Nani Olemvokelanga​—Nzambi ovo Wantu?

‘Tufwete lemvokela Nzambi nze nyadi, ke mu wantu ko.’​—⁠MAVANGU 5:⁠29.

AFUNDISI Ayuda bafunga kikilu makasi. O wantu basiwa muna pelezo ke bena mo ko. Wantu awaya ntumwa za Yesu Kristu, ona wavondwa kwa mfumu z’Ayuda. Owau, bayantikidi bangika alongoki andi. Kansi, vava ayingidi bazola kubatwasa kwa ngang’ambuta, ke bawanuka mu pelezo ko, kana una vo yazikama yakala. Ke kolo ko, ayingidi bawa vo antumwa kuna tempelo balongelang’o wantu oma ma Yesu Kristu, kina vo i kuma basilwa muna pelezo. Ayingidi bayenda nzaki kuna tempelo, bakangidi diaka antumwa yo kubanata kuna mbazi a nkanu.​—⁠Mavangu 5:​17-27.

² Mbasi wavaikisa antumwa mu pelezo. Nga wabavaikisa kimana balembi bangikwa diaka? Ve. Ediadi diavangama kadi o nkangu a Yerusaleme ufwete wa e nsangu zambote mu kuma kia Yesu Kristu. O mbasi wakanikina antumwa vo ‘bakwamanana vova kwa nkangu o mambu mawonso ma moyo wau.’ (Mavangu 5:​19, 20) Vava ayingidi bayenda kuna tempelo, bawana vo antumwa i wau bavanganga.

³ Awole muna ateleki awaya, Petelo yo Yoane, banatwa kala kuna mbazi a nkanu. O ngang’a mbuta Kayafa wabavovesa vo: “Kanikina twanukanikina vo ke nulongela muna nkumbu yayi ko; nuvwidi zadisa Yerusaleme y’elongi dieno.” (Mavangu 5:​28) O Kayafa kasivika ko vava Petelo yo Yoane banatwa diaka kuna mbazi a nkanu. Vava kabakanikina o nkumbu antete vo bayambula longela muna nkumbu a Yesu, bavutula vo: “Ovo disongele vana ndose a Nzambi, edi dia kunuwa, ke mu Nzambi ko, nutoma kusil’e ziku, kadi ke tulendi lembi vova mana twamona yo wa ko.” Nze una wavanga Yeremiya wa ngunza, Petelo yo Yoane ke bayambula lungisa kiyekwa kiau ko kia samuna nsangu zambote.​—⁠Mavangu 4:​18-20; Yeremiya 20:⁠9.

⁴ Owau, ke Petelo yo Yoane kaka ko, kansi antumwa zawonso kumosi yo Matia bakala y’elau dia songa lukwikilu lwau vana ndose a nganga za mbuta. (Mavangu 1:​21-​26) Vava basimwa bayambula samun’e nsangu zambote, yau mpe bavutula kuna unkabu wawonso vo: ‘Tufwete lemvokela Nzambi nze nyadi, ke mu wantu ko.’​—⁠Mavangu 5:⁠29.

Nani Ofwete Lemvokela, Nzambi ovo Wantu?

⁵ Wau vo antumwa bazitisanga e nsiku, nga bafwana lemvokela dina bakanikinwa kwa mbuta za nganga. Kansi, ke vena muntu ko, kana nkia wisa kena kiau, ofwete fila akaka bakulula e nsiku mia Nzambi. Yave i “Mpungu omu nza yawonso.” (Nkunga 83:​18) Ke “Mfundisi a nza yawonso” kaka ko, kansi yandi i Munsìa-nsiku ye Ntinu akwele mvu. Ke vena luyalu lulenda katula e nsiku mia Nzambi ko.​—⁠Etuku 18:25; Yesaya 33:⁠22.

