Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
YULI 5-11
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 11-12
“Mutindu Yehowa Ke Zolaka nde Bansadi na Yandi Kusambila Yandi”
it-1-F 93 § 7
Moyo
Beno Sala na Moyo ya Mvimba. Mutindu bo me monisa yo, moyo ke tendula muntu ya mvimba. Kansi baverse ya nkaka ke monisaka nde beto fwete sosa Nzambi, kuzola yandi mpi kusadila yandi na ‘ntima ya mvimba mpi na moyo ya mvimba.’ (Kul 4:29; 11:13, 18) Kulonga 6:5 ke tuba nde: “Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge ya mvimba, na moyo na nge ya mvimba, mpi na ngolo na nge yonso.” Yezu tubaka mpi nde beto fwete sadila Yehowa na moyo ya mvimba, na ngolo yonso mpi diaka ‘na mabanza na beto yonso.’ (Mar 12:30; Luk 10:27) Beto lenda kudiyula nde sambu na nki bo me tubila moyo ti bima ya nkaka, kansi moyo, yo mosi ke ntendula bima yai yonso. Mbandu yai ya ke monisa mutindu mambu lenda vanda: Muntu lenda kuditeka (kuteka moyo na yandi) bonso mpika. Mpidina, yandi ta kuma nsadi ya mfumu na yandi. Ata mpidina, yo ke tendula ve nde yandi ta sadila mfumu na yandi na ntima ya mvimba kaka sambu yandi ke zola kusepedisa yandi. Kana mambu kusalama mutindu yina, yandi ta sadila ve mfumu na yandi ti ngolo na yandi yonso mpi ti mayele na yandi yonso. (Fwanisa ti Efe 6:5; Kol 3:22.) Ntembe kele ve nde bo me tubila bitini yina ya nitu sambu yo benda dikebi na beto mpi beto vila yo ve ntangu beto ke sadila Nzambi. Sambu beto kele bantu na yandi mpi bantu yina Mwana na yandi pesaka luzingu sambu na bo. Sambu na kusadila Nzambi na “Moyo ya Mvimba”, beto fwete pesa luzingu na beto ya mvimba kukonda kuvila ata kitini mosi ya nitu na beto, mayele na beto mpi bima yina beto kele ti yo.—Mat 5:28-30; Luk 21:34-36; Efe 6:6-9; Fil 3:19; Kol 3:23, 24.
it-1-F 231 § 10
Mesa-kimenga
Bo songaka Bantu ya Izraele nde bo fwete buka bamesa-bimenga yonso ya bantu yina vandaka ve kusambila Yehowa, makunzi mpi banti yina bo tulaka. (Kub 34:13; Kul 7:5, 6; 12:1-3) Bo pesaka Bantu ya Izraele nsiku nde bo fwete sala ve mambu ya mutindu yina to kuyoka bana na bo na tiya sambu na kupesa makabu mutindu bantu ya Kanana vandaka kusala. Na kisika ya kuvanda ti bamesa-bimenga mingi, yo lombaka nde bantu ya Izraele kuvanda kaka ti mesa-kimenga mosi sambu na kusambila Nzambi ya kieleka, mpi yo lombaka nde bo tula mesa-kimenga yango na kisika yina Yehowa yandi mosi ta pona. (Kul 12:2-6, 13, 14, 27; mambu swaswanaka kibeni ti yina vandaka kusalama na Babilone, kuna bo vandaka ti bamesa-kimenga 180 yonso kaka sambu na nzambi-nkento Ishtar.) Na nima ya kusabuka nzadi Yordani, bo songaka bantu ya Izraele na kutunga ntete mesa-kimenga ya matadi ya kukonda kupasula (Kul 27:4-8), Yozue muntu tungaka yo na Ngumba ya Ebale. (Yoz 8:30-32) Na nima ya kukabisa ntoto yina bo botulaka, dikanda ya Rubeni, ya Gadi mpi ndambu ya dikanda ya Manase tungaka mesa-kimenga na lweka ya Yordani, kisika yina bantu lendaka kumona yo kukonda mpasi. Yo kotisaka mavwanga sambu na mwa ntangu na makanda ya nkaka tii kuna bo kwisaka kutuba nde mutindu bo tungaka yo ke monisa ve nde bo ke lemfukila diaka ve Yehowa kansi nde bo tungaka yo sambu bo ta yibukaka nde bo fwete landa kuvanda ya kwikama na Yehowa Nzambi ya kieleka.—Yoz 22:10-34.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 1037
Ngumba ya Gerizimi
Na kutadila bansiku yina Moize pesaka, bantu ya Izraele vukanaka na Ngumba ya Gerizimi mpi ya Ebale na lutwadisu ya Yozue ntangu fioti na nima ya kununga bantu ya Ai. Kuna, bo tangilaka bantu ya Izraele mambote yina vandaka kuvingila bo kana bo lemfukila Yehowa mpi bampasi yina bo ta mona kana bo buya kulemfukila yandi. Dikanda ya Levi, ya Yuda, ya Isakare, ya Yozefi mpi ya Benyamini telamaka na ntwala ya Ngumba ya Gerizimi. Dikanda ya Levi mpi sanduku ya kuwakana vandaka na muwanda mpi makanda sambanu yina ya nkaka telamaka na ntwala ya Ngumba ya Ebale. (Kul 11:29, 30; 27:11-13; Yoz 8:28-35) Yo ke monana nde makanda yina telamaka na ntwala ya Ngumba ya Gerizimi vandaka kupesa mvutu ntangu bo vandaka kutangila bo balusakumunu yina bo ta baka mpi makanda ya nkaka vandaka kupesa mvutu ntangu bo vandaka kutangila bo na ndambu ya Ngumba ya Ebale bampasi yina bo ta kutana ti yo kana bo lemfuka ve. Diaka, yo monanaka nde bo tangaka balusakumunu yina na ndambu ya Ngumba ya Gerizimi sambu yo vandaka kitoko mingi mpi ntoto na yo vandaka kubuta mbuma mbote, kansi Ngumba ya Ebale vandaka ya kufuluka ti matadi mpi ntoto na yo vandaka ve kubasisa bima. Ata mpidina, Biblia ke pesa ve ata ntendula mosi sambu na diambu yai. Bo vandaka kutanga Nsiku na ndinga ya ngolo “na ntwala ya dibundu ya mvimba ya Izraele, tanga mpi bankento, bana, mpi banzenza yina vandaka kuzinga na kati na bo.” (Yoz 8:35) Kana katuka na bisika yina bantu yai mingi vandaka, bo vandaka kuwa mambu yina bo vandaka kutanga. Yo vanda na ntwala ya ngumba mosi to ya nkaka, mbala ya nkaka yo vandaka sambu ndinga vandaka kubasika mbote na kisika yina.—tala NGUMBA YA EBALE.
