“Lufwa Kele Mbeni ya Nsuka ya Yandi Ta Fwa”

“Lufwa kele mbeni ya nsuka ya yandi ta fwa.”​—1 KORINTO 15:26.

1, 2. (a) Inki kivuvu ntumwa Polo vandaka na yau sambu na bafwa? (b) Na inki ngyufula ya metadila lufutumuku Polo kepesa mvutu?

LUKWIKILU ya Bantumwa ketuba nde: “Mono kekwikila na . . . lufutumuku ya nitu, luzingu lukonda nsuka.” Bakatolika ti Bamisioni kesalaka kisambu yai mbala na mbala, kansi bau kebakisaka ve nde lukwikilu na bau kelutaka kuwakana ve ti mambu ya bantumwa vandaka kundima. Malongi ya bau kendimaka kewakana mingi ti filozofi ya bantu ya Gresi. Kansi, ntumwa Polo buyaka filozofi ya bantu yai mpi yandi ndimaka ve nde moyo kefwaka ve. Ata mpidina, Polo vandaka na lukwikilu ya ngolo na luzingu ya makwisa mpi yandi sonikaka na ngolo ya Nzambi nde: “Lufwa kele mbeni ya nsuka ya yandi ta fwa.” (1 Korinto 15:26) Mambu yai ketendula inki sambu na bantu ya kefwaka?

² Beto vutuka dyaka na 1 Korinto kapu 15, kisika Polo tendulaka lufutumuku, sambu na kubaka mvutu. Yibuka nde na bamvese ya ntete, Polo monisaka nde lufutumuku kele dilongi mosi ya mfunu na kati ya malongi ya Bukristu. Ntangu yai, yandi kepesa mvutu na ngyufula mosi: “Bantu ya nkaka lenda yula nde: ‘Nki mutindu bantu yina me fwaka bo lenda telama diaka? Nki mutindu ya nitu bo ta vanda na yo?’ ”​—⁠1 Korinto 15:⁠35.

Nitu ya Inki Mutindu?

 3. Inki bikuma nataka bankaka na kubuya lufutumuku?

³ Ziku Polo basisaka ngyufula yai sambu na kufwa ngolo ya filozofi ya Platon. Platon longaka nde bantu kevandaka ti moyo mosi ya kebikalaka na luzingu kana nitu mefwa. Na bayina kuyelaka ti ngindu yai na ntu, ntembe kele ve nde dilongi ya lufutumuku vandaka na mfunu ve na meso na bau. Kana moyo kezingaka na nima ya lufwa, wapi mfunu ya lufutumuku? Dyaka, lufutumuku monanaka bonso ngindu ya kukonda mayele. Kana nitu mekuma putulu imene, lufutumuku tasalama inki mutindu? Muntu yai, Heinrich Meyer, ya ketendulaka Biblia ketuba nde, ziku ntembe ya Bakorinto yankaka vandaka katuka na “mambu ya filozofi ketuba nde mpila kele ve na kutunga dyaka nitu ya mepola.”

4, 5. (a) Sambu na inki bangindu ya bantu ya kukonda lukwikilu vandaka ya kukonda mayele? (b) Tendula mambu yina ya Polo fwanisaka ti “mbuma.” (c) Inki nitu Nzambi kepesaka na bapakulami na lufutumuku?

⁴ Polo monisaka nde bau vandaka na mayele ve: “Nge muntu ke yula mpidina, nge kele zoba! Kana nge me kuna mbuma na ntoto, yo lenda mena ve kana yo me fwa ntete ve. Mbuma yina ya nge me kuna kele mbuma mpamba, mbala ya nkaka mbuma ya ble, mbala ya nkaka mbuma ya mutindu ya nkaka. Kansi yo kele kimenina mpenza ve yina ta mena. Nzambi ke pesaka mbuma yina nitu yina ya yandi me zodila yo; yandi ke pesaka konso mbuma nitu na yo mosi.” (1 Korinto 15:​36-38) Yo kele ve nde Nzambi tatedimisa nitu yina muntu vandaka na yau na zulu ya ntoto. Kansi, yandi tasoba yau.

