Sadisa e Ndungunuka ya Wan’aku Amatoko ye Ndumba

 1, 2. Nkia mpasi ye nkia kiese kilenda twasa e ntela a kitoko ye kindumba?

OKALA yo mwan’etoko yovo wandumba muna nzo diaswaswana yo kala ye kingyana-ngyana una ye kimbuta kia mvu ntanu, yovo ekumi. E ntela a kimwan’etoko ye kimwan’andumba kina ye mpasi yo mambu mandi kitwasanga, kansi yilenda mpe twasa e kiese yo nsendo. E nona kia Yosefe, Davidi, Yosiya yo Timoteo yisonganga vo aleke balenda kala akwa mbebe yo vwa e ngwizani ambote yo Yave. (Etuku 37:2-11; 1 Samuele 16:11-13; 2 Ntinu 22:3-7; Mavangu 16:1, 2) Aleke ayingi o unu bekwikanesanga e diambu diadi. Nanga mpe ozeye akaka muna yau.

² Kansi, kuna kwa akaka, e ntela kitoko ye kindumba ya lubangamu. An’amatoko ye ndumba bavwidi ezolela yayingi, yo bangamw’e ngindu. E yintoko-ntoko ye dumbelele nanga bevava vo bayambulwilwa ovanga mawonso bazolele, ye nanga ke bezolanga diaka lemvokela nkendelo zina besilwanga ko kwa mase mau. Kansi, aleke awaya ke balweke mu tezo kia ngangu zafwana ko, ozevo bena yo mfunu a lusadisu yo luzindalalu lwa mase mau. Elo e mvu mia kitoko ye kindumba milenda kala miampasi ye vwanga—kuna kwa mase ye kwa aleke mpe. Nkia mpila lusadisu lulenda vanwa kwa aleke muna mvu miami?

 3. Amase aweyi balenda vanina elau kw’aleke amatoko ye ndumba?

³ Amase ana belandanga o malongi ma Nkand’a Nzambi bevananga elau diafwana kuna kwa wan’au bena vo se matoko yovo ndumba muna sunda e ntonta za ntela yayi e nsund’ambote yo kituka se akwa mbebe muna kimbuta kiau. Muna nsi zawonso ye muna kolo yawonso, amase y’aleke ana balemvokela kumosi e nsiku mia Nkand’a Nzambi basambulwa yo vwa nluta miambote.—Nkunga 119:1.

 4. E ‘mbokena za mbumba’ ekuma zinin’o mfunu ke musungula muna kileke?

⁴ O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Vana vakondelo móko kia mbumba, tukanu tufwaswanga.” (Ngana 15:22, NW) Avo ‘mbokena za mbumba’ mfunu zakalanga vava o wana bakala aleke, owau bakitukidi se matoko yovo se ndumba e móko mfunu kikilu kina—e kuma kadi ke bekalanga diaka kwayingi ko muna nzo, bekalanga ntangwa zayingi y’akundi a sikola yovo wantu akaka. Kondwa kwa móko ya mbumba—kondwa kwa mbokena za kieleka zakondwa nsoni kuna kwa mase yo wana—o wana balenda kituka se nzenza omu nzo. Ozevo, aweyi nulenda kadila ye mbokena zambote?