YULI 12-18
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 13-15
“Mutindu Nsiku Vandaka Kumonisa nde Yehowa Ke Kudibanzaka Sambu na Bansukami”
it-1-F 648 § 5
Dikumi
Yo ke monana nde yo vandaka ti dikumi mosi disongidila dikumi ya zole yina bo vandaka kubumbila banganga-nzambi ya Balevi konso mvula sambu bo sadila yo mambu ya nkaka ata bo vandaka dezia ti ndambu ya dikumi na bo. Na kutadila mambu mbote, bo vandaka kutula yo sambu na mabuta ya Izraele mpi bo vandaka kubakila yo mambote ntangu bo vandaka kuvukana sambu na kusala bankinsi ya makanda. Kana kitamina kele ya nda katuka kisika yina muntu kele tii na Yeruzalemi mpi mpila ya kunata dikumi yina vandaka ve, bo vandaka kubalula bima yina yandi vandaka ti yo na mbongo. Bantu ya mabuta ya Izraele vandaka kusadila mbongo yina sambu na kusumba bima ya kudia mpi kusala mambu ya nkaka sambu bo vanda mbote na ntangu yina lukutakanu ya santu vandaka kusalama. (Kul 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Konso mbala, na nsuka ya bamvula tatu mpi sambanu ya nsungi ya bamvula nsambwadi ya kisabatu, na kisika nde bo sadila dikumi yina sambu na kufuta mbongo ya bima yina bo sadilaka na balukutakanu, bo vandaka kubumba yo sambu kupesa Balevi, banzenza, mifwidi ya bankento mpi bana yina vandaka ve ti ba tata.—Kul 14:28, 29; 26:12.
it-2-F 843 § 4
Mvula ya Kisabatu
Bo vandaka kubinga mvula ya kisabatu “mvula ya kuyambula kulomba mfuka [hash·shemit·tahʹ].” (Kul 15:9; 31:10) Na mvula yina ntoto vandaka kupema, bo vandaka kubika yo kaka mutindu yina mpi bo vandaka kukuna ve ata kima. (Kub 23:11) Yo vandaka mpi mvula ya kupema to mvula ya kuyambula bamfuka. Diaka mvula ya kisabatu vandaka mvula ya ‘kuyambula kulomba mfuka sambu na Yehowa’ sambu na lukumu na yandi. Kansi bantu ya nkaka vandaka kutadila mvula yai na mutindu ya nkaka. Bo vandaka kuyindula nde na mvula yai, munkwa ya mfuka fwete yambula ve kulomba mfuka na yandi kansi yandi fwete pusa ve mpangi na yandi ya Mu-Ebreo na kufuta mfuka yango sambu na mvula yina bo vandaka ve kufuta muntu yina vandaka kusala bilanga; kansi kana muntu ya kele na mfuka kele munzenza, munkwa mfuka lendaka kupusa yandi na kufuta mfuka yina. (Kul 15:1-3) Bamfumu ya nkaka ya dibundu ya Bayuda ke yindulaka nde bamfuka yina bo vandaka kuyambula vandaka kaka yina muntu defaka sambu na kusadisa nsukami, kansi mfuka yina muntu bakaka sambu na mambu ya mumbongo vandaka ve na ndonga ya bamfuka yina bo fwete yambula kulomba. Bantu ke kutubaka nde na mvu-nkama ya ntete ya Ntangu na Beto, Hillel basisaka mutindu mosi ya kusala mambu yina vandaka kumonisa nde muntu yina me defisa muntu ya nkaka lendaka kunata makambu yina na bazuzi sambu na nzila ya mambu yina muntu ya bakaka mfuka ta tuba, yandi ndima nde muntu yai ta futa mfuka na yandi.—The Pentateuch and Haftorahs, edited by J. Hertz, London, 1972, balut. 811, 812.
it-1-F 794 § 1
Mpika
Bansiku yina vandaka kutwadisa kuwakana na kati ya bamfumu ti bampika. Na Izraele, kuvanda mpika ya Mu-Ebreo vandaka ve kiteso mosi ti kuvanda mpika yina kele munzenza to mpika yina vandaka muntu yina katukaka na insi ya nkaka. Mpika yina vandaka ve Mu-Ebreo, vandaka kubikala mpika ya mfumu na yandi luzingu na yandi ya mvimba mpi mwana na yandi ya bakala lenda kuma kusala na kisika na yandi kana yandi me fwa. (Lev 25:44-46) Kansi, bo vandaka kuyambula mpika ya Mu-Ebreo na bamvula nsambwadi ya kimpika to na mvula ya Yubile mpi bantangu yina yandi vandaka kusala kisalu, bo vandaka kufuta yandi. (Kub 21:2; Lev 25:10; Kul 15:12) Mu-Ebreo yina vandaka kuditeka bonso mpika na muntu yina kele munzenza, na muntu ya dibuta ya munzenza yina to na muntu yina me katukaka na insi ya nkaka lendaka kudisumba na konso ntangu yina yandi me zola to muntu yina kele ti nswa ya kusumba yandi diaka, lendaka sumba yandi. Ntalu ya mbongo yina bo vandaka kusumba yandi vandaka kuwakana ti ntalu ya bamvula yina bikalaka sambu na kukuma tii na mvula ya Yubile to tii na bamvula nsambwadi ya kimpika. (Lev 25:47-52; Kul 15:12) Ntangu bo vandaka kuyambula mpika ya Mu-Ebreo sambu yandi kuma na kimpwanza, Mfumu na yandi vandaka kupesa yandi dikabu sambu yo sadisa yandi na kukwenda mbote mpi na kuyantika mbote luzingu na yandi ya kimpwanza. (Kul 15:13-15) Kana mpi nde mpika yai kwisaka ti nkento na yandi, yandi ta vutuka ti yandi. Kansi kana nde mfumu na yandi muntu pesaka yandi nkento (nkento ya munzenza yina vandaka ve ti nswa ya kubaka kimpwanza na bamvula nsambwadi ya kimpika), nkento yina ti bana na yandi yonso vandaka kukuma ya mfumu na yandi. Na mambu ya mutindu yina, mpika yai ya Mu-Ebreo lendaka kubaka lukanu ya kubikala ti mfumu na yandi. Bo vandaka kutobula yandi dikutu ti mutunga sambu na kumonisa nde yandi ta vanda mpika ya mfumu na yandi luzingu ya mvimba.—Kub 21:2-6; Kul 15:16, 17.