⁶ Ayadi akaka bazeye e ziku kia diambu diadi. Kasikil’owu, William Blackstone wa mfundisi a Grã-Bretanha wasoneka vo ke vena nsiku a muntu ko ufwete soba ‘nsiku’ una muna Nkand’a Nzambi. Idianu vo, e mbuta za nganga z’Ayuda tezo baviokesa vava bakanikina antumwa bayambula samun’e nsangu zambote. Antumwa ke bafwana lemvokela nkanikinu wauna ko.

⁷ Anganga bafunga makasi wau vo antumwa ke bayambula samun’e nsangu zambote ko. Akaka muna nganga zazina, kumosi yo Kayafa asaduki bakala, ana ke bakwikilanga lufuluku ko. (Mavangu 4:​1, 2; 5:​17) Kansi, antumwa bakwamanana longa vo Yesu wafulwa muna mafwa. Vana ntandu, ambuta za nganga akaka bavavanga o tondwa kw’ayadi a Roma. Vava Pilato kabavana elau dia tambula Yesu nze Ntinu au, ambuta za nganga bavutula vo: “Ke tuna ya ntinu ko, Kaisa kwandi aka.” (Yoane 19:15)a Antumwa ke bavovanga kaka ko vo Yesu wafuluka, kansi balonganga mpe vo ‘ke vena nkutu luvuluzu mun’akaka ko: kadi ke vena nkumbu akaka oku nsi ezulu ko, iveno muna wantu, ina tufwete vuluzilwa,’ ovo ke ya Yesu ko. (Mavangu 2:36; 4:​12) Amfumu za dibundu bayindulanga vo vava o nkangu beyantika badikila Yesu nze Ntinu au, esi Roma bekwiza kubakatula vana ‘fulu kiau ye zula kiau.’​—⁠Yoane 11:48.

⁸ E zingu kia antumwa za Yesu Kristu mu vonza kiakala. Amfumu z’Ayuda bakala y’ekani dia kubavonda. (Mavangu 5:​33) Kansi o mambu masoba. Ngamaliele ona watoma zaya e Nsiku wakanikina akw’andi mu lembi vanga e mbi kw’antumwa. Wabalukisa vo: “Ovo muna wantu kituka, banguka kibanguka, kansi ovo muna Nzambi kituka, ke nulendi kio bangula ko; nunkwa wanuka vo Nzambi nunwana yandi.”​—⁠Mavangu 5:​34, 38, 39.

⁹ Anganga bawila lulukisu lwa Ngamaliele. Ambuta za nganga ‘babokele ntumwa, babawende, babakànikini vo ke bavovela muna nkumbu a Yesu ko, babayambwidi.’ Vana fulu kia mona wonga, antumwa bakwamanana lemvokela o nkanikinu bavewa kwa mbasi wa samun’e nsangu zambote. Vava bayambulwa, ‘e lumbu yawonso, muna tempelo yo muna nzo ye nzo ke bavwenene longa ko, yo samun’e nsangu zambote za Yesu, vo i Kristu.’ (Mavangu 5:​40, 42) Yave wasambula e salu kiau. Yamu nkia tezo? “E diambu dia Nzambi dinungunukini; o lutangu lu’alongoki luwokele kikilu muna Yerusaleme.” Kieleka ‘ndonga yingi ya nganga yalemvokela o lukwikilu.’ (Mavangu 6:⁠7) Ediadi diayoyesa kikilu ambuta za nganga. E ziku kiasonganga kikilu vo e salu ki’antumwa kwa Nzambi kiatuka.

Ana Benwananga yo Nzambi ke Balendi Sikila ko

¹⁰ Muna tandu kiantete, ayadi a Roma basolanga e mfumu za dimbundu di’Ayuda. Valério Grato yandi watula Kayafa vana fulu kia kinganga. Mvu miayingi kasala e salu kiaki, lutila ayingi ana bamvita. Vana fulu kia bunda Yave vuvu, Kayafa mu ngangu za yandi kibeni ye za Pilato wa nkundi andi kabundang’e vuvu. Kansi e vuvu kiandi muna wantu ke kiantwasila nluta ko. Mvu ntatu kaka miavioka vava antumwa bakala vana ndose a mfumu za nganga, ayadi a Roma bankatula vana fulu kia kinganga.

¹¹ O nswa wakatula Kayafa vana fulu kiandi kia kinganga kwa Lukio wa nyadi a Suria wa mfumu ona watuminanga Pilato watuka. O nkundi andi Pilato kalenda vanga diambu ko. Mvu mosi wavioka vava Kayafa kakatulwa vana fulu kia kinganga, Pilato mpe wakatulwa vana fulu kiandi yo bokelwa kuna Roma mu kwenda fundiswa. Ekolo afidi Ayuda babundanga e vuvu kwa Kaisa, esi Roma babakatula vana ‘fulu kiau ye zula kiau.’ Ediadi diabwa vava makesa ma Roma bafwasa mbanz’a Yerusaleme kumosi ye tempelo y’eseka dia mbanda-banda muna mvu wa 70 wa tandu kieto. E mvovo mia ntozi a nkunga mialungana. Wavova vo: “Ke nubundi azitu a wantu vuvu ko, yovo mwan’a muntu, muna ke mwina luvuluzu ko.”​—⁠Yoane 11:48; Nkunga 146:⁠3.

¹² Nswaswani ye dina diabwila Ayuda, Nzambi wasola Yesu Kristu mu kala se Ngang’ambuta muna tempelo ya kimwanda. Ke vena muntu ko olenda kunkatula vana fulu kiaki. Kieleka, Yesu ‘ovwidi unganga ulembi sobakana.’ (Ayibere 2:9; 7:​17, 24; 9:​11) O Nzambi wasola mpe Yesu mu kala se Mfundisi awana bena moyo yo mafwa. Wau vo una ye wisa kiaki, yandi ozaya kana vo Kayafa yo Pontio Pilato befuluka yovo ve.​—⁠Matai 23:33; Mavangu 24:15.

Ateleki Akwa Unkabu a Tandu Kiaki

¹³ Nze muna tandu kiantete, o unu mpe ndonga ‘benwananga yo Nzambi.’ (Mavangu 5:​39) Kasikil’owu, vava Mbangi za Yave kuna nsi ya Alemanha ke bazola kunda Hitler ko nze Mfumu au, wadia e ndofi ya kubafukisa. (Matai 23:​10) Diamonekanga vo Hitler wakala ye nwaninwa ya ngolo ilenda fukisa Mbangi za Yave. Makesa ma Hitler bakanga ulolo wa Mbangi za Yave yo kubasia mu pelezo. Mbangi za Yave akaka bavondwa. Kansi, makesa ma Hitler ke balenda vonda Mbangi zawonso za Yave ko, ngatu kubasima mu sambila Nzambi. E salu kia salanga Akristu awaya kwa Nzambi kiatuka ke kwa muntu ko. E salu kia Nzambi ke kilendi sukiswa ko. Vioka mvu makumasambanu, Akristu akwa ziku ana basala yo moyo muna Pelezo za Hitler bakinu sadila Yave ‘ye nsi a ntim’au yawonso, yo fulumwinu ye nyindu miau miawonso.’ Kansi, Hitler ye makesa mandi ke bena diaka moyo ko.​—⁠Matai 22:37.

