“Omono Ngina Yeno”
“O nkunzi a Yave ovovele lutumu lua Yave, oku vo, omono ngina yeno, i Yave wau.”—KANGAI 1:13.
1. Nkia mbandu ya mambu mebwanga mu lumbu yeto kayika o Yesu?
MU lumbu yampasi tuzingilanga. Nze una usonganga e ndungana ya ungunza wa Nkand’a Nzambi, tuka mvu a 1914 mu “lumbu kia Mfumu” tuzingilanga. (Lusengomono 1:10) Nanga ozeye oma ma ungunza wau, vo Yesu watezanisa e “lumbu ya Mwan’a muntu” yina kekwiza muna Kintinu kiandi ye “lumbu ya Noa” ye “lumbu ya Loti.” (Luka 17:26, 28) Nkand’a Nzambi usonganga vo mana mabwa muna lumbu ya Noa ye Loti mena se mbandu ya mambu mebwanga mu lumbu yeto. Vena mpe ye mbandu akaka ina tufwete toma badika.
2. O Yave nkia salu kavana kwa Kangai yo Zakariya?
2 Yambula twabadika mambu mabwa muna lumbu ya Kangai yo Zakariya, ngunza za esi Ayibere. E ngunza zole zazi zakwikizi, nkia mambu basakula mebwila nkangu a Yave mu lumbu yeto? Kangai yo Zakariya ‘nkunzi mia Yave’ bakala kuna kw’Ayuda vava bavutuka mu kinkole tuka kuna Babele. O Yave wabatuma mu vovesa Aneyisaele vo, avo bayivene mu salu kia tungulula e tempelo, okubasambula. (Kangai 1:13; Zakariya 4:8, 9) Kana una vo nkanda miasoneka Kangai yo Zakariya miandwelo, mina muna “sono yawonso yavumunwinwa kwa Nzambi, ina yo mfunu mpe muna longa, muna tumba, muna ludika, yo muna nsansa ina ya nsongi.”—2 Timoteo 3:16.
Tusia Sungididi Muna Ungunza wa Kangai yo Zakariya
3, 4. Ekuma tufwete sila sungididi muna ungunza wa Kangai yo Zakariya?
3 Kieleka, mambu masakula Kangai yo Zakariya matwasa nluta kwa Ayuda muna lumbu yau, malungana mpe muna ntangwa yayina. Ekuma tufwete kadila ye ziku vo e nkanda miole miami milenda kutusadisa o unu? E sono kia Ayibere 12:26-29 kikutuvananga e mvutu. Muna sono kiaki, Paulu wa ntumwa wasadila mvovo mia Kangai 2:6, misonganga vo o Nzambi ‘nikuna kenikun’ezulu ye nza.’ E ndikuna yayi ‘ibangumuna kunda ya yimfumu, yo fwasakesa nkum’a yimfumu ya zula.’—Kangai 2:22.
4 I bosi, Paulu wayika dina dibwila “yimfumu ya zula” yo songa vo e Kintinu kina betambula Akristu akuswa ke kinikunwa ko. (Ayibere 12:28) E mvovo mia Paulu misonganga vo ungunza wa Kangai yo Zakariya ke walungana mu tandu kiantete ko, vava kiasonekwa nkanda Ayibere, kansi, kuntwala ulunganena. O unu vakinu ye nsadiswa y’Akristu akuswa ova ntoto, ana bevwila Kintinu kia Masia kumosi yo Yesu. Ozevo, ungunza wa Kangai yo Zakariya una ye nsasa mu lumbu yeto.
5, 6. Nkia mambu mabwa una Kangai yo Zakariya ke bayantikidi sakula ko?
5 Nkand’a Ezera uyikanga mambu mabwa vitila ungunza wa Kangai yo Zakariya. Vava Ayuda bavutuka muna kinkole tuka kuna Babele muna mvu a 537 vitila Kristu, Mfumu Zerubabele yo Yosua (yovo Yesua) wa ngang’ambuta, bafilanga e salu kia tunga e nkubilw’a tempelo ampa muna mvu a 536 vitila Kristu. (Ezera 3:8-13; 5:1) Kana una vo ediadi diabatwasila kiese kiayingi, ke kolo ko, Ayuda babakama kwa wonga. Muna Ezera 4:4 tutanganga vo atantu a “esi nsi bazezese moko m’Ayuda, babatokanisi muna ntunga.” Atantu awaya musungula esi Samaria basokela Ayuda mambu. Atantu awaya balenda nkutu fila ntinu a Parasa mu ningamesa o tunga tempelo.—Ezera 4:10-21.
