Kuguluka na ‘Kilumbu ya Yehowa’

“Kilumbu ya Mfumu Nzambi ta vanda kilumbu mosi ya nene ti ya boma! Nani ta kuka kuzinga diaka kilumbu yina?”​—YOELE 2:11.

 1. Sambu na inki ‘kilumbu ya boma ya Yehowa’ tavanda kilumbu ya kyese?

“YA BOMA”! Yai kele mutindu mbikudi ya Nzambi Yoele tendulaka “kilumbu [ya nene] ya Yehowa.” Ata mpila yina, beto bantu ya kezolaka Yehowa mpi ya mekudipesaka na yandi na lufulu ya nkudulu ya kimenga ya Yezu fwete tekita ve sambu kilumbu ya Yehowa mefinama. Ya kyeleka, yau tavanda kilumbu ya boma, kansi mpi kilumbu ya luguluku ya nene, kilumbu ya bantu takatuka na kimpika ya ngidika ya bima ya mbi, yina memonisaka bantu mpasi tuka ntama kibeni. Sambu na kilumbu yina, Yoele kelomba na bantu ya Nzambi na ‘kuvanda na kiese mingi, na kusepela, sambu Mfumu Nzambi ta sala mambu ya nene.’ Yandi keyika dyambu mosi ya kutudila ntima: “Yau tasalama nde konso muntu yina tasamba na zina ya Yehowa taguluka.” Na nima, na ngidika ya Kimfumu ya Nzambi meyidikaka, “mutindu Mfumu Nzambi tubaka, bantu ya nkaka ta tina lufwa . . . bantu ya nkaka, bayina ya Mfumu Nzambi ta sola, bo ta zingaka.”​—⁠Yoele 2:​11, 21, 22; 3:5 (2:​32, NW).

 2. Na kulungana ya balukanu ya Yehowa, (a) inki kesalama na “kilumbu ya Mfumu” (b) inki tasalama na “kilumbu ya Yehowa”?

² Kilumbu ya boma ya Yehowa kele ya kuswaswana ti “kilumbu ya Mfumu” yina metubama na Kusonga 1:10. Kilumbu ya Mfunu kele nsungi ya kulungana ya bambona-meso yonso 16 yina kele na Kusonga kapu 1 tii na 22. Yau kevukisa mpi nsungi ya kulungana ya bidimbu yonso ya Yezu tubilaka na mvutu na yandi na ngyufula yai ya balongoki kuyulaka nde: “Tubila beto, mambu yina yonso ta bwa nki ntangu? Nki [“tavanda kidimbu ya kumonana na nge ti ya nsuka ya ngidika ya bima,” NW]?” Kumonana ya Yezu na mazulu monisaka bidimbu ya ngolo na zulu ya ntoto: ‘bamvita, banzala, bimbeni, bipupa, ti kufwa nsiku.’ Mutindu bampasi yai mebilamaka, Yezu kesyamisaka bantu yina kebangaka Nzambi na kutindaka balongoki na yandi na bilumbu na beto na kulonga “Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo.” Na nima, ntangu mambu takuma bendabika na kilumbu ya Mfumu, na “nsuka” ya ngidika ya bima yai, kilumbu ya Yehowa tabwa. (Matayo 24:​3-14; Luka 21:11) Yina tavanda kilumbu ya Yehowa tafwa inza ya kubeba ya Satana na mbala mosi. ‘Ntoto ti zulu ta nikana, kansi Mfumu Nzambi ta vanda kisika ya bantu na yandi ta tina.’​—⁠Yoele 4:⁠16.

