‘Yakituka se Ngudi Kuna Isaele’

DEBORA watala makesa makala vana Mongo a Tabo. Wasivika kikilu unkabu wa makesa mama. Vava kuma kwakiá, Debora wamona unkabu wau, wamona mpe lukwikilu lwa Baraki wa mfidi au. Kana una vo 10.000 ma makesa bakala, lukwikilu yo unkabu wau tontwa wadi tontwa. E mbeni bayenda nwana zau zabasunda muna nkuma, muna lutangu ye nwaninwa. Kansi, mu kuma kia lukasakeso lwa nkento ndiona, babaka nzengo zakwenda nwana.

Yindula Debora ekolo mvuatu miandi miavevomokanga vava yandi yo Baraki batalanga nzanza ampwena. Mongo a Tabo wakala nze panu kiabukikwa. Wau vo mongo wau wakala tezo kia 400 za meta, okala vana ntandu diasadisanga mu mona londe lwa Esdrelom, kuna sude. Nkoko a Kisone mu londe lwa Mongo a Kamelo waviokelanga yo kwenda bwa muna Mbu Anene. Nanga muna mene wauna nkoko wayuma wakala, kansi vakala ye lekwa yankaka yakezimanga. Makesa ma Sisera lukufi makala ye fulu kiakina, bakala ye nwaninwa ya sengwa. Makalu ma Sisera i mau makezimanga, tezo kia 900 za makalu makala ye nwaninwa ya sengwa. Wau vo nkwa nsoki, Sisera wakala ye kani dia fukisa makesa ma Isaele mu nzaki zawonso.

Debora wazaya wo vo Baraki ye makesa mandi nswa andi bavingilanga. Nga yandi kaka i nkento wakala va fulu kiakina? Aweyi kamona wau vo wakala ye mbebe yayi yampwena? Nga wakiyuvula, ekuma kakadila va fulu kiakina? Nkatu! Yave wa Nzambi andi wamvovesa vo kanwana vita yayina, wamvovesa mpe vo osadila nkento mosi muna fokola vita. (Afundisi 4:9) Adieyi tulenda longoka muna lukwikilu lwa Debora ye lwa makesa mama ma unkabu?

Vava Bibila kisunzulanga Debora, kikunyikilanga vo “ngunza.” Ediadi diaswaswanesanga Debora ye akento ankaka, kansi ke yandi kaka ko wakala ye kiyekwa kiaki.a Debora mbebe yankaka mpe kakala yau. Wafundisanga nkangu, wabavananga mpe mvutu zatukanga kwa Yave.—Afundisi 4:4, 5.

Debora mu zunga kia miongo mia Eferaime kazingilanga, vana kati kwa mbanza Betele ye Rama. Wavuandanga kuna nsi a bá dia ngazi mu sadisa nkangu mun’owu wa luludiku lwa Yave. E salu kiandi kiampasi kiakala, kansi Debora kakala yo wonga ko. Kadi e salu kiandi mfunu kikilu kiakala. Kuna kwalanda, Debora wavumunwinwa kwa Nzambi mu soka nkunga wavovelanga ukolami wa nkangu: ‘Basola nzambi zampa yo twasa vita muna mielo mia mbanza.’ (Afundisi 5:8) Wau vo Aneyisaele bayantika sadila nzambi zankaka, Yave wabayekola vana moko ma mbeni zau. Yabini wa Ntinu a Kenani watuma Sisera wa mfumu a makesa mandi mu bunduna Aneyisaele.

E nkumbu a Sisera wonga yatwasanga kwa Aneyisaele. Muna nsambil’au, esi Kenani bakelanga wana se kimenga yo tá zumba muna tempelo. Aweyi Aneyisaele bamonanga vava babundunwangwa kwa Sisera ye makesa mandi? Nkung’a Debora usonganga vo Aneyisaele ka balendanga diaka vanga nkangalu ko ngatu zingila muna mavata. (Afundisi 5:6, 7) Yindula Aneyisaele ekolo baswamanga muna mfinda ye miongo. Bakala ye wonga wa vata mpatu, zingila muna mavata makondwa yaka, kangalela muna balabala mu lembi vondwa. Bakala mpe ye wonga wakutumwa wana ye akento au.b

Wonga wa Aneyisaele wakwamanana mu mvu 20 yavana Yave kamona vo nkangu andi wakala yo luzolo lwa viluka o ntima nze una nkung’a Debora yo Baraki uvovanga: “Yavana mono Debora yabundumuka, yabundumuka se ngudi muna Isaele.” Ka tuzeye ko kana vo Debora wa nkaz’a Lapidote wana kakala yau, kansi wayikilwa vo ngudi a Aneyisaele. Yave wavana Debora kiyekwa kia lunga-lunga nkangu andi nze una ngudi ketaninanga wana. Yave wanzayisa vo kabokela Mfundisi Baraki wa nkwa kwikizi kimana kanwana yo Sisera.—Afundisi 4:3, 6, 7; 5:7.

