Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Ngana
SOLOMO wa ntinu a Isaele yankulu, ‘wata mazunda matatu ma yingana.’ (1 Ntinu 4:32) Nga tulenda kweto zaya yingana yoyo? Elo. Nkand’a Ngana wafokolwa o sonekwa muna mvu a 717 vitila Kristu, wazala ye yingana ya Solomo. Kapu yole kaka yansuka, yasonekwa kwa wantu akaka, Angu wa mwan’a Yake yo Lemuele wa ntinu. Kansi, vena ye akaka bekwikilanga vo Lemuele i nkumbu akaka ya Solomo.
Vena ye kuma yole yasonekenwa e nkand’a Ngana: ‘Yazayila ngangu y’elongi.’ (Ngana 1:2) E yingana yayi yikutusadisa mu vwa ngangu zina vo i umbakuzi wa tadila diambu una dinina yo sadila zayi mu singika dio. Yikutuvananga elongi yovo kutulonga fu yambote. O sia e sungididi muna yingana yayi yo lemvokela luludiku ivananga dilenda singika ntima mieto yo kutuvana e kiese yo toma sikila muna zingu.—Ayibere 4:12.
‘BAKA NGANGU YO SIMBININ’ELONGI’
‘E ngangu zikazanga muna mvakala,’ u kavova Solomo. (Ngana 1:20) Ekuma tufwete wila e nding’andi yatoma kiá? Kapu kia 2 kivananga nluta miayingi mitukanga muna baka e ngangu. Kapu kia 3 kisonganga una tulenda kadila ye ngwizani ambote yo Yave. Solomo wavova vo: “Ngangu i mbuta diambu; ozevo baka ngangu: Muna mbaku aku awonso baka mbakula. Simbinin’elongi, kunyambula ko.”—Ngana 4:7, 13.
Nki kikutusadisa mu venga fu kia nza kia zumba? Kapu kia 5 kia nkand’a Ngana kivananga e mvutu: Baka ngangu yo zaya mambu ma nza malenda kutuvukumuna. Badika mpe e mfwilu milenda twasa evangu dia zumba. E kapu yilende yikutulukisanga mu mavangu ye fu yilenda sia e ngwizani eto yo Yave mu vonza. Kapu kia 7, kisonganga mavangu ma kimpumbulu. O mfunu a ngangu ye mpila zikazilanga usongwanga muna kapu kia 8. Kapu kia 9, kikutukumikanga mu baka e ngangu.
Mvutu za yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:7; 9:10—O vumi wa Yave aweyi winina se “lubantiku lua zayi” ye “lubantiku lua ngangu”? Kondwa vumi wa Yave, o muntu kalendi kala yo zayi ko, kadi yandi i Mvangi a lekwa yawonso ye Nsonekesi a Nkand’a Nzambi. (Roma 1:20; 2 Timoteo 3:16, 17) Yandi i Nto a zayi. Ozevo, o zayi ukwizanga vava muntu kevuminanga Yave. O vumi wa Nzambi i lubantiku mpe lua ngangu, ekuma kadi o muntu kalendi kala ye ngangu ko kondwa zayi. Vana ntandu, muntu okondele vumi wa Yave kalendi sadila zayi wandi ko mu vumina Mvangi andi.
5:3—Ekuma nkembi keyikilwanga vo “nkento anzenza”? E sono kia Ngana 2:16, 17 kiyikilanga “nkento anzenza” nze muntu ‘wavilakana ekangu dia Nzambi.’ Konso muntu wasambilanga nzambi za luvunu yovo veza Nsiku a Mose kumosi yo nkembi, wayikilwanga vo nzenza.—Yeremiya 2:25; 3:13.
7:1, 2—E “nkanikinu miame” ye “mvovo miame” i nki? Ke malongi ma Nkand’a Nzambi kaka ko, kansi mpe ye nsiku yovo nkanikinu mina besianga mase muna wete dia esi nzo au. Aleke bafwete lemvokelanga mvovo ye malongi ma Nkand’a Nzambi mana belongwanga kwa mase mau.
8:30—Nani i “mbuta mbangu”? E ngangu zikiyikilanga vo mbuta mbangu. Kana una vo zisadilwanga mu kinitu, e ngangu zazi Yesu Kristu mpe ziyikanga wa Mwan’antete a Nzambi una kakedi ko nze muntu ova ntoto. Una kawutukidi ko nze muntu ova ntoto, ‘wavangwa se lubantiku lwa nzil’a Nzambi.’ (Ngana 8:22) Nze “mbuta mbangu,” wasala kumosi yo S’andi muna vanga e lekwa yawonso.—Kolosai 1:15-17.
9:17—Nki i “maza ma wivi”? Ekuma menena ‘manzenzo’? Wau vo Nkand’a Nzambi utezanisanga e kiese kitwasanga mvukana a yakala yo nkento muna longo ye nua maza mazizima metukanga muna sima, ozevo, maza ma wivi i ta zumba kuna kinsweki. (Ngana 5:15-17) Manzenzo mena kadi awana benuanga mo beyindulanga vo evangu diau ke dizayakana kwa muntu ko.
