Odẹ Ọghẹnẹ Evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi Na

Egba-uwuhrẹ Ebaibol e rọwo nọ odẹ-oma Ọghẹnẹ nọ a rehọ ibieme ene na (יהוה) kere, o romavia enwenọ isia idu ihrẹ (7,000) evaọ eme ọsosuọ nọ a kaki ro kere Ikereakere Hibru na. Rekọ ahwo buobu a roro nọ o romavia evaọ eme ọsosuọ nọ a kaki ro kere Ikereakere Griki na ha. Fiki iroro nana, a bi fi odẹ na Jihova họ Ebaibol ọgbọna buobu hu nọ a tẹ be fa abọ Ebaibol na nọ a bi se Ọvọ Ọkpokpọ na. A tẹ make be fa oria nọ a jọ rehọ eme no ofẹ Ikereakere Hibru na ze nọ ibieme ene na e jọ romavia dede, efefafa buobu a re kere “Olori” fihọ oria na viukpọ odẹ-oma Ọghẹnẹ dẹẹ.

Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Ikereakere Efuafo Na o rọ aro kele uruemu nana nọ o da otọ fia na ha. A jariẹ kere odẹ na Jihova te isia egba ivẹ gbe ọgbagbihrẹ (237) evaọ Ikereakere Griki na. Efefafa na i roro kpahe eware ivẹ jọ nọ o lẹliẹ e rai ru onana: (1) Ikulu-ebe Griki nọ a rọ obọ kere nọ e riẹ nẹnẹ na yọ erọ ọsosuọ nọ a kaki kere na ha. Evaọ usu ikulu-ebe idu buobu nọ e riẹ nẹnẹ na, ibuobu rai yọ enọ a kere nọ oware wọhọ ikpe egba ivẹ e vrẹ no rono okenọ a ro kere erọ ọsosuọ na ze. (2) Evaọ oke yena, o sae jọ nọ enọ e jẹ rọ obọ kere no ikulu-ebe jọ fihọ efa na a rehọ Kyʹri·os, ẹme Griki nọ ọ rrọ “Olori” ro nwene ibieme ene na, hayo o sae jọ nọ ikulu-ebe nọ a jọ rehọ “Olori” nwene odẹ na no vẹre a kere no ze.

Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na o ruẹ nọ imuẹro egaga e riẹ nọ i dhesẹ nọ odẹ na o romavia evaọ ikulu-ebe Griki ọsosuọ nọ a rọ obọ kere. Imuẹro enana a rri rọ jiroro na:

• Ebe Ikereakere Hibru nọ a je se evaọ oke Jesu gbe ikọ riẹ i wo ibieme ene na evaọ eva rai kpobi. Evaọ okenọ u kpemu, umutho ahwo jọ a jẹ vro avro kpahe onana. Enẹna nọ a jọ oria jọ kẹle Kọmran duku ebe Ikereakere Hibru na nọ e jariẹ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ no na, u fi avro kpobi kparobọ no.

• Evaọ oke Jesu gbe ikọ riẹ, ibieme ene na e romavia re evaọ Ikereakere Hibru na nọ a fa fihọ Griki. Evaọ ikpe-udhusoi buobu, egba-uwuhrẹ Ebaibol a je roro nọ ibieme ene na e romavia evaọ ikulu-ebe Greek Septuagint nọ a rọ obọ kere nọ a fa no Ikereakere Hibru na ze he. Kẹsena evaọ udevie ikpe-udhusoi avọ udhe, a te dhesẹ ewẹ ebe Greek Septuagint na jọ nọ i kri gaga no nọ e jariẹ evaọ oke Jesu kẹ egba-uwuhrẹ Ebaibol. A jọ ewẹ ebe yena ruẹ odẹ-oma Ọghẹnẹ nọ a rọ ibieme Hibru kere. Onana u dhesẹ nọ evaọ oke Jesu, odẹ Ọghẹnẹ o jọ Ikereakere na nọ a fa fihọ Griki na. Rekọ evaọ ikpe-udhusoi avọ ene, ikulu-ebe Greek Septuagint na nọ a rọ obọ kere nọ e viodẹ i wo odẹ Ọghẹnẹ evaọ Emuhọ rite Malakae he, ikulu-ebe wọhọ Codex Vaticanus gbe Codex Sinaiticus (kpakiyọ odẹ na o jọ ikulu-ebe nọ a kaki kere no vẹre). Fikiere, u gbe omai unu hu inọ Ebaibol nọ e riẹ no etoke yena ze i wo odẹ Ọghẹnẹ hẹ evaọ abọ Ebaibol na nọ a bi se Ọvọ Ọkpokpọ na hayo Ikereakere Griki na.