Yave wasadila Debora mu vova: “Wenda kuna mongo a Tabo.” Baraki wabokelesa 10.000 ma makesa matuka mu makanda mole ma Isaele. Debora wazayisa nsilu a Nzambi wa fwasa Sisera wa nkwa nkuma ye 900 za makalu mandi ma vita. Nsilu wau wasivikisa kikilu Baraki. Aneyisaele ke bakala ye vu kia makesa ko ngatu nwaninwa. Baraki watambulwila kwenda kuna vita, kansi walomba vo Debora mpe kenda kuna Mongo a Tabo.—Afundisi 4:6-8; 5:6-8.

Ankaka beyindulanga vo Baraki kakala ye lukwikilu ko wau kalomba vo Debora kenda yandi, kansi diadi ke dialudi ko. Vana ntandu, kalomba kwa Nzambi ko vo kankudikila nwaniwa. Wau vo nkwa kwikizi kakala, wazaya o mfunu wakala kumosi yo muntu wasunzulanga Yave ona wadi kunkumika yo kumika mpe makesa mandi. (Ayibere 11:32, 33) Yave watambulwila ndomb’andi. Wayambula vo Debora kenda yandi. Kansi, Yave wavumunwina Debora mu sakula vo nkembo a nsund’a vita ke uvewa kwa yakala ko. (Afundisi 4:9) Nzambi wasola nkento mosi kimana kavonda kimpumbulu kia Sisera.

O unu, akento besafulwanga yo kotwa o nsoki. Ke bevewanga zitu wauna Nzambi kabakubikila ko. Kansi, akala y’akento bafwanana vana meso ma Nzambi, awonso balenda tondakana kwa yandi. (Roma 2:11; Ngalatia 3:28) E nona kia Debora kisonganga vo Yave osambulanga akento muna kubavana malau mamfunu yo songa vo mfunu bena kwa yandi. Diambote twavenga ngindu za wantu a nza bebadikilanga akento vo ke bena mfunu ko.

Baraki watanga vu kia makesa mandi. Wakutakesa 10.000 ma makesa makala yo unkabu mu kwenda nwana ye makesa ma Sisera. Ekolo Baraki katombokanga Mongo a Tabo ye makesa mandi, wakala ye mpila ya siamisina unkabu au. Tutanganga vo: ‘Debora otombokele yandi.’ (Afundisi 4:10) Yindula lukasakeso batambula makesa ma Baraki vava bamona nkento ndiona wa nkwa unkabu katombokanga yau Mongo a Tabo yo sia moyo andi mu vonza mu kuma kia lukwikilu lwandi muna Yave wa Nzambi.

Vava Sisera kawá vo Aneyisaele bakubika vu kia makesa mu nwana yandi, vana vau yandi mpe wakubama. Atinu ayingi a Kenani bayikama makesa ma Ntinu Yabini ona wasunda nkuma. Makalu ma Sisera mazakamesanga o ntoto vava mayendanga kuna ndimba. Esi Kenani bakala ye ziku vo badi fukisa makesa ma Isaele muna nzaki.—Afundisi 4:12, 13; 5:19.

Adieyi Baraki yo Debora bavanga ekolo mbeni zau zafinamanga? Kele vo bakwamanana vana Mongo, diadi kubasadisa mu sunda mbeni zau, kadi makalu mau fulu kialelama mavavanga muna toma diata. Kansi, wau vo Baraki mu lutumu lwa Yave kanwanina, wavingila nswa wa Debora. I bosi, o nswa wavewa. Debora wavova vo: “Telama, kadi kiaki i lumbu kayekwele Sisera vana koko kwaku o Yave. O Yave nga kavaikidi kavit’o ntu ko e?” I bosi, tutanganga vo: ‘Baraki okulumukini muna Mongo a Tabo, e 10.000 dia wantu banlende.’—Afundisi 4:14.c

Makesa ma Isaele makulumuka o mongo yo kwenda kuna kwakala makalu ma vita. Nga Yave wayenda yau nze una Debora kasila nsilu? E mvutu zayiza vana vau. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “E nza yazakama, ezulu diafukumuka.” Makesa ma Sisera mamwanganeswa. Vana vau e mvula yayantika. Mvula ya ngolo yanoka, diamonekanga vo ntoto wadi dimuka. Ke kolo ko makalu ka malendanga diaka diata ko. Mazikamana muna nteke.—Afundisi 4:14, 15; 5:4.

