Lukwikilu yo Vumi wa Nzambi Wabavana Unkabu
‘Kala yo unkabu, wakumama . . . Yave wa Nzambi aku wina yaku.’—YOSUA 1:9.
1, 2. (a) Kuna kwa wantu, ekuma Aneyisaele ke bakadila y’elau dia sunda Anekenani ko? (b) O Yosua nkia nsilu kavewa?
MUNA mvu a 1473 vitila Kristu, Aneyisaele lukufi bakala mu kota muna Nsi a Nsilu. Muna kuma kia mpasi bewanana zau, Mose wasungamesa nkangu vo: “O unu se sauka Yodani yo kota yo vwa zula ina isundidi o nene yo nkuma, o mavata mampwena mazungw’eyaka yamu zulu, o nkangu anene yo ntela, wan’a Anaki, . . . ana nwawila vo, Nani olenda telama vana vena wan’a Anaki?” (Nsiku 9:1, 2) Kieleka, e makesa makala muna mavata mamana matoma zayakana kwa zula yakaka. Vana ntandu, muna mavata mayingi ma Kenani, vu yangolo yakala mo, ye mvalu ye makalu ma vita.—Afundisi 4:13.
2 Kuna diak’e sambu, o nkangu a Isaele mu ubundu watuka ye mvu 40 bakala muna makanga. Muna kuma kiaki, kuna kwa wantu, Aneyisaele ke bakala nkutu y’elau dia sunda vita ko. Kansi, wau vo Mose wakala yo lukwikilu, ‘wamonanga’ Yave ona wabafilanga. (Ayibere 11:27) “O Yave wa Nzambi aku yandi okuvitila,” u kavova Mose kwa nkangu. “Okubafwasakesa yo kubakulwil’oko wina.” (Nsiku 9:3; Nkunga 33:16, 17) Vava Mose kafwa, Yave wasila Yosua o nsilu vo okunsadisa. Wavova vo: “Nda sauka yayi Yodani, ongeye yo nkangu wau wawonso, o wan’a Isaele, kuna nsi ina ikubavana. Ke ven’on’okutelamena ko e lumbu yawonso ya zingu kiaku. Una yakadila yo Mose i nkadila yaku.”—Yosua 1:2, 5.
3. Nki kiasadisa Yosua mu kala yo lukwikilu yo unkabu?
3 Muna vwa lusadisu lwa Yave, Yosua kafwete tanga yo badika o Nsiku a Nzambi yo lemvokela wo. Yave wamvovesa vo: “I nsonges’osongesa ngyend’aku yo kukolela. Nga kikanikini ko e? Vama, wakumama; kububudi ko, ngatu vumiswa: kadi o Yave wa Nzambi aku wina yaku konso kun’okwenda.” (Yosua 1:8, 9) Wau vo Yosua wawila Nzambi, wakala yo unkabu, ngolo yo sikila. Kansi, ayingi muna tandu kiandi ke bawila Nzambi ko. Muna kuma kiaki, ke basikila ko, bafwa muna makanga.
Nkangu Wakondwa Lukwikilu yo Unkabu
4, 5. (a) E fu kiasonga alangi kumi aweyi kiswaswanene ye kina kiasonga Yosua yo Kalebe? (b) O Yave aweyi kabadikila o kondwa kwa lukwikilu kwa nkangu?
4 Vioka mvu makumaya vava Aneyisaele bakala lukufi ye nsi ya Kenani, Mose wafila makesa 12 mu kwenda langa e nsi. Kumi muna yau bavutuka yo wonga. Bavova vo: “Ankangu awonso ana twamwene ko, akwa ntela. Kuna twamwenene ndangula, o wan’a Anaki ana batuka muna ndangula: tuyimwenene nga makonko.” Nga ‘o nkangu awonso,’ akwa ntela bakala? Ve. Nga o wan’a Anaki mu ndangula batuka ana bazinga vitila Kizalu? Ve. Kansi, muna kuma kia luvunu, o nkangu wawonso wamona wonga. Wazola nkutu vutuka kuna Engipito, kuna bakadila mu ubundu.—Ntalu 13:31–14:4.
