Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu

NOVEMBRI 5-11

BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YOANE 20-21

“Keti Nge Ke Zolaka Mono Kuluta Yai?”

banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 21:15, 17

Yezu tubilaka Simoni Piere: Disolo yai ya Yezu mpi Piere salamaka ntangu fioti na nima, ntangu Piere buyaka Yezu mbala tatu. Yezu yulaka Piere bangiufula tatu sambu na kuzaba mawi na yandi, yo yina “Piere waka mawa.” (Yoa 21:17) Disolo ya Yoane yina kele na Yoa 21:15-17 ke sadila bangogo zole ya Kigreki ya kuswaswana: a·ga·paʹo, ya bo me balula na zola mpi phi·leʹo, ya bo me balula na kuvanda na zola. Yezu yulaka Piere mbala zole nde: “Keti nge ke zolaka mono?” Mbala zole mpi Piere ndimaka nde yandi ke “zolaka” Yezu. Na nsuka, Yezu yulaka yandi nde: “Keti nge ke zolaka mono?” Diaka, Piere ndimaka nde yandi ke zolaka Yezu. Konso mbala yina Yezu yulaka Piere, yandi vandaka kundima nde yandi ke zolaka Yezu, yo yina Yezu zolaka kumonisa nde zola yina fwete pusa Piere na kudisa mpi “kugungula” balongoki ya Yezu na kimpeve, awa bo ke tubila mameme na yandi to ‘mameme na yandi ya fioti.’ (Yoa 21:16, 17; 1Pi 5:1-3) Yezu bikaka Piere na kumonisa zola na yandi mbala tatu, na nima Yezu pesaka yandi mukumba ya kukeba mameme. Ntangu Yezu salaka mutindu yai, yandi monisaka nde yandi me lolula Piere ata Piere buyaka yandi mbala tatu.

keti nge ke zolaka mono kuluta yai?:

Bangogo “kuluta yai” lenda vanda ti bantendula mingi. Bantu ya nkaka ya mayele ke balulaka yo nde “keti nge ke zolaka mono kuluta balongoki yina ya nkaka?” to “keti nge ke zolaka mono kuluta mutindu balongoki yai ke zolaka mono?” Ziku ntendula ya bangogo yai kele “keti nge ke zolaka mono kuluta bima yai?” disongidila, bambisi yina bo kangaka to bima yina vandaka kusadisa bo na kisalu ya kuloba to yo lenda tendula, ‘keti nge ke zolaka mono kuluta bima ya kinsuni to kimvwama? Kana mpidina, disa mameme na mono.’ Ngiufula yai kele mfunu na kutadila mambu yina Piere vandaka kusala. Ata Piere vandaka na kati ya balongoki ya ntete ya Yezu (Yoa 1:35-42), yandi landaka ve Yezu ntangu yonso. Kansi yandi vutukaka na kisalu na yandi ya kuloba. Bangonda fioti na nima, Yezu bingaka Piere na kusala kisalu mosi ya mfunu, kukuma ‘mulobi-bantu.’ (Mat 4:18-20; Luk 5:1-11) Diaka, ntangu fioti na nima ya lufwa ya Yezu, Piere vutukaka na kisalu na yandi ya kuloba mpi bantumwa ya nkaka landaka yandi. (Yoa 21:2, 3) Yo yina, yo ke monana nde awa Yezu ke sosa kumonisa Piere mfunu ya kubaka lukanu ya mbote: keti na luzingu na yandi, yandi ta tula kisalu ya kuloba na kisika ya ntete to yandi ta tula dikebi ya mingi na kisalu ya kudisa mameme to balongoki ya Yezu na kimpeve?—Yoa 21:4-8.

mbala tatu: Piere buyaka mfumu na yandi mbala tatu; sesepi yai Yezu ke pesa yandi dibaku ya kumonisa mawi na yandi mbala tatu. Piere ndimaka, yo yina Yezu songaka yandi nde zola yina ta monana kana yandi ke tula mambu ya kimpeve na kisika ya ntete. Kumosi ti bampangi ya nkaka yina kele ti mikumba, Piere vandaka ti mukumba ya kudisa, kupesa kikesa mpi kugungula mameme yonso ya Kristu, disongidila balongoki ya Kristu ya kwikama. Ata bo vandaka Bakristu ya bo me tulaka mafuta, bo vandaka mpi ti mfunu nde bo disa bo na kimpeve.—Luk 22:32.

Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve

noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 20:17

Bika kukangama na mono: Ngogo ya Kigreki haʹpto·mai lenda tendula “kusimba na” to “kukangama na” to “kudindamana na.” Bambalula ya nkaka ke balulaka bangogo yai ya Yezu nde: “Kusimba mono ve.” Ata mpidina, Yezu buyaka ve nde Maria Magdala kusimba yandi, sambu na nima ya lufutumuku na yandi, yandi buyisaka ve bankento yina monaka yandi na ‘kusimba makulu na yandi.’ (Mat 28:9) Yo ke monana nde Maria Magdala waka boma nde Yezu zolaka kukwenda na zulu. Sambu yandi vandaka ti mpusa ya ngolo ya kuvanda ti Mfumu na yandi, Maria Magdala kangamaka ngolo na Yezu mpi yambulaka yandi ve na kukwenda. Sambu na kundimisa Maria Magdala nde yandi zolaka ve kukwenda na zulu, Yezu songaka yandi na kubika kukangama na yandi kansi yandi zabisaka Maria Magdala na kukwenda kusonga balongoki na yandi nsangu ya me tala lufutumuku na yandi.

noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 20:28

Mfumu na mono mpi Nzambi na mono!: “Mfumu na mono mpi Nzambi [ho the·osʹ] na mono!” Bantu ya nkaka ya mayele ke monaka nde bangogo yai ya kuyituka bo tubilaka yo Yezu, kansi na masonga yonso yo ke tadila Nzambi Tata na yandi. Bantu ya nkaka ke tubaka nde bangogo yai ya kisina ya Kigreki vandaka kutadila kaka Yezu. Ata mpidina, ntendula ya mbote ya bangogo yai “Mfumu na mono mpi Nzambi na mono” kele na baverse ya nkaka na Masonuku ya Santu. Sambu verse ke monisa nde Yezu tindilaka balongoki na yandi nsangu nde “Mono ke tombuka na Tata na mono mpi Tata na beno mpi na Nzambi na mono mpi Nzambi na beno,” yo ke monisa ve nde Toma yindulaka nde Yezu vandaka Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. (Tala noti ya kulongukila ya Yoa 20:17.) Toma waka ntangu Yezu sambaka “Tata” na yandi, mpi ntangu Yezu bingaka yandi nde “Nzambi mosi kaka ya kieleka.” (Yoa 17:1-3) Ziku Toma bingaka Yezu “Nzambi na mono” sambu na bikuma yai: yandi tadilaka Yezu bonso “nzambi” kansi ve Nzambi Nkwa-Ngolo yonso. (Tala noti ya kulongukila ya Yoa 1:1.) Mbala ya nkaka Toma bingaka Yezu mutindu yina sambu bansadi ya Nzambi mpi vandaka kubinga bawanzio yina vandaka kuzabisa bantu nsangu ya Yehowa mutindu yina, kaka mpila bo me tubila yo na Masonuku ya Kiebreo. Ziku Toma zabaka mbote masolo ya Biblia ya ke monisaka bantangu ya nkaka bantu to bansoniki ya Biblia ke solula ti wanzio bonso nde bo ke solula ti Yehowa Nzambi. (Fwanisa ti Kuy 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Baz 6:11-15; 13:20-22.) Yo yina, Toma bingaka Yezu nde “Nzambi na mono” ziku sambu yandi zabaka nde Yezu kele mumonisi mpi kinati ndinga ya Nzambi ya kieleka.

