‘Wha Hae Rehọ Ewoma Fi Eyoma Kparobọ’

‘Wha ru re eyoma o kpare obọ họ, rekọ hae rehọ ewoma fi eyoma kparobọ.’—AHWO ROM 12:21.

 1. Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro inọ ma sai fi eyoma kparobọ?

KỌ O lọhọ re ma dadamu kẹ enọ e wọso egagọ uzẹme kekeke? Kọ o lọhọ re ma kparobọ vi enọ e be gwọlọ si omai zihe kpohọ akpọ oyoma nana? Uyo enọ ivẹ na họ Ee! Fikieme ma rọ ta ere? Fiki eme nọ Pọl ukọ na ọ ta evaọ ileta riẹ se ahwo Rom. O kere nọ: ‘Wha ru re eyoma o kpare obọ họ, rekọ hae rehọ ewoma fi eyoma kparobọ.’ (Ahwo Rom 12:21) Ma te fi eva họ Jihova jẹ gbae mu inọ ma rẹ kuvẹ re akpọ na o fi omai kparobọ họ, eyoma riẹ o sai fi omai kparobọ họ. Ofariẹ, ẹme na ‘hai fi eyoma kparobọ’ u dhesẹ inọ ma rẹ sai fi eyoma kparobọ otẹrọnọ ma gba riẹ mu inọ ma re mugba kẹe. Ahwo nọ i fi oma h’otọ ọvo akpọ omuomu nana avọ osu oyoma riẹ, Setan Ẹdhọ na, a re fi kparobọ.—1 Jọn 5:19.

 2. Fikieme ma te rọ t’ẹme kpahe eware jọ nọ e via evaọ uzuazọ Nehemaya?

² Oware wọhọ ikpe 500 taure Pọl o te ti kere eme riẹ na, odibo Ọghẹnẹ jọ nọ ọ jẹ rria Jerusalẹm o dhesẹ uzẹme eme ọ Pọl na kpahe eyoma nọ ma rẹ họre mukpahe. Ọzae ezi yena, Nehemaya, orọnikọ o mugba kẹ ọwọsuọ ọrọ ekpehre ahwo ọvo ho rekọ ọ rehọ ewoma fi eyoma kparobọ re. Didi use-abọ ọ rẹriẹ ovao ku? Eme o lẹliẹ e riẹ kparobọ? Ẹvẹ ma sae rọ raro kele oriruo riẹ? Re ma kiyo enọ nana, joma ta kpahe eware jọ nọ e via evaọ uzuazọ Nehemaya.a

 3. Oghẹrẹ oria vẹ Nehemaya ọ jẹ rria vẹre, kọ iruo ilogbo vẹ o ru?

³ Nehemaya o je ruiruo evaọ ọgwa uvie ọrọ Atagzazis ovie Pasia. Dede nnọ udevie egedhọ Nehemaya ọ jẹ rria, o “kielele akpọ” oke yena ha. (Ahwo Rom 12:2) Okenọ ẹgwọlọ jọ ọ roma via evaọ Juda, ọ nya siọ uzuazọ akpọriọ nọ o je yeri ba, kpohọ obọ Jerusalẹm, erẹ nọ ọ rẹ jọ bẹbẹ, ọ tẹ r’udu dhe iruo ilogbo ọrọ ọwariẹbọ igbẹhẹ okpẹwho na. (Ahwo Rom 12:1) Dede nọ ọba Jerusalẹm ọ jọ, Nehemaya o je lele ibe emọ Izrẹl riẹ ruiruo gaga kẹdẹ kẹdẹ “no ohiohiẹ te owọwọ.” Fiki udu nọ a ro dhe iruo na, iruo na i te ti re evaọ emerae ivẹ ọvo. (Nehemaya 4:21; 6:15) Okolo iruo a ru na ha, keme evaọ oke ebabọ na, emọ Izrẹl a rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ọwọsuọ sa-sa. Amono a jẹ wọso Nehemaya, kọ eme a gwọlọ?