Bimvwama ya Kimpeve
w06-F 1/4 31
Bangiufula ya Batangi
Inki malongi beto lenda baka na munsiku yai ya kele na Kubasika 23:19: “Nge fwete tokisa ve mwana-nkombo na mabele ya mama na yo”?
Mutindu bo me sadila munsiku yai ya nsiku ya Moize bambala kiteso ya tatu na Biblia, yo lenda sadisa beto na kusepela ti kimuntu ya Yehowa, mawa na yandi mpi mawete na yandi. Yo ke monisa mpi mutindu Yehowa ke zolaka ve ata fioti lusambu ya luvunu.—Kubasika 34:26; Kulonga 14:21.
Kana nde bo tokisaka mwana-nkombo to mwana ya konso mbisi yina na mabele ya mama na yo, bo zolaka kusala kima yina Nzambi songaka bo ve na kusala. Nzambi salaka mabele ya mama ya mwana-nkombo bonso madia ya mwana-nkombo mpi sambu yo sadisa yo na kuyela mbote. Muntu mosi ya mayele tubaka nde kutokisa mwana-nkombo na mabele ya mama na yo, kele “kumona mpamba kuwakana yina Nzambi salaka na kati ya bibuti ti mwana.”
Diaka, bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde kutokisa mwana-nkombo na mabele ya mama na yo vandaka kikalulu yina bantu ya ke sambilaka ve vandaka kusala sambu mvula kunoka. Yo yina, nsiku ya Nzambi yina buyisaka na kusala mambu yai, sadisaka Bantu ya Izraele na kuditanina na mambu ya mbi mpi ya nku yina bantu ya makanda yina vandaka kuzinga na lweka na bo vandaka kusala. Nsiku ya Moize vandaka kubuyisa Bantu ya Izraele na kuzitisa ve ata fioti bansiku ya makanda yai.—Levi 20:23.
Nsiku yai, ke monisa mawa ya mingi yina Yehowa kele ti yo. Ya kieleka, Nsiku yai vandaka kutadila mpi bansiku mingi ya mutindu mosi na yina me tala kusadila bambisi mambu na nku yonso mpi kubuya kusala mambu yina Nzambi me pesa ve nswa. Mu mbandu, nsiku yina vandaka kubuyisa kupesa kimenga ya mbisi yina me sala ntete ve bilumbu nsambwadi ti mama na yo, ya kufwa mama ya mbisi kilumbu mosi ti mwana na yo to mpi ya kubaka ve mama ya bandeke ti bana na yo yina kele na buyambu.—Levi 22:27, 28; Kulonga 22:6, 7.
Ya kieleka, Nsiku yai vandaka kaka ve kutubila mambu yonso yina bantu ya Izraele fwete sala to bansiku ya mambu yina bo fwete sala ve. Na mambu yonso, minsiku yai ke sadisa beto na kubakisa mbote nde yo ke monisa bikalulu ya kitoko ya Yehowa.—Nkunga 19:7-11.
YULI 19-25
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 16-18
“Minsiku Sambu na Kusambisa na Lunungu”
it-1-F 410 § 2
Kufwa Meso
Bo vandaka kusadila ngogo yai sambu na kutubila zuzi yina vandaka kundima kubaka avoka sambu yandi sambisa makambu kukonda lunungu. Nsiku vandaka kubuyisa kubaka avoka, kupesa makabu to kuvanda ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka. Sambu mambu yai yonso lenda fika meso ya zuzi mpi kusala nde yandi sambisa ve ti lunungu yonso mpi kukonda kupona-pona. Biblia ke tuba nde: “Kundima avoka ke fwaka meso ya bantu yina ke monaka mbote.” (Kub 23:8) Yo ke tuba diaka nde: “Kundima avoka ke kangaka meso ya muntu ya mayele.” (Kul 16:19) Ata zuzi kele ti mayele ya kubakisa mambu to yandi ke sambisaka makambu na lunungu yonso, bantu lenda pesa yandi bima kukonda nde yandi zaba to yo lenda vanda mpi nde yandi mosi ke zaba yo, ebuna bima yina bo me pesa yandi lenda sala nde yandi nungisa bantu yina. Nsiku ya Nzambi ke monisaka nde katula dikabu yina bo lenda pesa zuzi, mawi na yandi mpi lenda kanga yandi meso sambu na kusambisa na lunungu. Nsiku ke tuba nde: “Nge fwete monisa ve kupona-pona sambu na nsukami to zola ya mingi sambu na mvwama.” (Lev 19:15) Yo yina, yo vanda na mambu yina zuzi ke sala to yandi ke sala mambu yango kaka sambu na kusepedisa bantu, yandi lendaka kumeka ve kubedisa muntu yina kele mvwama kaka sambu na kimvwama na yandi.—Kub 23:2, 3.
it-2-F 415 § 2
Ntalu
Zole. Mbala mingi bo ke sadilaka ntalu “zole” na mambu ya me tala kusambisa makambu. Kana bambangi zole (bantu zole) me ta kimbangi sambu na diambu mosi buna, bo ke ndiminaka bo. Sambu bazuzi kundima diambu mosi ya bo me fundila muntu, yo vandaka kulomba nde bambangi kuvanda zole to tatu. Dibundu ya Bukristu ke salaka mpi mambu mutindu yina. (Kul 17:6; 19:15; Mat 18:16; 2Bk 13:1; 1Tm 5:19; Ebr 10:28) Nzambi mpi salaka mambu mutindu yina ntangu yandi songaka bantu nde Mwana na yandi Muntu Ta Gulusa bantu. Yezu tubaka nde: “Bo me sonikaka mpi na Nsiku na beno mosi nde: ‘Kimbangi ya bantu zole kele ya kieleka.’ Mono ke ta kimbangi sambu na mono mosi, mpi Tata yina tindaka mono ke ta kimbangi sambu na mono.”—Yoa 8:17, 18.