Yehowa Pesaka Ndola na Ntangu ya Noa

 3. Inki mutindu mvwandilu ya bubu yai kele mutindu mosi ti yina ya ntangu ya Noa?

³ Bubu yai na inza, mambu kesalama kaka bonso na “ntangu ya Noa,” bamvula meluta kiteso ya 4000. (Luka 17:​26, 27) Na Kuyantika 6:​5, beto ketanga nde: “Mfumu Nzambi monaka nde na bisika yonso ya nsi-ntoto bantu vandaka kusala mambu ya mbi mingi, ntangu yonso bo vandaka kaka na bangindu ya mbi mpenza na ntima na bo.” Mutindu mosi mpenza ti inza ya bubu yai! Mambi, kindila, kufwa nsiku mefuluka bisika yonso. Ntangu yankaka beto lenda yindula nde mambi ya bantu mekuma na nsuka kibeni. Kansi, mbikudulu ya ntumwa Polo yina metadila “bilumbu ya nsuka” kele na kulungana kaka: “Bantu ya mbi ti bantu ya luvunu, mbi na bo ta [fula na ku]kwisa mingi, sambu bo ta kusaka bantu ya nkaka, bantu ya nkaka mpi ta kusaka bo.”​—⁠2 Timoteo 3:​1, 13.

 4. Inki malanda lusambu ya luvunu vandaka na yau na ntangu ya ntama?

⁴ Keti lusambu lendaka natila bantu ndembikilu na ntangu ya Noa? Ve, lusambu ya luvunu ya ntangu yina zolaka yika dyaka mambu mingi ya mbi. Bibuti na beto ya ntete bwaka na malongi ya luvunu ya ‘nioka ya ntama, ya bo ke bingaka nde Satana.’ Na mbandu ya zole ya bantu, katuka na Adami, “bantu yantikaka kusamba [Yehowa] na zina na yandi mosi,” ziku na luvwezo yonso. (Kusonga 12:9; Kuyantika 3:​3-6; 4:26) Na nima, bawanzio yina bendumukaka mpi yambulaka vumi ya kukangama na Nzambi mosi kaka, bakaka nitu ya kimuntu sambu na kwisa kuvukisa nitu ti bana-bankento ya kitoko na ntoto. Bankento yai butaka bamilatre mosi ya nda-nda, zina na bau Banefilimi, yina pesaka bantu mpasi mingi. Na nsi ya bupusi yai ya bademo, “bantu vandaka kusala mambu ya mbi mpenza.”​—⁠Kuyantika 6:​1-12.

 5. Na kutubilaka mambu yina salamaka na ntangu ya Noa, inki lukebisu Yezu kepesa beto?

⁵ Kansi, dibuta mosi bikalaka ya kwikama na Yehowa. Yau yina, Nzambi “tindilaka bantu yina ya mbi masa, ebuna yo fulukaka na ntoto; yandi gulusaka kaka Noa yina vandaka kulonga malongi ya Nzambi, ti bantu ya nkaka nsambwadi.” (2 Piere 2:⁠5) Mvula ya Ngolo yina vandaka kidimbu ya kilumbu ya boma ya Yehowa, yina tasonga nsuka ya ngidika ya bima yai mpi yina Yezu bikulaka nde: “Ata muntu mosi kuzaba ve kana nki kilumbu to nki ntangu mambu yina ta bwa, ata bawanzio ya zulu ata Mwana mpi kuzaba yo ve, kansi kaka Tata mpamba muntu kuzaba yo. Mambu yina bwaka na ntangu ya Noa, yo ta bwa mpi mutindu mosi ntangu Mwana-muntu ta kwisa. Na bilumbu yina, ntangu masa vandaka me fuluka mingi ntete ve na ntoto, bantu vandaka kudia, kunwa, kukwelana tii na kilumbu yina ya Noa kotaka na maswa. Bo vandaka kuzaba kima ve tii kuna masa fulukaka mingi na ntoto yonso; masa yina nataka bo yonso na lufwa.” (Matayo 24:​36-39) Bubu yai beto kezinga na mvwandilu ya mutindu mosi, yau yina, Yezu kelomba beto na ‘kukeba, na kulala mpongi ve, na kusamba Nzambi ntangu yonso, mpidina beto ta baka ngolo ya kutina mambu yonso yina ta bwa.’​—⁠Luka 21:​34-36.

Yehowa Pesaka Ndola na Sodome ti na Gomore

6, 7. (a) Mambu yina salamaka na ntangu ya Loti vandaka kidimbu ya inki? (b) Inki lukebisu ya pwelele yau kepesa beto?

