“Konso Kun’okwenda I Nkwenda”

1, 2. (a) Yika o nkangalu bavanga Rutu yo Naomi ye ntantu bakala zau. (b) O nkangalu a Rutu aweyi waswaswanena y’owu wa Naomi?

RUTU mu kangala kena yo Naomi muna ndimb’a Moabe. Ke vena diaka muntu akaka ko, yau awole kaka bena mu ndimba wau wampwena. Wau vo kuma se kufwa, Rutu nanga otadidi ngudi andi a longo yo tokana kana vo balenda vava e fulu kia leka. Rutu otoma zolanga Naomi ye wafwana vanga mawonso kalenda mu kunlunga-lunga.

² Akento awaya yau awole ntantu zayingi bena zau. Naomi nkento ansona se tuka mvu miayingi, owau wakendalala kikilu kena mu kuma kia lufwa lwa wan’andi wole, Kileyone yo Makelone. Rutu mpe wakendalala kikilu kena. Nkaz’a Makelone kakala. Yandi yo Naomi ku fulu kimosi bayendanga, kuna mbanza Beteleme kuna Isaele. Kansi, o nkangalu au waswaswana wakala. Naomi wavutukanga kuna nsi andi. Kansi, o Rutu wasisa e yitu yandi, nsi kawutukila, fu ya kisi nsi kumosi ye nzambi zandi yo kwenda kuna nsi kalembi zaya.—Tanga Rutu 1:3-6.

 3. Mvutu za nkia yuvu zilenda kutusadisa mu tanginina lukwikilu lwa Rutu?

³ Ekuma nkento ndioyo kavangila nsobani yayi? Akweyi Rutu kadi vwila o nkuma mu yantika zingu kiampa yo lunga-lunga Naomi? E mvutu za yuvu yayi zikutusonga mambu mayingi malenda kutusadisa mu tanginina lukwikilu lwa Rutu wa mwisi Moabe. (Tala e babu “Finkanda Fiatoma Viengeswa.”) Ediantete, yambula twabadika dina diafila akento awaya mu vanga nkangalu wau wandá yakuna Beteleme.

4, 5. (a) Ekuma Naomi y’esi nzo andi bayendela kuna Moabe? (b) Nkia mpasi Naomi kawanana zau kuna Moabe?

⁴ Rutu kuna Moabe kasansukila, nsi yakete ina kuna este ya Mbu Afwa. E zunga kiaki kiakala ye ndimba miayingi miazala ye mayenga, e nti mpe ke miakala miayingi ko. E “nsi a Moabe” yatoma yimanga e mbongo, kana nkutu vava mvengele wakotanga muna Isaele. Ekiaki i kuma kiafila Rutu mu zayana yo Makelone y’esi nzo andi.—Rutu 1:1.

⁵ Mu kuma kia mvengele wakala kuna Isaele, Elimeleke wa nkaz’a Naomi wabaka nzengo za yaluka muna nsi andi yo nkento andi yo wan’au yo kwenda zingila nze anzenza kuna Moabe. Ediadi nanga diasia lukwikilu lwa esi nzo mu vonza, kadi diavavanga vo Aneyisaele basambila Yave vana fulu kiavauka kina kasikidisa. (Nsi. 16:16, 17) Naomi wakwamanana lunga-lunga lukwikilu lwandi. Kansi, wakendalala kwayingi vava nkaz’andi kafwa.—Rutu 1:2, 3.

6, 7. (a) Ekuma Naomi katokanena vava wan’andi basompa akento a esi Moabe? (b) E mpila Naomi kakadila yo wan’andi alongo ekuma yafwana sanisinwa?

⁶ Nanga Naomi wakendalala mpe vava wan’andi basompa akento a esi Moabe. (Rutu 1:4) Wazaya wo vo Abarayama wa nkulu au wavanga mawonso mu vavila Isaki wa mwan’andi o nkento vana vena o nkangu andi, ana basambilanga Yave. (Etu. 24:3, 4) Kuna kwalanda, o Nsiku a Mose walukisa Aneyisaele mu lembi yambula vo wan’au amakala yovo amakento basompana ye nzenza, kimana o nkangu a Nzambi walembi vukumunwa mu sadila Nzambi zakaka.—Nsi. 7:3, 4.

