Shapita 26
Kulwá bulwi mwanda wa kulonga byoloke
PANO pakidiko ino ntanda ya Satana, bakristu bafwaninwe kulwá divita mwanda wa kwilama ku lupusa lwayo lubi. Mutumibwa Polo wasonekele’mba: “Vwalai panopele [byabulwi] yonso ya Leza, amba muyūke kwimanija mu byakyongo bya Dyabola.” (Efisesa 6:11-18) Ino, bulwi bwetu, ke enkapo bwa kulwá na Satana ne na ntanda yandi kete; i ne bwa kulwá na bilokoloko byetu bitukokela ku kulonga bibi. Bible unena’mba: “Mifwatakanyo ya mutyima wa muntu i mibi’tu ne ku bwanuke bwandi kwine.”—Ngalwilo 8:21; Loma 5:12.
2 Pamwanda wa bubi botwapyēne kudi Adama muntu umbajinji, mityima yetu ikokeja kwikala na kilokoloko kya kusaka kulonga enka bibi. Shi tukokwe na kuno kwabila kupitepite, ketukatambulapo būmi bwanyeke mu ngikadilo impya ya Leza. Nanshi kifwaninwe kulwá bulwi mwanda wa kumona muswelo wa kulonga byoloke. Nansha ke mutumibwa Polo mwine, nandi wādi ulwá buno bulwi, ka na mwaekishintulwila aye mwine’mba: “Po nsaka kulonga kiyampe, ino ami nalonga’nka kibi.” (Loma 7:21-23, MB) Padi nobe ukokeja kumona buno bulwi bu bukomo bininge. Kyaba kimo, ukokeja kufikilwa na bulwi bukatampe mu mutyima obe. Lelo pano, ukatyiba mbila ya kulonga kika?
3 Ubapu kuyuka milao ya Leza yakutendelwa itala pa būmi bwanyeke mu ngikadilo mibwaninine pano pantanda. Ukulupile mu ino milao, ne usakanga kukatambula bino bintu byonso bilumbuluke. Uyukile biyampe’mba katokwe kobe kakuladila nyeke kemanine pa kwingidila Leza. