“Me ti Ru Ai Fihọ Orẹwho Ovo”

1, 2. (a) Eme ọ rẹ sai ru ozọ mu ahwo nọ a rrọ igbo na? (b) Fikieme oware nọ a ti yo na o rọ rrọ oware nọ a rẹro riẹ hẹ? (c) Enọ vẹ ma te ta kpahe?

IZIKIẸL ọ rọ ẹkwoma idhesẹvia sa-sa nọ o ru vuẹ ahwo Ju nọ a jọ igbo Babilọn na eware nọ e te via evaọ obaro wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ riẹ. Eruẹaruẹ ọsosuọ nọ Izikiẹl o ru odhesẹvia riẹ e ta kpahe ẹdhoguo, orọ avivẹ epọvo na, orọ avesa jẹ ruọ ere re, yọ ere efa nọ i lele i rie e jọ re. (Izik. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Eruẹaruẹ nọ o ru idhesẹvia rai na kpobi e ta kpahe ẹdhoguo obrukpe nọ o bi bru ahwo Ju na ze.

² Nọ o rrọ ere na, dai roro epanọ ozọ u mu ahwo nọ a rrọ igbo na te nọ Izikiẹl o dikihẹ aro rai re o ru odhesẹvia eruẹaruẹ efa. Ababọ avro, a je roro nọ: ‘Ovuẹ okpẹtu vẹ ma bi ti je yo na?’ Rekọ ẹme nọ a rẹro riẹ hẹ a bi ti yo na. Eruẹaruẹ nọ Izikiẹl o bi ti ru odhesẹvia riẹ na u wo ohẹriẹ no edekọ na gaga. Ovuẹ nana yọ orọ ẹdhoguo ho rekọ orọ oware uwoma jọ nọ a ya eyaa riẹ nọ o rrọ obaro tha. (Izik. 37:23) Didi ovuẹ Izikiẹl o whowho kẹ ahwo nọ a rrọ igbo na? Eme họ otofa riẹ? Kọ ẹvẹ ovuẹ na u ro kpomahọ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ? Joma ruẹ.

 3. (a) Eme umure nọ o rrọ “rọkẹ Juda” na u dikihẹ kẹ? (b) Fikieme “umure Ifremu” na u ro dikihẹ kẹ uvie erua ikpe Izrẹl?

³ Jihova ọ ta kẹ Izikiẹl nọ ọ tọlọ imire ivẹ re o kere fihọ ọjọ nọ, “rọkẹ Juda,” o ve kere fihọ ọdekọ nọ, “rọkẹ Josẹf, umure Ifremu.” (Se Izikiẹl 37:15, 16.) Eme imire ivẹ nana i dikihẹ kẹ? Umure nọ o rrọ “rọkẹ Juda” na u dikihẹ kẹ uvie erua ivẹ Juda avọ Bẹnjamin. Ivie nọ i no uyẹ Juda ze i je su erua ivẹ nana; izerẹ na e tẹ jẹ jọ kugbe ai, keme a jẹ hae jọ etẹmpol nọ ọ rrọ Jerusalẹm gbodibo. (2 Irv. 11:13, 14; 34:30) Fikiere, uvie Juda ivie nọ i no uyẹ Devidi ze avọ izerẹ nọ e rrọ ahwo Livae a jọ. “Umure Ifremu” na u dikihẹ kẹ uvie erua ikpe Izrẹl. Fikieme ma rọ ta ere? Keme Jeroboam nọ ọ jọ ovie ọsosuọ nọ o su uvie erua ikpe na, orua Ifremu o no ze. Nọ u te oke jọ, orua Ifremu u te zihe ruọ orua nọ o mae viodẹ evaọ Izrẹl. (Izie. 33:17; 1 Iv. 11:26) Muẹrohọ nọ ivie nọ i no uyẹ Devidi ze hayo izerẹ nọ e rrọ ahwo Livae a jọ uvie erua ikpe Izrẹl na ha.

 4. Eme odhesẹvia ọfa nọ Izikiẹl ọ rọ imire na ru u dhesẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzou nana.)

⁴ Jihova ọ tẹ jẹ vuẹ Izikiẹl nọ o ku imire ivẹ na kugbe “re i zihe ruọ umure ọvo.” Nọ ahwo na a bi rri Izikiẹl na, a tẹ be nọe nọ: “Kọ whọ gbẹ vuẹ omai otọ eware nana?” Ọ tẹ vuẹ ae nọ oware nana nọ o ru na u dhesẹ oware nọ Jihova omariẹ o ti ru. Jihova ọ ta kpahe imire ivẹ na nọ: “Me [ti] ru ai fihọ umure ọvo, a ve zihe ruọ ọvo evaọ obọ mẹ.”​—Izik. 37:17-19.

 5. Eme họ otofa imire ivẹ nọ Izikiẹl o kugbe na? (Rri ẹkpẹti na re, “Oghẹrẹ nọ A ro Ku Imire Ivẹ na Kugbe.”)

⁵ Kẹsena, Jihova ọ tẹ fa otọ oware nọ imire ivẹ nọ a kugbe na u dhesẹ. (Se Izikiẹl 37:21, 22.) A ti zihe ahwo uvie erua ivẹ Juda avọ ahwo uvie erua ikpe Izrẹl (Ifremu) nọ a rrọ igbo na ziọ ẹkwotọ Izrẹl, oria nọ a te jọ zihe ruọ “orẹwho ovo.”​—Jeri. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

 6. Eruẹaruẹ ivẹ vẹ nọ e jẹhọ ohwohwo e rrọ obe Izikiẹl uzou avọ 37 na?

⁶ Oghẹrẹ nọ eruẹaruẹ ivẹ nọ e rrọ obe Izikiẹl uzou avọ 37 na e rọ jẹhọ ohwohwo u woma kẹhẹ! U dhesẹ nọ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ sai zihe ahwo nọ a whu no ziọ uzuazọ (owọ 1-14), o ve je ru okugbe wariẹ jariẹ (owọ avọ 15-28). Ovuẹ omosasọ nọ o rrọ eruẹaruẹ ivẹ nana họ: A rẹ sai gine zihe ahwo nọ a whu no ziọ uzuazọ, yọ okugbe ọ rẹ sae ziọ oria nọ ohẹriẹ o rrọ.

 7. Ẹvẹ ikuigbe nọ e rrọ obe 1 Iruẹru-Ivie 9:2, 3 i ro dhesẹ nọ “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru eware kpobi”?

⁷ A tẹ rọ ubiẹro ohwo-akpọ rri rie, re a si ahwo na no igbo je ru ai jọ okugbe ọvo o wọhọ oware nọ o rẹ sae via vievie he.a Rekọ “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru eware kpobi.” (Mat. 19:26) Jihova o ru eruẹaruẹ riẹ na gba. A siobọno ahwo nọ a jọ igbo Babilọn evaọ ukpe 537 B.C.E., kẹsena, ahwo nọ a no uvie Juda avọ uvie Izrẹl na ze a te kpozi Jerusalẹm re a zihe egagọ efuafo ze. Ikereakere na e ta nọ ere o ginẹ via, inọ: “Ahwo jọ evaọ uyẹ Juda, Ifremu, Manasẹ, gbe Bẹnjamin a jẹ rria Jerusalẹm.” (1 Irv. 9:2, 3; Ẹzra 6:17) Wọhọ epanọ Jihova ọ ta no vẹre, ahwo uvie erua ikpe Izrẹl na a gine kuomagbe ahwo uvie erua ivẹ Juda evaọ okugbe ọvo.

 8. (a) Eme Aizaya ọ ruẹaro riẹ? (b) Igogo eware ivẹ vẹ e rrọ obe Izikiẹl 37:21?

⁸ Evaọ oware wọhọ ikpe egba ivẹ (200) nọ i kpemu, Aizaya ọ ruẹaro kpahe oware nọ o te via kẹ Izrẹl gbe Juda nọ a te no igbo ze no. Ọ ruẹaro nọ Jihova o ti “koko ahwo Izrẹl nọ a vahabọ na họ,” o ve je “koko ahwo Juda nọ a vahabọ na họ no ibienẹ ene otọakpọ na ze,” je “no Asiria” ze. (Aiz. 11:12, 13, 16) Jihova ọ ginẹ “rehọ ahwo Izrẹl no udevie erẹwho” na ze wọhọ epanọ ọ ta no vẹre. (Izik. 37:21) Muẹrohọ igogo eware ivẹ nana: Evaọ oke nana, Jihova o gbe je se ahwo nọ a no igbo ze na “Juda” gbe “Ifremu” hu, ukpoye kọ, “ahwo Izrẹl,” koyehọ utu ahwo ọvo. U te no ere no, orọnikọ orẹwho ovo, koyehọ Babilọn, a ta nọ ahwo na a bi no ze he, rekọ erẹwho sa-sa, “no ofẹ kpobi ze.”

 9. Ẹvẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a no igbo ze na jọ okugbe ọvo?

⁹ Ẹvẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a jọ igbo na jọ okugbe ọvo okenọ a zihe ziọ Izrẹl no? Ọ rehọ esẹro wọhọ Zerubabẹl, Joshua Ozerẹ Okpehru na, Ẹzra, gbe Nehemaya mu kẹ ae. Ọ tẹ jẹ rehọ Hagai, Zẹkaraya, gbe Malakae mu eruẹaro kẹ ae. Ahwo nana kpobi a jẹ daoma tuduhọ ahwo na awọ gaga re a koko izi Ọghẹnẹ. (Neh. 8:2, 3) U te no ere no, Jihova ọ thọ orẹwho Izrẹl no obọ ewegrẹ rai nọ e jẹ gba egwae omuomu kpahe ae.​—Ẹsta 9:24, 25; Zẹk. 4:6.

10. Eme Setan ọ ginẹ daoma ru?

¹⁰ Ghele emamọ eware nana kpobi nọ Jihova o ru kẹ ae na, ibuobu ahwo Izrẹl na a daji egagọ efuafo ho. A kere eware nọ a ru fihọ ebe Ebaibol nọ a kere evaọ okenọ a no igbo ze no. (Ẹzra 9:1-3; Neh. 13:1, 2, 15) Nọ ahwo Izrẹl na a no igbo ze no, taure ikpe-udhusoi (100) e tẹ te gba dede, yọ ahwo na a nyasiọ egagọ efuafo ba thabọ gaga no, tube te epanọ Jihova ọ jẹ rọ vuẹ ae nọ: “Wha zihe bru omẹ ze.” (Mal. 3:7) Evaọ okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ na yọ egagọ ahwo Ju e hẹriẹ kpohọ itu sa-sa no, yọ ikpehre ahwo a jọ isu-egagọ na. (Mat. 16:6; Mak 7:5-8) Setan ọ ginẹ raha okugbe ahwo Ọghẹnẹ evaọ oke yena. O make rrọ ere na, eruẹaruẹ Jihova kpahe okugbe nọ ọ te jariẹ na e te seba erugba ha. Ẹvẹ o te rọ via?

11. (a) Eme Jihova ọ ta kpahe eruẹaruẹ okugbe nọ ọ te jọ udevie ahwo riẹ na? (b) Eme Setan ọ jẹ gwọlọ wariẹ ru evaọ okenọ a lei no odhiwu no?