it-2-F 657 § 3
Nganga-Nzambi
Banganga-Nzambi bantu vandaka ntete ti dibaku ya kutendula nsiku ya Nzambi mpi bo vandaka ti mukumba ya nene na mambu ya kusambisa bantu na Izraele. Banganga-Nzambi vandaka ya kuyilama sambu na kusadisa bazuzi na bambanza yina bo pesaka bo. Bo vandaka mpi kusala ti bazuzi sambu na kubaka lukanu kana mambu yina bazuzi ke sambisa kele mpasi mingi. (Kul 17:8, 9) Bo vandaka kulomba bo mpi na kusadisa bankuluntu ya mbanza kana bo ke kuka ve kuyidika mambu ya muntu yina me fwa muntu sambu na kutadila kana bo fwete tula mambu ya lufwa ya muntu na ntu ya mbanza to ve. (Kul 21:1, 2, 5) Kana bakala mosi me wa kimpala mpi me funda nkento na yandi nde yandi me sala bizumba na kinsweki, bo vandaka kunata nkento yina na kisika ya santu. Kuna, nganga-nzambi vandaka kusala mambu yina bo vandaka kulomba na kusala. Yandi vandaka kuzabisa mambu yango na Yehowa sambu Yehowa muntu vandaka kuzaba kana bo me kusila nkento yina makambu to kana mambu yango kele ya masonga sambu bo sambisa yandi. (Kut 5:11-31) Na mambu yonso, yo vandaka kulomba nde bantu kuzitisa lukanu yina banganga-nzambi mpi bazuzi yina bo ponaka na kusambisa vandaka kubaka. Kansi bantu yina vandaka ve kuzitisa na luzolo yonso lukanu yina bazuzi bakaka, bo vandaka kufwa bo.—Kut 15:30; Kul 17:10-13.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 852
Kukula
Na kutadila Nsiku, na ntwala ya kubaka lukanu ya kulula muntu, yo vandaka kulomba nde bambangi zole to kuluta kutuba mambu yina salamaka sambu bo ndima yo. (Kul 19:15) Nsiku vandaka kulomba nde bantu yina monaka yandi ke sala mambu yina kuvanda bantu ya ntete ya kuta yandi matadi. (Kul 17:7) Kusala mutindu yina vandaka kumonisa kikesa yina bo vandaka ti yo sambu na nsiku ya Nzambi mpi nde bo vandaka kuzola nde Izraele kulanda kuvanda bunkete. Yo vandaka mpi kukanga bantu nzila ya kuta kimbangi ya luvunu, ya kukonda kuyindula mpi ya nswalu-nswalu.
YULI 26–AUGUSTI 1
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 19-21
“Luzingu ya Bantu Kele Mfunu Mingi Sambu na Yehowa”
Landa Mbandu ya Lunungu mpi ya Mawa ya Yehowa
4 Yehowa bakaka bangidika sambu bantu kutina kukonda mpasi na bambanza sambanu ya lutaninu. Yandi songaka bantu ya Izraele na kupona bambanza tatu na konso simu ya Yordani. Sambu na nki? Sambu muntu yina me tina kukota na mbanza mosi nswalu mpi kukonda mpasi. (Kutanga 35:11-14) Banzila ya kukwenda na bambanza yina vandaka mbote. (Kulonga 19:3) Bayuda vandaka kutula bidimbu na lweka ya nzila sambu na kusadisa bantu ya me tina na kuzaba bambanza yina. Bambanza ya lutaninu vandaka kusadisa muntu ya Izraele yina me fwa ve muntu na luzolo na kukwenda ve kusosa lutaninu na mbanza ya nzenza sambu yo pusa yandi ve na kusambila banzambi ya luvunu.
Landa Mbandu ya Lunungu mpi ya Mawa ya Yehowa
9 Bo tungaka bambanza ya lutaninu ntete-ntete sambu na kutanina bantu ya Izraele na kukuma ve ti mfuka ya menga, disongidila bo fwa ve bantu yina me fwana ve na kubaka ndola ya lufwa. (Kulonga 19:10) Yehowa ke zolaka luzingu mpi ke mengaka bantu yina ke fwaka bantu. (Bingana 6:16, 17) Yehowa kele santu mpi Nzambi ya lunungu, yandi ke zabaka kana muntu me fwa muntu ya nkaka na luzolo ve. Yo fwanaka na kuwila muntu yina me fwa muntu kukonda kukana mawa. Kansi ntete yo lombaka nde yandi zabisa bankuluntu mambu na yandi. Kana bankuluntu me bakisa nde yandi fwaka muntu na luzolo ve, ebuna muntu ya me tina fwete bikala na mbanza tii ntangu nganga-nzambi ya nene ta fwa. Yo vandaka kutendula nde muntu yina me tina kubikala na mbanza ya lutaninu luzingu na yandi ya mvimba. Ngidika yai vandaka kumonisa bantu yonso ya Izraele nde luzingu kele santu. Sambu na kupesa lukumu na Muntu yina pesaka bo luzingu, yo lombaka nde bo sala bikesa sambu na kutula ve luzingu ya bantu ya nkaka na kigonsa.
it-2-F 892
Menga
Nzambi salaka muntu sambu yandi sepela ti luzingu. Kansi kana muntu ya nkaka me fwa yandi, muntu yina ta vanda ti mfuka ya menga na ntwala ya Nzambi. Yo ke monana na mambu yai ya Nzambi songaka Kaini ntangu yandi fwaka mpangi na yandi: “Menga ya mpangi na nge ke didila mono na ndinga ya ngolo tuka na ntoto.” (Kuy 4:10) Yo vanda muntu ke menga mpangi na yandi, ke zodila yandi lufwa to ke ta kimbangi ya luvunu sambu na yandi kaka sambu na kutula luzingu ya mpangi na yandi na kigonsa, yandi ke kuma ti mfuka ya menga ya mpangi na yandi.—Lev 19:16; Kul 19:18-21; 1Yn 3:15.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 1106 § 1
Tribinale
Tribinale ya mbanza vandaka na kielo ya mbanza. (Kul 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1) Ngogo “kielo” ke tendula kisika ya kukangula yina vandaka na kati ya mbanza pene-pene ya kielo. Bakielo vandaka bisika yina bo vandaka kutangila kimvuka ya bantu Nsiku mpi bansiku yina bamfumu ya mbanza vandaka kupesa. (Neh 8:1-3) Yo vandaka ve mpasi na kuzwa bambangi na kielo ya mbanza sambu na mambu ya bantu, mu mbandu mambu ya me tala bima ya kuteka mpi bima ya nkaka. Mpamba ve konso kilumbu bantu mingi vandaka kukota mpi kubasika na kielo ya mbanza. Diaka, mutindu bo vandaka kusambisa mambu na meso ya bantu yonso, yo vandaka kusala nde bazuzi kumonisa mayele mingi mpi lunungu na mutindu na bo ya kusambisa mpi na balukanu yina bo vandaka kubaka. Yo ke monana nde bo yidikaka kisika mosi pene-pene ya kielo sambu bazuzi kutwadisa mambu na kisika mosi ya mbote. (Yob 29:7) Samuele vandaka kulutila na nzila yina vandaka na Betele, na Gilgale mpi na Mispa sambu na “kusambisa Izraele na bisika yina yonso,” mpi yandi vandaka kulutila diaka na Rama kisika yina nzo na yandi vandaka.—1Sa 7:16, 17.