⁶ Bankama ya bamvula na nima, ntangu bana ya Noa kumaka mingi na zulu ya ntoto, Abrahami, muntu ya kwikama, ti mwana-mpangi na yandi Loti, monaka kilumbu ya boma yankaka ya Yehowa. Loti ti dibuta na yandi vandaka zinga na Sodome. Kumosi ti Gomore yina vandaka mfinama, mbanza yai fulukaka na kikalulu ya mansoni ya kuluta kiteso. Zola ya bima ya kinsuni vandaka mpi na kisika ya ntete, ye nsukansuka yau kotilaka mpi nkento ya Loti. Yehowa songaka Abrahami nde: “Bantu ya babwala Sodome ti Gomore bo me funda bo mingi, masumu na bo me kuma mingi mpenza.” (Kuyantika 18:20) Abrahami bondilaka Yehowa na kubikisa babwala yina sambu bantu ya lunungu vandaka kuna, kansi Yehowa tubaka nde kuna bantu ya lunungu ata kumi mpamba vandaka ve. Bawanzio ya Nzambi tindaka sadisaka Loti ti bana na yandi ya bankento zole na kutina na bwala Soare yina vandaka penepene.

⁷ Inki kulandaka? Na kufwanisaka “bilumbu ya nsuka” ya sesepi ti yina ya ntangu ya Loti, Luka 17:​28-30 ketuba nde: “Yo ta vanda mutindu mosi bonso na ntangu ya Loti: bantu vandaka kudia, kunwa, kusumba bima, kuteka bima, kukuna bilanga ti kutunga banzo. Kansi kilumbu yina ya Loti katukaka na bwala Sodome, Nzambi nokisaka tiya ya ngolo bonso mvula; yo kwisaka kufwa bantu ya bwala yina yonso. Kilumbu yina ya Nzambi ta songa Mwana-muntu na meso ya bantu yo ta vanda mutindu mosi.” Ndola yina bwilaka Sodome ti Gomore, na kilumbu ya boma ya Yehowa, kekebisa beto pwelele na bilumbu yai ya kumonana ya Yezu. Mbandu ya bantu ya ntangu yai mpi me “salaka pite ti mambu ya nkaka ya nsoni mpenza.” (Yude 7) Kuluta dyaka, bikalulu ya mbi ya kuvukisa nitu ya ntangu na beto mebutaka “maladi ya mbi” mingi yina Yezu tubilaka sambu na bilumbu na beto.​—⁠Luka 21:⁠11.

Izraele Bukaka “Mupepe ya Ngolo”

 8. Keti Izraele lundaka mbotembote kuwakana ya Yehowa wakanaka na bau?

⁸ Ya ntangu kulungaka, Yehowa ponaka Izraele bonso “dikabu na yandi ya spesiali na kati ya bantu yonso ya nkaka, . . . kimfumu ya banganga-nzambi ye kikanda ya santu.” (NW) Kansi, yau lombaka ntete nde bau ‘wila yandi ti kulanda bansiku ya kuwakana ya yandi wakanaka ti bo.’ (Kubasika 19:​5, 6) Keti bau zitisaka dibaku yai ya nene? Ata fyoti ve! Ya kyeleka, bantu yankaka ya dikanda yina sadilaka yandi na kwikama​—⁠Moize, Samuele, Davidi, Yozafati, Ezekiasi, Yosia, kumosi ti bambikudi ya vumi ya babakala ti ya bankento. Kansi, na kimvuka, yau vandaka dikanda mosi ya kukonda kwikama. Na nima ya bamvula, kimfumu na bau kabwanaka na bimfumu zole: Izraele ti Yuda. Na kimvuka, makanda yai yonso zole kudikotisaka na lusambu ya mimpani ti na bikalulu yankaka yina vandaka kumisa Nzambi ve, ya bansi yina vandaka na lweka na bau.​—⁠Ezekiele 23:⁠49.

 9. Inki mutindu Yehowa sambisaka kimfumu ya makanda kumi yina bendumukaka?

⁹ Inki mutindu Yehowa zengaka dikambu yai? Yandi kebisaka bau, mutindu yandi kesalaka ntangu yonso, na kuwakana ti munsiku na yandi yina Amosi monisaka nde: “Mfumu Nzambi ke salaka kima ve kana yandi me songa ngindu na yandi ntete ve na bantu na yandi baprofete.” Amosi yandi mosi zabisaka mambu ya mawa sambu na kimfumu ya Nordi ya Izraele: “Nki kilumbu [ya Yehowa] ta natila beno? Yo ta vanda kilumbu mosi ya mpimpa, kansi ya mwini ve.” (Amosi 3:7; 5:18) Na ntwala, Ozea, nkundi ya profete Amosi, tubaka nde: ‘Bo ke kuna mupepe, bo ta buka mupepe ya ngolo.’ (Ozea 8:⁠7) Na 740 N.T.B., Yehowa sadilaka minkangu ya Asiria sambu na kupanza kimfumu ya Nordi ya Izraele kimakulu.

Yehowa Lolaka Kimfumu ya Yuda

10, 11. (a) Sambu na inki Yehowa ndimaka ve na kulolula Yuda? (b) Inki mambu ya mbi kubebisaka dikanda?

¹⁰ Yehowa tindaka mpi bambikudi na yandi na kimfumu ya Sudi ya Yuda. Kansi, bantotila ya Yuda bonso Manase, ti Amoni yina yingaka na kisika na yandi, landaka na kusala mambu ya mbi na meso na Yandi, na ‘kufwaka bantu mingi yina salaka mbi ve ti na kusambilaka banzambi ya biteki.’ Katula mwana ya Amoni, Yoziasi, yina salaka mambu ya mbote na meso ya Yehowa, bantotila yina landaka yandi, kumosi ti bantu yonso, kumaka bantu ya kufuluka na mambi. Na yau, Yehowa ‘zolaka ve kuwila bau mawa.’​—⁠2 Bantotila 21:​16-21; 24:​3, 4.

¹¹ Yehowa tubaka na nzila ya mbikudi na yandi Yeremia nde: “Mambu ya boma ti ya kuyituka me bwa na ntoto yai. Baprofete ke ta masonga ve, banganga-Nzambi ke yindula kaka kiese na bo mosi, ebuna bantu na mono bo ke zolaka mpidina. Kansi nki bo ta sala na nima?” Dikanda ya Yuda kumaka na mfuka ya menga mosi ya ngolo, ye bantu na bau vandaka ya kubeba na kuyiba, kugonda, kusala bizumba, kudya ndefi ya luvunu, kusambila banzambi yankaka, ti na mambu yankaka ya mbi. Tempelo ya Nzambi kumaka “nzo ya bamiyibi.”​—⁠Yeremia 2:34; 5:​30, 31; 7:​8-12.

12. Inki Yehowa salaka sambu na kupesa ndola na mbanza yai ya mubulu, Yeruzalemi?

¹² Yehowa zabisaka nde: “[Mono] ke tinda mpasi ya lufwa, yo ke katuka na ndambu ya norde [Kaldea].” (Yeremia 4:⁠6) Na yau, yandi tindilaka bau Babilone, Ngolo ya Inza ya Mvimba, ‘marto ya ke pasulaka nsi-ntoto yonso’ na ntangu yina, sambu na kupanza mbanza ya mubulu, Yeruzalemi, ti tempelo na yau. (Yeremia 50:23) Na 607 N.T.B., na nima ya bitumba mosi ya ngolo, minkangu ya ngolo ya Nabukodonozore botulaka bwala. “Ntotila ya Babilonia fwaka bana ya [Ntotila] Sedesiasi na meso na yandi mosi Sedesiasi. Yandi fwaka mpi bambuta yonso ya Yuda. Ebuna yandi Sedesiasi bo tobulaka yandi meso, bo kangisaka yandi miniololo ti kunata yandi na nsi ya Babilonia. Basoda ya Babilonia tulaka nzo ya ntotila ti banzo ya bantu ya bwala tiya, bo fwaka-fwaka bibaka ya lupangu ya Yeruzalemi. Na nima Nebuzaradani, mfumu ya basoda ya Babilonia, nataka na kimpika na Babilonia bantu yonso yina bikalaka na bwala, ti bayina kuzaba kusala kisalu mbote-mbote ti bayina kwisaka kutina na yandi.”​—⁠Yeremia 39:​6-9.

