Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Rutu
LUSANSU lwa lukasakeso lusonganga e kwikizi kia akento wole. Lusonganga una basilanga e vuvu muna Yave ye nkubik’andi. Lusansu lwalu lusonganga o zola kwa Yave muna ntayi una wayizila Masia. Luyikanga e kiese ye ntantu zamona esi nzo mosi. O nkanda a Rutu usonganga mambu mama ye makaka mpe.
Lusansu lwawonso luna muna nkand’a Rutu lwa 11 dia mvu “muna lumbu ina yafundisang’afundisi” muna Isaele. (Rutu 1:1) Oma masonama muna nkanda wau mu lubantiku lwa lumbu ya afundisi mabwa, tuka muna Boaze wa mwan’a Rakabi, mosi mun’awana beyikwanga muna lusansu lwalu, muna lumbu ya Yosua. (Yosua 2:1, 2; Rutu 2:1; Matai 1:5) Samuele wa ngunza wasoneka nkand’a Rutu muna mvu 1090 vitila tandu kieto. Wau mosi kaka muna Nkand’a Nzambi uyikilwanga mu nkumbu a nkento una vo ke mwisi Isaele ko. E mambu mena mo ‘mamoyo ye nkuma.’—Ayibere 4:12.
“Konso Kun’okwenda i Nkwenda”
Vava Rutu yo Naomi balwaka kuna Beteleme, wantu awonso bazola kubazaya. Akento a mbanza vana bayuvulanga vakala akento awaya vo: ‘Nga ndioyu i Naomi e?’ Naomi ubavovese vo: ‘Ke nungikila Naomi ko, nungikila Mara; kadi mandudi kampangidi o Mpungu-ngolo. Yayenda yazala, e nkatu kamputulwisi o Yave.’—Rutu 1:19-21.
Vava bayaluka muna Yelusaleme yo kwenda kuna nsi a Moabe mu kuma kia mvengele wakota muna Isaele, Naomi ‘wazala’ kakala wau vo wakala yo nkaz’andi yo wana wole amakala. Vioka fikolo vava balwaka kuna Moabe, Elimeleke wa nkanz’andi wafwa. I bosi, wan’andi wole basompa akento a esi Moabe, Orepa yo Rutu. Tezo kia mvu kumi miavioka, wan’andi wole bafwa lembi wuta wana yo sisa akento atatu awaya mu kinsona. Vava Naomi kabaka e nzengo za vutuka kuna Yuda, azitu andi banlanda. Muna nzila, Naomi ovovese azitu andi bavutuka kwau kuna Moabe yo sompa akala a nsi au. Orepa wavutuka. Kansi Rutu watatamena Naomi yo vova vo: “konso kun’okwenda i nkwenda; konso van’oleka i nleka; o nkangu aku i nkangu ame; o Nzambi aku i Nzambi ame”—Rutu 1:16.
Naomi yo Rutu balwaka kuna Beteleme vava kiayantika salu kia nkutika masa. Muna landa dina diasikidiswa muna Nsiku a Nzambi, Rutu wayantika wonzolwela masa muna mpatu a Boaze wa yitu kia Elimeleke. Rutu wayangalelwa kwa Boaze, wakwamanana wonzona yavana o ‘nsâlu a masa yo loso’ wafokoka.—Rutu 2:23.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:8—Ekuma Naomi kavovesela azitu andi bavutuka ‘konso muntu kuna nzo a ngw’andi’ ke kuna nzo a s’andi ko? Ke dizayakene ko kana vo o se dia Orepa moyo kakala. Kansi, o se dia Rutu moyo kakala. (Rutu 2:11) Kana una vo i wau, Naomi muna vova vo nzo a ngw’andi, nanga wayindula vo ediadi dikubasungamesa o zola kwa ngudi zau. E mvovo miami miadi sadisa andumba mu sunda e ntantu za vambana yo kó wau anzolwa. E mvovo miami nanga misonganga mpe vo, nswaswani yo Naomi, angudi za Rutu yo Orepa nzo zasikila bakala zau.
1:13, 21—Nga Yave wakendeleka yo vanga Naomi e mpasi? Ve. Naomi katumba Yave ko. Kansi, mu kuma kia mpasi zawonso zambwila, wayindula vo Yave kakala yandi ko. Ntantu ye nsoni kakala zau. Vana ntandu, muna tandu kiakina o wuta kwabadikilwanga vo nsambu za Nzambi, o lembi wuta, sibu. Kondwa atekelo yo lufwa lwa wana amakala wole, diafila Naomi mu yindula vo Yave wamwesa e nsoni.
2:12—Nkia “nsendo alunga” kavewa o Rutu kwa Yave? Rutu wawuta mwana yo vewa elau dia kala se nkulu muna luvila lusundidi o mfunu, lwawutukila Yesu Kristu.—Rutu 4:13-17; Matai 1:5, 16.