⁷ Kansi, Makelone yo Kileyone basompa akento a esi Moabe. Kana una vo Naomi wakendalala, kayambula ko vo ediadi diansima mu lembi songa ngemba yo zola kwa wan’andi alongo, Rutu yo Orepa. Nanga wakala ye vuvu vo yau mpe balenda kituka asambidi a Yave. Rutu yo Orepa bazolanga mpe Naomi. E ngwizani ambote bakala yau yabasadisa vava babwilwa e sumbula. Akento awaya yau ewole bakituka akento ansona vitila bawuta o wana.—Rutu 1:5.

 8. Adieyi diafila Rutu mu finama Yave?

⁸ Nga e nsambila ina kasansukila Rutu yankubika mu zizidila e sumbula kiaki? Nanga ke yankubika ko. Esi Moabe nzambi zayingi basambilanga, ona wasunda o nene muna nzambi zazi i Kemose. (Nta. 21:29) Nanga e nsambila ya esi Moabe yakivananga muna mambu ma umpumbulu ye mangemi kumosi ye fu kia tambika wan’au se kimenga. Kieleka, mana o Rutu kalongoka kwa Makelone yovo kwa Naomi mu kuma kia zola ye nkenda za Yave wa Nzambi a Isaele maswaswana kikilu makala. Yave kuna zola keyadilanga, ke bangikanga wantu ko. (Tanga Nsiku 6:5.) Mu kuma kia lufwa lwa nkaz’andi, Rutu nanga watoma finama Naomi yo wá ye sungididi kiawonso mana e boba kiaki kavovanga mu kuma kia Yave wa Nzambi a Mpungu-ngolo, mavangu mandi mesivi ye mpila kasongelang’o zola ye nkenda kwa nkangu andi.

9-11. (a) Nkia nzengo zabaka Naomi, Rutu yo Orepa? (b) Adieyi tulenda longoka mu kuma kia sumbula kiabwila Naomi, Rutu yo Orepa?

⁹ Naomi wakalanga y’etima dia wá nsangu za nsi andi. Lumbu kimosi, nanga vava kamokenanga y’akiti, wawá vo e nzala zafokoka kuna Isaele. Yave wasonga diaka o nkangu andi edienga. Beteleme yayantika diaka zingila mun’owu wa nkumbu andi, ina ye nsasa vo “Nzo a Mbolo.” Naomi wabak’e nzengo za vutuka kuna nsi andi.—Rutu 1:6.

¹⁰ Adieyi Rutu yo Orepa badi vanga? (Rutu 1:7) Vava akazi au bafwa, batoma finama Naomi. Musungula Rutu, watoma zolanga Naomi mu kuma kia walakazi yo lukwikilu lwandi muna Yave. Akento tatu awaya ansona bakubama mu kwenda kuna Yuda.

¹¹ Lusansu lwa Rutu lukutusungamesanga vo e sumbula ye lufwa lulwakilanga awonso, kiakala wantu ambote yovo wantu ambi. (Kim. 9:2, 11) Lukutusonganga mpe vo vava tukalanga ye ntantu za fwilwa muntu, tufwete vavanga lufiaulwisu kw’akaka, musungula kw’awana betininanga kwa Yave wa Nzambi a Naomi. —Nga. 17:17.

12, 13. Ekuma Naomi kazolela vo Rutu yo Orepa bavutuka kuna nsi au, vana fulu kia kwenda entwandi? Adieyi akento awaya bavanga kuna lubantiku?

¹² Ekolo akento atatu awaya ansona basisanga e nsi a Moabe, diambu diakaka diayantika tokanesa Naomi. Wayantika yindula mu kuma ki’akento wole awaya yo zola basonga kwa yandi ye kwa wan’andi. Kazola diaka kubavana zitu diakaka ko. Avo basisidi e nsi au yo kwenda yandi entwadi, adieyi Naomi kadi vanga mu kuma kiau kuna Beteleme?

¹³ Muna kuma kiaki, Naomi wabavovesa vo: ‘Nwenda kweno, nwavutuka konso muntu kuna nzo a ngudi andi: o Yave kanusong’o walakazi, una nwasonga kwa mvumbi yo mono.’ Wasonga mpe vuvu kakala kiau vo Yave okubasambula mu vwa akazi akaka yo yantika zingu kiampa. Lusansu lusonganga vo ‘wabafiba, i bosi batumbula ndinga yo dila.’ Ke diampasi ko mu bakula e kuma Rutu yo Orepa bazolelanga nkento ndioyo wa nkwa ntim’amvevo. Yau awole ke bazola kunsisa ko, bavova vo: “Nana, vutuka tuvutuka yaku, kuna kwa nkangu aku.”—Rutu 1:8-10.