 4. Didi oware enọ e jẹ wọso Nehemaya na a gwọlọ?

⁴ Uzedhe ahwo nọ e jẹ wọso iẹe na họ Sanbalat, Tobaya, gbe Gẹshẹm, ahwo unutẹmeta nọ e jẹ rria kẹle Juda. Fikinọ ewegrẹ ahwo Ọghẹnẹ a rrọ, “eva etẹ dha ae gaga fiki epanọ [Nehemaya] ọ nyaze te gwọlọ ewoma ahwo Izrẹl.” (Nehemaya 2:10, 19) Ewegrẹ Nehemaya a gba riẹ mu inọ a rẹ whaha iruo ebabọ nọ Nehemaya ọ momaa riẹ na, a tubẹ gbẹgwae oyoma kpahe iẹe dede. Kọ Nehemaya ọ te ‘kuvẹ re eyoma o fi ei kparobọ’?

‘Ofu O Mu Rie Ọ tẹ Jẹ Dheva Gaga’

 5, 6. (a) Eme ewegrẹ Nehemaya a ru kpahe iruo ebabọ na? (b) Fikieme otu ọwọsuọ na a gbẹ sae whẹ ozọ họ Nehemaya ẹro ho?

⁵ Avọ aruọwha, Nehemaya ọ tudu họ ahwo riẹ awọ inọ: “Wha nyaze re ma bọ igbẹhẹ Jerusalem.” A tẹ kuyo nọ: “Wha joma kparoma re ma bọ.” Nehemaya ọ ta nọ: “A tẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ iruo iwoma na,” rekọ otu ọwọsuọ “a te se omai ẹkoko jẹ rọ omai jehwẹ nọ, ‘Keme họ onana nọ wha re ruo na? Kọ wha be wọ rọ-so ovie na?’ ” Eme ẹkoko gbe ota nọ a bọwo e riẹ e whẹ ozọ họ Nehemaya ẹro ho. Ọ ta kẹ otu ọwọsuọ na nọ: “Ọghẹnẹ odhiwu na o ti ru omai nyahọaro, jegbe mai [idibo] riẹ ma vẹ te kparoma re ma bọ.” (Nehemaya 2:17-20) Nehemaya ọ gba riẹ mu inọ ọ rẹ rehọ udu dhe “iruo iwoma na.”

⁶ ‘Ofu o te ti mu’ Sanbalat, omọvo enọ e jẹ wọso iẹe na, ‘ọ tẹ dheva gaga,’ ọ tẹ jẹ rehọ eme fa Nehemaya ovao vi epaọ ọsosuọ. Ọ tẹ rehọ ai se ẹkoko inọ: “Eme ahwo Ju i riri nana i re ruo na? . . . Kọ a te wọ itho no obọ ezuzu tha?” Tobaya o te kuomagbe ẹkoko ose na re, ta nọ: ‘Uruakọ o tẹ gadiẹ ruọ ehru ugbẹhẹ itho na dede, o re kporo iei fihọ otọ!’ (Nehemaya 4:1-3) Eme Nehemaya o ru?

 7. Eme Nehemaya o ru okenọ otu ọwọsuọ a bọwo iẹ ota?

⁷ Nehemaya ọ kpọ enọ i je sei ẹkoko na unu hu. O lele ujaje Ọghẹnẹ, fikiere o ru ahwo na kele he. (Iruo-Izerẹ 19:18) Ukpoye, o vu ẹme na wa kẹ Jihova ọ tẹ lẹ inọ: “Mo ti yo O Ọghẹnẹ mai, a ri omai vo hrọ; mo zihe ijehwẹ rai fihọ uzou rai.” (Nehemaya 4:4) Nehemaya o fi eva họ imuẹro nọ Jihova ọ kẹ inọ: “Orukele na ọ mẹ, gbe osohwa.” (Iziewariẹ 32:35) Ofariẹ, Nehemaya avọ ahwo riẹ a ruabọhọ jẹ “ma ugbẹhẹ na.” A kuvẹ re ewegrẹ na a whaha iruo rai hi. Evaọ uzẹme, a “rehọ ugbẹhẹ na ohwo zuẹ ohwo ri te udevie riẹ. Keme ẹzi iruo ọ jọ ahwo na oma.” (Nehemaya 4:6) Ewegrẹ egagọ uzẹme a sae da iruo na ji hi! Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Nehemaya?

 8. (a) Ẹvẹ ma sae rọ raro kele Nehemaya okenọ otu ọwọsuọ a tẹ bọwo omai ota? (b) Gbiku oware jọ nọ o via k’owhẹ hayo onọ who yo nọ u dhesẹ epanọ o rrọ oware areghẹ te re ma whaha orukele.