  Jesu ọ ta vevẹ nọ: “Mẹ rọ odẹ Ọsẹ mẹ nyaze.” Ọ tẹ jẹ ta ududu nọ “odẹ Ọsẹ” riẹ o ro ru iruo

• Ikereakere Griki Ileleikristi na i dhesẹ nọ Jesu ọ fodẹ odẹ Ọghẹnẹ ẹsibuobu, je dhesẹ odẹ na via kẹ ahwo. (Jọn 17:6, 11, 12, 26) Jesu ọ ta vevẹ nọ: “Mẹ rọ odẹ Ọsẹ mẹ nyaze.” Ọ tẹ jẹ ta ududu nọ “odẹ Ọsẹ” riẹ o ro ru iruo riẹ.—Jọn 5:43; 10:25.

• Nọ orọnọ Ọghẹnẹ ọ kpọ ahwo kere abọ Ikereakere Griki Ileleikristi na fiba Ikereakere Hibru na, ẹjiroro ọvo ọ riẹ hẹ nọ ma rẹ rọ rọwo nọ odẹ na Jihova o romavia evaọ abọ Ikereakere Griki na ha. Evaọ ubrobọ udevie ikpe-udhusoi ọsosuọ ọrọ ekele oke mai na, Jemis olele Jesu ọ ta kẹ ekpako nọ e jọ Jerusalẹm nọ: “Simiọn ọ romatotọ gbiku kẹ omai no kpahe orọ ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ rẹriẹ ovao rri erẹwho na re ọ jọ udevie rai rehọ ahwo kẹ odẹ riẹ.” (Iruẹru Ikọ 15:14) Jemis ọ hae ta ẹme otiọye he o hae jọ nọ ohwo ọvo ọ riẹ odẹ Ọghẹnẹ hẹ hayo a je se odẹ na evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na ha.

• A jọ Ikereakere Griki Ileleikristi na kere ubro odẹ Ọghẹnẹ na. Evaọ Eviavia 19:1, 3, 4, 6, a rẹ ruẹ odẹ na evaọ ẹme na “Halelujah.” A rehọ ẹme nana no ẹme Hibru jọ ze nọ otofa riẹ o rrọ “Jiri Jah.” “Jah” yọ ubro odẹ na Jihova. A rehọ edẹ buobu nọ e rrọ Ikereakere Griki Ileleikristi na no odẹ Ọghẹnẹ na ze. Ẹhẹ, ebe nọ a kere kpahe eware nọ a kiẹ via i dhesẹ nọ otofa odẹ Jesu họ “Jihova họ esiwo.”

• Ebe ahwo Ju nọ i kri no i dhesẹ nọ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju a je kere odẹ Ọghẹnẹ evaọ ebe rai. Obe na Tosefta, onọ a kere izi ahwo Ju fihọ nọ a ku ekere riẹ họ evaọ oware wọhọ ukpe 300 C.E., o ta kpahe ebe Ileleikristi na jọ nọ a jẹ mahe evaọ Ẹdijala nọ: “A sae tọlọ ebe Etausiuwoma na gbe erọ otu minim na [o wọhọ nọ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju] no erae nọ a jẹ rọ mahe ae he. Rekọ a kẹ rai uvẹ re e to evaọ eria nọ e rrọ, te ebe na te Odẹ Ọghẹnẹ nọ a jarai fodẹ.” A jọ obe ovona ta nọ Rabae Yosé ohwo Galili na nọ ọ rria etoke emuhọ ikpe-udhusoi avọ ivẹ ọ ta nọ evaọ edẹ efa ẹkpoka na, “ohwo o re bru eria nọ Odẹ Ọghẹnẹ o jọ romavia evaọ ebe na no [koyehọ ebe Ileleikristi na] o ve si ai no họ oria, enọ i kiọkọ e vẹ to.”