5 Awole muna alangi, Yosua yo Kalebe bakala yo luzolo lwa kota muna Nsi a Nsilu. Anekenani “i dia kweto,” u bavova. “E nkakidisw’au ikatukidi vana bena, o Yave wina yeto. Ke nubamoni wonga ko.” (Ntalu 14:9) Nga Yosua yo Kalebe, vuvu kiankatu bakala kiau? Ve. Kumosi ye akaka muna nkangu, bamona vava o Yave kafila Vuku Kumi mu kulula esi Engipito ye nzambi zau. I bosi, bamona vava Yave kafwasa Faro ye makesa mandi muna Mbu Ambwaki. (Nkunga 136:15) Ozevo, o wonga bakala wau alangi kumi y’awana bavukumuna, wankatu kwandi. O Yave muna songa lukendalalu lwandi, wavova vo: “O nkangu wau nkia kolo bakunsavula? Nkia kolo ke bekunkwikidila muna sinsu yawonso mpangidi vana bena ko?”—Ntalu 14:11.
6. O unkabu aweyi winina ngwizani yo lukwikilu? Aweyi dimonekenanga omu lumbu yeto?
6 O Yave wayika etuku dia diambu. O wonga bamona o nkangu wasonga o kondwa kwau kwa lukwikilu. Elo, o lukwikilu ngwizani luna yo unkabu. Muna kuma kiaki, Yoane wa ntumwa wasoneka mu kuma kia nkutakani ya Akristu ye vit’a mwanda benwananga vo: “I yau yiyi e nsundidi isundang’e nza, o lukwikilu lueto.” (1 Yoane 5:4) O unu, lukwikilu nze luna lwa Yosua yo Kalebe lufilanga tezo kia mazunda sambanu ma mazunda ma Mbangi za Yave, aleke ye ambuta, ambevo ye awana bena yo vimpi, mu samuna nsangu zambote za Kintinu mu nza yawonso. Ke vena mbeni ko olenda sima ateleki awaya akwa unkabu.—Roma 8:31.
Ke ‘Nuvutuka Manima ko’
7. O ‘vutuka manima’ aweyi disonganga?
7 O unu o nkangu a Yave usamunanga e nsangu zambote yo unkabu wawonso kadi babaka e nzengo nze zina zabaka Paulu wa ntumwa ona wasoneka vo: ‘Vo i yeto, ke tu akwa nsusidi a vutuka muna lufwasu ko; tu akwa lukwikilu kaka muna luvuluzu lua moyo.’ (Ayibere 10:39) Nze una Paulu kayika, o ‘vutuka manima’ ke kusonganga mona wonga mu fikolo ko, kadi selo yayingi ya Nzambi akwa kwikizi, bamona wonga mu fikolo. (1 Samuele 21:12; 1 Ntinu 19:1-4) Kansi, disionario dimosi dia Nkand’a Nzambi diyikanga vo ‘o vutuka manima’ disongele vo “bembola e ludi.” Dikudikilanga mpe vo ‘o vutuka manima’ kuna nze “muntu odimukanga malembe-malembe muna masuwa yo yoya” muna salu kia Nzambi. Kieleka, awana bena yo lukwikilu lwasikila ke ‘beyoyanga’ ko vava bemonanga e mpasi, kana vo lubangamu, mayela yovo mpasi zakaka. Kansi, benungunukanga mu sadila Yave, kadi bazeye wo vo okubalunga-lunga yo zaya lembi fwana kwau. (Nkunga 55:22; 103:14) Nga una yo lukwikilu lwa mpila yayi?
8, 9. (a) O Yave aweyi kakumikina lukwikilu lwa Akristu a tandu kiantete? (b) Adieyi tufwete vanga muna siamisa lukwikilu lweto?