⁸ Nẹnẹ, otu ọwọsuọ eva obọ isukulu, obọ iruo, hayo makọ obọ uwou a sai s’omai ẹkoko hayo bọwo omai ota. Rekọ, evaọ ẹse buobu, oware nọ u fo nọ ma re ru kpahe ota nọ a bọwo omai họ efihiruo ehri-uzi Ikereakere na: “Oke jọ nọ a rẹ rọ fọ tou.” (Ọtausiwoma Na 3:1, 7) Fikiere, wọhọ Nehemaya, ma rẹ woriẹ eme zihe kẹ enọ e be wọso omai hi. (Ahwo Rom 12:17) Ma re bo se Ọghẹnẹ evaọ olẹ, fi eva họ ọnọ ọ kẹ omai imuẹro inọ: “Me re ru kele.” (Ahwo Rom 12:19; 1 Pita 2:19, 20) Ma te ru ere, ma te kẹ otu ọwọsuọ uvẹ hẹ, re a kpọ iroro mai no iruo usiuwoma ota Uvie Ọghẹnẹ gbe eruo ilele. (Matiu 24:14; 28:19, 20) Oke kpobi nọ ma tẹ rrọ iruo usiuwoma ota na nọ ma gbẹ kuvẹ re ọwọsuọ ọ whaha omai hi, yọ ma bi dhesẹ inọ ma wo ọkpọ ẹrọwọ Nehemaya na.

‘Ma Ti Kpe Ai No’

 9. Edhere vẹ ewegrẹ Nehemaya a jẹ rọ wọso ahwo na, kọ eme Nehemaya o ru?

⁹ Nọ otu nọ e jẹ wọso egagọ uzẹme evaọ oke Nehemaya a yo inọ “ẹruẹrẹ ugbẹhẹ Jerusalem ọ be nyaharo,” a tẹ tọlọ egbọdọ rai “re a wọ ohọre ze Jerusalem.” Rọ kẹ ahwo Ju, o wọhọ nnọ ẹruore o riẹ hẹ. Ahwo Sameria a rrọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, ahwo Ammọn a rrọ ovatha-ọre, ahwo Arab a rrọ obọze ovatha-ọre, yọ ahwo Ashdọd a rrọ ukiediwo-ọre. A wariẹ Jerusalẹm họ; o tẹ wọhọ nnọ a ko enọ e be bọ ugbẹhẹ na họ no. Kọ eme a re ru? Nehemaya ọ ta nnọ: “Ma tẹ lẹ Ọghẹnẹ mai.” Ewegrẹ na a jẹ rehọ obọ tehe udu kẹ ai inọ: “Ma te vẹruọ ae kpe ai no, re iruo na e ruẹse serihọ.” Oware nọ Nehemaya o ru họ ọ ta kẹ ahwo na re a rehọ “egbọdọ rai te izuẹ rai” thọ okpẹwho na. Ginọ uzẹme inọ evaọ eriwo ohwo-akpọ, umutho ahwo Ju na a sae za ewegrẹ rai dhe he, rekọ Nehemaya ọ tuduhọ ai awọ nọ: “Ozọ rai u mu owhai hi. Wha roro ỌNOWO na nọ ọ rẹ ruaro avọ idudu.”—Nehemaya 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Eme o lẹliẹ ẹkẹ kurẹriẹ kẹ ewegrẹ Nehemaya? (b) Eme Nehemaya o ru?

¹⁰ U ri kri hi na ẹkẹ o te kurẹriẹ. Ewegrẹ na a te kuomarẹriẹ. Eme o via? Nehemaya ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ fere iroro rai via.” Rekọ Nehemaya ọ riẹ inọ ewegrẹ na a r’abọ muoma ha. Fikiere, avọ areghẹ o te nwene ona ọrọ ebebabọ na. No oke yena vrẹ, “otu nọ a be wha ewha na a kru ewha rai eva edhere nọ a sae rọ [rehọ] obọ ovo ru iruo yọ a rehọ obọ ọdekọ kru ekuakua ẹmo.” Nehemaya ọ tẹ jẹ rehọ ohwo jọ mu re otẹrọnọ ewegrẹ a wọ ohọre ze, o ve “kporo ọgbaa” rọ vẹvẹ ebebabọ na unu. Maero, Nehemaya ọ tẹ tuduhọ ahwo na awọ inọ: “Ọghẹnẹ mai ọ te họre kẹ omai.” (Nehemaya 4:15-20) Avọ udu nọ o ro rai awọ no gbe oma nọ a ruẹrẹ kpahe no re a họre ewegrẹ na, ebebabọ na a tẹ rehọ udu dhe iruo na. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ikuigbe nana ze?

11. Ẹvẹ Ileleikristi uzẹme a be sai ro thihakọ eyoma evaọ ekwotọ nọ a jọ whaha iruo Uvie na, kọ ẹvẹ a be rọ rehọ ewoma fi eyoma kparobọ?

¹¹ Ẹsejọ, uvi Ileleikristi a rẹ rẹriẹ ovao ku ọwọsuọ. Uzẹme, evaọ ekwotọ jọ enọ i mugba kẹ egagọ uzẹme a re buobu. Inievo mai nọ e rrọ ekwotọ yena a sae rọ ẹgba obọ rai ọvo za ewegrẹ nana dhe he. Rekọ, Isẹri nana a wo udu inọ ‘Ọghẹnẹ ọ te họre kẹ ai.’ Evaọ uzẹme, enọ a be lahiẹ fiki ẹrọwọ rai a ruẹ unuẹse buobu no inọ Jihova ọ kuyo elẹ rai ọ tẹ “fere iroro” ewegrẹ nọ i wo ẹgba gaga via. Makọ evaọ erẹwho nọ a jọ whaha iruo Uvie na, Ileleikristi a be gwọlọ idhere nọ a rẹ rọ ruabọhọ ewhowho emamọ usi na. Wọhọ epanọ ebebabọ obọ Jerusalẹm na a nwene ona ebabọ rai na, ere Isẹri Jihova nẹnẹ a be rrọ areghẹ nwene ona usiuwoma ota rai nọ a tẹ be wọso ai. A rẹ rehọ ekwakwa ẹmo họre ewegrẹ rai hi. (2 Ahwo Kọrint 10:4) A tẹ be maki guegue ai o rẹ lẹliẹ ae siọ iruo usiuwoma ota rai ba ha. (1 Pita 4:16) Ukpoye, inievo aruọwha yena a be ‘rehọ ewoma fi eyoma kparobọ.’

“Nyaze re Ma Koko Oma Họ”

12, 13. (a) Ẹgwae oyoma vẹ ewegrẹ Nehemaya a gba? (b) Fikieme Nehemaya ọ rọ siọ ẹgwae nọ ewegrẹ riẹ a se rie?

¹² Nọ ewegrẹ Nehemaya a ruẹ nnọ ọwọsuọ ovao dhe ovao na o be whaha ahwo na iruo na ha, a te mu ai họ ẹwọso ototọ. Evaọ uzẹme, idhere esa a dawo. Idhere esa vẹ?

¹³ Orọ ọsosuọ, ewegrẹ Nehemaya a daoma re a viẹe họ. A ta kẹe nọ: “Nyaze re ma koko oma họ eva iwhre nọ e rọ otọ opraprara Ono.” Iwhre nọ a re se Ono ọ rrọ udevie Jerusalẹm avọ Sameria. Fikiere ewegrẹ na a be ta kẹ Nehemaya inọ o no Jerusalẹm ze re ae omarai a no Sameria ze re a jọ etẹe ku ẹwhọ na họ. Nehemaya ọ hai roro inọ: ‘Areghẹ ọ rrọ iroro nọ a jẹ na. U woma re ma t’ẹme ukpenọ ma rẹ họre.’ Rekọ Nehemaya ọ nya ha. Ọ fodẹ oware nọ ọ gbẹ rọ nya ha: “A gwọlọ re a nwa omẹ oma.” O vuhu ẹghẹ rai, a sae viẹe họ họ. Isiane ọ ta kẹ ewegrẹ riẹ nọ: “Mẹ sae nya ze he. Fikieme mẹ jẹ se iruo na ba me bru owhai ze?” Oma nọ ewegrẹ na a dawo re a ru Nehemaya siọ iruo na ba u kie. Ọ tẹrovi iruo ebabọ na.—Nehemaya 6:1-4.