Elongi Kuna kwa Yeto:
1:8; 2:20. Kana una vo wabwilwa mpasi zayingi, Naomi wakwamanana bund’e vuvu muna walakazi wa Yave. Yeto mpe diau adimosi tufwete vanga, musungula vava tunwananga ye ntonta.
1:9. E nzo ke ifwete kalanga kaka fulu kia dila yo leka ko. Ifwete kalanga fulu kia luvuvamu yo lufiaulwisu.
1:14-16. Orepa ‘wavutuka kwa nkangu andi yo kuna kwa nzambi zandi.’ Kansi o Rutu kavutuka ko. Wasisa mawete yo luvuvamu lwa nsi andi mu songa e kwikizi kwa Yave. O songa o zola kwa Nzambi yo kuyivana kuna mvevo dikututanina mu lembi vukumunwa kwa makani m’eloko yo “vutuka muna lufwasu.”—Ayibere 10:39.
2:2. Rutu wasadila e nkubik’a wolola yavangwa mu kuma kia nzenza ye ansona. Lulembamu lwa ntima kakala lwau. O Nkristu on’ovwidi lusadisu o mfunu kafwete kala yo lulendo ko mu tambula lusadisu lwa minkwikizi y’akw’andi yovo luna lutukanga kwa luyalu.
2:7. Kana una vo wakala yo nswa wa wonzolola masa, Rutu wateka lomb’o nswa. (Fuka 19:9, 10) Lulembamu kasonga. Tusonga vo tu akwa ngangu kele vo ‘tuvavidi o lembama,’ kadi “alembami bevwa nza; Beyangalela muna mawete mayingi.”—Sefaniya 2:3; Nkunga 37:11.
2:11. Rutu kakala kaka yitu ko kwa Naomi. Nkundi a kieleka kakala. (Ngana 17:17) Kikundi kiau kiasikila kiakala kadi mu zola kiatukanga, mu kwikizi, ngemba, walakazi yo kuyivana kuna mvevo. Edi disundidi o mfunu, e kikundi kiau muna luzolo bakala lwau lwa sadila Yave kiatukanga ye lwa kal’entwadi ye selo yandi. Yeto mpe tuvwidi elau diambote dia vanga kikundi ye asambidi a kieleka a Nzambi.
2:15-17. Kana nkutu vava Boaze kavevola e salu kiandi, Rutu ‘wakwamanana wonzolola muna mpatu yaku masika.’ Rutu nsadi kakala. O Nkristu ofwete zayakana vo nsadi.
2:19-22. Naomi yo Rutu moko yambote bamokenanga muna ola za masika. O mbuta wasonganga e kiese muna salu kiasalanga o nleke, yau awole basongananga e ngindu ye makani mau. Diau adimosi mpe difwete vangwanga muna nzo z’Akristu.
2:22, 23. Nswaswani yo Dina wa mwan’a Yakobo, Rutu wakalanga kikundi ye selo ya Yave. Eyayi mbandu ambote kikilu kwa yeto.—Etuku 34:1, 2; 1 Korinto 15:33.
NAOMI ‘OZELE’
Naomi wavioka e kimbuta muna wuta o wana. Muna kuma kiaki wavovesa Rutu mu wuta wana vana fulu kiandi muna vanga o longo lwa kinkwezi. Muna lemvokela luludiku lwa Naomi, Rutu walomba kwa Boaze mu kala se nkûdi. Boaze watonda. Kansi vakala ye yitu kifwete teka vewa elau dia kunsompa.
Boaze kaviokesa ntangwa ko mu singika e diambu diadi. Muna lumbu kialanda, walunganesa mbuta kumi za Beteleme vana vakala e yitu kiaki yo kunyuvula kana vo ozolele kala se nkûdi. Kansi o muntu ndioyu katonda ko. Muna kuma kiaki, Boaze wasompana yo Rutu. Bawuta mwan’eyakala, nkumbu andi Obede, nkulu a Davidi wa Ntinu. Owau, akento a Beteleme bavovese Naomi vo: “Okembelw’o Yave . . . Okal’oku wina mvutudi a moyo, nyundudi a ununu waku: kadi o mwan’aku a longo ona uzolele, unwutidi. O wete wandi oko wina uviokele owu wa wana nsambwadi amakala.” (Rutu 4:14, 15) O nkento wavutuka “e nkatu” kuna Beteleme ‘ozele’ diaka.—Rutu 1:21.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
3:11—Nki kiakitula Rutu se “nkento ansongi”? Ke “mpand’a nsuki” ko ngatu “nsi’a nkembo zawolo, ye mpw’ata mvwatu” yafila akaka mu sivika Rutu. Kansi, i ‘kiwuntu kiaswekama kia ntima’—Kwikizi kiandi yo zola kwandi, lulembamu, sungididi yo kuyivana kuna mvevo. Konso nkento ovuminanga Nzambi ozolele zayakana nze Rutu ofwete sia ngolo za songa e fu yayi.—1 Petelo 3:3, 4; Ngana 31:28-31.
3:14—Ekuma Rutu yo Boaze basikamena un’o kuma ke kwakiele ko? Ediadi ke disongele ko vo diambu diambi bavanga muna fuku yo zola dio sweka kwa wantu. Evangu dia Rutu ngwizani diakala yo una wavanganga nkento wavavanga o longo lwa kinkwezi. Malongi ma Naomi kalanda. Vana ntandu, e mvutu za Boaze zisonganga vo evangu dia Rutu ke diakala diambi ko. (Rutu 3:2-13) Nanga Rutu yo Boaze basikama mene-mene mu lembi fila wantu bayindula ngindu zambi kondwa kuma.
3:15—Boaze nkia nsasa kavanina Rutu nzongo nsambanu mia masa? Wau vo lumbu kia vundu kialandilanga lumbu sambanu ya salu, nanga disongele vo e lumbu kia vundu kia Rutu lukufi kiakala. Boaze wazola vo kakala ye “vundu” kuna nzo a nkanz’andi. (Rutu 1:9; 3:1) Nanga disongele mpe vo e nzongo nsambanu mia masa miafwana kwa Rutu mu nata vana ntu.
3:16—Ekuma Naomi kayuvulwila Rutu vo: “U nani, e mwan’ame?” Nga kazaya diaka mwan’andi a longo ko? Dilenda kala dia ludi kadi vava o Rutu kavutuka, nanga okuma ke kwatomene kia ko. E kiuvu kiaki kilenda songa mpe vo Naomi wavav’o zaya kana nkia diambu o Rutu kawizana yo ndiona okala se nkûdi andi.
4:6—Aweyi o nkûdi kadi ‘vondesela’ efwa diandi muna ntangwa a kûla? Ediantete, avo muntu osukamene yo teka efwa diandi, o nkûdi ofwete sumba efwa muna ntalu yasikidiswa mun’owu wa mvu misidi yamuna mvu wa Yubile. (Fuka 25:25-27) Kele vo ovangidi wo ediadi diadi kulula e ntalu efwa diandi. Vana ntandu, o mwana wadi wuta Rutu, yandi ovwa evwa diakûlwa vana fulu kia konso yitu kia nkûdi.
Elongi Kuna kwa Yeto:
3:12; 4:1-6. Boaze walemvokela dina kasikidis’o Yave. Nga yeto mpe tulemvokelanga tuludiku twa Nzambi?—1 Korinto 14:40.
3:18. Naomi wabunda Boaze e vuvu. Nga ke vuvu kia mpila yayi ko tufwete kalanga kiau muna mpangi zeto z’akwikizi? Rutu watonda vanga longo lwa kinkwezi yo muntu kazeye ko, ona ozayakene kaka nze nkûdi muna Nkand’a Nzambi. (Rutu 4:1) Ekuma? Ekuma kadi walanda dina diasikidiswa muna nkubik’a Nzambi. Nga yeto mpe tuna ye kwikizi kiaki? Kasikil’owu, vava tuvavanga o muntu tusompana yandi, nga tulandanga elongi dia sompela ‘kaka muna Mfumu’?—1 Korinto 7:39.
4:13-16. Kana una vo mwisi Moabe ye nzambi Kemose kasambilanga, Rutu wavewa elau diampwena. Ediadi disonganga e ziku kia sia vo elau “ke dia ndion’ozolele ko, ngatu dia ndion’olundumukini, dia Nzambi kaka, on’ofwa nkenda.”—Roma 9:16.
O Nzambi ‘Okunutundidika Muna Kolo Kifwene’
O nkand’a Rutu uyikilanga Yave vo Nzambi a walakazi, ona osadisanga e selo yandi ya kwikizi. (2 Tusansu 16:9) Avo tuyindwidi e mpila Rutu kasambulwilwa, tuzaya o mfunu wa sia e vuvu kieto muna Nzambi yo kwikila vo ‘okala nsendi awana bekumvavanga.’—Ayibere 11:6.
Rutu, Naomi yo Boaze basia e vuvu kiau kiawonso muna nkubik’a Yave yo baka nsendo ambote. Diau adimosi ‘mambu mawonso mesadilanga kumosi mu wete di’awana bezolanga Nzambi, ana babokelwa muna lukanu luandi.’ (Roma 8:28) Muna kuma kiaki, yambula twalanda luludiku lwa Petelo wa ntumwa wavova vo: “Dianu vo, nusakalel’o koko kwankuma kwa Nzambi, kanukundidika muna kolo kifwene: o nteleko eno a moyo awonso, nusia wo muna yandi, e kuma kadi, yeno kasidi o moyo.”—1 Petelo 5:6, 7.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 29]
Nga ozeye ekuma Rutu kayambulwila Naomi ko?
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 30]
Nki kiakitula Rutu se “nkento ansongi”?
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 31]
Nkia “nsendo alunga” kavewa o Rutu kwa Yave?