Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Obadia, Yona ye Mika
“E MONA-MESO kia Obadia.” (Obadia 1) Emiami i mvovo miantete mia nkand’a Obadia. O ngunza kavova mayingi ko mu kuma kia yandi kibeni, nkumbu andi kaka kayika muna nkanda kasoneka muna mvu a 607 vitila Kristu. Muna nkanda kasoneka vitila nkama zole za mvu, Yona wa ngunza wayika mana kamona muna salu kiandi kia kimisionário. O Mika mvu 60 kasala salu kia ungunza, vava Obadia yo Yona basalanga salu kia ungunza, tuka muna mvu a 777 yakuna mvu a 717 vitila Kristu. Edi kaka kavova Mika mu kuma kiandi vo, yandi “mwisi Morasa” yo vova mpe vo, e diambu dia Yave diayiza kwa yandi “muna lumbu ya Yotame yo Akazi yo Kizekiya, atinu a Yuda.” (Mika 1:1) E nona ina kasadila mu songa o mfunu wa nsangu zandi, isonganga vo Mika watoma zaya e zingu ki’evata.
EDOME ‘OKENDONWA YAKWELE MVU’
Muna kuma kia Edome, Obadia wavova: “Muna kuma kia ngungul’aku kuna kwa mbunzi aku Yakobo, e nsoni zikufûka wakendonwa yakwele mvu.” O ngunza wazaya mavangu ma nsoki mana Anedome bavanga kwa wan’a Yakobo, bena vo Aneyisaele. Muna mvu a 607 vitila Kristu, vava esi Babele bafwasa Yerusaleme, Anedome ‘batelama van’esambu diakaka’ yo yikama “esi nsi zakaka.”—Obadia 10, 11.
Kansi, e nzo a Yakobo ivangululwa. O ungunza wa Obadia uvovanga vo: “Muna mongo a Zione mukala mintayila, ukala wavauka.”—Obadia 17.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
5-8—O lufwasu lwa Edome nkia kuma lwatezanisinwa ye ngiz’asanzi muna fuku ye avedi a bundu? E kuma kadi, kele vo mivi miakota muna Edome, nga yina kaka bavw’o mfunu i badi bonga. Avo avedi a bundu, sisa badi sisa eyaka bundu yangwololola. Kansi, vava Edome yifwaswa, mavwa mandi mawonso mesanzwa kwa “akw’ekangu [diandi] awonso,” i sia vo, kw’akundi andi esi Babele.—Yeremiya 49:9, 10.
10—Aweyi Edome ‘yakendonwenwa yakwele mvu’? Nze una diasakulwa, e zula kia Edome, kiakala y’ayadi yo nkangu kiafukiswa. Muna tandu kia sambanu vitila Kristu, Edome yabakama kwa Nabonido wa Ntinu a Babele. Muna tandu kiayá vitila Kristu, Anebayote bakala muna nsi ya esi Edome. Anedome bayaluka yo kwenda kuna sude ya Yuda kuna zunga kiayiza zayakana muna nkumbu a Edome. Vava esi Roma bafwasa Yerusaleme muna mvu a 70 wa tandu kieto, Anedome bafukiswa.
Elongi kwa Yeto:
3, 4. Wau vo mu zunga kia miongo miandá bazingilanga, eki kiakala ye nduku miayingi miaswekamena vava banwaniswanga kw’atantu, Anedome nanga bayimwenanga vo mu luvuvamu bakala. Kansi, ke balenda venga mfundis’a Yave ko.
8, 9, 15. E ngangu ye ngolo za wantu ke zitanina muntu ko muna “lumbu kia Yave.”—Yeremiya 49:7, 22.
12-14. Anedome bena se mbandu ya lulukisu kw’awana beyangalalanga vava selo ya Nzambi bebangikwanga. Yave ke yangalalanga ko vava selo yandi bemweswang’e mpasi.
17-20. Ungunza mu kuma kia wan’a Yakobo wayantika lungana vava nsadiswa bavaika muna Babele yo vutuka kuna Yerusaleme mu mvu a 537 vitila Kristu. Diambu dia Yave lungana kaka dilungananga. Ediadi dikumikanga e vuvu kieto muna nsilu miandi.
“NINEVE IBANGULWA”
Vana fulu kia lemvokela o nkanikinu a Nzambi wa ‘kwenda kuna Nineve, e mbanz’ampwena, kenda mo bokela’ e nsangu za mfundisa, Yona wayenda ku vata diakaka. Muna twasa “tembwa kiangolo muna mbu” yo sadila “mbizi ampwena,” Yave wasingika e ngindu za Yona yo kumfila e nkumbu wezole kenda kuna mbanz’a kintinu kia Asuri.—Yona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.
Yona wakota muna mbanz’a Nineve yo yantika samuna e nsangu katumwa mu mpila yakiá, oku vo: “Lumbu makumay’aka, e Nineve ibangulwa.” (Yona 3:4) Vava kamona nluta miatwasa e salu kiandi, Yona “ofungidi o makasi.” Yave wasadila “mbono” mu longa Yona e fu kia nkenda.—Yona 4:1, 6.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
3:3—O vonga kwa Nineve nga kwa “ndiat’a lumbu tatu”? Elo. Kuna nz’ankulu, muna Nineve nanga mavata mayingi makala mo, tuka kuna Corsabade kuna Node yakuna Nimrud kuna sude. Mavata mama mawonso makala muna Nineve makitula yo se zunga kianene kia tezo kia 100 kilometa.
3:4—Nga Yona nding’a esi Asuri kalongoka mu lenda samuna nsangu kwa esi Nineve? Dilenda kala vo Yona nding’a esi Asuri kavovanga, yovo ngangu za vova e ndinga yayi kavewa mu mpil’esivi. Dilenda kala mpe vo mu Kiyibere kasamunwina e nsangu yo kala yo muntu akaka wasekolanga mana kavova. Avo i wau, e ndinga kavova nanga yafila wantu mu wa e nsangu kasamuna.
Elongi kwa Yeto:
1:1-3. O kuyivana mu salu yakaka mu venga samuna nsangu za Kintinu yo kitula wantu se alongoki dilenda songa vo tu akwa makani mambi. Avo tuvangidi wo, disonga vo salu twavewa kwa Nzambi tutinanga.
1:1, 2; 3:10. Yave kesonganga kaka nkenda kwa zula kimosi ko yovo kanda ngatu buka kia wantu. “O Yave wambote kw’awonso; e nkenda zandi zina muna mavangu mandi mawonso.”—Nkunga 145:9.
1:17; 2:10. E mini ntatu ye mafuku matatu kavanga o Yona muna vumu kia mbizi ampwena yasonganga lufwa yo lufuluku lwa Yesu.—Matai 12:39, 40; 16:21.
1:17; 2:10; 4:6. Yave wavuluza Yona muna mbu wakala ye mavuku mangolo. Nzambi ‘wakubika mpe mbono, omenese wo vana vakala Yona, wakala se vevelo vana ntu andi, wankôla muna mpasi zandi.’ Asambidi a Yave o unu balenda bund’e vuvu muna Nzambi, muna walakazi wandi wa kubalunga-lunga yo kubakûla.—Nkunga 13:5; 40:11.
2:1, 2, 9, 10. Yave owanga sambu ya selo yandi yo sia sungididi muna ndodokela zau.—Nkunga 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. O Nzambi aludi ‘waviluka o ntima,’ yovo soba ngindu zandi mu kuma kia mbi ina kakana, ‘kavanga yo ko.’ Ekuma? E kuma kadi esi Nineve ‘baviluka muna ngyend’au ambi.’ Diau adimosi mpe o unu, o Nzambi lenda vengola e tumbu, kele vo nsumuki ovilukidi kieleka o ntima.
4:1-4. Ka vena muntu ko olenda simba Nzambi mu lembi songa nkenda zandi. Tufwete kuyikenga twalembi tumba Yave mu kuma nkia nkenda kesonganga.
4:11. Yave osonganga luzindalalu muna yambula vo e nsangu za Kintinu zasamunwa mu nza yawonso, nze una kavanga kwa 120.000 ma esi Nineve, kafwila nkenda ‘ana ke bazaya nswaswani muna koko kwalunene yo koko kwalumonso ko.’ Nga ka tufwete fwila wantu nkenda ko muna zunga kieto yo kuyivana mu salu kia samuna nsangu za Kintinu yo kitula wantu s’alongoki?—2 Petelo 3:9.
‘TUVANDA TWAU TUSÂDISWA’
Mika wasenzeka masumu ma Isaele ye Yuda, yo zayisa lufwasu lwa mbanza zau ye nsilu mia mvutulwis’a nsambil’aludi. Samaria ikituka “s’ezudika dia kiana.” Muna kuma kia nsambila zau za teke, Isaele ye Yuda “luvanda” yovo nsoni bafwanukina. Vava banatwa muna kinkole, o luvanda lwau lwasâdiswa “nze ngo-ezulu,” nanga nze ngo-ezulu ina ye nsala zakete kaka kuna ntu. Yave wasia nsilu vo: ‘Lungisa ikulungisa Yakobo.’ (Mika 1:6, 16; 2:12) Muna kuma kia afidi ambi ye ngunza zaluvunu, Yerusaleme mpe “ikituka se mazudika.” Kansi o Yave ‘okutika nkangu andi.’ Muna “Betelemferata” mu vaika “on’okala nyazi muna Isaele.”—Mika 3:12; 4:12; 5:2.
Nga Yave diambi kavanga kwa Isaele? Nga nsiku miandi miabala mina? Ve. Edi kelombanga o Yave kw’asambidi andi, ‘bavang’owu wansongi, yo zola nkenda, yo kangala yo Nzambi au.’ (Mika 6:8) Awana bakala muna lumbu ya Mika, bayiva kikilu kadi, ‘ona wasunda wakala nze mvanga: ona walut’o songa, wasunda e yaka kia nsende o bi,’ yo vanga mpasi kwa ndiona oviakana kio. Kansi o ngunza wayuvula vo: “Nani i Nzambi nze [Yave]?” O Nzambi osinga fwila diaka nkangu andi e nkenda yo ‘tuba masumu mau mawonso muna mwansini a kalunga.’—Mika 7:4, 18, 19.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
2:12—Nkia ntangwa walungan’o ungunza wa ‘kutakesa nsadisw’a Isaele’? E ndungan’antete yavangama muna mvu a 537 vitila Kristu, vava e nsadisw’a Ayuda batuka muna kinkole kuna Babele yo vutuka kuna nsi au. Omu lumbu yeto, o ungunza wau ulungananga muna “Isaele a Nzambi.” (Ngalatia 6:16) Tuka muna mvu a 1919, Akristu akuswa bekutakeswanga “nz’ekambi mun’edilu.” Beyikamwanga kwa “ndong’ayingi” ya “mameme makaka,” tuka muna mvu a 1935, ‘bevungutanga yo wantu ayingi.’ (Lusengomono 7:9; Yoane 10:16) Besalanga kumosi mu nungununa e nsambil’aludi.
4:1-4—“Muna lumbu ya mbaninu,” o Yave aweyi ‘kefundisilanga muna mbidi a nkangu, yo semba zula yangolo’? O mvovo wa “mbidi a nkangu” ye “zula yangolo” ke uyikanga zula yamvimba ko yovo tuyalu twa nza. E mvovo miami, wantu betukanga muna zula yawonso yo kituka se asambidi a Yave miyikanga. Yave ofundisanga yo semba muna singika zingu yau muna mwanda yakala e ngwizani yo yandi.
Elongi kwa Yeto:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Samaria yafwaswa kwa Asuri muna mvu a 740 vitila Kristu, muna lumbu ya Mika. (2 Ntinu 17:5, 6) Asuri babaka Yerusaleme muna lumbu ya luyalu lwa Kizekeya. (2 Ntinu 18:13) Yerusaleme yafwaswa kwa makesa ma Babele muna mvu 607 vitila Kristu. (2 Tusansu 36:19) Nze una wasakulwa, Masia muna “Betelemferata” kawutukila. (Matai 2:3-6) E diambu diasakuka dia Yave ke difunganga ko.
2:1, 2. Dilenda kala dia vonza kwa yeto kele vo tuvovanga muna nua vo Nzambi tusadilanga, kansi mavwa tusianga va fulu kiantete ke ‘kintinu ye ndungidi andi’ ko.—Matai 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10.
3:1-3, 5. Yave ovavanga vo awana bevitang’o ntu vana vena nkangu andi bavanga owu wansongi.
3:4. Avo tuzolele vo Yave kawa sambu yeto, ka tufwete sumukanga ko yovo kala akwa vilu-vilu.
3:8. E salu twavewa kia samun’e nsangu zambote, kumosi ye mfundisa, mu ngolo za mwand’avelela a Yave kaka tulenda kio sadila.
5:5. O ungunza wa Masia ukutusonganga vo vava nkangu a Nzambi ubangikwanga kwa mbeni zau, “mvungudi nsambwadi [ntalu isonganga fwana kwa konso diambu]” ye “mbuta nana,” i sia vo, akuluntu azikuka, besolwanga mu vit’o ntu vana vena nkangu a Yave.
5:7, 8. O unu, wantu ayingi bebadikilanga Akristu akuswa “nze dimè ditukidi kwa Yave,” i sia vo, nsambu za Nzambi, kadi osadilanga akuswa mu samuna nsangu zambote za Kintinu. “Mameme makaka” beyikamanga Akristu akuswa muna salu kia samuna nsangu zambote mu sadisa wantu bakala ye ngwizani ambote yo Nzambi. (Yoane 10:16) Ekwe elau diampwena tuvwidi dia sala salu kiaki kifiaulwisanga akaka!
6:3, 4. Tufwete tanginina Yave wa Nzambi yo songa walakazi ye ngemba, kana nkutu kw’awana bena ye fu yambi yovo batovoka muna mwanda.
7:7. Ekolo tunwananga ye mambu mampasi oku mbaninu a tandu kiaki kiambi, ka tufwete dimbula vuvu ko. Kansi, nze Mika, tufwete ‘bund’e vuvu muna Nzambi a mpuluzw’eto.’
7:18, 19. Nze una Yave kelolokelanga masumu meto, yeto mpe tufwete lolokanga awana bekutuvanganga e mbi.
Zindalala ‘Diatila Muna Nkumbu a Yave’
Awana benwanisanga Nzambi yo nkangu andi, ‘bekendonwa yakwele mvu.’ (Obadia 10) Kansi, o Yave olenda viluka muna makasi mandi kele vo tulemvokele lulukisu lwandi yo ‘viluka muna ngyenda zambi.’ (Yona 3:10) “Muna lumbu ya mbaninu,” e nsambil’aludi ikundidikwanga vana ntandu a nsambila zawonso zaluvunu, alembami bekwizanga muna nsambil’aludi. (Mika 4:1; 2 Timoteo 3:1) Yambula twakwamanana ‘diatila muna nkumbu a Yave wa Nzambi eto yakwele mvu.’—Mika 4:5.
Kieleka, mambu mamfunu tulongokele muna nkand’a Obadia, Yona ye Mika. Kana una vo miasonama se vioka mvu 2.500, oma mena mu nkanda miami, ‘mamoyo yo nkuma’ o unu.—Ayibere 4:12.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 9]
Obadia wasakula vo: ‘Edome ikendonwa yakwele mvu’
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 11]
Mika ‘wabund’e vuvu muna Yave,’ ongeye mpe lenda wo vanga