AUGUSTI 2-8
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 22-23
“Mutindu Nsiku Monisaka Dikebi Yina Yehowa Ke Tudilaka Bambisi”
it-1-F 868 § 2
Kizitu
Mbala mingi na ntangu ya ntama, bo vandaka kusadila bambisi sambu na kunata bizitu. Kana muntu ya Izraele me mona mpunda ya muntu yina yandi ke zolaka ve me bwa ti kizitu yina yo vandaka kunata, na kisika ya kuluta, yo vandaka kulomba nde yandi ‘katula mbisi yina.’ (Kub 23:5) Bo ke bingaka bima yonso yina mbisi ke nataka nde kizitu, mu mbandu ‘kizitu yina bampunda zole lenda nata.’—2Bn 5:17.
it-1-F 635 § 2
Kulonga
Mukanda ya Kulonga ke tadilaka mpi bambisi ti dikebi ya mingi mpi zola. Nsiku vandaka kubuyisa Bantu ya Izraele na kubaka ndeke yina me vanda na buyamba na yo, sambu mayele yina yo ke vandaka ti yo ya kutanina bana na yo vandaka kusala nde yo konda lutaninu. Bo lendaka kubaka bana kansi kubika mama yo kwenda sambu mama yina lendaka kubuta bana ya nkaka. (Kul 22:6, 7) Nsiku vandaka kubuyisa muntu ya ke salaka bilanga na kuvukisa mpunda ti ngombe kisika mosi sambu yo bundula ntoto. Yo lombaka nde bantu kusala ve mutindu yina sambu na kupesa ve mbisi yina kele ve ngolo mingi mpasi. (22:10) Nsiku vandaka kulomba mpi muntu ya ke sala bilanga na kukanga ve munoko ya ngombe ntangu yo ke niata mbuma sambu yo fwa ve nzala na ntangu yo me manisa ntete ve kuniata mbuma yina kele na ntwala na yo sambu yo vandaka kusadila ngolo na yo na ntangu yina yo ke niata mbuma.—25:4.
w03-F 15/10 32 § 1-2
“Beno Kuma Ve Bantu ya Mbi”
Mutindu beto me katuka kumona yo, kana ngombe ti shamo ke bundula ntoto kisika mosi, yo vandaka kuniokwama mingi kibeni. Nti yina vandaka kuvukisa bo, vandaka nti yina bo vandaka kukangisa bambisi ya nene mosi mpi yina vandaka ngolo mutindu mosi, sambu yo yonso zole kuniokwama mutindu mosi. Sambu na kumonisa nde Nzambi ke tudilaka bambisi dikebi mpi ke zolaka nde yo vanda ti sante ya mbote, yandi songaka bantu ya Izraele nde: “Nge fwete bundula ve ntoto ti ngombe mpi mpunda kumosi.” (Kulonga 22:10) Yo lombaka mpi nde bo sadila munsiku yai sambu na ngombe ti shamo.
Ya kieleka, nsadi-bilanga lendaka ve ata fioti kuvukisa bambisi na yandi zole yina vandaka ve kiteso mosi na mutindu yai. Kana yandi vandaka ve ti bangombe zole, yo vandaka kulomba nde yandi kangisa bambisi zole ya mutindu mosi yina yandi vandaka ti yo. Yo ke monana nde, nsadi-bilanga mosi na mvu 19, vukisaka mpi bambisi na yandi zole ya kuswaswana sambu na kubundula ntoto. Na kutadila nene ya bambisi yai zole mpi nda na bo, mbisi yina vandaka fioti vandaka kukuka ve kunangula kilo mpi yo vandaka kulomba nde mbisi yina vandaka nene kunangula kilo ya mingi.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 629
Mfuka, Muntu ya Me Baka Mfuka
Ntangu bo ke tubila mfuka, yo ke tendula kima yina ya muntu fwete pesa, yina yandi fwete futa to kuvutula. Na ntangu ya ntama, bantu ya Izraele vandaka kubaka bamfuka ntete-ntete sambu na kukonda mbongo. Sambu na muntu ya Izraele, kubaka mfuka vandaka diambu mosi ya mpasi sambu muntu yina vandaka kubaka mfuka vandaka kukuma nsadi ya muntu yina me defisa yandi. (Bin 22:7) Yo yina Nzambi pesaka bantu ya Izraele nsiku nde bo fwete monisa kikalulu ya kukaba ntangu bo ke defisa bampangi na bo ya nkaka. Bo fwete sosa ve na kubaka luta sambu na kima yina bo me defisa. (Kub 22:25; Kul 15:7, 8; Nk 37:26; 112:5) Kansi kana muntu yina bakaka mfuka kele munzenza, bo lendaka kulomba yandi mfuka ti luta. (Kul 23:20) Bansoniki ya bayuda bakisaka nde bo vandaka kusadila nsiku yina sambu na bantu yina vandaka kudefa bima ya kusadila mumbongo kansi ve sambu na bantu yina vandaka kudefa sambu na mpasi. Banzenza yina vandaka na Izraele vandaka pana kaka sambu na ntangu fioti. Mbala mingi yo vandaka bantu ya mumbongo yina lendaka kufuta mfuka ti luta sambu bo mosi mpi vandaka kudefisa bantu ti luta.
AUGUSTI 9-15
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 24-26
“Mutindu Nsiku Ke Monisaka nde Yehowa Ke Tudilaka Bankento Dikebi”
it-1-F 874 § 4
Nkento
Nsiku ya basoda mpi vandaka sambu na mambote ya nkento mpi bakala yina me katuka kukwela sambu yo vandaka kutuba nde bakala yina me katuka kukwela fwete sala mvula mosi kukonda kukwenda na bitumba. Kusala mutindu yina vandaka kupesa bankwelani yai dibaku ya kubuta sambu kana nde bo kele ti mwana, yo ta sadisa nkento na kuvanda kikesa ntangu bakala na yandi ta vanda, to kana bakala yango kufwa na bitumba.—Kul 20:7; 24:5.
it-1-F 994 § 3
Kulokuta Bima
Yo kele pwelele nde kulokuta bima vandaka ngidika ya mbote yina Nsiku bakaka sambu na bansukami. Yo vandaka kusiamisa bantu na kumonisa kikalulu ya kuyamba bantu, ya kukaba mpi ya kutula ntima na balusakumunu ya Yehowa. Kansi yo vandaka ve kusiamisa bantu na kuvanda bamolo. Yo ke monisa pwelele nde mambu yai Davidi tubaka kele ya masonga: “Mono me monaka ntete ve bo me yambula muntu ya lunungu, to bana na yandi ke sosa mampa.” (Nk 37:25) Mutindu bo vandaka kubaka mambote ya ngidika yai ya Nsiku bakaka mpi mutindu bo vandaka kusala ngolo vandaka kusala nde, ata bansukami mpi kuniokwama ve sambu na nzala to bo bana na bo kukuma kulomba bima.
w11-F 1/3 23
Keti Nge Zabaka Yo?
Na ntangu ya ntama na Izraele, kana bakala mosi me fwa kukonda kubuta ata mwana mosi, mpangi na yandi ya bakala vandaka kubikala kukwela nkento na yandi kaka sambu na kubutila mpangi na yandi bana. (Kuyantika 38:8) Na nima, Nsiku ya Moize ndimaka mpi kusadila ngidika yai ya kusala makwela ti semeki to kusala makwela ya kisemeki. (Kulonga 25:5, 6) Mambu yina Boazi salaka ya kele na mukanda ya Ruti, ke monisa nde nkento yina fwisaka bakala na yandi, vandaka kukwela bakala ya nkaka kana nde ata mpangi mosi ya dibuta ya bakala na yandi vandaka ve na luzingu.—Ruti 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.
Diaka, bo vandaka kusadila mpi makwela ya kisemeki na bilumbu ya Yezu. Yo ke monana na mambu yina Basaduse tubaka na Marko 12:20-22. Flavius Josèphe muntu yina me longukaka mambu ya me lutaka na mvu-nkama ya ntete tubaka nde kusala makwela ya kisemeki, vandaka ve kaka sambu na kutanina zina ya dibuta ya bakala kansi yo vandaka kusala mpi nde bima kubikala na dibuta mpi nkento yina me fwisa bakala kubakila yo mambote. Sambu na bilumbu yina, nkento vandaka ve ti nswa ya kubaka bima yina bakala na yandi ya me fwa me bikisa. Kansi mwana yina ya nkento yai vandaka kubuta ti semeki na yandi, vandaka ti nswa ya kubaka bima yina bakala yina fwaka bikisaka.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 657 § 5
Kufwa Makwela
Mukanda ya Kufwa Makwela. Beto fwete tuba ve nde sambu na mambu ya mbi yina kumaka kusalama na nima, Nsiku ya Moize na yina me tala kufwa makwela yina bo pesaka na luyantiku vandaka kukumisa mambu pete sambu na bakala ya vandaka muntu ya Izraele yina vandaka kuzola kufwa makwela ti nkento na yandi. Sambu na kufwa makwela, yo vandaka kulomba kusala mambu ya nkaka. Mu mbandu, yo vandaka kulomba nde bakala ‘kusonikila nkento na yandi mukanda ya kufwa makwela.’ Bakala yango vandaka ‘kupesa nkento na yandi mukanda yango mpi kukula nkento yina na nzo na yandi.’ (Kul 24:1) Masonuku ke tubilaka ve na mudindu yonso mambu yina bakala yina vandaka kuzola kufwa makwela ti nkento na yandi vandaka kusala. Ata mpidina, yo ke monana nde, na kati ya mambu ya nkaka yina bakala vandaka kusala vandaka nde, yandi vandaka kusolula ti babakala ya kuyela yina vandaka ti kiyeka yina mpi na nima babakala yango vandaka kusosa ntete kuwakanisa nkento yina ti bakala na yandi sambu bo fwa ve makwela. Ntangu yina yo vandaka kulomba nde bakala kuyidika mukanda yina sambu bazuzi kundima nde makwela yina kufwa vandaka mpi kupesa bakala dibaku ya kutadila diaka lukanu na yandi. Yo vandaka kulomba nde kikuma ya kufwa makwela kuvanda. Mambu yina vandaka kusalama vandaka mpi ti lukanu ya kulembisa bantu na kulomba nde bo fwa makwela na kukonda kikuma. Mutindu mambu vandaka kusalama vandaka mpi ti lukanu ya kutanina banswa mpi mambote yina nkento vandaka ti yo. Masonuku ke tubilaka ve mambu yina bo vandaka kusonika na “mukanda ya kufwa makwela.”
AUGUSTI 16-22
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 27-28
“Balusakumunu Yai Yonso . . . Ta Kumina Nge”
Baka Balusakumunu na Nzila ya Ntotila Yina Mpeve ya Nzambi Ke Twadisaka!
18 Ntembe kele ve nde kulemfuka ketadila mpi kutula dikebi na mambu yina Ndinga ya Nzambi ketubaka mpi na madia ya kimpeve yina yandi ke pesaka beto. (Mat. 24:45) Yo ke tendula kulemfukila Nzambi ti Mwana na yandi. Yezu tubaka nde: ‘Bantu yina ke bingaka mono nde: “Mfumu, Mfumu”, bo yonso ve ta kota na Kimfumu ya Nzambi, kansi bantu yina ke salaka luzolo ya Tata na mono yina kele na zulu, bo kaka bantu ta kota na Kimfumu ya Nzambi.’ (Mat. 7:21) Mpi kulemfukila Nzambi ke tendula kulemfuka na luzolo yonso na ngidika yina yandi me tulaka, disongidila dibundu ya Bukristu ti bankuluntu yina yandi me ponaka, ‘makabu ya bantu.’—Ef. 4:8.
Keti Nge Tamona Mambote ya Yehowa?