Bantu ya nkaka ke tubaka nde bo ke sadilaka ka-ngogo ya Kigreki to article défini na ntwala ya ngogo “mfumu” mpi “nzambi” sambu na kumonisa nde yo ke tadila Nzambi Nkwa-Ngolo yonso. Ata mpidina, awa bo me sadila article yango sambu na kumonisa kaka mutindu ya kutuba ya Kigreki. Bangogo yai ya bo me balula na Luk 12:32 mu mbandu (“kimvuka ya fioti”) mpi ya bo me sadila na Kol 3:18–4:1 mu mbandu (“bankento”; “babakala”; “bana”; “batata”; “bampika”; “bamfumu”) ke monisa bisika yina bo sadilaka zina mpi article na Kigreki. Mutindu mosi, kana bo balula mambu yina kele na 1Pi 3:7 na Kingelesi na kulanda ngogo mosi-mosi, bo fwete yika article defini na ntwala ya ngogo “babakala.” Na kutadila bangindu ya Toma, article yina yandi sadilaka kele mpenza ve mfunu.

NOVEMBRI 12-18

BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BISALU 1-3

“Dibundu ya Bukristu Bakaka Mpeve Santu”

w86-F 12/1 29 § 4-5, 7

Makabu Yina Ke Pesaka Kiese

Na kilumbu ya ntete yina dibundu ya Bukristu butukaka na mvu 33 ya ntangu na beto, bantu 3000 yina bakaka mbotika ‘vukanaka, diaka mpi sambaka kumosi.’ Sambu na nki kikuma? Sambu na kupesana kikesa, kukumisa lukwikilu na bo ngolo mpi kulanda “kudipesa na malongi ya bantumwa.”—Bisalu 2:41, 42.

Bayuda mpi Baprozelite kwendaka na Yeruzalemi sambu na kusala kaka Nkinsi ya Pantekoti. Kansi bantu yina kumaka Bakristu sepelaka kusala bilumbu mingi kuna mpi kulonguka mambu mingi sambu na kukumisa lukwikilu na bo ngolo. Mambu yai salaka nde madia mpi bisika ya kulala kukuma mpasi mingi. Bantu ya nkaka yina kwendaka kuna vandaka ve ti mbongo mingi kansi bankaka vandaka ti mbongo mingi. Yo yina, bo vukisaka bima sambu na kukabula yo ti bantu yina vandaka na mfunu ya lusadisu.—Bisalu 2:43-47.

Bantu ya nkaka vandaka kuteka bima na bo sambu na kukabila bantu na luzolo yonso. Bo vandaka ve kupusa bantu na kuteka to kukaba bima mpi ata muntu mosi ve kumaka nsukami. Yo ke tendula ve nde bamvwama yina tekaka bima na bo yonso kumaka bansukami. Zola sambu na bampangi na bo Bakristu salaka nde bampangi ya nkaka kuteka bima na bo sambu na mambote ya Kimfumu.—Fwanisa ti 2 Bakorinto 8:12-15.

Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve

it-2-F 25 § 2

Yezu Kristu

“Ntwadisi ya Ntete-Ntete ya luzingu.” Mutindu Yezu Kristu pesaka luzingu na yandi ya kukuka monisaka ntima ya mbote ya Tata na yandi. Yo me sadisaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta na kuzwa dibaku ya kuyala kumosi ti yandi na zulu mpi yo me sadisaka diaka bantu ya nkaka na kuzinga na ntoto na nsi ya luyalu ya Kimfumu na yandi. (Mat 6:10; Yoa 3:16; Efe 1:7; Ebr 2:5; tala NKUDULU na Kifalansa.) Yo yina Yezu me kumaka “Ntwadisi ya Ntete-Ntete [“Mfumu,” na Biblia ya Kituba] ya luzingu” sambu na bantu yonso. (Bis 3:15) Ngogo ya Kigreki ya bo me sadila awa ke tendula, “ntwadisi ya nene,” bo sadilaka mpi ngogo yina ke wakana ti ngogo yai sambu na Moize (Bis 7:27, 35) bonso “mfumu” na Izraele.

NOVEMBRI 19-25

BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BISALU 4-5

“Bo Landaka Kulonga Ndinga ya Nzambi ti Kikesa”

w08-F 9/1 15, lupangu

Bakristu ya Mvu-Nkama ya Ntete Tubaka mpi Sonikaka Mambu Yina Kele na Masonuku ya Santu

Keti Bantumwa Kotaka Ve Nzo-nkanda?