6 E kiese basonganga mu salu kia tunga e tempelo kiakuluka. Ayuda bavutuka muna salu ya yau kibeni. I kuma, vioka mvu 16 tuka kianingamesenwa e salu kia tunga e nkubilw’a tempelo, muna mvu a 520 vitila Kristu, Yave watuma Kangai yo Zakariya mu kasakesa nkangu bavutukila e salu kia tempelo. (Kangai 1:1; Zakariya 1:1) Wau bakasakeswa kwa akunzi a Nzambi yo kala ye lusikidisu vo Yave okubasadisa, Ayuda bavutukila salu kia tempelo yo fokola kio tunga muna mvu a 515 vitila Kristu.—Ezera 6:14, 15.
7. Mana mabwa muna lumbu ya Kangai yo Zakariya wa ngunza aweyi mafwananene ye mambu mebwanga mu lumbu yeto?
7 Nga ozeye nsas’a mama mawonso? Oyeto mpe tuna ye salu tufwete sala, kia samuna “nsangu zambote za kintinu.” (Matai 24:14) E salu kiaki kiatoma siwa e sungididi tuka mfoko ya Vita Antete ya Nz’amvimba. Nze una bakôlelwa Ayuda a nz’ankulu muna ubundu kuna Babele, nkangu a Yave wa tandu kiaki wakôlwa muna ubundu wa Babele Anene, ina vo kintwadi kia nsambila zawonso za luvunu ova nza. Akuswa ya Nzambi besalanga salu kia samuna nsangu zambote, longa yo fila wantu muna nsambila aludi. E salu kiaki kiakinu salwa mu fulu yayingi ova nza, ongeye mpe nanga osalanga kio. Eyayi i ntangwa ya sala e salu kiaki, kadi e mbaninu a nza yayi ifinamene. E salu katuvan’o Nzambi, kifwete kwamanan’o salwa yavana Yave kesingika mambu ma wantu, muna kolo kia “mpasi zayingi.” (Matai 24:21) Ofokola yimpumbulu yo sikidisa nsambila aludi mu nza yawonso.
8. Ekuma tulenda kadila ye vuvu vo Nzambi okutusadisa muna salu kieto?
8 Nze una usonganga ungunza wa Kangai ye Zakariya tulenda kala ye vuvu vo Yave okutusadisa yo kutusambula ekolo tusalanga salu kiaki mu ntima mosi. Kana una vo akaka bevavanga ningamesa salu kia nkangu a Nzambi, ke vena nyadi ko olendanga kakila e ndungunuka ya salu kia umbangi. Yindula una Yave kesambulwilanga lunungunuku lwa salu kia Kintinu se mvu miayingi tuka kiamanina Vita Antete ya Nz’amvimba yamu lumbu yeto. Kansi, twakinu ye salu kiayingi mu sala.
9. Nkia mambu mabwa kuna nz’ankulu mana tufwete sila e sungididi? Ekuma?
9 Mana tulongokele muna ungunza wa Kangai yo Zakariya, aweyi mafwete kutufidila mu lemvokela nkanikinu a Nzambi wa sila umbangi yo longa wantu? Yambula twabadika malongi makaka mana tulenda longoka muna nkanda miole miami mia Nkand’a Nzambi. Kasikil’owu, yindula salu kia tungulula tempelo kina basalanga Ayuda ana bavutuka muna nsi au. Nze una twalongokele, Ayuda ana bavaika muna Babele yo vutuka kuna Yerusaleme ke basikila mu salu kia tunga tempelo ko. Vava bamana tunga e nkubilw’a tempelo bayoya kwau. Nkia nyindu walembi songa bakala wau? Adieyi tulenda longoka muna diambu diadi?