8 Vakala ye ntangwa antumwa babanza vo lukwikilu lwau lukulukidi. Muna kuma kiaki, bavova kwa Yesu vo: “Utukùdikila lukwikilu.” (Luka 17:5) E mvutu za ndomb’au zavewa kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa tandu kieto, vava o mwand’avelela una wasilwa nsilu wakulumuka mun’alongoki yo kubavana umbakuzi wa Diambu dia Nzambi y’ekani diandi. (Yoane 14:26; Mavangu 2:1-4) Vava lukwikilu lwau lwakumikwa, alongoki bayantika e salu kia umbangi. Kana una vo basiwa kitantu, balwakisa e nsangu zambote “muna nsema wawonso, wina kunansi ezulu.”—Kolosai 1:23; Mavangu 1:8; 28:22.
9 Muna siamisa lukwikilu lweto yo nungunuka muna salu kieto kia umbangi, oyeto mpe tufwete longokanga yo badika e sono ya Nkand’a Nzambi yo lomba mwand’avelela muna sambu. Kele vo tukotesa e ludi kia Nzambi muna ntima, nze una wavanga Yosua, Kalebe ye Akristu a tandu kiantete, tukala yo lukwikilu luna lukutuvana unkabu wa zizidila muna vit’a mwanda tunwananga yo sunda yo.—Roma 10:17.
O Kwikila vo Nzambi Una ke Diau Kaka ko Divavwanga
10. Adieyi divavwanga mu kala yo lukwikilu lwasikila?
10 Nze una usonganga e mbandu y’akwa kwikizi kuna nz’ankulu, mayingi mevavwanga muna kala yo lukwikilu luna luvananga unkabu yo luzindalalu, ke kwikila kaka ko vo Nzambi una. (Yakobo 2:19) Lukwikilu luvavanga vo twazaya Nzambi nze muntu yo kumbund’e vuvu. (Nkunga 78:5-8; Ngana 3:5, 6) Divavanga vo twakwikila muna nsi a ntim’eto yawonso vo o lemvokela e nsiku ye nkanikinu mia Nzambi nluta miayingi dikututwasila. (Yesaya 48:17, 18) O kala yo lukwikilu divavanga mpe twakala ye vuvu vo Yave olungisa nsilu miandi yo kala se “nsendi awana bekumvavanga.”—Ayibere 11:1, 6; Yesaya 55:11.
11. O Yosua yo Kalebe aweyi basambulwilwa mu kuma kia lukwikilu yo unkabu wau?
11 O lukwikilu lwasikila wokela luwokelanga. Ediadi divangamanga ekolo tuzingilanga e ngwizani ye ludi yo mona o wete utwasanga e ludi, yo tambula mvutu za sambu yeto yo zaya vo Yave ofilanga zingu kieto. (Nkunga 34:8; 1 Yoane 5:14, 15) Tuna ye ziku vo lukwikilu lwa Yosua yo Kalebe lwawokela vava bamonanga o wete wa Nzambi. (Yosua 23:14) Badika e mambu oma malende: Nze una Yave kabasila nsilu, Yosua yo Kalebe basala yo moyo ekolo bakala mvu 40 muna makanga. (Ntalu 14:27-30; 32:11, 12) Bavewa kiyekwa kiampwena muna mvu sambanu mina banwana mu baka e nsi a Kenani. E mfoko, bavewa zingu yo vimpi wambote yo tambula evwa dia yau kibeni. Kieleka, Yave osambulanga awana bekunsadilanga kuna kwikizi yo unkabu wawonso.—Yosua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
12. O Yave aweyi ‘ketundidikilanga o mvovo andi’?
12 O walakazi kasonga o Nzambi kwa Yosua yo Kalebe ukutusungamesanga e mvovo mia ntozi a nkunga wavova vo: “Waluta tundidika mvovo aku ke mu nkumbu aku yawonso ko.” (Nkunga 138:2) Vava o Yave kesadilanga e nkumbu andi muna nsilu kesianga, e ndungana a nsilu wauna ‘itundidikwanga’ kadi e nsambu tutambulanga zilutanga zina tuvingilanga. (Efeso 3:20) Kieleka, o Yave ke kendelekanga ko awana ‘bemwenanga wete’ muna yandi.—Nkunga 37:3, 4.