¹¹ Se Izikiẹl 37:24. Jihova ọ ta nọ eruẹaruẹ kpahe okugbe nọ ọ te jọ udevie ahwo riẹ na u ti rugba vọvọ evaọ okenọ “Devidi odibo” riẹ, koyehọ Jesu, o te muhọ esuo no, yọ onana u muhọ evaọ ukpe 1914.b (2 Sam. 7:16; Luk 1:32) Evaọ oke yena yọ Izrẹl Ọghẹnẹ na, koyehọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na a rehọ ẹta orẹwho Izrẹl no. (Jeri. 31:33; Gal. 3:29) Setan ọ tẹ wariẹ mu oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ raha okugbe ahwo Ọghẹnẹ họ eru, maero evaọ okenọ a lei no odhiwu no. (Evia. 12:7-10) Wọhọ oriruo, okenọ Brọda Russell o whu no evaọ ukpe 1916, Setan ọ tẹ ruẹ uvẹ nọ ọ rẹ rọ rehọ ẹkwoma Ileleikristi nọ e siọ orọwọ na no wha ohẹriẹ fihọ udevie Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na. Rekọ u kri hi, ahwo yena a te no ukoko na. Setan o te je ru nọ a ro mu inievo nọ e jẹ kobaro evaọ ukoko na fihọ uwou-odi, ghele na, ọ sai voro ahwo Ọghẹnẹ no ho. Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na nọ e talamu Jihova a gbẹ jọ okugbe ọvo.

12. Fikieme Setan ọ gbẹ sae raha okugbe Izrẹl Ọghẹnẹ na ha?

¹² Izrẹl Ọghẹnẹ na a wo ohẹriẹ no orẹwho Izrẹl, keme a dadamu wọso omodawọ Setan kpobi nọ ọ jẹ rọ gwọlọ fi ohẹriẹ họ udevie rai. Fikieme Setan ọ gbẹ sae raha okugbe rai hi? Keme Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na a jẹ dawo ẹgba rai kpobi re a koko izi Jihova. U te ru nọ Jesu Kristi, Ovie rai nọ o bi fi Setan kparobọ evaọ kabọ kabọ na ọ jẹ rọ thọ ae.​—Evia. 6:2.

13. Obọdẹ oware vẹ eruẹaruẹ imire ivẹ nọ a kugbe na u wuhrẹ omai?

¹³ Otofa vẹ eruẹaruẹ imire ivẹ nọ a kugbe zihe ruọ ọvo na u wo evaọ oke omai na? Kareghẹhọ nọ eruẹaruẹ nana e be ta kpahe epanọ itu ahwo ivẹ a te rọ jọ okugbe ọvo. Yọ eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ Jihova họ ọnọ ọ te wha okugbe nana ze. Nọ o rrọ ere na, obọdẹ oware vẹ kpahe egagọ efuafo eruẹaruẹ imire ivẹ nọ a kugbe na u wuhrẹ omai? Oware nọ u wuhrẹ omai họ: Jihova omariẹ họ ọnọ o ti ru idibo riẹ “zihe ruọ ọvo” na.​—Izik. 37:19.

14. Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ imire ivẹ nọ a kugbe na i ro wo orugba ologbo no anwọ 1919 ze?

¹⁴ Anwọ ukpe 1919 ze, nọ a ru ahwo Ọghẹnẹ fo no evaọ egagọ rai, nọ a jẹ ruọ aparadase nọ ma be reawere riẹ na no, orugba ologbo ọrọ eruẹaruẹ imire ivẹ nọ a kugbe na o te muhọ. Evaọ oke yena, ibuobu ahwo nọ a kokohọ okugbe ọvo na a wo ẹruore nọ a te rọ jọ ivie gbe izerẹ evaọ obọ odhiwu. (Evia. 20:6) Ileleikristi nana nọ a rọ ẹzi wholo na a wọhọ umure nọ o rrọ “rọkẹ Juda” na, koyehọ, orẹwho nọ u wo ivie nọ i no uyẹ Devidi ze gbe izerẹ nọ e rrọ ahwo Livae. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, ahwo buobu nọ a wo ẹruore otọakpọ a te bi kuomagbe Ileleikristi yena nọ a rọ ẹzi wholo na. Ahwo yena nọ a wo ẹruore otọakpọ na a wọhọ “umure Ifremu,” koyehọ, orẹwho nọ u wo ivie nọ i no uyẹ Devidi ze he gbe izerẹ nọ e rrọ ahwo Livae ha. Itu ahwo ivẹ nana a be rọ okugbe ọvo gọ Jihova evaọ otọ Ovie ọvo rai, Jesu Kristi.​—Izik. 37:24.

15. Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Izikiẹl 37:26, 27 i bi ro rugba nẹnẹ?

¹⁵ Eruẹaruẹ Izikiẹl na i dhesẹ nọ ahwo buobu a ti kuomagbe Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na evaọ egagọ efuafo. Jihova ọ ta kpahe ahwo riẹ nọ: “Me ti . . . ru ai jọ buobu” yọ “uwou-udhu mẹ u ti ruru ai.” (Izik. 37:26, 27; ẹme-obotọ.) Eme yena e kareghẹhọ omai eruẹaruẹ nọ a dhesẹ kẹ Jọn ukọ na oware wọhọ ikpe egba ihrẹ (700) nọ oke Izikiẹl o vrẹ no, enọ ọ jọ ta nọ, “Ọnọ ọ keria agbara-uvie na ọ te rehọ uwou-udhu riẹ ruru” “ogbotu obuobu” jọ. (Evia. 7:9, 15) Nẹnẹ, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na avọ ogbotu obuobu na a rrọ wọhọ orẹwho ovo, ahwo Ọghẹnẹ, nọ e rrọ otọ uwou-udhu riẹ.

16. Eruẹaruẹ vẹ Zẹkaraya ọ ruẹ kpahe okugbe nọ ọ te jọ udevie Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na avọ ahwo nọ a wo ẹruore otọakpọ na?

¹⁶ Zẹkaraya, ọnọ ọ jọ usu ahwo nọ a zihe no igbo ze na, ọ ruẹaro re kpahe okugbe nọ ọ te jọ udevie Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na avọ ahwo nọ a wo ẹruore otọakpọ. Ọ ta nọ “ezae ikpe evaọ . . . erẹwho na” a te “zaza abọ mu ewu othethei ohwo Ju” jẹ ta nọ: “Ma gwọlọ lele owhai, keme ma yo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ kugbe owhai.” (Zẹk. 8:23) “Ohwo Ju” nọ ọ fodẹ na yọ omọvo ho, rekọ utu ahwo, oye ọ rọ ta nọ “owhai” na, yọ ahwo nana họ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na, hayo Izrẹl Ọghẹnẹ. (Rom 2:28, 29) “Ezae ikpe” na i dikihẹ kẹ ahwo nọ a wo ẹruore otọakpọ. A “zaza abọ mu” Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na, yọ a bi “lele” ai. (Aiz. 2:2, 3; Mat. 25:40) Eme na “zaza abọ mu” gbe “lele owhai” na i dhesẹ nọ itu ivẹ na e rrọ okugbe ọvo.

17. Ẹvẹ Jesu o dhesẹ okugbe nọ ma be reawere riẹ nẹnẹ na?

¹⁷ Jesu ọ ta nọ ọyomariẹ yọ othuru-igodẹ nọ igodẹ riẹ (enọ a rọ ẹzi wholo na) avọ “igodẹ efa” na (enọ i wo ẹruore otọakpọ) a te jọ otọ riẹ wọhọ “uthuru ọvo.” Yọ o wọhọ nọ eruẹaruẹ Izikiẹl kpahe okugbe nọ ọ te jọ udevie ahwo Ọghẹnẹ o wo họ iroro okenọ ọ ta ẹme nana. (Jọn 10:16; Izik. 34:23; 37:24, 25) Ẹme Jesu nana avọ eme eruẹaro oke anwae na i dhesẹ okugbe nọ mai idibo Ọghẹnẹ ma be reawere riẹ nẹnẹ evaọ ukoko na, te ma wo ẹruore obọ odhiwu hayo ọrọ otọakpọ! Nọ ahwo nọ a rrọ egagọ erue a be hẹriẹ kpohọ eko buobu nọ a rẹ sai kele mu hu na, yọ ma be reawere okugbe ọvo nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ.