14. Eme Nehemaya o ru kpahe ota nọ a bọwo e riẹ?

¹⁴ Orọ avivẹ, ewegrẹ Nehemaya a te muọ eme atanọ họ ẹvaha, be bọwo Nehemaya ota inọ ọ be “gwọlọ wọ rọsuọ” Atagzazis Ovie na. A tẹ wariẹ ta kẹ Nehemaya nọ: “Nyaze, re ma gbẹ jẹ iroro kugbe.” Nehemaya ọ tẹ wariẹ se, keme ọ riẹ oware nọ ọ rrọ ewegrẹ na eva. Nehemaya ọ ta nọ: “Ai kpobi a gwọlọ guegue omai, roro nọ, ‘A re ti si abọ no iruo, a gbẹ sae ti ru ai hi.’ ” Rekọ Nehemaya ọ tẹ kpahe ẹme fihọ ota nọ ewegrẹ riẹ a be bọwo e riẹ na, ta nọ: “Eware itieye na evuevo nọ whọ ta nọ a ru na e rọ họ, keme whẹ ọvo o bi mu ae ta no eva obọ ra ze.” Ofariẹ, Nehemaya o bo se Jihova kẹ uketha, lẹ inọ: “Kẹ omẹ ogaga.” O fievahọ inọ Jihova o ti fi obọ họ kẹe raha ẹgwae oyoma nana re ọ ruabọhọ iruo ebabọ na.—Nehemaya 6:5-9.

15. Didi ohrẹ ọruẹaro ọrue jọ ọ kẹ, kọ fikieme Nehemaya o gbe ro lele ohrẹ na ha?

¹⁵ Orọ avesa, ewegrẹ Nehemaya a te se ohwo eviẹhọ jọ gb’oma, ọmọ Izrẹl nọ a re se Shimaya, re ọ daoma ru Nehemaya raha Uzi Ọghẹnẹ. Shimaya ọ ta kẹ Nehemaya nọ: “Jo ma koko họ evaọ obọ uwou Ọghẹnẹ, nọ o rọ uwou-egagọ-ode na, wha jo ma si ethẹ uwou egagọ-ode na họ; keme a be te nyaze ti kpe owhai.” Shimaya ọ ta nnọ a bi ti kpe Nehemaya no rekọ inọ ọ rẹ sai siwi uzuazọ riẹ otẹrọnọ o dhere etẹmpol na. Rekọ, Nehemaya ọ rrọ ozerẹ hẹ. O te dhere uwou Ọghẹnẹ yọ ọ thuzi no. Kọ ọ raha uzi Ọghẹnẹ fikinọ ọ gwọlọ siwi uzuazọ riẹ? Nehemaya ọ tẹ kpunu nọ: “Kọ ohwo kerọ omẹ na o re kpobọ uwou egagọ-ode re mẹ tẹ zọ? Mẹ rẹ sae nya ha.” Fikieme Nehemaya o gbe ro kie ruọ ẹta nọ a kpahe kẹe na ha? Keme ọ riẹ inọ dede nọ Shimaya yọ ohwo Izrẹl wọhọ ọye omariẹ, “Ọghẹnẹ o vi rie he.” Uvi ọruẹaro ọ rẹ hrẹ ohwo re ọ raha Uzi Ọghẹnẹ hẹ. Nehemaya ọ kuvẹ gbe he re otu ọwọsuọ a fi ei kparobọ. Nọ oke yena o nwane vrẹ no, ọ tẹ niyẹrẹ nọ: “A te ru ugbẹhẹ na re eva ẹdẹ avọ udhe gbisoi amara Elul eva edẹ ikpisoi gbe ivẹ.”—Nehemaya 6:10-15; Ikelakele 1:51; 18:7.

16. (a) Ẹvẹ ma re yeri kugbe ekpehre egbẹnyusu, enọ e rẹ bọwo omai ota, gbe enọ i se oma rai inievo? (b) Ẹvẹ who re ro dhesẹ nnọ whọ rẹ raha uzi Ọghẹnẹ hẹ eva obọ uwou, isukulu, hayo eva oria iruo?