Muntu ona ‘Wayangidika Nzambi’
13, 14. Ekuma lukwikilu yo unkabu wakadila mfunu kwa Kanoke?
13 Tulenda longoka mayingi mu kuma kia lukwikilu yo unkabu muna badikanga e mbandu a Kanoke wa selo kia Yave kuna nz’ankulu. Kana nkutu una kayantikidi sakula ko, Kanoke wazaya wo vo o unkabu yo lukwikilu lwandi lutontwa. Aweyi kazayila wo? Wazaya wo kadi o Yave wavova muna Edene vo kimbeni kikala vana vena selo ya Nzambi ye selo ya Nkadi Ampemba wa Satana. (Etuku 3:15) Kanoke wazaya wo mpe vo kimbeni kiaki kiayantika vava Kaini kavonda Abele wa mbunzi andi. Elo, vava Kanoke kawutuka, Adami w’es’au wazinga diaka tezo kia mvu 310.—Etuku 5:3-18.
14 Kana una vo wazaya mama mawonso, Kanoke ‘wakangala yo Nzambi’ kuna unkabu wawonso yo tumba ‘mambu mambi’ mana o nkangu bayikilanga Yave. (Etuku 5:22; Yuda 14, 15) O unkabu kasonga o Kanoke muna nsambila aludi wantwasila atantu ayingi yo sia zingu kiandi mu vonza. Muna kolo kiakina, Yave wavuluza ngunz’andi muna mpasi za lufwa. Una kasila Kanoke umbangi “vo Nzambi kayangidikidi,” o Yave ‘wansweka’ muna lufwa. —Ayibere 11:5, 13; Etuku 5:24.
15. O Kanoke nkia mbandu ambote kasisa kwa selo ya Yave o unu?
15 Una kayika e nswekwa ya Kanoke, Paulu wasonga diaka mfunu wa lukwikilu. Wavova vo: “Ovo vakondelo lukwikilu, ke dilendakana ko, edi dia kunyangidika [Nzambi].” (Ayibere 11:6) Elo, lukwikilu lwavana Kanoke o unkabu wa kangala yo Yave yo zayisa e nsangu za mfundis’andi kwa wantu ambi. Kanoke mbandu ambote katusisila. Oyeto mpe tuvwidi salu kina tufwete sala omu nza yayi isianga e nsambila aludi e kitantu, yazala yo mavangu mambi.—Nkunga 92:7; Matai 24:14; Lusengomono 12:17.
O Vumi wa Nzambi Unkabu Uvananga
16, 17. Nani i Obadiya ye mu nkia vonza kakala?
16 Kumosi ye lukwikilu, vena diaka ye fu kiakaka kivananga unkabu. E fu kiaki, i vumi wa Nzambi. Yambula twabadika nona kia muntu mosi wa mumpumina Nzambi ona wazinga muna lumbu ya Eleya wa ngunza yo Akabi wa Ntinu wayalanga kintinu kia node kia Isaele. Muna luyalu lwa Akabi, e nsambil’a Bale yawokela kikilu muna kintinu kia node. Muna lumbu yayina, ngunza 450 za Bale ye ngunza 400 za Asera ‘badilanga vana meza ma Izebele,’ wa nkaz’a Akabi.—1 Ntinu 16:30-33; 18:19.
17 Izebele wa mbeni a Yave, wavava sukisa e nsambila aludi muna nsi. Wavonda ngunza zayingi za Yave yo vava nkutu vonda Eleya, ona watina kuna ndambu a Yodani muna lusadisu lwa Yave. (1 Ntinu 17:1-3; 18:13) Nanga omwene vo muna lumbu yayina, dia vonza kikilu diakala dia yikama e nsambila aludi muna kintinu kia makanda kumi ma Isaele. Edi dialuta e vonza, i sadila kuna lumbu lwa ntinu. Obadiyaa wa mumpumina Nzambi ona wakala ntaudi a nzo a Akabi, mu vonza kiaki kakala.—1 Ntinu 18:3.