2 Ngogo ya Kiebreo ya bo me balula nde ‘kulanda na kulemfuka’ na Kulonga 28:2 ke monisa nde diambu yango vandaka kima ya fwete landa na kusalama. Bantu ya Yehowa fwete lemfukilaka yandi ve mbala mosi-mosi; bo fwete landa na kulemfukila yandi konso ntangu mpi na mambu yonso. Kana bo sala mpidina pana bo tamona balusakumunu ya Nzambi. Kisongi-diambu ya Kiebreo ya bo me balula nde ‘kumona’ kele ngogo ya bo ke sadilaka mingi na kuzomba mpi mbala mingi yo ke tendulaka “kukanga kima mosi” to “kubaka.”
Sosa Lusakumunu ya Yehowa na Masonga Yonso
4 Ti nki nkadilu yo lombaka nde bantu ya Izraele kulemfuka? Nsiku ya Nzambi kutubaka nde yandi zolaka kusepela ve kana bantu na yandi kusadila yandi ve “na kikesa ti na kiese.” (Tanga Kulonga 28:45-47.) Yehowa ke lombaka ve nde beto lemfuka kukonda kuyindula na bantuma ya sikisiki, bonso bambisi to bademo ke lemfukaka. (Mar. 1:27; Yak. 3:3) Kulemfuka na Nzambi na masonga yonso kele mutindu mosi ya kumonisa zola. Yo me simbama na kiese yina ke katukaka na lukwikilu yina beto ke vandaka na yo nde bansiku ya Yehowa kele kilo ve mpi nde yandi ke kumaka muntu yina “ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi [na masonga yonso, NW].”—Baeb. 11:6; 1 Yoa. 5:3.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 364
Kidimbu ya Ndilu
Nsiku ya Yehowa vandaka kubuyisa bantu na kupusa bidimbu ya bandilu. (Kul 19:14; tala mpi Bin 22:28.) Nkutu, bo vandaka kusinga muntu yina vandaka kupusa “kidimbu ya ndilu ya nkweno na yandi.” (Kul 27:17) Mutindu bankwa ya ntoto vandaka kuzingila kaka bima yina vandaka kubasika na ntoto na bo, muntu yina vandaka kupusa kidimbu ya ndilu ya mpangi na yandi vandaka kumonisa nde yandi me kanga mpangi na nzila ya kuzwa bima yina lenda sadisa yandi sambu na kuzinga. Kusala mambu ya mutindu yina vandaka kimuyibi. Bo vandaka kutadila mambu mutindu yina na ntangu ya ntama. (Yob 24:2) Kansi bantu ya nku vandaka kusala mambu ya mutindu yina mpi bo vandaka kupesa bo ndola. Nkutu na bilumbu ya Ozea, bo fwanisaka bamfumu ya Yuda ti bantu yina vandaka kupusa bidimbu ya bandilu.—Oze 5:10.
AUGUSTI 23-29
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 29-30
“Kusadila Yehowa Kele Ve Mpasi”
w09-F 1/11 31 § 2
Yehowa Me Pesaka Beto Nswa ya Kupona
Keti yo kele mpasi sambu na kuzaba mpi kusala mambu yina Yehowa ke lomba beto? Moize tubaka nde: “Nsiku yai ya mono ke pesa nge bubu yai kele ve mpasi mingi sambu na nge, yo kele mpi ve ntama.” (Verse 11) Yehowa ke lombaka beto ve na kusala mambu yina beto ta kuka ve kusala. Bansiku na yandi kele ya mbote mpi yo kele ngolo ve. Diaka, yo kele bansiku ya masonga. Yo kele ve “na zulu” to beto ta sabuka mpi ve na “simu ya nkaka ya nzadi-mungwa” sambu na kulonguka mambu yina Nzambi ke lomba. (Verse 12, 13) Biblia ke songa beto mutindu beto lenda zinga.—Mika 6:8.
w09-F 1/11 31 § 1
Yehowa Me Pesaka Beto Nswa ya Kupona
Mpangi-nkento mosi yina vandaka kudiyangisa sambu na mambu ya mbi yina yandi salaka na kileke ke tuba nde: “Mbala mingi, mono ke waka boma ya mingi nde mono ta sala mambu ya kukonda kwikama na meso ya Yehowa.” Keti nge ke kudiyangisaka mpi mutindu yai? Keti yo kele ya masonga nde beto lenda yidika ve mambu ya luzingu na beto? Ve. Yehowa me pesaka beto kimpwanza ya kupona. Yo yina, beto lenda pona beto mosi mutindu ya luzingu yina beto ta zola kuzinga. Yehowa ke zolaka nde beto baka balukanu ya mbote. Ndinga na yandi Biblia ke songa beto mutindu beto lenda sala yo. Tala mambu yina Moize tubaka ya kele na Kulonga kapu 30.
w09-F 1/11 31 § 4
Yehowa Me Pesaka Beto Nswa ya Kupona
Keti lukanu ya beto ke baka kele mfunu na meso ya Yehowa? Ee. Na nsadisa ya mpeve santu, Moize tubaka nde: “Nge fwete sola luzingu. (Verse 19) Inki mutindu beto lenda pona luzingu? Moize tendulaka nde: ‘Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge, kuwidikila ndinga na yandi, mpi kukangama na yandi.’ (Verse 20) Kana beto me kuma kuzola Yehowa, beto ta sosa kuwidikila yandi mpi kulemfukila yandi mpi beto ta kangama ngolo na yandi, yo vanda konso kima yina me kumina beto. Kana beto sala mutindu yina, beto me pona luzingu disongidila, mutindu ya kuluta mbote ya kuzinga bubu yina ta sadisa beto na kuvanda ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na bilumbu ke kwisa na ntoto ya mpa ya Nzambi.—2 Piere 3:11-13; 1 Yoane 5:3.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 453 § 3
Dikutu
Yehowa sadilaka bansadi na yandi sambu na kusonga bantu ya Izraele yina kumaka ntu-ngolo mpi ya kukonda bulemfu nde bo kele ti makutu ya ‘kukonda kuyotisa.’ (Yer 6:10; Bis 7:51) Makutu na bo vandaka bonso nde yo kele ti kima mosi na kati yina vandaka kusala nde bo wa ve. Yehowa kangulaka ve makutu na bo. Sambu yandi ke pesaka makutu yina ke bakisaka mambu mpi ya ke lemfukaka na bantu yina ke sosaka yandi. Kansi yandi ke bikaka nde makutu ya kimpeve ya bantu ya kukonda bulemfu kukuma ngolo. (Kul 29:4; Bar 11:8) Ntumwa Polo tubaka na ntwala nde na nsungi mosi buna bantu ya nkaka ta basika mpi bo ta tuba nde bo kele Bakristu kansi lukwikilu na bo ta vanda ve ya kieleka. Bo ta zola ve kuwidikila kieleka ya ndinga ya Nzambi kansi na kulanda banzala na bo, bo ta sepela kuwa mambu yina bo ta zola “kuwa” mpi bo ta widikila mambu yina balongi ya luvunu ta longa. (2Tm 4:3, 4; 1Tm 4:1) Diaka dikutu ya muntu mosi lenda “sala mpasi” sambu yandi me wa nsangu mosi ya me pesa yandi boma. Mingi-mingi sangu mosi ya mpasi.—1Sa 3:11; 2Bn 21:12; Yer 19:3.