• Egba-uwuhrẹ Ebaibol jọ e ta nọ o wọhọ nọ odẹ Ọghẹnẹ na o romavia evaọ eme Ikereakere Hibru na nọ e rrọ Ikereakere Griki Ileleikristi na. Evaọ otọ uzoẹme na “Tetragrammaton in the New Testament,” The Anchor Bible Dictionary o ta nọ: “Imuẹro jọ e riẹ inọ evaọ oke ọsosuọ nọ a ro kere Ọvọ Ọkpokpọ na, ibieme ene nọ a ro kere Odẹ Ọghẹnẹ, Yahweh, e romavia evaọ Ọvọ Ọkpokpọ na evaọ eria jọ hayo eria kpobi nọ a rehọ eme rai no Ọvọ Anwae na ze.” Ọgba-uwuhrẹ nọ a re se George Howard ọ ta nọ: “Nọ orọnọ ibieme ene na e gbẹ jọ Ebaibol Griki na [koyehọ Septuagint na] onọ o jọ Ikereakere nọ ichọche oke ọsosuọ na a je se na, o rrọ oware areghẹ re ma rọwo nọ okenọ enọ i kere Ọvọ Ọkpokpọ na a jẹ rehọ eme no Ikereakere Hibru na ze, a nyase ibieme ene na ba eme nọ a rehọ na.”

• Efefafa nọ e viodẹ ziezi nọ e fa Ebaibol sa-sa a kere odẹ Ọghẹnẹ evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na. Efefafa nana jọ a ru ere oke krẹkri no taure a tẹ te fa Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na. Efefafa nana jọ avọ edẹ Ebaibol nọ a fa ena: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, onọ Herman Heinfetter ọ fa (1863); The Emphatic Diaglott, onọ Benjamin Wilson ọ fa (1864); The Epistles of Paul in Modern English, onọ George Barker Stevens ọ fa (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, onọ W. G. Rutherford ọ fa (1900); The New Testament Letters, onọ J.W.C. Wand, Ibishọpo obọ London ọ fa (1946). U te no ere no, evaọ Ebaibol nọ ọfefafa na Pablo Besson ọ fa fihọ ẹvẹrẹ Spanish evaọ obọ emuhọ ikpe-udhusoi avọ udhe na, o kere odẹ na “Jehová” evaọ Luk 2:15 gbe Jud 14, o te je kere iei bu vi udhusoi (100) evaọ eria eme-obotọ nọ e rrọ efafa riẹ, ọ ta nọ o wọhọ nọ enẹ u fo nọ a re kere odẹ Ọghẹnẹ. Oke krẹkri taure a tẹ te fa Ebaibol sa-sa yena, Ikereakere Griki Ileleikristi na nọ a fa fihọ Hibru no ikpe-udhusoi avọ 16 ze i wo ibieme ene na evaọ eria buobu. Evaọ ẹvẹrẹ German ọvo, o tẹ kawo efafa Ebaibol ikpegbọvo i wo odẹ na “Jihova” (hayo “Yahweh”) evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na, yọ efefafa ene i kere odẹ na fihọ aro ẹme na “Olori,” a te si usi wariẹ odẹ na. Efefafa ẹvẹrẹ German nọ i bu vi udhosa-gbikpe i kere odẹ na evaọ eme-obotọ Ebaibol na hayo ebe nọ a kere rọ ta ẹme kpahe Ebaibol na.

  

• A rẹ jọ Ebaibol nọ a fa fihọ evẹrẹ sa-sa nọ i bu vi udhusoi (100) ruẹ odẹ Ọghẹnẹ na evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na. Odẹ na o dafia evaọ Ebaibol buobu evaọ evẹrẹ Africa, Native America, Asia, Europe, gbe evẹrẹ Pacific-island. (Whọ rẹ jọ ẹwẹ-obe avọ 1742 gbe 1743 ruẹ edẹ na.) Ahwo nọ a fa Ebaibol sa-sa nana a kere odẹ na fiki ẹjiroro evona nọ ma ta ẹme te no na. U ri kri hrọ nọ a rọ fa Ebaibol nana jọ họ, wọhọ Ebaibol Rotuman (1999), onọ a jọ kere odẹ na “Jihova” isia udhuvẹ gbe ikpegbọvo evaọ awọ 48, gbe efafa Batak (Toba) (1989) nọ o no Indonesia ze, onọ a jọ kere odẹ na “Jahowa” isia udhusoi-gbikpe (110).

  

Ababọ avro, imuẹro ivevẹ e riẹ nọ a rẹ rọ fiki rai zihe odẹ na Jihova fihọ eria nọ e jọ evaọ okenọ a ro kere Ikereakere Griki Ileleikristi na. Nwanọ oye họ oware nọ efefafa Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ na a ru. A wo adhẹẹ odidi kẹ odẹ Ọghẹnẹ gbe emamọ ozodhẹ inọ a re si oware ovo nọ o romavia evaọ Ikereakere ọsosuọ nọ a kaki kere na noi hi.—Eviavia 22:18, 19.