Tufwete Kala ye Nyindu Asikila
10. Ayuda nkia nyindu walembi sikila bakala wau? Nkia mfwilu diatwasa?
10 Ayuda ana bavutuka kuna Yerusaleme bavovanga vo: “E ntangwa yakinu.” (Kangai 1:2) Vava bayantika salu kia tunga tempelo muna mvu a 536 vitila Kristu, ke bavova ko vo “e ntangwa yakinu.” Kansi, kuna kwalanda bayambula vo o wonga ye kitantu kia ayadi ye zula yakaka kiabayoyesa. Ayuda bayantika tomesa nzo zau yo kuyivana mu mambu ma zingu kia yau kibeni. Wau vo bayivana mu tomesa nzo zau yo bembola salu kia tempelo, Yave wabayuvula vo: “Nga i ntangwa yiyi, nwakala muna nzo zeno za yaka, wau kikufwil’e nzo yayi e?”—Kangai 1:4.
11. Ekuma Yave kaludikila Ayuda muna lumbu ya Kangai?
11 Elo, Ayuda bayambula yindula mambu masundidi o mfunu mana bafwana sia va fulu kiantete. Vana fulu kia sia salu kia Yave kia tungulula tempelo va fulu kiantete, nkangu a Nzambi wayivana mu salu kia yau kibeni y’oma ma nzo zau. E salu kia tunga nzo a Nzambi kiabembolwa. Mvovo mia Yave muna Kangai 1:5, miafila Ayuda mu ‘badika ngyenda zau.’ Yave wabavovesa mu ningama yo tala kina basalanga yo badika e mfwilu babakanga muna lembi sia salu kia tunga tempelo va fulu kiantete muna zingu kiau.
12, 13. E sono kia Kangai 1:6 aweyi kisongelanga una wakadila mambu vana vena Ayuda? Nki i nsas’a sono kiaki?
12 Nze una tumwene, Ayuda ke basia mambu masundidi mfunu va fulu kiantete ko, ediadi mpasi diabatwasila. Tanga mvovo mia Nzambi muna Kangai 1:6: “Nwakunini ulolo, kansi yandwelo nutwasa; nudidi ke mu yukuta ko; nunwini, yeno ke nusukisi evwina; nuvwete, yeno ke nuyangaladi; on’osadil’e mfitu osadilanga yo kasia yo muna nkutu amavundu.”
13 Kana una vo Ayuda mu nsi au yakuvwila bakala, o ntoto ke wayimanga mbongo ayingi ko. O Yave wakatula nsambu zandi nze una kateka kubazayisa. (Nsiku 28:38-48) Kondwa nsambu za Nzambi, Ayuda bakunanga e mbongo, kansi o ntoto ke wayimanga madia mafwana ko mu lungisa nsatu zau. Ke bakala ye mvwatu miafwana ko. E nzimbu balakukilanga o moyo zakala nze nzimbu zisilu mu nkutu amavundu, ke zabatwasilanga nluta ko. E mvovo “nunwini, yeno ke nusukisi evwina” yovo yeno ke nukolwa, aweyi usongele? Ke usonganga ko vo Nzambi kolwa malavu keyangalelanga, tumba ketumbanga evangu diadi. (1 Samuele 25:36; Ngana 23:29-35) Kansi o mvovo wau wasonganga vo Ayuda ke bakala diaka ye nsambu za Nzambi ko. Konso vinyo badi vanga ke yadi fwana ko yamu tezo kia kubakolesa.
14, 15. Nki’elongi tulongokele muna Kangai 1:6?
14 Mawonso tulongokele mu kuma kia mana mabwila Ayuda, ka masongele ko vo ke tufwete tomesa e nzo zeto ko. Una Ayuda ke bayele mu kinkole ko kuna nsi a Babele, Amose wa ngunza watumba mvwama za Isaele ana bakalanga muna “nzo za mpungi” y’ana ‘balavalelanga vana ntanda miampungi.’ (Amose 3:15; 6:4) Nzo ambote ye salanganu yantalu ya nzo ke yizinganga yakwele mvu ko. Lekwa yayi yawonso yasanzwa kw’atantu au. Kansi, ndonga muna nkangu a Nzambi ke balongoka diambu ko mu mawonso mababwila, kana nkutu kunima mvu 70 mina bakala muna kinkole. Nga yeto tulongoka diambu muna mawonso mama? Diambote kwa konso muntu mu yeto kakiyuvula: ‘Yamu nkia tezo ikuyivaninanga mu mambu ma tomesa e nzo ame? Aweyi mbadikilanga o tanga sikola zampwena ezi zilenda kundia ntangwa ya kuyivana mu mambu ma mwanda?’—Luka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.