⁵ Polo kefwanisa lufutumuku ti kumena ya mbuma kemenaka. Kambuma ya fyoti ya ble kevandaka ve bonso nti yina yau kebasisaka. Mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ketuba nde: “Kana mbuma mosi meyantika na kumena, yau kenwaka masa mingi. Masa kesobaka bima mingi ya kele na kati ya mbuma. Yau kenataka mbuma na kukuma nene na kati ye mpusu ya nganda kepasukaka.” Na kutuba ya mbote, mbuma kefwaka, yau kevandaka dyaka mbuma ve, yau kekumaka kimenina. “Nzambi ke pesaka mbuma yina nitu” mutindu yai: Yandi ketudilaka yau bansiku ya mpa ya fwete yedisa yau, ebuna konso mbuma kebakaka nitu na kulandaka ndonga na yau. (Kuyantika 1:11) Mutindu mosi, Bakristu ya kupakulama kefwaka ntete bonso bantu. Na nima, na ntangu ya Nzambi metulaka, yandi kevutulaka bau na luzingu, na nitu yankaka mpenza ya mpa. Mutindu Polo songaka bantu ya Filipi, “[Yesu Kristo] ta balula nitu na beto yai ya mawa, yandi ta kitula yo [bonso] nitu na yandi ya lukumu.” (Filipi 3:​20, 21; 2 Korinto 5:​1, 2) Bau kefutumukaka na nitu ya kimpeve, mpi kezingaka na kifulu mosi ya kimpeve.​—⁠1 Yoane 3:⁠2.

 6. Sambu na inki beto lenda kwikila nde Nzambi tapesa bapakulami yina tafutumuka nitu ya kimpeve ya mefwana?

⁶ Keti yai kele mambu ya mpasi na kukwikila? Ve. Polo ketuba nde nitu ya bambisi yonso kele mutindu mosi ve. Dyaka, bawanzio ti bantu ya kele ti nitu mpi menga, Polo keswaswanisa bau mutindu yai: ‘Banitu ya nkaka kele na zulu, banitu ya nkaka kele awa na nsi-ntoto.’ Bigangwa yankaka mpi kele mutindu mosi ve. Ntama, na ntwala bantu ya siansi kusengumuna bambwetete bonso yina ya bule, ya mbwaki, ti yina meluta ntangu na nene, Polo tubaka nde “mbwetete na mbwetete kele ti kitoko na yau ya kuswaswana.” (NW) Kana beto kezaba nde yau kele mutindu yai, keti beto lenda ndima ve nde Nzambi lenda pesa nitu ya kimpeve ya mefwana na bapakulami yina tafutumuka?​—⁠1 Korinto 15:​39-41.

 7. Tendula nitu ya lenda beba ve ti nitu ya lenda fwa ve.

⁷ Na nima, Polo ketuba nde: “Lufutumuku ya bafwa kele mpi mutindu mosi. Yau kezikamaka nitu ya kubeba, yau ketelamaka nitu ya lenda beba ve.” (1 Korinto 15:​42, NW) Nitu ya muntu, ata ya muntu ya kukuka, bo lenda bebisa yau. Muntu lenda kufwa yau. Mu mbandu, Polo tubaka nde Nzambi tedimisaka Yezu “sambu yandi kufwa diaka ve.” (Bisalu 13:34) Yandi lendaka baka dyaka ve nitu ya kimuntu ya kukuka, kansi ya lenda beba. Nitu ya Nzambi kepesaka na bapakulami yina kefutumuka kele nitu ya lenda beba ve​—⁠ya lenda fwa ve, ya lenda pola ve. Polo kelanda nde: “Muntu yina ya bo me zika, nitu na yandi ke na lukumu ve, yo ke na ngolo mpi ve; kansi kana muntu kutelama na lufwa, nitu yina ya yandi ta vanda na yo, yo ta vanda ya lukumu ti ya ngolo. Muntu yina ya bo ke zika, nitu na yandi kele ya kimuntu, kansi muntu yina ke telama na lufwa, nitu na yandi kele ya kimpeve.” (1 Korinto 15:​43, 44) Polo keyika dyaka nde: “Muntu yina ke fwaka fweti baka nitu yina lenda fwa ve.” Nitu ya lenda fwa ve, disongidila luzingu ya kukonda nsuka, ya lenda beba ve. (1 Korinto 15:53; Baebreo 7:16) Na mutindu yina, bantu yina kefutumuka “ta fwanana mutindu mosi na muntu yina katukaka na zulu,” Yezu, yina salaka na mpila nde bau futumuka.​—⁠1 Korinto 15:​45-49.

 8. (a) Inki mutindu beto kezaba nde muntu ya kefutumuka kele yina ya kuvandaka ntete na zulu ya ntoto? (b) Inki bambikudulu kelungana na ntangu ya lufutumuku?

⁸ Ata muntu mesoba mutindu yai, ntangu yandi tafutumuka, yandi tabikala kaka muntu yina kufwaka. Bantu tatelama ti mabanza mpi bikalulu na bau ya Bukristu ya ntama. (Malashi 3:3; Kusonga 21:​10, 18) Yau tasalama mutindu yau salamaka sambu na Yezu Kristu. Yandi vandaka mpeve, yandi kumaka muntu. Na nima, yandi fwaka mpi futumukaka dyaka bonso mpeve. Kansi, “Yesu Kristo kele kiteso mosi ntangu yai mutindu yandi vandaka ntete, ebuna yandi mpi ta vanda kaka kiteso yina mvula na mvula.” (Baebreo 13:⁠8) Bapakulami kele mpenza ti dibaku mosi ya nene! Polo ketuba nde: “Ntangu muntu yina ke na nitu ya kupola ta baka nitu yina lenda pola ve, ntangu muntu yina me fwa ta baka nitu yina lenda fwa ve, ntangu yo yina mpi mambu yai ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi ta lunga nde: ‘Nzambi me sukisaka lufwa!’ ‘Lufwa, keti nge me nunga? Lufwa, wapi ngolo na nge ya kufwa bantu?’ ”​—⁠1 Korinto 15:​54, 55; Yezaya 25:8; Ozea 13:⁠14.

Lufutumuku Sambu na Kuzinga na Ntoto

9, 10. (a) Awa na 1 Korinto 15:​24, “nsuka” kele inki, ye inki tasalama kana yau melunga? (b) Inki tasalama ntete na ntwala ya kufwa lufwa kimakulu?

⁹ Keti mafunda ya bantu yina kele ve ti kivuvu ya kuzinga na zulu bonso bigangwa ya kimpeve ya lenda fwa ve tavanda mpi ti luzingu na makwisa? Ee, bau tavanda na yau! Ntangu yandi manisaka na kutendula nde lufutumuku yina tanata bantu na zulu tasalama na ntangu ya kumonana ya Yezu, Polo tangaka mambu ya talandana nde: “Ebuna na nima, nsuka ya mambu yonso ta kwisa ntangu Kristo ta sukisa . . . [b]iyeka ya mutindu na mutindu, ntangu yandi ta pesa Kimfumu na Tata Nzambi.”​—⁠1 Korinto 15:​23, 24.

¹⁰ “Nsuka” kele nsuka ya Luyalu ya Bamvu Funda ya Kristu, ntangu Yezu takudikulumusa mpi tavutula Kimfumu na maboko ya Nzambi mpi Tata na yandi. (Kusonga 20:⁠4) Lukanu ya Nzambi ya “kuvukisa dyaka bima yonso kumosi na Kristu” tavanda melunga. (Efezo 1:​9, 10, NW) Kansi, ntete, Kristu fwete fwa ‘biyeka ya mutindu na mutindu’ yina kenwanisaka luzolo ya Nzambi Nkwa-Kimfumu. Lufwa yai ketendula ve kaka mambu yina tasalama na Armagedoni. (Kusonga 16:16; 19:​11-21) Polo ketuba nde: “Kristo fweti yala tii kuna ya Nzambi ta tula bambeni na yandi yonso na nsi ya makulu ya Kristo sambu yandi niata bo. Lufwa kele mbeni ya nsuka ya yandi ta fwa.” (1 Korinto 15:​25, 26) Ee, yandi takatula bidimbu yonso ya disumu ti lufwa yina kwisaka ti Adami. Pana yo talomba ntete nde Nzambi kukomba “mazyamu ya mbambukilu,” yandi vutula bafwa na luzingu.​—⁠Yoane 5:​28, NW.

11. (a) Inki mutindu beto kezaba nde Nzambi lenda ganga dyaka myoyo ya mefwaka? (b) Inki mutindu ya nitu Nzambi tapesa na bayina tafutumuka sambu na kuzinga na ntoto?

¹¹ Yau ketendula kuganga dyaka bantu. Keti yau lenda salama? Ee, sambu Nkunga 104:​29, 30 kesonga beto nde Nzambi lenda sala buna: “Kana nge katula bo mupepe na nge, bo fweti fwa, bo fweti vutuka diaka na ntoto ya bo katukaka. Kansi kana nge pesa bo mupepe na nge, bo fweti zinga; nge ke pesa luzingu ya mpa na ntoto.” Ata bantu yina tafutumuka tavanda kaka bayina kufwaka, yau talomba ve kaka nde bau vanda ti nitu na bau ya ntete. Kaka bonso bayina tafutumuka sambu na kukwenda na zulu, Nzambi tapesa bau nitu mosi ya yandi tazola. Kansi, ntembe kele ve nde nitu na bau ya mpa tavanda ya mbote, mpi ya kufwanana ti yina ya ntete sambu bampangi na bau kuzaba bau.

12. Lufutumuku ya bayina tazinga na zulu ya ntoto tasalama inki ntangu?

¹² Lufutumuku ya bayina tazinga na zulu ya ntoto tasalama inki ntangu? Martha tubaka mutindu yai sambu na mpangi na yandi Lazare yina vandaka ya kufwa: “Mono zaba nde yandi ta vanda diaka na moyo na kilumbu ya nsuka.” (Yoane 11:24) Na wapi yandi zabaka mambu yai? Lufutumuku vandaka dyambu ya ntembe na bilumbu na yandi, sambu Bafarize vandaka kwikila na yau kansi Basaduse ve. (Bisalu 23:⁠8) Ata mpidina, yau fwete vanda nde Marta zabaka nkenda ya bambangi yina vandaka ti kivuvu ya lufutumuku na ntwala ya kukwisa ya Yezu. (Baebreo 11:35) Mbala yankaka mpi, yandi longukaka Daniele 12:​13, mpi yandi monaka nde lufutumuku tasalama na kilumbu ya nsuka. Mbala yankaka mpi kele Yezu yandi mosi muntu songaka yandi. (Yoane 6:39) “Kilumbu ya nsuka” yina kele Luyalu ya Bamvu Funda ya Kristu. (Kusonga 20:⁠6) Yindula kyese yina tavanda na ntoto “kilumbu” yina, ntangu dyambu yai ya nene tayantika!​—⁠Luka 24:⁠41.

Banani Tafutumuka?

13. Inki mbona-meso ya lufutumuku kele na Kusonga 20:​12-14?

¹³ Kusonga 20:​12-14, kesonga beto lufutumuku ya bayina tazinga na zulu ya ntoto mutindu Yoane monaka yau na mbona-meso: “Mono monaka bantu ya kufwa, bambuta ti baleki, bo me telama na ntwala ya kiti yina. Bantu ya nkaka kangulaka mikanda, ebuna bo kangulaka mukanda ya nkaka diaka, yo vandaka mukanda ya moyo. Nzambi sambisaka bantu ya kufwa, konso muntu na mambu yina ya . . . bo sonikaka na mikanda yina. Nzadi-mungwa vutulaka bantu ya kufwa yina fwaka na masa. Lufwa ti [“Hadesi,” NW], yo vutulaka mpi bantu na yo. Ebuna Nzambi sambisaka bantu yonso, konso muntu na mambu yina ya yandi salaka. Bo losaka na dizanga ya tiya, lufwa ti [“Hadesi,” NW]. (Dizanga yina ya tiya kele lufwa ya zole.)”

14. Banani tafutumuka?

¹⁴ Lufutumuku tavanda sambu na “bambuta ti baleki,” bantu ya lukumu ti ya kukonda lukumu yina kufwaka. Ee, ata bana mpi tafutumuka! (Yeremia 31:​15, 16) Bisalu 24:15 ketendula dyambu yankaka ya mfunu: “Bantu ya mbote ti bantu ya mbi ta telama na lufwa.” Bantu ya ntete na kati ya “bantu ya mbote” tavanda bantu ya kwikama ya ntangu ya ntama, bonso Abele, Enoki, Noa, Abrahami, Sara, ti Rahabi. (Baebreo 11:​1-40) Yindula nde beto tasolula ti bantu ya mutindu yina mpi bau tatela beto mambu ya ntama ya Biblia ya bau monaka na meso! “Bantu ya mbote” yankaka kele mafunda ya kebangaka Nzambi yina mefwaka na bamvula yai ti kivuvu ya kukwenda ve na zulu. Keti nge ke ti mpangi mosi to nduku ya nge zolaka mingi yina lenda vanda na kati ya bantu yai? Inki kyese nge ke na yau na kuzaba nde nge lenda mona bau dyaka! Ebuna, banani kele “bantu ya mbi” yina tafutumuka mpi? Bau kele mafunda to mafuku ya bantu yina kufwaka kukonda kuzwa dibaku ya kulonguka to kusadila kyeleka ya Biblia.

15. Inki mutindu bo tasambisa bafutumuki na “mambu yina ya . . . bo sonikaka na mikanda”?

¹⁵ Inki mutindu bo tasambisa bafutumuki “konso muntu na mambu yina ya . . . bo sonikaka na mikanda”? Na kati ya mikanda yai bo mesonikaka ve mambu ya bau salaka na luzingu, bau bakaka ndolula ya masumu yina ntangu bau kufwaka. (Roma 6:​7, 23) Kansi, bantu yina tafutumuka tavanda kaka na nsi ya disumu ya Adami. Yau yina, na ntangu yina, mikanda yai tapesa bansiku ya muntu na muntu fwete landa sambu na kubaka mambote yonso ya nkayilu ya Yezu Kristu. Sambu Yezu takatula bidimbu yonso ya disumu ya Adami, na ntangu yina, yandi ‘ta fwa lufwa, mbeni ya nsuka’ kimakulu. Na nsuka ya nsungi ya bamvula funda, “Nzambi ta yalaka bima yonso mpenza.” (1 Korinto 15:28) Bantu tavandaka dyaka ti mfunu ya Nganga-Nzambi ya Nene ve, to ya Mupesi-Nkudulu. Bantu yonso takuma bantu ya kukuka bonso Adami vandaka na luyantiku.

Lufutumuku Tasalama na Ndonga

16. (a) Sambu na inki beto lenda tuba nde lufutumuku tasalama na ndonga? (b) Banani lenda vanda na kati ya bantu yina tafutumuka ntete?

¹⁶ Sambu lufutumuku ya bayina takwenda na zulu tasalama na ndonga, “konso muntu na ndonga na yandi,” yau kemonisa nde na ntoto mpi, bantu tafutumuka ve mbala mosi na mavwanga. (1 Korinto 15:23) Yau kemonika pwelele nde bayina tafutumuka tavanda na mfunu ya lusadisu. (Fwanisa ti Luka 8:55.) Yau talomba kusadisa bau na kinsuni mpi​—⁠ntetentete​—⁠na kimpeve sambu bau baka nzayilu ya Yehowa Nzambi ti Yezu Kristu sambu na kubaka luzingu. (Yoane 17:⁠3) Kana bau yonso kufutumuka kilumbu mosi, yau tavanda mpasi na kusadisa bau mbotembote. Yau kemonisa pwelele nde lufutumuku tasalama malembemalembe. Ziku bantu ya ntete ya tafutumuka tavanda Bakristu ya kwikama yina kufwaka mwa ntangu fyoti na ntwala ya nsuka ya ngidika ya Satana. Babakala ya kwikama ya ntangu ya ntama yina tasala bonso ‘bana ya ntotila,’ lenda vanda mpi na kati ya bantu yina tafutumuka ntete.​—⁠Nkunga 45:⁠17.

17. Na inki mwa bamambu ya metadila lufutumuku Biblia ketuba kima ve, ye sambu na inki Bakristu fwete kudipesa ve mingi na kusosa mvutu na mambu ya mutindu yina?