14, 15. (a) Akweyi Orepa kavutuka? (b) Naomi adieyi kavanga mu vava kwikidisa Rutu vo kavutuka?

¹⁴ Naomi katambulwila ngindu zau ko. Wakwamanana kubavovesa vo kakala ye dina kalenda vanga ko mu kuma kiau kuna Isaele. Kakala ye yakala ko olenda kubalunga-lunga yovo wana ana balenda kazala yau, ngatu kala ye vuvu vo mambu malenda soba. Wabasonga vo wakendalala kikilu wau vo kakala ye nkuma wa kubalunga-lunga ko. Kuna kwa Orepa, o Naomi ndungidi kakala yau. E yitu yandi yo ngudi andi kuna Moabe yandi bavingilanga. Diambote diadi kala mu zingila kuna Moabe. Kuna lungendalalu lwawonso, wafiba Naomi yo vutuka.—Rutu 1:11-14.

¹⁵ Adieyi tuvova mu kuma kia Rutu? E mvovo mia Naomi nsasa mpe miakala kwa Rutu. Kansi, muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “Rutu untatididi.” Naomi nanga wakwamanana muna nkangalu andi, kansi wamona vo Rutu wanlandanga kuna nima. Naomi wamvovesa: “O mpangi aku a longo wele avutuka kwa nkangu andi yo kuna kwa nzambi zandi, nda landi mpangi aku.” (Rutu 1:15, 16a) E mvovo mia Naomi diambu diamfunu misonganga. Orepa kavutuka kaka kwa nkangu andi ko, kansi wavutuka mpe kwa “nzambi zandi.” Wakala y’etima dia kwamanana sambila Kemose ye nzambi zakaka zaluvunu. Nga i diau mpe Rutu kayindulanga?

16-18. (a) Aweyi Rutu kasongela zola kwakieleka? (b) Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Rutu mu kuma kia zola kwakieleka? (Tala mpe e fwaniswa kia akento awole awaya.)

¹⁶ Vava kamona Naomi wakangalanga yandi mosi muna nzila, Rutu kakala ye lukatikisu ko muna nzengo kabaka. Watoma zolanga Naomi ye Nzambi ona kasambilanga. Muna kuma kiaki, Rutu wavova vo: “Kundodokela yàsisa ko, yovo vwen’o kulanda; kadi konso kun’okwenda i nkwenda; konso van’oleka i nleka; o nkangu aku i nkangu ame; o Nzambi aku i Nzambi ame: van’ofwila i mfwila; i vau vana nziama: O Yave umpangila wo yo lutakesa wo, tuvambaniswa yo ngeye yo mono kwa lufwa kaka.”—Rutu 1:16, 17.

¹⁷ E mvovo mia Rutu miamfunu kikilu. Kanele vo mafunda 3 ma mvu miviokele kala tuka kafwila, yamu wau o wantu bazeye mana kavova. E mvovo miandi mitoma songanga fu kimosi kiamfunu kakala kiau, i sia vo, zola kwakieleka. Wau vo Rutu watoma zolanga Naomi ye ziku kiawonso, watambulwila kwenda konso kuna kekwenda. Lufwa kaka lwadi kubavambula. O nkangu a Naomi wadi kituka se nkangu andi, kadi Rutu wakubama kakala mu sisa mawonso kazaya kuna Moabe, kumosi ye nzambi za Moabe. Nswaswani yo Orpa, Rutu wavova ye nsi a ntima wawonso vo ozolele vo Yave wa Nzambi a Naomi kakala mpe se Nzambi andi.a

¹⁸ Yau awole bakwamanana muna nkangalu au yakuna Beteleme. Nanga lumingu lwamvimba bavanga muna nkangalu wau. Kansi, konso muntu wafiaulwisanga o nkw’andi muna ntantu bakala zau.