15 Mana tutanganga muna Kangai 1:6, mafwete kutusungamesa vo nsambu za Yave tuvwanga o mfunu muna zingu kieto. Ayuda a nz’ankulu, ke bakala ye nsambu za Nzambi ko, mu kuma kiaki, mfwilu miayingi babaka. Twakala ye mavwa mayingi yovo makete, avo ke tuna ye nsambu za Yave ko, katulendi kala ye ngwizani ambote ko yo yandi. (Matai 25:34-40; 2 Korinto 9:8-12) Aweyi tulenda vwila e nsambu zandi?
Yave Okutusadisanga Muna Mwand’andi
16-18. Ayeyi i nsas’a Zakariya 4:6?
16 Zakariya wa ngunza wavumunwinwa mu soneka e mpila zina o Yave kesadilanga muna kasakesa yo sambula ana bekunsadilanga. Ediadi disonganga mpe una Nzambi kalenda kusambulwila. Tutanganga vo: “Ke mu ngolo ko, ngatu mu nkuma, kansi muna mwand’ame, i kavovele o Yave a vu.” (Zakariya 4:6) Nanga nkumbu miayingi owanga e mvovo miami, kansi nkia nsasa miakala kw’Ayuda muna lumbu ya Kangai ye Zakariya? Nkia nsasa mina kwa ngeye o unu?
17 Sungamena dio vo e mvovo miavumunwinwa mia Kangai ye Zakariya diambu miavanga tuka muna lumbu yau. Mana basakula, makasakesa Ayuda akwikizi. Kangai wayantika sakula muna ngonde a sambanu ya mvu a 520 vitila Kristu. Zakariya muna ngonde yenana ya mvu wauna kayantika sakula. (Zakariya 1:1) Nze una omwene muna Kangai 2:18, salu kia tunga nkubilw’a tempelo kiayantika diaka muna ngonde yevwa. Ayuda bakasakeswa muna salu, balemvokela Yave yo bunda e vuvu muna lusadisu lwandi. E mvovo mia Zakariya 4:6 misonganga lusadisu lwa Nzambi kwa nkangu andi.
18 Vava Aneyisaele bavutuka kuna nsi au yakuvwila muna mvu a 537 vitila Kristu, ke bakala ye makesa ko muna kubatanina muna nzila. Kansi, Yave wabatanina yo kubalunga-lunga muna nkangalu au, tuka kuna Babele. I bosi vava balwaka kuna nsi au mwand’a Nzambi wabalunga-lunga mpe vava bayantika salu kia tunga e tempelo. Wau vo bayivana mu salu kiaki yo ntim’au wawonso, o Yave wabasadisa muna mwand’andi avelela.
19. Nkia nkaku miasundwa kwa mwanda Nzambi?
19 E mona-meso nana yayi, yakwikidisa Zakariya vo o Yave okala yo nkangu andi, o nkangu ukuyivana ye kwikizi kiawonso mu salu kia tunga e tempelo yakuna mfoko. E mona-meso kieyá kiyikwanga muna kapu kia 3 kia Zakariya, kisonganga e ngolo kavanga o Satana mu sima Ayuda balembi fokola salu kia tunga tempelo. (Zakariya 3:1) Kieleka, Satana kayangalala ko mu mona Yosua wa Ngang’ambuta wasalanga e salu muna tempelo ampa muna wete dia nkangu. Kana una vo Nkadi Ampemba wasianga ngolo mu kakidila Ayuda mu lembi tunga e tempelo, o mwand’a Yave wavengomonang’e nkaku miawonso yo kumika Ayuda mu salu, yavana tempelo yadi fokoka o tungwa.