Ntangu bamfumu mpi bambuta-bantu ya Yeruzalemi “monaka nde Piere ti Yoane vandaka kutuba na pwelele mpi bo bakisaka nde bo vandaka bantu yina me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba, bo yitukaka.” (Bisalu 4:13) Keti bantumwa vandaka mpenza bantu yina longukaka ve? Na kutadila ngindu yai, mbalula mosi ya Biblia (The New Interpreter’s Bible) ke tuba nde: “Ziku bangongo yai ke monisa ve nde Piere [mpi Yoane] kotaka ve nzo-nkanda mpi zabaka ve kusonika to kutanga. Kansi diambu ya kuzaba kele nde bantu yina vandaka kusambisa vandaka kibeni ya kuswaswana ti bantumwa.”

it-1-F 141 § 1

Ntumwa

Kisalu na Dibundu ya Bukristu. Mpeve ya Nzambi yina bantumwa bakaka na Pantekoti pesaka bo kikesa mingi. Bakapu tanu ya ntete ya mukanda ya Bisalu ya Bantumwa ke monisa nde bantumwa waka ve boma mpi bo zabisaka nsangu ya mbote mpi lufutumuku ya Yezu ti kikesa, ata bamfumu tulaka bo na boloko, bulaka bo mpi tulaka bo na kigonsa ya lufwa. Na nima ya Pantekoti, mpeve santu sadisaka bantumwa na kutwadisa mbote dibundu ya Bukristu, yo yina dibundu yelaka nswalu. (Bis 2:41; 4:4) Bo yantikaka kusamuna na Yeruzalemi, na Samaria mpi nsangu ya mbote mwanganaka na ntoto ya mvimba.—Bis 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.

Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve

it-1-F 591 § 2

Ditadi ya Kinkonko

Nkunga 118:22 ke tuba nde ditadi yina bantu ya ke tungaka losaka ta kuma “ditadi ya kinkonko ya ntete-ntete” ya bo ke bingaka na (Kibreo, roʼsh pin·nahʹ). Yezu vutukilaka mpi sadilaka mbikudulu yai sambu na kumonisa nde yandi muntu kele “ditadi ya kinkonko ya ntete-ntete” ya bo ke bingaka na (Kigreki, ke·pha·leʹ go·niʹas). (Mat 21:42; Mar 12:10, 11; Luk 20:17) Kaka mutindu ditadi yina bo ke tulaka na zulu ya nzo ke monanaka kukonda mpasi, Yezu Kristu kele ditadi ya ntalu ya kinkonko ya fondasio ya dibundu ya Bukristu ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta, yina me fwanana ti tempelo ya kimpeve. Piere mpi sadilaka Nkunga 118:22 sambu na kutubila Kristu, sambu na kumonisa nde Yezu vandaka “ditadi” yina bantu losaka, kansi Nzambi ponaka yandi sambu yandi kuma “ditadi ya kinkonko ya ntete-ntete.”—Bis 4:8-12; tala mpi 1Pi 2:4-7.

NOVEMBRI 26–DESEMBRI 2

BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BISALU 6-8

“Dibundu ya Mpa ya Bukristu Mekamaka”

bt-F 41 § 17

“Beto Fwete Lemfukila Nzambi Bonso Mfumu”

¹⁷ Dibundu yai ya mpa kutanaka ti kigonsa mosi ya ngolo. Kigonsa yango vandaka nki? Balongoki mingi yina bakaka mbotika vandaka banzenza na Yeruzalemi mpi bo vandaka ti mpusa ya kulonguka mambu mingi na ntwala ya kuvutuka na babwala na bo. Balongoki yina vandaka kuzinga na Yeruzalemi pesaka na luzolo yonso mbongo sambu na kudisa mpi kulungisa mpusa ya nkaka ya balongoki yina kwisaka. (Bisalu 2:44-46; 4:34-37) Na ntangu yina, diambu mosi ya mpasi salamaka. “Ntangu bo vandaka kukabula bima konso kilumbu” bo vandaka ve kutudila mifwidi ya bankento yina vandaka kutuba Kigreki “dikebi.” (Bisalu 6:1) Kansi bo vandaka kutudila mifwidi ya bankento yina vandaka kutuba Kibreo dikebi. Yo ke monana nde kikalulu ya kupona-pona vandaka na kisina ya mambu yai. Diambu ya mutindu yai lendaka kukabula kibeni balongoki kuluta mambu ya nkaka.