19. Aweyi tulenda tanginina o zola kwa Rutu muna ngwizani eto ye yitu ye akundi eto ye muna nkutakani?

¹⁹ O unu, wantu ayingi bemonanga e mpasi ye ntantu. Mu lumbu yeto, eyi iyikilwanga muna Nkand’a Nzambi vo ‘ntangwa zampasi,’ tunwananga ye mpasi za mpila mu mpila. (2 Tim. 3:1) E fu kasonga o Rutu mfunu kikilu kina mu lumbu yeto ke mu tandu yavioka ko. O zola kwakieleka, kuna kutatidilanga muntu lembi kunyambula, i nkuma ufilanga wantu mu vanga edi diambote mu nza yayi yazala ye tombe. Zola kwaku tuvwanga o mfunu muna longo, muna ngwizani eto ye yitu ye akundi eto ye muna nkutakani y’Akristu. (Tanga 1 Yoane 4:7, 8, 20.) Avo tusonga o zola kwa mpila yayi, tutanginina e mbandu ambote ya Rutu.

20-22. (a) E zingu kakala kiau Naomi kuna Moabe adieyi kiavanga kwa yandi? (b) Naomi nkia nyindu walembi songa kakala wau mu kuma kia mpasi zandi? (Tala mpe muna Yakobo 1:13.)

²⁰ Kieleka, o vova vo zola kwakieleka tuna kwau diaswaswana yo songela ko muna mavangu. Rutu wakala y’elau dia songa o zola kwandi kwa Naomi ye kwa Yave wa Nzambi ona kasola sambila.

²¹ Owau yau awole balweke kuna Beteleme, tezo kia kilometa 10 kuna sude ya Yerusaleme. Nanga Naomi y’esi nzo andi batoma zayakana muna mbanza yayina, kadi awonso bamokenanga mu kuma kia mvutuk’a Naomi. Akento bantalanga yo vova vo: “Ndioyu i Naomi”? Nanga e mpw’andi yasoba kikilu yakala mu kuma kia mpasi kawanana zau muna mvu kakala kuna Moabe.—Rutu 1:19.

²² Naomi wazayisa akento awaya e mpila zingu kiandi kiakitukila kiampasi. Wavava nkutu soba e nkumbu andi Naomi ina ye nsasa vo ‘luyangalalu lwame,’ kayikilwa vo Mara ina ye nsasa vo “ndudi.” Kieleka, Naomi ntantu zayingi kamonanga! Nze Yobi ona wazinga vitila yandi, Naomi wabanzanga vo Yave wa Nzambi wantwasila e mpasi. —Rutu 1:20, 21; Yobi 2:10; 13:24-26.

23. Nkia diambu Rutu kayantika yindula? Nkia nkubika yavangwa muna Nsiku a Mose mu kuma ki’asukami? (Tala mpe e mvovo vana yand’a lukaya.)

²³ Vava akento awaya basikidisa zingu kiau kuna Beteleme, Rutu wayantika yindula e mpila yambote kalenda kuyilunga-lungila kumosi yo Naomi. Rutu wazaya wo vo muna Nsiku kavana kwa nkangu andi muna Isaele, Yave wavanga nkubik’a zola mu kuma ki’asukami. Bakala ye nswa wa kota muna mpatu muna nsungi a nsâlu yo nona konso kina basisanga ana bakutikanga mbongo ye yina yamenanga vana ndambu a mpatu.b—Fuka 19:9, 10; Nsi. 24:19-21.

24, 25. Rutu adieyi kavanga vava kayenda kuna mpatu a Boaze? Aweyi wakala e salu kia wonzolola mbongo?

²⁴ Nsungi a nsâlu yakala, nanga mu ngonde ya Abidi muna manaka meto, Rutu wayenda kuna mpatu mu zaya kana nani okumvan’o nswa wa wonzolola eki kia dia. Wayenda kuna mpatu a Boaze, wa yitu kia Elimeleke wa nkaz’a Naomi ona wafwa. Kana una vo Nsiku wavanang’o nswa wa wonzolola, Rutu wamona vo diambote kalomba kwa ndiona wavitang’o ntu mun’awana bakutikanga e mbongo. Vana vau Rutu wayantika sala.—Rutu 1:22–2:3, 7.