Baraki ye makesa mandi ka bamona wonga wa tembwa ko, kadi bazaya kuna kiatukanga. Vana vau, bayenda nwanisa makesa ma Kenani. Nze sadilwa ya Nzambi, Aneyisaele bavonda makesa mawonso ma Sisera. Nkoko wa Kisone wazala, e maza ma nkoko manata mavimbu ma makesa mama yamuna Mbu Anene.—Afundisi 4:16; 5:21.

O unu, Yave ke tumanga diaka selo yandi ko banwana vita ya kinsuni. Kansi, ovavanga vo nkangu andi banwana vita ya mwanda. (Matai 26:52; 2 Korinto 10:4) Tulenda nwana vita yayi muna lemvokela Nzambi. Unkabu tuvwidi mfunu, kadi awana beyikamanga Nzambi balenda bangikwa. Kansi, Yave kasoba ko. Osadisanga awana bekwikilanga muna yandi yo kumbunda e vuvu nze una Debora, Baraki ye makesa mandi bavanga kuna Isaele ya nkulu.

O mbeni wasunda bi watina. Sisera wa mbangiki a nkangu a Nzambi watina kia malu. Wabembola makesa mandi mafwila muna nteke, wavuluka vana moko ma makesa ma Isaele yo tinina ku nzo ya muntu kazaya. Wau vo wakala yo wonga wa bakama kwa makesa ma Isaele, Sisera watikuna muna nzanza yo kwenda swekama muna saba kia Kebe wa Nkene ona wavavuka kanda diandi yo kwenda tungila kuna sude kadi wakala ye ngwizani ambote yo Yabini wa Ntinu.—Afundisi 4:11, 17.

Sisera wayoya kikilu kakala vava kalwaka kuna lumbu lwa Kebe. Kansi, o Kebe kawanuka ku nzo ko, nkaz’andi Yaele kaka wakala ko. Sisera wabanza vo Yaele ozitisa e kangu dia nkaz’andi yo Ntinu Yabini. Nanga Sisera wabanzanga vo nkento kalendi kala ye ngindu zaswaswana ko ye za nkaz’andi. Ozevo, Sisera katoma zaya Yaele ko. Kansi, Yaele wamona una esi Kenani babangikilanga nkangu andi, wabakula vo diambu kafwete vanga. Diavavanga vo kabaka nzengo kana vo kimpumbulu ndiona kadi sadisa yovo yikama Yave muna vonda mbeni a nkangu andi. Aweyi kadi kumvondela? Aweyi kadi sundila e kesa diadina dia nkuma?

Diavavanga vo Yaele kabaka nzengo mu nzaki. Wavana Sisera e fulu kia vundila. Sisera wavovesa Yaele vo avo muntu umveve kavova vo kamuene ko. Vava kaleka wamfukila, vava kalomba maza wamvana miliki. I bosi, Sisera waleka. Yaele wabonga nti a saba wasongoka ye nsidilu (martelo) ina akento batoma sadilanga. I bosi, wafinama vana ntu a Sisera kuna malembe. Muna ntangwa yayina, Yaele wakala ye mbebe ya kituka se sadilwa vana moko ma Yave. Kele vo kakala ye lukatikisu, vonza diadi kuntwasila. Nga wayindula una nkangu a Nzambi wamwenanga e mpasi vana moko ma muntu ndiona mu mvu miayingi? Yovo wayindula e lau dia yikama Yave? Nkand’a Nzambi ke uvovanga diambu ko mu kuma kiaki. Edi kaka tuzeye vo Yaele wavanga diambu. Sisera wafwa.—Afundisi 4:18-21; 5:24-27.

I bosi, Baraki wayenda vavi mbeni andi. Vava Yaele kansonga e vimbu dia Sisera, Baraki wabakisa vo ungunza wa Debora walungana. Sisera wa kesa dia nkuma wavondwa kwa nkento. O unu, wantu ayingi bevovelanga Yaele e mbi mu kuma kia vangu diandi, kansi Baraki yo Debora batoma zaya nkento ndiona. Muna nkung’au, bavumunwinwa mu sanisina Yaele vo ‘wasambulwa lutila akento awonso’ mu kuma kia vangu diandi dia unkabu. (Afundisi 4:22; 5:24) Tala mpila ntim’amvevo Debora kasonga. Vana fulu kia mwena Yaele kimpala, e diambu diantokanesanga i ndungan’a ungunza wa Yave.

Vava Sisera kafwa, Ntinu Yabini kalendanga diaka bangika nkangu a Isaele ko. Lubangamu lwa esi Kenani lwafokoka. Aneyisaele bakala mu luvuvamu mu mvu 40. (Afundisi 4:24; 5:31) Ekwe nsambu Debora, Baraki yo Yaele batambula muna lukwikilu lwau muna Yave wa Nzambi! Avo tutanginini Debora muna yikama Yave yo kasakesa akaka, Yave ukutusadisa mu sunda konso diambu yo vua luvuvamu.