¹⁴ Tuka muna lumbu ya Hitler, ndonga benwanisanga Yave ye nkangu andi. Muna nsi zayingi za mputu, mfumu zayingi za mabundu ye za luyalu bevavanga kwikidisa wantu vo Ambangi za Yave ‘nkangu ambi,’ nze una wayikilwa Akristu a tandu kiantete. (Mavangu 28:​22) Kansi, e Corte Européia dos Direitos Humanos (buka kitalanga zitu wa wantu) kuna nsi za mputu, bebadikilanga Mbangi za Yave vo asambidi aludi ke nkangu ambi ko. Ka lukatikisu ko vo atantu a Mbangi za Yave mpe bazeye e ludi kiaki. Kana una vo i wau, bekwamanananga vova luvunu mu kuma kia Mbangi za Yave. Muna kuma kia luvunu lwalu, Akristu ayingi bekatulwanga mu salu. Aleke bena vo Mbangi za Yave bebangikwanga kuna sikola. Ayadi ayingi bekutumunanga maseka ma tukutakanu ma Mbangi za Yave. Ezak’e ntangwa, ayadi beyinganga o wantu muna nsi zau zangutukila ekuma vo Mbangi za Yave. Kana una vo i wau, Mbangi za Yave ke beyoyanga ko.

¹⁵ Kasikil’owu, o nkangu a nsi ya França, akwa ntima miambote. Kansi, atantu besianga nsiku mu kakidila e salu kia Kintinu. Aweyi bevanganga Mbangi za Yave? Bewokesanga e salu kiau kia umbangi. Ediadi ditwasanga nluta miambote. (Yakobo 4:⁠7) Muna ngonde sambanu, lutangu lwa alongoki a Nkand’a Nzambi lwawokela kwayingi muna nsi yayi. Nkadi Ampemba ofunganga makasi vava kemonanga wantu a ntima miambote kuna França betambulwilanga e nsangu zambote. (Lusengomono 12:​17) Mpangi zeto kuna França bena ye vuvu vo e mvovo mia Yesaya wa ngunza milungana muna yau: “Ke vena nwaninwa kiavangilw’omo ngeye kisikila ko; o tubini twawonso tukutelamena muna mfundu yeles’oyelesa to.”​—⁠Yesaya 54:⁠17.

¹⁶ Ambangi za Yave ke bezolanga bangikwa ko. Kansi, muna lemvokela nkanikinu kavana o Nzambi kw’Akristu awonso, ke balendi yambula ko vova mawonso mana bawa. Besianga ngolo za lemvokela e nsiku mia luyalu. Kansi, vava kikalanga e ntantani vana vena nsiku mia wantu y’emi mia Nzambi, Akristu bafwete lemvokela Nzambi nze nyadi.

Ke Nubamoni Wonga ko

¹⁷ Atantu eto mu vonza bena kadi Nzambi benwanisanga. Mun’owu wa nkanikinu a Yesu, vana fulu kia kubamwena wonga, tusambanga mu kuma ki’awana bekutubangikanga. (Matai 5:​44) Kele vo wantu basidi Nzambi kitantu mu kuma kia bubu, nze una wavanga Saulu wa mwisi Taso, tusambanga kwa Yave kabaziula o meso kimana bazaya e ludi. (2 Korinto 4:⁠4) Saulu ona wakituka se Paulu wa ntumwa, wabangikwa kwayingi kw’ayadi a lumbu yandi. Kansi, wakwamanana susumuna Akristu akw’andi vo “basakalela kuluntu ye ayadi, balemvokela, bakubamen’o vanga konso salu kiambote, ke batianguna muntu ko [kana nkutu atantu ambadi], bakondwa ntantika, bakala nleka, basonga lembama kwa wantu awonso.” (Tito 3:​1, 2) Ambangi za Yave kuna França ye muna fulu yakaka besianga ngolo za lemvokela luludiku lwalu.