²⁵ Yindula Rutu okwenda landinge awana bakutikanga e mbongo. Ekolo bazenganga bale, oyandi wanonanga ina yasotokanga yovo ina basisanga. I bosi, wakutikanga mbongo yo nata yo vana kalenda yo bundila yo veva. Salu kia fuki kiakala, yoyesa kiayoyesanga. Ekolo e lumbu kiafokokanga, e salu kiakitukanga se kiampasi. Kansi, Rutu wakwamanananga sala yo ningama kaka vava kakungunanga kiufuta yo dia fimadia “muna nzo,” nanga vana fulu kina bakubika asadi kiavananga e viozi.

26, 27. Boaze nkia mpila muntu kakala? Aweyi kakadila yo Rutu?

²⁶ Rutu wabanza vo ke vena muntu ko okunsia e sungididi, kansi ke diau ko diavangama. Boaze wamona Rutu yo yuvula ndiona wavitang’o ntu mun’asadi kana vo nani kakala. Boaze nkwa lukwikilu kakala ye wakayisanga asadi andi awonso, akaka muna yau mu lumbu basadilanga, akaka nzenza bakala. Wavovanga vo: “Yave kakala yeno.” Bavutulanga diau adimosi. Eyakala diadi diazikuka muna mwanda wasonga nzol’a kise kwa Rutu.—Rutu 2:4-7.

²⁷ Boaze wayikila Rutu vo “mwan’ame” yo kumvovesa vo kakwamanana wonzolwela muna mpatu andi yo landa wan’amakento a nzo andi kimana kalembi tokaneswa kw’asadi. Wavanganga mawonso kimana kalembi kondwa lekwa kia dia muna ntangwa vunda. (Tanga Rutu 2:8, 9, 14.) Vana ntandu wansanisina yo kunkasakesa. Mu nkia mpila?

28, 29. (a) Nkia mpila kiwuntu kakala kiau o Rutu? (b) Aweyi olenda tinina kwa Yave nze una kavanga o Rutu?

²⁸ Vava Rutu kayuvula Boaze kana vo nkia diambu kavanga mu vwa edienga diandi wau vo nzenza kakala, Boaze wavutula vo wasamunwinwa mawonso kavanga kwa Naomi wa ngw’andi a longo. Nanga Naomi wavovela e mbote a mwan’andi a longo kw’akento a Beteleme ye nsangu zazi zalwaka kwa Boaze. Wazaya mpe vo Rutu wayantika sambila Yave, kadi wavova vo: ‘O Yave osenda mavangu maku; e nsendo alung’ovewa kwa Yave wa Nzambi a Isaele, ona wayiz’atinina kunansi a mave mandi.’—Rutu 2:12.

²⁹ E mvovo miami miakasakesa kikilu Rutu. Kieleka, wabaka e nzengo za tinina kunansi a mave ma Yave wa Nzambi nze mwan’a nuni oswekamene kunansi a mave ma ngudi andi. Wavutula matondo kwa Boaze wau kamvovesela kuna ngemba zawonso. Wakwamanana sala yakuna nkokela.—Rutu 2:13, 17.

30, 31. Adieyi tulenda longoka muna nona kia Rutu mu kuma kia fululu, vutula matondo yo songa zola kwakieleka?

³⁰ O lukwikilu kasonga o Rutu luna se mbandu ambote kwa yeto awonso tunwananga ye mpasi za nzimbu mu lumbu yayi ya mpasi. Kavingilanga ko vo akaka basala vana fulu kiandi wau vo nkento ansona kakala. Kansi, wavutulanga matondo muna konso kina kavewanga. Wasalanga ola zayingi kondwa kwa nsoni mu lunga-lunga ndiona kazolanga, kana una vo salu kiasakalala. Kuna luyangalalu lwawonso, walemvokela luludiku lwangangu kavewa mu kuma kia mpila yambote ya sadila ye awana kafwete sala yau. Edi disundidi o mfunu, wasianga e sungididi mun’etininu diandi diakieleka, i sia vo, muna Yave wa Nzambi wa Se diandi.

³¹ Avo tusonga zola kwakieleka nze Rutu yo tanginina mbandu andi ya lulembamu, fululu yo vutula matondo kwa Yave wau kanzaya, lukwikilu lweto lusikila yo kala se mbandu ambote kw’akaka. Kansi, aweyi Yave kalunga-lungila Rutu yo Naomi? Tubadika e diambu diadi muna kapu kilanda.