bt-F 42 § 18

“Beto Fwete Lemfukila Nzambi Bonso Mfumu”

¹⁸ Bantumwa yina vandaka kusala na nto-kimvuka bakisaka nde sambu dibundu ya Nzambi kuyela mbote, yo ta vanda mbote ve sambu na bo na ‘kubikisa ndinga ya Nzambi sambu na kukabula madia.’ (Bisalu 6:2) Sambu na kuyidika mambu yina, bantumwa songaka balongoki na kusosa babakala nsambwadi yina vandaka ya ‘kufuluka na mpeve mpi mayele’ sambu bo tula bo na “kisalu yai ya mfunu.” (Bisalu 6:3) Yo lombaka babakala ya me fwana sambu kisalu yango vandaka kutadila kaka ve kukabula madia kansi mpi kutadila mambu ya mbongo, kusumba bima mpi kutala mambu ya nkaka ya mfunu. Bazina ya babakala yonso yina bo ponaka vandaka na Kigreki, ziku yo sadisaka mifwidi ya bankento yina bo vandaka kutudila ve dikebi na kutudila bo ntima. Na nima ya kusala kisambu, bantumwa ponaka babakala nsambwadi sambu na kusala “kisalu yai ya mfunu.”

Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve

bt-F 45 § 2

Etiene—“Vandaka ya Kufuluka na Bumbote mpi Ngolo ya Nzambi”

² Na ntangu yina diambu mosi ya kuyituka vandaka kumonana na luse ya Etiene. Bazuzi talaka yandi mpi bo monaka nde luse ya Etiene vandaka “bonso luse ya wanzio.” (Bisalu 6:15) Bawanzio ke nataka nsangu ya Yehowa Nzambi, yo yina bo ke waka ve boma mpi ke vandaka kibeni na ngemba. Mutindu mosi mpi ti Etiene, bazuzi yina vandaka kumenga yandi monaka mutindu yandi waka ve boma. Inki sadisaka yandi na kuvanda na ngemba?

bt-F 58 § 16

Zabisaka “Nsangu ya Mbote ya Yezu”

¹⁶ Bubu yai Bakristu kele ti dibaku ya kusala kisalu bonso yina Filipo salaka. Mbala mingi, bo ke longaka nsangu ya Kimfumu na mabaku ya mbote, mu mbandu ntangu bo ke salaka nzietelo. Ziku na mabaku mingi, yo ke yitukisa ve na kumona nde bo ke kutanaka ti bantu ya ntima ya mbote. Biblia ke monisa pwelele nde bawanzio ke twadisaka kisalu ya kusamuna, sambu ‘makanda yonso, mabuta yonso, bandinga yonso, mpi bansi yonso’ kuwa nsangu ya mbote. (Kus. 14:6) Yezu tubaka nde bawanzio ta twadisa kisalu ya kusamuna. Na kingana ya Yezu ya matiti ya mbi mpi ble, yandi tubaka nde na nsungi ya kukatula bima na bilanga—na nsuka ya ngidika ya bima—“bantu ya ke katulaka bima na bilanga kele bawanzio.” Yandi yikaka nde bigangwa yai ya kimpeve ta “katula na Kimfumu na yandi bima yonso yina ke budisaka sakuba mpi bantu yina ke fwaka bansiku.” (Mat. 13:37-41) Kaka na ntangu yina, bawanzio ta vukisa bantu yina ta baka dikabu ya Kimfumu ya zulu—mpi na nima “kimvuka mosi ya nene” ya “mameme ya nkaka”—yina Yehowa ke na kubenda na dibundu na yandi.—Kus. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.