ nyaze.
14. Fikieme Izrẹl gbe Juda a ro fo kẹ uye?
14 Jihova ọ fodẹ oware nọ ahwo riẹ evaọ oke anwae a ro fo kẹ uye. Maeka 1:5 o ta nọ: “Enana kpobi rọ kẹ umuomu Jekọp gbe izieraha uwou Izrẹl. Eme họ umuomu Jekọp? O gbẹrọnọ Sameria? Keme họ izieraha uwou Juda? O gbẹrọnọ Jerusalẹm?” Fiki Jihova jabọ Izrẹl gbe Juda a rọ rrọ uzuazọ. Ghele na, a wọso iẹe no, yọ ọwọsuọ rai ọ nyate ikpewho rai, Sameria gbe Jerusalẹm no.
Iruemu Imuemu E v’Otọ
15, 16. Iruemu iyoma vẹ ahwo oke Maeka a je ru?
15 A dhesẹ oriruo jọ ọrọ emuemu enọ e jẹ rria etoke Maeka na vevẹ eva Maeka 2:1, 2: “Uye u re te enọ i bi ru umuomu je ru eyoma eva ehwa rai! Nọ oke u bi rie yọ a bi ru ei, fiki epanọ ogaga o rọ obọ rai. A rẹ gwọlọ etọ, a vẹ rehọ ogaga rehọ ae; jegbe iwou a vẹ rehọ ae vrẹ; a re kienyẹ ohwo avọ uwou riẹ, jegbe ohwo avọ eware ukuoriọ riẹ.”
16 Ahwo uvou-uthei a kiẹzẹ kparo fihọ evaọ aso be gbẹgwae epanọ a re ro gboro idhu gbe iwou erivẹ rai. Evaọ ohiohiẹ, a vẹ họrọ nyai ru iroro rai na gba. A tẹ kareghẹhọ ọvọ Jihova a re ru eware iyoma eyena ha. Uzi Mosis u wo ọruẹrẹfihotọ nọ a rẹ rọ thọ iyogbere. Evaọ otọ uzi na, uvumọ uviuwou u re si obọ no ukuoriọ riẹ bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Rekọ, ahwo uvou-uthei na a daezọ oyena ha. A kiemu ku eme ọ Iruo-Izerẹ 19:18, onọ o ta nọ: “Who re you ọrivẹ ra epanọ who you oma ra.”
17. Eme ọ rẹ sae via evaọ okenọ ahwo nọ a ta nnọ a be gọ Ọghẹnẹ a tẹ rehọ eware iwo karo evaọ uzuazọ?
17 Onana u dhesẹ oware nọ o rẹ sae via evaọ okenọ ahwo nọ a ta nọ a be gọ Ọghẹnẹ a te ku itee abọ-ẹzi rai fiẹ jẹ be kake gwọlọ eware iwo. Pọl ọ vẹvẹ Ileleikristi ọ edẹ riẹ unu nnọ: “Ahwo nọ a re siuru efe a re kie ruọ ẹdawọ, je kie ẹta, je kie ruọ urusio eware igheghẹ avọ oma-onwa buobu nọ i re suẹ ahwo ruọ ekie gbe ẹraha.” (1 Timoti 6:9) Okenọ ohwo o te ru ilale igho fihọ oware ọsosuọ evaọ uzuazọ, a rẹ sae rehọ iẹe nọ ẹdhọ ọ be gọ na—Efe. Ẹdhọ ọrue ọyena o fi uvumọ ẹruore họ obaro kẹ ahwo ho.—Matiu 6:24.
18. Eme ọ te via kẹ enọ i je le efe evaọ edẹ Maeka?
18 Uye o bẹ ibuobu evaọ edẹ Maeka re a te ti wuhrẹ nnọ ẹrorọsuọ ekwakwa iwo yọ oware ufofe. Wọhọ epanọ Maeka 2:4 o ta, Jihova ọ ta nọ: “Eva ẹdẹ ọyena a rẹ te rehọ owhẹ suọile ẹkoko, a vẹ te viẹ avọ uweli ulogbo, ta nọ, ‘Ma raha re no, ọ rẹriẹ ẹkẹ nọ o te ahwo mẹ; epanọ o ro si ei no omẹ obọ! Ọ ghale etọ mai họ udevie enọ i mu omai.’ ” Ẹhẹ, ahwo yena nọ a bi tho iwou gbe etọ amọfa na a ti ku ukuoriọ uviuwou rai fiẹ. A ti mu ai kpohọ ẹkwotọ amọfa, ekwakwa rai i ve zihe ruọ erọ ‘enọ i mu rai,’ hayo ahwo erẹwho na. Ẹruore obaro akpọriọ kpobi ọ rẹ te raha.
19, 20. Eme ọ via kẹ ahwo Ju nọ a fi eva họ Jihova?
19 Dede na, ẹruore enọ i fi eva họ Jihova ọ te jọ ovrẹvru hu. Jihova o bi koko ọvọ nọ ọ re kugbe Abraham gbe Devidi, yọ ọ be riohrọ enọ e wọhọ Maeka, nọ i you rie jẹ be vioja ekie nọ ahwo ẹwho rai a kie no egagọ Ọghẹnẹ. Fiki ahwo okiẹrẹe na, Ọghẹnẹ o ti zihe ai ze evaọ ẹruoke riẹ.