18. Wọhọ epanọ o rrọ obe Izikiẹl 37:28, fikieme o rọ gwọlọ nọ ahwo Ọghẹnẹ a re “wo obọ kugbe akpọ na ha”?

¹⁸ Eme urere eruẹaruẹ Izikiẹl nọ ọ jọ ta kpahe okugbe na i dhesẹ oware nọ u ro mu omai ẹro nọ oware ovo o te raha okugbe mai na ha. (Se Izikiẹl 37:28.) Ahwo Jihova a wo okugbe keme aruẹri riẹ, hayo egagọ efuafo riẹ e rrọ “udevie rai.” Yọ aruẹri Jihova ọ te jọ udevie rai kẹse kẹse nọ a te ru omarai fo, hayo siomano akpọ Setan. (1 Kọr. 6:11; Evia. 7:14) Jesu ọ ta nọ ma wo obọ kugbe akpọ na vievie he. Ọ jọ olẹ nọ ọ lẹ fiki ilele riẹ ta nọ: “Ọsẹ ọrẹri, sẹro rai . . . re a ruẹse jọ ọvo . . . A wo obọ kugbe akpọ na ha . . . Rọ ẹkwoma uzẹme na ru ai fo.” (Jọn 17:11, 16, 17) Ẹme Jesu na o dhesẹ nọ re ma jọ “ọvo” o gwọlọ nọ ma re “wo obọ kugbe akpọ na ha.”

19. (a) Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ”? (b) Evaọ aso urere Jesu taure o te ti whu, eme ọ ta nọ ilele riẹ a re ru re a sae jọ okugbe ọvo?

¹⁹ Evaọ Ebaibol na, etenẹ ọvo họ oria nọ Jesu o jo se Ọghẹnẹ “Ọsẹ ọrẹri.” Jihova ọ fo re je kiete. Ọ ta kẹ ahwo Izrẹl oke anwae nọ: “Wha rẹ jọ ọrẹri hrọ, keme mẹ yọ ọrẹri.” (Izerẹ 11:45) Nọ ma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ” na, ma rẹ rọ uruemu mai kpobi dhesẹ nọ ma bi ru lele eme yena. (Ẹf. 5:1; 1 Pita 1:14, 15) Nọ a tẹ rehọ ẹme na, “ọrẹri” ta kpahe ahwo-akpọ, u dhesẹ oware nọ a salọ fihọ akotọ. Oyejabọ nọ Jesu o ro fiẹgba họ ẹme na gaga evaọ aso urere taure o te ti whu na inọ, re ilele riẹ a sae jọ okugbe ọvo, o gwọlọ nọ a rẹ hẹrioma no akpọ nana avọ iruẹru riẹ.

20, 21. (a) Eme o re ru omai fievahọ Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ inọ ọ te thọ omai ẹsikpobi? (b) Eme họ ọtamuo ra?

²⁰ Okugbe nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ nọ ọ rrọ udevie Isẹri Jihova wariẹ akpọ na soso họ na yọ oware nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ kuyo olẹ Jesu na inọ: “Sẹro rai fiki omuomu na.” (Se Jọn 17:14, 15.) Evaọ uzẹme, Setan ọ daoma bẹ no re ọ raha okugbe nọ ọ rrọ udevie ahwo Ọghẹnẹ rekọ ọ be sai ru ei hi, onana yọ oware nọ u re ru omai fievahọ Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ inọ ọ te thọ omai ẹsikpobi. Evaọ eruẹaruẹ Izikiẹl na, Jihova ọ ta nọ imire ivẹ na i zihe ruọ ọvo evaọ obọ riẹ. Onana u dhesẹ nọ Jihova omariẹ ọ rehọ edhere igbunu koko ahwo riẹ họ obọ riẹ no, yọ Setan ọ sai ru ai oware ovo ho.

²¹ Kọ eme ọ rẹ jọ ọtamuo mai? Ma rẹ daoma ru ẹkabọ mai re okugbe nana nọ ma be reawere riẹ na ọ jọ gaga. Obọdẹ edhere vẹ mai omomọvo ọ sai ro ru ere? Ma re ru onana ẹkwoma etẹmpol Jihova nọ ma rẹ jọ gọ egagọ efuafo ẹsikpobi. Ma te jọ izou nọ i lele onana ta kpahe oware nọ egagọ itieye na e gwọlọ.