¹⁶ Wọhọ Nehemaya, ekpehre egbẹnyusu, enọ e rẹ bọwo omai ota, gbe inievo eviẹhọ a rẹ sae jọ otu ọwọsuọ kẹ omai. Otu jọ a rẹ sai zizie omai inọ ma ru eware kugbe. A rẹ sae daoma tẹzẹ omai inọ ma gbẹ nwane wọ egagọ Jihova họ uzou tere he, ma rẹ sae rehọ oke ọvo na le efe akpọ na. Rekọ, fikinọ Uvie Ọghẹnẹ ma be rọ karo evaọ uzuazọ mai, ma re kie kẹ ohrẹ utiọye he. (Matiu 6:33; Luk 9:57-62) Otu ọwọsuọ a rẹ jẹ vaha ikpehre eme kpahe omai. Evaọ erẹwho jọ, a rẹ ta inọ ma be wọso egọmeti, wọhọ epanọ a bọwo Nehemaya ota inọ ọ be wọso ovie na. A jọ ekọto bruoziẹ kẹ omai no inọ eme itieye na jọ yọ ota gheghe. Rekọ makọ oghẹrẹ nọ ota nọ a bọwo omai o ro kuhọ kpobi, ma be lẹ se Jihova avọ evaifihọ inọ ọ te kpọ eware lele epanọ oreva riẹ o rrọ. (Ahwo Filipai 1:7) Ọwọsuọ ọ sai je no obọ enọ e be faki ru inọ a be gọ Jihova ze. Wọhọ epanọ ibe ohwo Ju ọ jẹ hrẹ Nehemaya re o zue Uzi Ọghẹnẹ re ọ ruẹsi siwi uzuazọ riẹ na, ere ahwo nọ i kieno ukoko na no a rẹ daoma ru re ma raha uzi Ọghẹnẹ. Rekọ ma rẹ whaha ikọ-erue, keme ma riẹ inọ orọnikọ ẹraha uzi Ọghẹnẹ ma re ro siwi uzuazọ mai hi, , rekọ ẹkwoma ekoko uzi na. (1 Jọn 4:1) Ẹhẹ, avọ obufihọ Jihova, ma rẹ sai fi eyoma kpobi kparobọ.

Ewhowho Emamọ Usi na Ghelọ Eyoma

17, 18. (a) Eme Setan avọ ẹgba riẹ a be gwọlọ le t’obọ? (b) Eme whọ gba mu nnọ who re ru, kọ fikieme?

¹⁷ Ebaibol e ta kpahe inievo Kristi nọ a rọ ẹzi wholo nọ: ‘A tẹ rọ fiki azẹ Omogodẹ na gbe eme isẹri rai’ kparobọ vi Setan. (Eviavia 12:11) Fikiere, efikparobọ Setan—ehri eyoma na—avọ ewhowho ovuẹ Uvie na e jẹhọ ohwohwo. Agbẹta nọ Setan o ro mugba kekeke kẹ okiọkotọ nọ a wholo na avọ “otu obuobu” na ẹkwoma ọwọsuọ nọ ọ be wha ze!—Eviavia 7:9; 12:17.

¹⁸ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, a rẹ sae rehọ eme iyoma hayo olahiẹ hayo makọ edhere ẹghẹ wọso omai. Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi, oware ọvuọvo Setan ọ gwọlọ—re ọ da iruo usiuwoma ota na ji. Rekọ, o ti kie wariama keme evaọ aruorokele Nehemaya, ahwo Ọghẹnẹ a gba riẹ mu inọ a rẹ ‘rehọ ewoma fi eyoma kparobọ.’ A ti ru ere ẹkwoma udu nọ a re ro dhe ewhowho emamọ usi na bẹsenọ Jihova ọ rẹ ta nnọ iruo na i re no!—Mak 13:10; Ahwo Rom 8:31; Ahwo Filipai 1:27, 28.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Didi ọwọsuọ idibo Ọghẹnẹ a rẹriẹ ovao ku evaọ oke anwae, kọ evẹ Ileleikristi a be rẹriẹ ovao ku nẹnẹ?

• Eme ewegrẹ Nehemaya a gwọlọ, kọ eme ewegrẹ Ọghẹnẹ a gwọlọ nẹnẹ?

• Ẹvẹ ma rẹ rọ rehọ ewoma fi eyoma kparobọ nẹnẹ?

[Ẹkpẹti/Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]

Eware nọ A rẹ Jọ Obe Nehemaya Wuhrẹ

Idibo Ọghẹnẹ a rẹ rẹriẹ ovao ku

• ẹkoko

• ọwọsuọ

• eviẹhọ

Enọ e rẹ rehọ eviẹhọ ruiruo họ

• egbẹnyusu erue

• enọ e rẹ bọwo omai ota

• inievo eviẹhọ

Idibo Ọghẹnẹ a re fi eyoma kparobọ ẹkwoma

• ẹdadamu iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]

Nehemaya avọ ibe iruiruo riẹ a wariẹ bọ ugbẹhẹ Jerusalẹm ghelọ ọwọsuọ ọgaga

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 31]

Uvi Ileleikristi a re whowho emamọ usi na ababọ ozodhẹ