AUGUSTI 30–SEPTEMBRI 5
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KULONGA 31-32
“Baka Malongi na Bambandu Yina Kele na Nkunga Mosi ya Kupemama”
“Pesa Mono Ntima ya Kukonda Kukabwana Sambu Mono Wa Zina na Nge Boma”
8 Ntangu bantu ya Izraele kumaka pene-pene ya Ntoto ya Lusilu, Yehowa longaka Moize nkunga mosi. (Kul. 31:19) Na nima, Moize longaka bantu nkunga yango. (Tanga Kulonga 32:2, 3.) Ntangu beto ke yindula mambu yina kele na verse 2 mpi 3, beto ke bakisa nde Yehowa ke zolaka ve nde bantu kubumba zina na yandi mpi yandi ke buyisaka ve bantu na kusadila yo ata yo kele santu. Yandi ke zolaka nde bantu yonso kuzaba zina na yandi. Bantu ya Izraele vandaka ti dibaku ya mbote mutindu Moize longaka bo mambu ya me tala Yehowa mpi zina na yandi ya nkembo. Mambu yina Moize longaka bo natilaka bo mambote mpi pesaka bo kikesa, mutindu mvula ke pesaka matiti ngolo mpi ke yedisaka yo. Inki lenda sadisa beto na kuzaba nde malongi na beto ke natilaka mpi bantu mambote ya mutindu yina?
9 Ntangu beto ke samuna nzo na nzo to na kisika yina bantu kele mingi, beto lenda songa bantu zina ya Nzambi na Biblia. Beto lenda pesa bo mikanda, bavideo mpi kusonga bo mambu yina kele na site Internet na beto yina ke kumisaka Yehowa. Na kisika ya kisalu, na nzo-nkanda to ntangu beto ke sala nzietelo, beto lenda zwa mabaku ya kuzabisa bantu mambu ya Nzambi na beto ya zola mpi bikalulu na yandi. Kana beto ke zabisa bantu ya nkaka lukanu ya kitoko ya Yehowa sambu na bantu mpi sambu na ntoto, bo lenda yituka na kuwa na mbala ya ntete mambu ya mutindu yina mpi kukuma kutadila Yehowa na mutindu ya nkaka. Kuzabisa bantu kieleka ya me tala Tata na beto ya zola ke sadisaka na kulanda kusantisa zina ya Nzambi. Beto ke zabisaka bantu nde mambu yina bo tubaka sambu na zina ya Yehowa kele luvunu. Mambu ya Biblia yina beto ke longaka bo ke pesaka bo kikesa mpi ke sadisaka bo mingi.—Yez. 65:13, 14.
w09-F 1/5 14 § 4
Bangogo ya Kifwani ya Ke Vandaka na Biblia—Keti Nge Ke Bakisaka Yo?
Biblia ke fwanisaka mpi Yehowa ti bima ya kukonda luzingu. Yo ke tubaka mpi nde yandi kele “Ditadi ya Izraele,” “ditadi” mpi “kisika ya ngolo ya lutaninu.” (2 Samuele 23:3; Nkunga 18:2; Kulonga 32:4) Bangogo ya kifwani yai ya Biblia ke zola kutendula inki? Ee, kaka mutindu ditadi ya nene yina kele ngolo mpi ya ke katukaka ve kisika yina yo kele, mutindu mosi mpi Yehowa me fwana kibeni na kutanina nge.
Landa Mbandu ya Yehowa Ntangu Nge Ke longa Bana na Nge
7 Beto baka mbandu ya zola yina Yehowa kumonisaka na bantu ya Izraele. Moize sadilaka mbandu mosi ya kitoko sambu na kutendula zola ya Yehowa sambu na dikanda ya Izraele. Beto ke tanga mutindu yai: “Yehowa yandi mosi vandaka kutwadisa [Yakobi] mutindu ngo ya zulu ke nikisaka dizamba na yandi, ke pumbukaka na zulu ya bana na yandi, ke tandulaka mapapu na yandi, ke bakaka bo, ke nataka bo na zulu ya mapapu na yandi.” (Kulonga 32:9, 11, 12, NW) Sambu na kulonga bana na yandi na kupumbuka, ngo ya zulu (aigle) ‘ke nikisaka dizamba na yandi,’ yandi ke nikisaka mapapu nswalu-nswalu mpi ke bula-bulaka yo na dizamba na yandi sambu na kupusa bana na yandi na kupumbuka. Nsukansuka, kana mwana ya ndeke yai me basika na dizamba, yina ke vandaka mbala mingi na kisika mosi ya zulu, mama ‘ke pumbukaka na zulu’ ya mwana na yandi. Kana yandi me mona nde mwana na yandi ke zola kubwa na ntoto, yandi ke kitaka na nsi ya mwana na yandi, sambu na kubaka yandi na ‘zulu ya mapapu na yandi.’ Kele mutindu yo yai mpi Yehowa kusungiminaka na zola yonso dikanda ya Izraele yina kubutukaka ntama mingi ve. Yandi pesaka bantu yango Nsiku ya Moize. (Nkunga 78:5-7) Mpidina, Nzambi vandaka kutanina dikanda yango na dikebi yonso. Yandi yilamaka sambu na kusadisa bantu na yandi kana diambu ya mpasi me bwila bo.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Kulonga
31:12. Na balukutakanu ya Bukristu, bana ya fioti fwete vanda kisika mosi ti bambuta mpi kusala ngolo sambu na kuwa mpi kulonguka.