20 Oyena o via evaọ 537 B.C.E., nọ Babilọn o kie no nọ okiọkotọ ahwo Ju a ro zihe kpohọ ẹwho rai. Eva oke oyena, eme ọ Maeka 2:12 i te wo orugba ọsosuọ riẹ. Jihova ọ ta nọ: “O Jekọp me re ti ghine koko owhai kpobi họ, me re ti koko Izrẹl nọ i kiọkọ họ; me re ti koko ai kpobi họ wọhọ igodẹ nọ e rọ uthuru ọvo, wọhọ uthuru nọ o rọ oria emu ọriọ, ogbotu ahwo nọ a bi do edo.” Uyoyou nọ Jihova o wo o rro yọ! Nọ ọ whọku ahwo riẹ no, ọ tẹ kuvẹ kẹ okiọkotọ re a zihe ze te gọe evaọ ẹkwotọ nọ ọ rọ kẹ esẹ rai.
Ithatho Ilogbo Evaọ Edẹ Mai Na
21. Ẹvẹ iyero inẹnẹ i ro tho erọ edẹ Maeka?
21 Nọ ma t’ẹme kpahe izou ivẹ ọsosuọ Maeka no na, kọ epanọ oke mai na u tho oke riẹ te u gbe gb’owhẹ unu? Wọhọ epanọ o jọ evaọ oke Maeka, ahwo buobu nẹnẹ a bi se oma rai eg’Ọghẹnẹ. Ghele na, wọhọ Juda gbe Izrẹl, a ghale abọ je tube fi ohwohwo ẹmo no. Edafe buobu evaọ Kristẹndọm a kienyẹ iyogbere na no. Isu egagọ buobu e be kuvẹ kẹ iruemu nọ Ebaibol na i brukpe dẹẹ. Agbẹta nọ Kristẹndọm o ti ro te oba kẹle na, kugbe abọ nọ o kiọkọ ọrọ ‘Babilọn ologbo,’ uvie-ulogbo egagọ erue akpọ soso na! (Eviavia 18:1-5) Ghele na, nya lele oriruo oke Maeka, Jihova o wo idibo ẹrọwọ nọ e gbẹ rrọ otọakpọ na.
22. Itu ahwo ivẹ vẹ i fi ẹruore rai họ Uvie Ọghẹnẹ no?
22 Evaọ 1919, Ileleikristi ẹrọwọ nọ a wholo na a te si oma rai kpobi no Kristẹndọm, a tẹ wọ re a whowho emamọ usi Uvie na kẹ erẹwho na kpobi. (Matiu 24:14) Evaọ emuhọ, a gwọlọ erọ Izrẹl abọ-ẹzi nọ i kiọkọ via. Kẹsena, a te mu “igodẹ efa” na họ ekokohọ, itu ahwo ivẹ na i te zihe ruọ “uthuru ọvo, othuru igodẹ ọvo.” (Jọn 10:16) Dede nọ enẹna a be gọ Ọghẹnẹ evaọ ekwotọ 234, egegagọ ẹrọwọ Jihova nana kpobi a ghinẹ rrọ “okugbe.” Yọ obọnana, uwou igodẹ na o vọ avọ “ogbotu ahwo nọ a bi do edo,” onọ u kugbe eyae avọ emọ. Orọnikọ uyerakpọ nana a fi ẹruore rai họ họ, rekọ evaọ Uvie Ọghẹnẹ, onọ u ti su kpohọ aparadase otọakpọ kẹle na.
23. Fikieme u je mu owhẹ ẹro nnọ ẹruore ra o muẹro?
23 Kpahe egegagọ ẹrọwọ erọ Jihova, owọ urere orọ Maeka uzou avọ 2 o ta nọ: “Ovie rai ọ rẹ te karo kẹ ae. ỌNOWO na ọ te jọ ọnọ o wo uzou rai.” Kọ whọ be ruẹ oma ra evaọ uje obokparọ oyena, bi lele Ovie ra, Jesu Kristi, avọ Jihova nọ ọ rrọ obaro rai? Otẹrọ ere, o rẹ sai mu owhẹ ẹro nnọ who ti wo obokparọ gbe nnọ ẹruore ra o muẹro. Onana u ti dhesẹ oma via viere nọ ma be te ta haro kpahe eruẹaruẹ Maeka na.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Fikieme Jihova ọ rọ j’owọ mukpahe Juda gbe Izrẹl evaọ edẹ Maeka?
• Eme ọ rẹ sae via evaọ okenọ ahwo nọ a ta nọ a be gọ Ọghẹnẹ a te fi isiuru efe họ aro evaọ uzuazọ?
• Nọ ma t’ẹme kpahe Maeka uzou 1 gbe 2 no na, fikieme u je mu owhẹ ẹro nnọ ẹruore ra o muẹro?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 3]
Eruẹaruẹ Maeka e rẹ sae bọ omai ga evaọ abọ-ẹzi
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 4]
Wọhọ okiọkotọ ahwo Ju evaọ 537 B.C.E., emọ Izrẹl abọ-ẹzi avọ egbẹnyusu rai a be wha egagọ uzẹme haro