18. Nki kiaswaswanesa Obadiya wa selo kia Yave?
18 Ka lukatikisu ko vo Obadiya nkwa ndekwa ye nlungaladi kakala muna sadila Yave. Kavutuka manima ko. Muna 1 Ntinu 18:3 tutanganga vo: “O Obadiya ovumini kikilu Yave.” Elo, Obadiya Nzambi kikilu kavuminanga. O vumi wau, wamvana unkabu yo songa wo vava Izebele kavonda e ngunza za Yave.
19. O Obadiya aweyi kasongela unkabu?
19 Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “O Izebele, vava kakendona ngunza za Yave, o Obadiya obongele nkam’a ngunza, ubaswekele makumatanu makumatanu muna nduka, ubadikidi e mbolo yo maza.” (1 Ntinu 18:4) Nze una omwene, o dikila ulolo wa wantu awaya kuna sweki dia vonza kikilu diakala. Obadiya kaswekamanga kaka Akabi yo Izebele ko, kansi waswekamanga mpe ngunza 850 zaluvunu ana bayizanga kuna lumbu lwa ntinu. Katula ediadi, o ulolo wa asambidi aluvunu bakala muna nsi, tuka avati a nsengo y’akaka, bavavanga konso elau dia teka Obadiya kimana bazolwa kwa ntinu yo kwa ntinu ankento. Kansi, kana una vo asambidi awonso awaya aluvunu bavavanga kunteka, Obadiya wadikila ngunza za Yave kuna unkabu wawonso. Kieleka, o vumi wa Nzambi unkabu kikilu uvananga kwa muntu.
20. O vumi wa Nzambi aweyi wasadisila Obadiya? E mbandu andi aweyi ilenda kusadisila?
20 Wau vo vumi wa Nzambi wavana Obadiya unkabu, o Yave wantanina vana moko ma mbeni zandi. Muna Ngana 29:25 tutanganga vo: “O wonga wa wantu utwas’enekwa. On’obunda Yave e vuvu, ovulukidi.” Obadiya muntu kakala nze yeto, wamona o wonga wa kangama yo vondwa. (1 Ntinu 18:7-9, 12) Kana una vo i wau, o vumi wa Nzambi wamvana unkabu muna sunda konso wonga wa muntu kalenda kala wau. Obadiya wasisa mbandu ambote kwa yeto awonso, musungula awana besianga zingu kiau mu vonza mu kuma kia sadila Yave. (Matai 24:9) Elo, yambula yeto awonso twasia ngolo za sadila Yave kuna “vumi ye mbubu.”—Ayibere 12:28.
21. Adieyi tubadika mun’elongi dilanda?
21 Lukwikilu yo vumi wa Nzambi ke yau kaka ko i fu ivananga muntu unkabu. O zola, i fu kiluta vananga muntu o unkabu. Paulu wasoneka vo: “O Nzambi katuvene mwand’a unkuta ko; wa nkuma kaka, yo zola, yo lulungidiku.” (2 Timoteo 1:7) Mun’elongi dilanda, tumona una o zola kulenda kutusadisila mu sadila Yave kuna unkabu omu lumbu yayi yambaninu.—2 Timoteo 3:1.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
a Ke Obadiya wa ngunza ko.
Nga Olenda Vana e Mvutu?
• Nki kiavana Yosua yo Kalebe o unkabu?
• Adieyi divavwanga mu kala yo lukwikilu lwasikila?
• Ekuma Kanoke kakadila yo unkabu wa zayisa e nsangu za mfundis’a Nzambi?
• O vumi wa Nzambi aweyi uvaninanga muntu o unkabu?
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 15]
Yave wakanikina Yosua vo: ‘Kala yo unkabu, wakumama’
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 17]
Kanoke wazayisa e diambu dia Nzambi kuna unkabu