Elongi kwa Yeto:
1:10-14. Tufwete keba mu lembi landa nzila zambi z’asumuki yo vukumunwa muna nsilu miau mia vwama.
3:3. Tufwete zayanga o mfunu wa walakazi ye ziku yo songanga wo kw’awonso nze una muntu kesongelanga nsinga a nsingu wantalu. Tufwete sia mpe e fu yayi yambote muna ntima mieto yo kitula yo se fu yeto.
4:18. O zayi wa Nkand’a Nzambi nungunuka unungunukanga. Muna sikila muna ntemo, tufwete songanga lulembamu.
5:8. Tufwete venga umpukumuni wawonso ufilanga mu ta zumba, kana mu wa yo wunikina miziki, nsaka, Internet, yovo nkanda.
5:21. Azodi a Yave nga bafwete fwasa ngwizani au ambote yo Nzambi aludi mu kuma kia mawete ma kolo kiandwelo? Ka bafwete wo vanga ko. O lulukisu tuvewanga mu kala wavelela muna fu, lukutusungamesanga vo Yave ozeye e nzila zeto ye okutufundisa mu kuma kia mavangu meto.
6:1-5. Nkia lulukisu lwa ngangu tuvwidi mu tini kiaki mu lembi ‘bunda e ntulu,’ yovo sia nsilu a nzimbu wa kizowa, muna wete di’akaka! Avo tubakwidi vo nsilu wa kizowa tusidi, tufwete ‘kwenda’ mu nzaki ‘twabukama o nkw’eto’ yo kundodokela yo vanga mawonso tulenda mu singika e diambu.
6:16-19. E lekwa nsambwadi yayi, yisonganga mawonso mambi. Tufwete mo menga yo saula mo.
6:20-24. O longa nsiku mia Nkand’a Nzambi kwa wana, dilenda kubasadisa mu venga ntambu wa zumba. Amase ke bafwete veza diambu dia longa wana ko.
7:4. Tufwete yangalelanga e ngangu yo umbakuzi.
E YINGANA YILENDA KUTUFILA
E yingana ya Solomo yina yisidi, yankufi. Wasongela yo muna fwananisa, swaswanisa ye tezanisa. Malongi mamfunu yivananga ma nkal’ambote ye mpova ye fu yambote.
E kapu kia 10 yakuna 24 yisonganga o mfunu wa vumi wa Yave. E kapu kia 25 yakuna 29 yabandulwa kwa “asoneki a Kizekia, wa ntinu a Yuda.” (Ngana 25:1) E yingana yayi, yilonganga muntu mambu ma mfunu kabunda Yave e vuvu.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
10:6—E ‘ngungula aweyi zifukilanga e nua mia yimpumbulu’? I sia vo, muna mvovo miau miambote yimpumbulu beswekanga makani mau mambi, ma kota akaka o nsoki, yovo wau kina vo yimpumbulu ke bezolwanga ko, mana bevangwanga kw’akaka mekubafukanga o nua.
10:10—Ndiona ‘olaulwidilanga muna disu,’ aweyi kemwesesanga akaka e mpasi? “E kimpumbulu wa muntu ambi” kesadilanga kaka “nu’abendomoka” ko, kansi, oswekanga mpe makani mandi muna ndekwa za vova nze “laulwidila muna meso.” (Ngana 6:12, 13) O luvunginiku lwa mpila yayi lulenda kendeleka ndiona kavunini.
10:29—Ayeyi i “nzil’a Yave”? I mpila Yave kekadilanga yo wantu, ke mpila zingu ko kina tukalanga kiau. E nkala Nzambi yo wantu ina se luvuvamu kwa minkondwa kuma, kansi kuna kwa yimpumbulu, lufwasu.
11:31—Ekuma kimpumbulu kesendelwa kwayingi ke mu nsongi ko? O nsendo uyikwanga vava i tumbu kebakanga konso muntu muna mavangu mandi. Vava o nsongi kevanganga vilwa, nsendo kebakanga muna mpilakanu zandi, i tumbu. E kimpumbulu osumukanga kuna lukanu, kevilukanga ntima ko mu vanga owu wambote. Muna kuma kiaki, ofwanukini e tumbu kiampwena.
12:23—Aweyi muntu kalenda ‘fukila zayi’? Fuka o zayi ke disongele ko vo o muntu kena yo zayi ko. Kansi, disongele vo songa o zayi muna ndekwa, ke kuyisana ko.
14:17—O ‘nkwa maleko aweyi kemengenwanga’? E mvovo wa Kiyibere wasekolwa vo “maleko” ulenda songa mbakula yovo ngindu zambi. Kieleka, o nkwa makani mambi mengwa kemengwa. Diau adimosi mpe yo nkwa umbakuzi ona osonganga e ntona zambote yo lembi ‘kala wa nza.’—Yoane 15:19.
18:19—‘O baka mpangi wasumuka, aweyi disundidi e mpasi ke mu bak’evata diangolo ko’? Nz’evata diangolo diazungwa, o muntu a mpila yayi kezolanga loloka nkw’andi ko. E ntantani vana kati kwandi ye ndiona umvenge mpilakanu zilenda wokela yo kituka nze “mbindi za nzo angolo.”
Elongi kwa Yeto:
10:11-14. Muna kasakesa akweto e mvovo mieto mifwete kala yo zayi wa ludi. E ntima mieto mifwete filwa kwa zola. E ngangu zilenda kutufila mu zaya dina tufwete vova.
10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Tufwete teka yindula una ke tuvovele ko, e mvovo mieto mpe mifwete kala miankufi.
11:1; 16:11; 20:10, 23. O Yave ovavanga vo twakala akwa ziku muna mambu ma kinkita.
11:4. Dia uzowa dia yambula kala y’elongi dia ngeye kibeni dia Nkand’a Nzambi, lembi lungana muna lukutakanu, lembi samba yo yambula salu kia umbangi mu kuma kia vava mavwa.
13:4. ‘Ketamena’ yovo vava e mbebe muna nkutakani yovo mu zingu muna nz’ampa ke diafwana ko. Tufwete kalanga asadi yo sia ngolo mu vanga dina kevavanga o Nzambi.
13:24; 29:15, 21. Mase manzodi ke belutulanga wana ko, ngatu yambula kubatumba. Kansi, bekubasembanga yo singika fu yau yambi ekolo ke yivaikisi mianzi ko.
14:10. Wau vo ka tulendi zayisa nkenda zeto zawonso ko ngatu bakulwa kw’akaka, o lusadisu balenda kutuvana o wantu ke lufwananga ko. Tufwete zizidila e mpasi zakaka muna bundanga e vuvu kwa Yave.
15:7. Nze una mvati a nsengo kekuninanga mbongo yawonso mu nkumbu mosi ko, katufwete zaisa mawonso tuzeye ko kwa muntu mu nkumbu mosi. O nkwa ngangu fioti fioti kemwanganisanga zayi wandi.
15:15; 18:14. Kala yo nyindu asikila dikutusadisa mu kala ye kiese kana nkutu mu ntangw’a mpasi.
17:24. O meso ‘m’ezowa’ vumvula mevumvulanga yo lembi sia ngindu muna mambu mamfunu. Nswaswani yo yandi, oyeto tufwete vava umbakuzi kimana twavang’owu wa ngangu.
23:6-8. Tufwete venga kuyisonga nze azodi a nzenza, avo tala ke wau ko twina.
27:21. O kembeswa kulenda sengomona e mpila twina. Tulenda zaya vo tw’alembami kele vo nkembesw’eto yilenda kutufila mu zaya vo mfuka tuna yau kwa Yave yo kutufila mu kunsadila. O kondwa lulembamu kuzayakananga vava muntu okembeswanga kekuyisananga.
27:23-27. Muna yika e nona kia mvungudi, e yingana yayi yisonganga o mfunu wa yangalelanga e zingu kiavevoka, ediadi disadisa mu sala salu kiakiese. Dikutusonganga o mfunu wa tadila kaka Nzambi.a
28:5. Kele vo ‘tutomba Yave’ muna sambu ye muna longoka e Diambu Diandi, tulenda “bakula mawonso” yo kunsadila una ufwene.
MALONGI MAMFUNU
O nkand’a Ngana ufokokanga ye malongi mamfunu. (Ngana 30:1; 31:1) Muna sadila fwaniswa kisikamesanga e ngindu zeto, e mvovo mia Angu misonganga vo o ntim’eloko ke uyukutanga ko, usonganga mpe e mpila yakala kelebelanga ndumba.b Ulukisanga mpe mu diambu dia kitundidika ye mvovo mia makasi.
E malongi mankuma kavewa Lemuele kwa ngudi andi, luludiku lwamfunu mevananga mu diambu dia ndwa za vinyo, ndua ankola ye fundisila kuna unsongi. E mvovo miyikanga nkento ambote mifokokanga ye mvovo emi: “Umvan’eki kia moko mandi; e salu yandi, mbula yankembelela.”—Ngana 31:31.
Baka ngangu, tonda elongi, kala ye vumi wa Nzambi, bunda Yave e vuvu. Nkanda wavumunwinwa wa Ngana malongi mamfunu ulonganga. Yambula twasadila malongi mandi yo kala ye kiese kevwanga “o muntu ovuminanga Yave.”—Nkunga 112:1.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
a Tala Eyingidilu ya kia 1 kia Agositu 1991, lukaya lwa 31, muna Kimputu.
b Tala Eyingidilu dia kia 1 kia Yuli, 1992 lukaya lwa 31, mu Kimputu.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 8]
Yave i Nto a zayi
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 10]
Nki i nsasa ‘mwanganisa zayi’?