13. Banani gulukaka na kilumbu ya Yehowa na 607 T.B., ye sambu na inki?

¹³ Kilumbu mosi ya boma mpenza! Kansi, ndambu ya myoyo yina lemfukilaka Yehowa vandaka na kati ya bayina gulukaka na nkanu yina ya tiya. Na kati na bau, beto ketanga bantu ya dikanda ya Rekabi yina landaka ve bantu ya Yudea, kansi bau kudikulumusaka ye lemfukaka. Bantu yankaka ya kugulukaka kele tongu Ebedi-Meleki, muntu ya kwikama, yina gulusaka Yeremia na dibulu, ti sekretere ya Yeremia, Baruki. (Yeremia 35:​18, 19; 38:​7-13; 39:​15-18; 45:​1-5) Yehowa tubaka na bantu ya mutindu yina nde: “Mono mosi mono zaba ngindu ya mono ke na yo sambu na beno; mono ta sala beno mambote kansi mbi ve, mambu ya beno ke zola mono ta sala yo.” Lusilu yina lunganaka na kiteso mosi ya fyoti na 539 N.T.B., ntangu Ntotila Sirusi yina kunungaka Babilone, katulaka Bayuda yina vandaka kubanga Nzambi na kimpika, mpi vutulaka bau sambu na kutungulula Yeruzalemi ti tempelo na yau. Bubu yai, bayina kebasika na lusambu ya Babilone mpi kevutulama na lusambu ya kugedila ya Yehowa lenda kinga mpi na mpusa yonso makwisa ya kitoko, ya ngemba ya mvula na mvula, yina tavanda na Paladisu ya Yehowa tavutula.​—⁠Yeremia 29:11; Nkunga 37:34; Kusonga 18:​2, 4.

“Mpasi ya Nene” ya Mvu-Nkama ya Ntete

14. Sambu na inki Yehowa buyaka Izraele kimakulu?

¹⁴ Beto tubila ntangu yai mvu-nkama ya ntete T.B. Na ntangu yina, Bayuda yina vutukaka kubwaka dyaka na apostazi. Yehowa tindaka Mwana na yandi mosi kaka na ntoto sambu na kuvanda Mupakulami na yandi, to Mesia. Kubanda na mvu 29 tii na 33 T.B., Yezu longaka na ntoto yonso ya Izraele, na kutubaka nde: “Beno balula ntima, sambu Kimfumu ya Nzambi me kuma penepene!” (Matayo 4:17) Dyaka, yandi vukisaka balongoki mpi longaka bau sambu na kuvukana ti yandi na kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu. Inki bamfumu ya Bayuda salaka? Bau vwezaka Yezu mpi nsukansuka, bau fwaka yandi kufwa mosi ya mpasi na zulu ya nti. Yehowa buyaka Bayuda kuvanda dyaka bantu na yandi. Na mbala yai, yandi buyaka bau kimakulu.

15. Inki dibaku Bayuda yina balulaka ntima vandaka na yau na kulungisa?

¹⁵ Na kilumbu ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., Yezu yina futumukaka tyamunaka mpeve santu, ye yau pesaka balongoki na yandi ngolo ya kutuba na bandinga yankaka na Bayuda ti na baprozelite yina kwisaka nswalu kuvukana pana. Piere tubaka na kibuka yina nde: “Yesu yai . . . Nzambi me tedimisaka yandi na lufwa; na mambu yai beto yonso kele batemwe . . . Bantu yonso ya Israele fweti zaba mambu yai mbote-mbote: Yesu yina ya beno tulaka na zulu ya [“nti,” NW], Nzambi me solaka yandi na kuvanda Mfumu mpi Mesia.” Inki Bayuda ya masonga kusalaka? “Bo monaka mpasi na ntima,” bau dilaka masumu na bau, mpi bau bakaka mbotika. (Bisalu 2:​32-41) Kisalu ya kusamuna Kimfumu yelaka ntinu, ye na nima ya bamvula 30, yau kumaka na “lugangu yonso ya kele na nsi ya zulu.”​—⁠Kolosai 1:​23, NW.

16. Inki mutindu Yehowa yidikaka mambu yina nataka nkanu na yandi na zulu ya Izraele ya kinsuni?

¹⁶ Ebuna, ntangu ya Yehowa ya kuzenga nkanu ya bantu na yandi ya yandi buyaka, Izraele ya kinsuni, kulungaka. Bankama mingi ya bantu, yina basikaka na inza ya ntangu yina, kwendaka kufuluka na dibundu ya Bukristu, mpi bau pakulamaka bonso “Israele ya Nzambi” ya kimpeve. (Galatia 6:16) Kansi, Bayuda ya ntangu yina vandaka medinda na potopoto ya kumengana ti kunwana na kati ya mabundu. Na luswaswanu ti mambu ya Polo tubaka na ‘kulemfuka na bamfumu ya leta,’ bau bendumukilaka kimfumu ya Roma yina vandaka yala bau. (Roma 13:⁠1) Kele kaka Yehowa muntu yidikaka mambu yina kulandaka. Na mvu 66 T.B., basoda ya Roma, na lutwadisu ya Zenerale Galliusi, zyungaka Yeruzalemi. Bau kotaka na kati ya mbanza tii kwendaka kufwa bibaka ya tempelo. Nsoniki ya nkenda Joseph ketuba nde, mpasi ya kyeleka kukotilaka mbanza ti bantu.a Kansi, na kintulumukina, basoda ya Roma kuwalukaka. Yau pesaka balongoki ya Yezu ntangu ya ‘kutina na bangumba,’ mutindu Yezu kebisaka bau na mbikudulu yina kele na Matayo 24:​15, 16.

17, 18. (a) Inki mpasi Yehowa sadilaka na kuzenga nkanu ya Bayuda? (b) Inki nsuni ‘kugulukaka,’ ye yau vandaka kidimbu ya inki?

¹⁷ Kansi, kilumbu ya Yehowa, ya kuzenga nkanu mbotembote na nsuka ya mpasi yina, vandaka na ntwala. Na mvu 70 T.B., basoda ya Roma, na lutwadisu ya Zenerali Titus ntangu yai, vutukaka dyaka na kunwana. Na mbala yai, bitumba vandaka ya nsaka ve! Bayuda, ti kikalulu na bau ya kunwana bau na bau, vandaka na ngolo ve ya kunwana ti Baroma. Bau bwisaka na ntoto mbanza ti tempelo. Bayuda ya kukondakonda, kiteso ya difuku mosi na ndambu, belaka mpi fwaka, ye bau losaka bamvumbi kiteso ya 600000 na nganda ya mbanza. Na nima ya kubwa ya mbanza, bau nataka Bayuda 97000 na kimpika ye bamingi kufwaka na kugondana bau na bau na ntwala ya bantu sambu na kusepelisa bau. Ya kyeleka, nsuni ya gulukaka na bamvula ya mpasi yina vandaka nsuni ya Bakristu ya bulemfu yina tinaka na bangumba na nima ya Yordani.​—⁠Matayo 24:​21, 22; Luka 21:​20-22.

¹⁸ Na yau, mbikudulu ya nene ya Yezu yina metala “nsuka ya ngidika ya bima” lunganaka na mbala ya ntete, yau kumaka bendabika na bilumbu yina Yehowa zengaka nkanu ya dikanda ya bankolami ya Bayuda na 66-70 T.B. (Matayo 24:​3-22) Kansi, yina vandaka kaka kidimbu ya ‘kukwisa ya kilumbu ya nene ti ya boma ya Yehowa,’ mpasi ya nsuka yina kezola kubwila inza ya mvimba. (Yoele 3:4 [2:​31, NW]) Inki mutindu nge lenda “guluka”? Dilongi ya kelanda tatela beto.

[Noti na nsi ya lutiti]

Bangyufula ya Mvutukilu

◻ Inki kuwakana kele na kati ya “kilumbu ya Mfumu” ti ‘kilumbu ya Yehowa’?

◻ Na kutadilaka ntangu ya Noa, inki lukebisu beto fwete sadila?

◻ Inki mutindu Sodome ti Gomore kepesa beto dilongi ya ngolo?

◻ Banani gulukaka na “mpasi ya nene” ya mvu-nkama ya ntete?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 9]

Yehowa pesaka mwaye ya luguluku sambu na dibuta ya Noa ti ya Loti, yandi pesaka yau dyaka na 607 N.T.B. ti na 70 T.B.