¹⁸ Nzambi wavova kwa Yeremiya wa ngunza vo: “Ngina yaku yakôla.” (Yeremiya 1:⁠8) O Yave aweyi kekutukôlelanga muna lubangamu o unu? Olenda sadila mfundisi ambote nze Ngamaliele. Ezak’e ntangwa o nyadi ambi olenda vingilwa kwa nyadi ambote. Yave olenda yambula vo lubangamu kuna lwa selo yandi lwakwamanana. (2 Timoteo 3:​12) Kana una vo Nzambi oyambulanga vo twabangikwa, okutuvananga nkuma mpasi vo twazizidila lubangamu. (1 Korinto 10:​13) Tuna ye vuvu vo konso dina keyambula Nzambi vo diatubwila, e ziku i kiaki: Awana benwanisanga e selo ya Nzambi, Nzambi benwananga yandi ye ke balendi sunda ko.

¹⁹ Yesu wavova kwa alongoki andi vo mpasi bemweswa. (Yoane 16:​33) Muna kuma kiaki, e mvovo miasonama muna Mavangu 5:29 miamfunu kikilu: ‘Tufwete lemvokela Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko.’ I dianu vo, e mvovo miami misolelo mu kala se sono kia Mbangi za Yave kia mvu wa 2006. Yambula twakala y’ekani dia lemvokela Nzambi nze Nyadi tuka owau yakwele mvu, kana nkutu nkia mpasi zikutulwakila.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

Nga Olenda Vana e Mvutu?

• Nkia mbandu ambote batusisila antumwa muna mpila basundila kitantu?

• Ekuma tufwete lemvokelanga Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko?

• Atantu eto nani benwananga yandi?

• Nkia vuvu tuna kiau mu kuma ki’awana bezizidilanga lubangamu?

[Yuvu ya Longoka]

 1. (a) Nkia sono kibongelo o ntu a diambu w’elongi diadi? (b) Ekuma antumwa basilwa mu pelezo?

 2. O mbasi nkia nkanikinu kavana kwa antumwa?

3, 4. (a) Petelo yo Yoane aweyi bavutula vava basimwa bayambula samun’e nsangu zambote? (b) Antumwa zakaka aweyi bavutula?

5, 6. Ekuma antumwa ke balemvokela nkanikinu wa mbuta za nganga ko?

 7. E salu kia samuna e nsangu zambote nkia kuma kiafungisila ambuta za nganga makasi?

 8. O Ngamaliele nkia lulukisu kavana kwa mfumu z’Ayuda?

 9. Adieyi diasonganga vo e salu ki’antumwa kwa Nzambi kiatuka?

10. Ekuma o Kayafa kayibundilanga e vuvu? Ekuma e vuvu kiandi ke kiantwasila nluta ko?

11. Adieyi diabwila Pontio Pilato ye tandu kia Ayuda? Adieyi olongokele muna diambu diadi?

12. E mbandu a Yesu aweyi isongelanga vo lemvokela Nzambi i diambu dia ngangu?

13. Omu tandu kieto, nkia salu kiamoneka vo kwa wantu kiatuka ye akieyi kiatuka kwa Nzambi? Aweyi ozayidi wo?

14. (a) Nkia luvunu bevovanga atantu mu kuma kia selo ya Nzambi ye nkia mpasi ditwasanga? (b) Nga atantu bekwamanana mwesa selo ya Nzambi e mpasi? (Ayibere 13:​5, 6)

15, 16. Aweyi bevanganga Mbangi za Yave kuna França vava e salu kiau kia umbangi kisiwanga kitantu? Ekuma bekwamanenanga samuna nsangu zambote?

17. (a) Ekuma ke tufwete mwena atantu wonga ko? (b) Nkia fu tufwete songanga?

18. (a) O Yave aweyi kekôlelanga e selo yandi muna lubangamu? (b) Nkia vuvu tuna kiau?

19. Akieyi i sono kia mvu wa 2006? Ekuma kinina kiamfunu?

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 7]

E sono kia mvu wa 2006 i kiaki:

‘Tufwete lemvokela

Nzambi nze nyadi

ke mu wantu ko.’

​—⁠Mavangu 5:⁠29.

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 3]

‘Tufwete lemvokela Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko’

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 5]

Kayafa wabund’e vuvu muna wantu ke mu Nzambi ko