 5. Nkia lukasakeso bevewanga aleke mu kuma kia mbokena yo mase?

⁵ Tuka an’amatoko ye ndumba kumosi yo mase konso muntu kafwete lungisa eyandi mbebe muna diambu diadi. Dialudi vo nanga diampasi dikalanga kuna kwa an’amatoko ye an’andumba muna mokena yo mase mau, ke mu ntangwa bakala yindende ko. Kansi kadi, sungamena dio vo “vana vakondwa tuludiku twavimpi, o nkangu bwa: Muna ulolo w’aludiki i mwina luvuluzu.” (Ngana 11:14) E mvovo miami mia wantu awonso tuka aleke y’ambuta. An’amatoko ye ndumba bazeye e diambu diadi bebakulanga vo tuludiku twavimpi bavwidi o mfunu, e kuma kadi mambu mayingi mambadi mekubalwakilanga ke mu ntangwa ina bakala aleke ko. Bafwete zayanga vo o mase mau aya bevuminanga Nzambi bafwana muna kubalonga kadi bavwidi ngangu zayingi muna zingu wau bayiyekola se vioka mvu miayingi. Muna kuma kiaki, an’amatoko ye an’andumba bena ye ngangu ke bevambananga yo mase mau ko.

 6. Amase ma ngangu m’anzodi aweyi bebadikilanga e diambu dia mbokena yo wana wau se bena matoko yovo se ndumba?

⁶ Mbokena zakondwa nsoni i sia vo amase bafwete kuyivananga muna wà vava o nleke kevavang’o mokena yandi. Ovo u’se yovo u ngudi, yambula vo kuna diaku sambu wakalanga wakubama mu mokena. Ke diambu diakete ko. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo vena ye “ntangw’a butama ye ntangw’a vova.” (Kimpovi 3:7) Vava o mwan’aku etoko yovo andumba kemonanga vo ifwene e ntangw’a vova, nanga kuna kwa ngeye i ntangw’a butama. Nanga e ntangwa yayina ovawidi yo kala mu longoka ngeye kibeni, yovo vundisa e nitu yovo vanga konso salu kiakaka omu nzo. Kana nkutu i wau, ovo o nleke ozolele vovana yaku, yambula mana ozolele, wa wunikina. Ovo ke wau ko, nanga oyandi ke teza wo diaka vanga ko. Sungamena e nona kia Yesu. Lumbu kimosi, kavaula e ntangwa ya vunda. Kansi vava o wantu banlwakila muna kunwa, wayambula e vundu yo kubalonga. (Maku 6:30-34) Ulolo w’aleke bazeye wo vo e zingu kia mase mau kiazala ye salu, kansi oyau lusikidisu bevavang’o vwa kana vo amase mau bekubawila vava bekubavwang’o mfunu. I diau, uyivana yo kala yo umbakuzi.

 7. Amase adieyi bafwete yambul’o vanga?

⁷ Vava wasungamenanga una makal’o mambu vava ongeye kibeni wakala mwan’etoko yovo wandumba, kuvidisa e kiese kiaku ko! Diamfunu kwa mase muna zolang’o kala vamosi yo wan’au. Amase, aweyi besadilanga e ntangw’au ya vundu? Ovo besadilang’e ntangwa yayi muna mambu ma yau kaka ke mu tal’oma ma esi nzo ko, o wan’au amatoko ye ndumba zaya bezaya wo. O wan’amatoko ye ndumba ana bemonanga vo akundi au a sikola balutidi kubazola ke mu mase mau ko i yau baluta twasang’e mpasi.

 8. Aweyi ulenda longelwa o wana o luzolo lwa nkal’ambote, luzolo lwa salu kiangolo ye fu yambote?

⁸ Ovo yamu wau amase ke balongele ko kwa wana etima dia kala akwa ziku yo mfunu a sala kwayingi, bafwete sia e ngolo mu vanga dio owau se bena an’amatoko ye ndumba. (1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:10) Diamfunu mpe mu zaya kana vo o wana bekwikilanga mvimba muna ntim’au o mfunu a vwa e zingu kiavelela ye nkal’ambote. (Ngana 20:11) Amase balenda long’o mambu mama muna songang’e mbandu. Wauna akala amindembi kwikila balenda ‘bakilwa muna nkal’akazi au, ke mu diambu ko,’ Aleke amatoko ye ndumba balenda mpe longoka e nsiku miansongi muna monang’e mbandu besonganga o mase mau. (1 Petelo 3:1) Kana bavangidi wo, e mbandu ankatu ke ifwene ko, e kuma kadi o wana bevukumunwanga mpe mu landa e mbandu ambi yo mambu ma umpukumuni kuna mbazi. Amase ana bevwang’o wan’au o mfunu, bevavang’o zaya kana azeyi i ngindu za wan’au mun’oma bemonanga y’oma bewanga, ediadi divangilwanga muna kalanga ye mbokena zamfunu.—Ngana 20:5.

 9, 10. Amase ekuma bafwete longela o wan’au o mambu ma kiyakala ye kikento, aweyi bafwete wo vangila e?

⁹ I wau kikilu difwene, ke musungul’o mambu ma kiyakala ye kikento. Amase, nga diansoni numwenanga dio muna mokena o mambu ma kiyakala ye kikento yo wan’eno? Ovo i wau, nusia ngolo muna diambu diadi, kadi, kieleka aleke longoka belongoka mo yo wantu akaka. Ovo ke balongokele mo kwa yeno ko, nga nani ozeye vo balenda mo longok’e ndongoka zatekama? Muna Nkand’a Nzambi, o Yave ke swekanga mambu ma kiyakala ye kikento ko, amase mpe ke bafwete mo sweka ko.—Ngana 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Diakiese vo, o Nkand’a Nzambi malongi makia kelonganga mun’owu wa kiyakala ye kikento, ye e Sociedade Torre de Vigia mambu mayingi mamfunu kamwenge kala muna songa vo o malongi mama makinu yo mfunu omu tandu kiaki. Ekuma olembi sadila o lusadisu lwalu? Kasikil’owu, ekuma olembi vutukil’o fimpa yo wan’aku elongi dia “O Sexo e a Moral” muna nkanda Os Jovens Perguntam — Respostas Práticas? Nanga olenda salukwa ye kiese vava omon’e ndandu ditwasa.

11. Ayeyi e mpil’ambote in’o mase balenda longel’o wan’au muna sadila Yave?

¹¹ Nkia diambu disundidi o mfunu dina bafwete mokenanga o mase yo wana? O Paulu wa ntumwa wasonga e diambu diadi vava kasoneka vo: “Nubatongonona [o wan’eno] muna ndonga yo lusansu lua Mfumu.” (Efeso 6:4) O wana bafwete longokanga oma ma Yave. Ke musungala, bafwete longoka o kunzola, yo zola kunsadila. Muna diambu diadi mpe, mayingi balenda longwa muna monang’e mbandu. Aleke amatoko ye ndumba vava bemonanga vo amase mau bezolanga Nzambi ‘yamuna nsi a ntim’au awonso, yo muna fulumwinu kiau kiawonso, yo muna nyindu au wawonso,’ yo mona vo nluta miambote meyimanga muna zingu kia mase, nanga oyau mpe bevava wo vanga. (Matai 22:37) Diau adimosi, ovo aleke bemonanga vo amase mau nyindu ambote bavwidi mu kuma kia mavwa, vo besiang’e Kintinu kia Nzambi vana fulu kiantete, yau mpe bekala yo lusadisu lwa yim’o nyindu wau.—Kimpovi 7:12; Matai 6:31-33.

12, 13. Nkia mambu mafwete zayiwa kinumana vo elongi dia esi nzo diakala diamfunu?