¹⁷ Ata mpidina, mambu ya mutindu yai beto lenda kumisa yau ve dilongi ya kyelaka ya bau lenda buya ve ata fyoti. Biblia ketendula ve mambu mingi. Yau ketendula ve mutindu, ntangu, to bisika ya lufutumuku tasalama. Yau kesonga beto ve na wapi bafutumuki talalaka, inki bau tadyaka, inki bau talwataka. Beto mpi lenda tuba ve mpenza-mpenza inki Yehowa meyidikaka na yina metala kulonga ti kusansa bana yina tafutumuka, to mutindu yandi tayidika mambu yankaka yina metadila bampangi na beto ti banduku na beto. Ya kyeleka, yau kele mbi ve na kudiyula sambu na mambu ya mutindu yai, kansi kubaka ntangu na kumeka kupesa bamvutu na ngyufula ya kele ntete na mvutu ve kele mpenza kukonda mayele. Ngindu na beto fwete vanda na kusadila Yehowa na kwikama mpi na kuzwa luzingu ya mvula na mvula. Kivuvu ya Bakristu ya kupakulama kele ntangu yonso na lufutumuku ya nkembo ya kukwenda na zulu. (2 Piere 1:​10, 11) “Mameme ya nkaka” ketulaka kivuvu ya kuzinga mvula na mvula na ntoto na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Nzambi. (Yoane 10:16; Matayo 25:​33, 34) Kansi mambu mingi ya metala lufutumuku ya beto kezaba ve, beto kebikisaka yau na maboko ya Yehowa. Kyese na beto ya makwisa takonda ve sambu yau kele na maboko ya Muntu yina ‘ke pesaka bima mingi mutindu kele nzala na beto.’​—⁠Nkunga 145:16; Yeremia 17:⁠7.

18. (a) Inki kununga Polo ketubila? (b) Sambu na inki beto ketulaka mpenza ntima na kivuvu ya lufutumuku?

¹⁸ Polo kemanisa ntendula na yandi na kutubaka na kyese yonso nde: “Beto pesa mersi na Nzambi yina ke nungisaka beto na lusadisu ya Mfumu na beto Yesu Kristo!” (1 Korinto 15:57) Ee, kima ya menungaka lufwa ya Adami kele kimenga ya nkudulu ya Yezu Kristu, ye bapakulami ti “mameme ya nkaka” kele na kima ya kubaka na kununga yina. Ya kyeleka, “mameme ya nkaka” yina kezinga bubu yai kele ti kivuvu mosi ya kele kaka na bantu ya ntangu yai. Sambu bau kele bantu ya “kibuka ya nene” ya kemata ntangu yonso, bau lenda guluka na “mpasi ya nene” yina mefinama, mpi bau fwa dyaka ve! (Kusonga 7:​9, 14, NW) Kansi, ata bayina ya kefwaka sambu na “ntangu mpi mambu ya kukonda kukana” to na maboko ya bantu ya Satana, bau mpi lenda tula ntima na kivuvu ya lufutumuku.​—⁠Longi 9:​11, NW.

19. Inki mambu ya mfunu Bakristu yonso fwete sadila bubu yai?

¹⁹ Yau yina, beto kele na nzala mingi ya kumona kilumbu yina ya Yezu tafwa lufwa kimakulu. Lukwikilu na beto ya ngolo na lusilu ya lufutumuku kepesaka beto ntendula ya pwelele ya mambu. Ata inki kubwila beto na luzingu yai​—⁠ata beto kufwa​—⁠yau lenda yiba ve kado ya Yehowa mesilaka beto. Yau yina, na nsuka Polo kesonga Bakorinto mambu yai ya kele mfunu ntangu yai mutindu yau vandaka na bamvula yina: “Yo yina, bampangi na mono ya mono ke zolaka, beno vanda ngolo, beno vanda bonso bantu yina lenda bwa ve. Beno kudipesa ntangu yonso na kisalu ya Mfumu Yesu, sambu beno zaba nde konso kisalu ya Mfumu ya beno ke salaka yo kele ya mfunu.”​—⁠1 Korinto 15:⁠58.

Keti Nge Lenda Tendula?

◻ Inki mvutu Polo pesaka na yina metala nitu ya bapakulami kevandaka na yau na lufutumuku?

◻ Inki mutindu mpi inki ntangu lufwa tafwa kimakulu?

◻ Banani tafutumuka sambu na kuzinga na ntoto?

◻ Inki mutindu beto fwete tadila mambu yina ya Biblia ketendula ve?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 28]

Mbuma “ke fwaka” sambu yau kekumaka kima yankaka kibeni

[Kifwanisu ya kele na lutiti 31]

Bantu ya kwikama ya ntama bonso Noa, Abrahami, Sara, ti Rahabi tavanda na kati ya bafutumuki

[Kifwanisu ya kele na lutiti 32]

Lufutumuku tavanda ntangu mosi ya kyese kibeni!