20. O mwand’avelela aweyi wasadisila Ayuda mu vanga luzolo lwa Nzambi?
20 Diamonekanga nze nkaku ampwena, kadi ayadi basianga e salu kiaki kitantu yo ningamesa kio. O Yave wasia nsilu vo o nkaku wamonekanga nze “mongo” anda ukatulwa yo kituka nze “nzanza.” (Zakariya 4:7) I diau mpe diavangama. O Dareyuse wa Ntinu, wafimpulula malundilu ma nkanda ma Babele yo mona vo Kurese wa ntinu wavana nswa kwa Ayuda mu tungulula e tempelo. Muna kuma kiaki, o Dareyuse wavana nswa kwa Ayuda mu vutukila e salu kia tunga tempelo yo kanikina vo bafwete vewa nzimbu kwa luyalu muna sala salu kiaki kiampasi. Nkia nsobani yampwena! Nga mwand’a Nzambi, diambu wavanga muna nsobani yayi? Elo, lusadisu lwampwena wavana. E tempelo yamana tungwa muna mvu a 515 vitila Kristu, mvu una wesambanu wa luyalu lua Dareyuse.—Ezera 6:1, 15.
21. (a) O Nzambi aweyi ‘kanikunwina e zula yawonso’ kuna nz’ankulu mpasi vo “eyi itombwanga” yiza? (b) Aweyi dilunganenanga mu tandu kiaki?
21 Muna Kangai 2:5, o ngunza wasungamesa Ayuda ekangu kakanga yau o Nzambi vana Mongo a Sinai, “o mongo mvimba uzakamene kikilu.” (Luvaiku 19:18) Muna lumbu ya Kangai yo Zakariya, o Yave wanikuna zula yawonso nze una tutanganga muna nzila ya 6 ye 7. E mambu muna luyalu lwa Aparasi nkinda-nkinda mekala, kansi e salu kia tempelo kikwamanana yakuna mfoko. “Eyi itombwanga kwa zula” i sia vo ana bakala vo ke Ayuda ko badi kembelela Nzambi kumosi y’Ayuda vana fulu kiaki kia nsambila. Mu lumbu yeto, o Nzambi ‘onikunanga e zula’ muna salu kia umbangi eki tusalanga kimana “eyi itombwanga kwa zula yawonso,” yiza sambila Nzambi kumosi ye Akristu Akuswa. Kieleka, akuswa ye mameme makaka mu zadisa bena e nzo a Yave yo nkembo. Asambidi awaya aludi, bevingilanga ye kwikizi kiawonso e ntangwa in’o Yave ‘kenikuna ezulu ye nza’ mu mpila yakaka. Obangula yo fwasakesa yimfumu ya zula.—Kangai 2:22.
22. Azula nkia mpila ‘benikunwinwanga’ ye nkia nluta ditwasanga? Nkia mambu mebwa kuna ntwala?
22 Tusungameswanga e nsobani zilwakilanga wantu ana betezaniswanga “y’ezulu ye nza, mbu yo ntoto ayuma.” Imosi muna nsobani zazi i ntubwa ina yatubwa Nkadi Ampemba wa Satana ye nkwiya miandi ova nza. (Lusengomono 12:7-12) Vana ntandu, e salu kia samuna nsangu zambote eki kifilwanga kwa akuswa ya Nzambi mu nikuna kina e nza ya tandu kiaki. (Lusengomono 11:18) E “ndong’ayingi” itukanga muna eyi itombwanga kwa zula yawonso beyikamanga Isaele ya mwanda mu sadila Yave. (Lusengomono 7:9, 10) E ndong’ayingi isalanga entwadi ye Akristu akuswa mu salu kia samuna nsangu zambote, ke kolo ko Nzambi onikuna e zula muna Armangedo. Evangu diadi diziula e nzila kimana e nsambila aludi yasikidiswa muna nza yawonso.
Nga Osungamenanga?
• Nkia ntangwa ye nkia mambu mabwa vava Kangai yo Zakariya basakula?
• Aweyi olenda sadila e mvovo mia Kangai yo Zakariya?
• Ekuma sono kia Zakariya 4:6 kinina kia lukasakeso kwa ngeye?
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 8]
Ungunza wa Kangai ye Zakariya usonganga e ziku vo Nzambi okutusadisa
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 10]
“Nga i ntangwa yiyi, nwakala muna nzo zeno za yaka, wau kikufwil’e nzo yayi e?”
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 12]
Nkangu a Yave ukuyivananga mu vava “eyi itombwanga kwa zula”