¹² O longokang’o Nkand’a Nzambi y’esi nzo, muna konso lumingu, lusadisu lwampwena luna muna longa o mfunu a mambu ma mwanda kwa aleke. (Nkunga 119:33, 34; Ngana 4:20-23) Elongi diadi dia ntangwa ke ntangwa mfunu kikilu dina. (Nkunga 1:1-3) Amase yo wana bafwete zayanga vo elongi dia esi nzo difwete kalanga vana fulu kiantete ke mu salu yakaka ko. Vana ntandu, e ngindu zambote mfunu zina muna tomesa elongi dia esi nzo. Ese dimosi wavova vo: “O mfidi yandi una ye mbumba muna tomesa elongi dia esi nzo dia kituka nze se ntangwa móko, kansi kuna zitu wawonso—ke mu sakana ko. Nanga ke dikalanga diasazu ko muna tomesa e móko, aleke nanga bafwete vava singikwa ntangwa ke ntangwa. Ovo ke dilendakene ko muna nkumbu antete ye wanzole, kala yo luzindalalu, yo vingila o nkumbu akaka.” Ese diadina wavova vo, una kayantikidi ko elongi, ediantete walombanga o lusadisu kwa Yave muna sambu kiandi kinumana vo yau awonso bakala yo nyindu ambote.—Nkunga 119:66.

¹³ O fila elongi dia esi nzo i mbebe ya mase bevuminanga Nzambi. Dialudi vo, mase makaka nanga ke bena ye ngangu zafwana ko za longa, ye dilenda kala diampasi kwa yau muna yangidika elongi dia esi nzo. Kansi kadi, ovo ozolang’o wan’aku amatoko ye ndumba ‘mu mavangu ye ludi,’ ozola kubasadisa muna lemvo y’etima diawonso kinumana vo banungunuka muna mwanda. (1 Yoane 3:18) Oyau nanga balenda yidimina ntangwa ke ntangwa, kansi, bezaya wo mpe vo nkal’au ambote ovwang’o mfunu.

14. E mvovo mina muna Nsiku 11:18, 19 aweyi milenda sadilwa muna longa o mambu ma mwanda kwa aleke amatoko ye ndumba?

¹⁴ Elongi dia esi nzo ke diau kaka ko dilenda long’o mambu mamfunu ma mwanda. Ng’osungamene o nkanikinu kavana o Yave kwa mase? Yandi vo: “Nwalunda mambu mame mama muna ntima ye ngindu, wakanga mo se sinsu omo moko ye yayamu ovo nkut’a lose. Nwalongela mo o wan’eno, wamokena mo ovo ofongele muna nzo, yovo se kiya, yovo leka yovo sikama.” (Nsiku 11:18, 19; tala mpe Nsiku 6:6, 7.) Ediadi ke disongele ko vo amase bafwete vovang’aka kwa wana. Kansi o mfumu a nzo ona una ye nzola okalanga ye sungididi konso ntangwa muna ludika o umwanda wa esi nzo andi.

15, 16. (a) Elongi nki? (b) Nani ovwidi e mbebe ya van’elongi, nani ofwete dio tambula?

¹⁵ Elongi i singika yo zikula, yo kalanga mpe ye mbokena. O mfunu elongi i singika ke tumba kaka ko—kanele vo e tumbu mpe mfunu kina. Vava o wan’aku bakala yindende, bakala yo mfunu elongi, owau bakitukidi se an’amatoko ye ndumba, elongi mpe bevava, nanga nkutu dia tezo kisundidi. Aleke akwa ngangu bazeye wo vo e diambu diadi dialudi.

¹⁶ O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “O’zow’obembol’elongi di’es’andi: On’osungamena lusembo, olungalele.” (Ngana 15:5) E sono kiaki mambu mayingi kikutulonganga. Kisonganga vo vafwete vewa elongi. O nleke ke ‘sungamena lusembo’ ko ovo olembi lo vewa. O Yave kwa mase kevananga e salu kia longa, ke musungula kw’ese. Kansi kadi, e mbebe a tambul’elongi kwa nleke ina. Ovo okwikila elongi di’es’andi yo ngw’andi mayingi kelongoka ye ke vanga vilwa wayingi ko. (Ngana 1:8) O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Sukama ye nsoni, ya ndion’ovan’elongi o nkalu: On’owanga lusembo, ozitiswa.”—Ngana 13:18.

17. Amase nkia mpila tezo bafwete longelanga?

¹⁷ Muna long’aleke, amase ke bafwete lutisanga tezo ko. Ke bafwete kala akwa mbadi ko yo lwaka mu tezo kia fungisa o mwana o makasi, ngatu vo kubadimbulwis’e vuvu. (Kolosai 3:21) Kuna diak’e sambu, ke bafwete yambulwilanga wana kwasaka ko yamu tezo kia kuyimwena vo elongi diamfunu dibakondelo. Oyambulwila kwasaka kulenda twasa e vonza. Ngana 29:17 ivovanga vo: “Longa mwan’aku, okuvundisa; kamwesesa moyo aku e kiese.” Kansi, e nzila ya 21 ivovanga vo: “On’olutula ntaudi tuka kuna kileke, oku kukwiziwa, [okituka se ntokozi, NW].” Kanele vo e tini kiaki ntaudi kiyikanga, kansi kiyikanga mpe konso nleke muna nzo.

18. Elongi ziku kia nki, adieyi difwete vengwa vava mase bevananga elongi diasikila?

¹⁸ Kieleka, elongi diambote disonganga vo amase bena yo zola muna wan’au. (Ayibere 12:6, 11) Wau vo u’se, yovo ngudi, ozeye wo vo diampasi dia van’elongi muna tezo kiafwana. Muna kuma kia luvuvamu omu nzo nanga dilenda badikwa vo diawete dia yambulwila o mwan’etoko yovo mwan’andumba wa nkolami kayivangilanga mana kazolele. Kansi, amase aya bevanganga wo, oku sentu e nzo au ka yilendakana yalwa ko.—Ngana 29:15; Ngalatia 6:9.

19, 20. Amase aweyi balenda sadila e ngangu zau mu diambu dia vundu kia wan’au?

¹⁹ Muna tandu yavioka, o wana batoma sadisanga muna salu ya mu nzo yovo kuna kiana. O unu, ndonga awana banungunukini e ntela befwasang’e ntangwa ayingi muna nsaka lembi tuminwa. Muna sadila e ntangwa yayi e nza ya kinkita ivayikisanga e lekwa yayingi. Vana ntandu a mambu mama, zaya vo e nza ke zitisanga nsiku mia Nkand’a Nzambi ko emi mia fu yambote, ongeye ovwa e nlongo milenda kakila e sumbula kiaki.

²⁰ Ozevo, amase aya bena ye ngangu, besimbininanga e wisa kia sia e nzengo za nsuka mu diambu dia nsaka. Kansi kuvilakana ko vo o nleke mu kula se kena. Konso mvu, o mwan’etoko yovo andumba ovavanga vo kabadikilwa nze mbuta. I kuma vo, diambote vo amase babayambulwilanga okuyisolela e mpila nsaka ekolo o nleke kenungunukang’e ntela—kansi kadi e nsola zazi zifwete songanga vo mu nungunuka bena muna mwanda. Nanga o nleke olenda sola nsola ya uzowa ya nkunga miambi, akundi ambi, ye maka mambu mpe. Ovo i wau, ofwete mokena yo nleke muna diambu diadi kinumana vo, muna lumbu kilanda e nsola zakala zambote.

21. Osadila e ntangwa vundu mu mpila yifwene aweyi ilenda tanina o nleke?

²¹ Kolo kwa ofwete yambulwil’e nsaka? Vena ye nsi zina vo aleke bekwikidiswanga vo bafwete sakanang’aka. Muna diadi, nanga o mwana olenda kala ye fu kia fokola nsaka yo yantika “nsaka” zakaka. Amase yau bena ye mbebe ya longa o wana bazaya vo e ntangwa ifwete sadilwa mpe salu yakaka, nze i kala vamosi ye esi nzo, longoka kwa muntu yandi kibeni, muna lungana y’ampangi aya bazikuka muna mwanda, muna tukutakanu twa Akristu ye muna salu ya mu nzo. Mama mawonso malenda sadisa kinumana vo o “mawete ma zingu kiaki” malembi fungisa e Diambu dia Nzambi.—Luka 8:11-15.

22. Muna zingu kia nleke e ntangwa vundu ifwete vangilwa kumosi ye nki?

²² O Solomo wa Ntinu wavova vo: “Nzeye wo vo ke ven’edi disuvidi kwa yau ko, nangu yangalala yo vanga wete wau bakala una. Konso muntu kadia yo nua, yo mona wete wa mfuntu andi, i lukau lua Nzambi lulu.” (Kimpovi 3:12, 13) Elo, o yangalala diambu diamfunu muna zingu. Kansi e salu kiangolo mpe mfunu kina. Aleke ayingi o unu ke bazeye kiese kitukanga mu salu kiangolo ko yovo zay’e kiese kina muna lenda singika yo sund’e mpasi. Akaka ke bevwanga elau dia vwa zayi yo longoka salu ko kina kilenda kubasadisa muna zingu kiau kia kusentu. Ediadi i diambu diampasi kikilu kuna kwa mase. Nga nusiang’e ngolo kinumana vo o wan’eno bavwa elau diadi? Ovo okubasil’e sungididi kinumana bayimwena yau kibeni o mfunu a salu kiangolo yo yangalela kio, besinga yim’o nyindu avimpi ukubatwasila e nsambu muna zingu kiau mvimba.

23. Amase aweyi balenda kasakesela aleke?

²³ Kana nkutu vo vena ye diambu yo mwan’aku etoko yovo wandumba, e tini kiaki kia Nkand’a Nzambi mfunu kaka kina: “O zola ke kusuka nkutu ko.” (1 Korinto 13:8) Kuyambudi ko songa o zola kuna wasonganga. Ukiyuvula: ‘Nga ntondanga konso mwan’eyakala yovo wankento muna mpil’ambote kevanganga ye nsunda kesundang’o mambu mampasi? Nga nsongang’o zola kwame kwa wana, ekolo ke kiaviokele e ntangwa ko?’ Kanele vo valenda kala ye ntangwa nulenda tantana, ovo aleke bazeye e ziku vo ongeye zola okubazolanga, nanga oyau mpe songa besonga e nzola yayi.

24. Nkia nsiku mia Nkand’a Nzambi min’o mfunu muna sansil’o wana, kansi adieyi difwete sungamenwanga?

²⁴ Diambu ludi vo, ekolo bekitukanga s’ambuta, o wana yau kibeni bekuyibakilanga e nzengo zau. Nanga ezaka muna nzengo zazi ke ziyangidika mase mau ko. Aweyi kele vo mwana obakidi e nzengo za lembi zola sadila diaka Yave wa Nzambi? Ediadi dilenda kala. Akaka nkutu o wan’a Yave a mianda babembola o malongi mandi yo kituka se akolami. (Etuku 6:2; Yuda 6) O wana ke komputadore ko, zina zilenda kubikwa mu vanga konso mana tuzolele. Oyau vangwa bena yo nswa wa kuyisolela, bavwidi mbebe kuna kwa Yave muna nzengo zina bekuyibakila. Kufwila wauna ko, e Ngana 22:6 ifwete sadilwa kaka: “Tongonwena mwana muna nzila kekwenda, vava kenunuva, kekatuka mo ko.”

25. Amase nkia mpil’ambote balenda songela etondo diau kwa Yave mu kuma ki’elau dia wut’o wana?

²⁵ Ozevo, tatanga o wan’aku muna zola kwawonso. Muna kubasansa, toma sadilang’o malongi ma Nkand’a Nzambi una ufwene. Songang’e mbandu a fu yambote ya vumi wa Nzambi. Muna wau, okubavana elau diambote mu kala akwa mbebe muna kimbuta kiau yo vumina Nzambi. Eyayi i mpila isundidi owete ina amase balenda vutulwila o matondo kuna kwa Yave mun’elau dia wut’o wana.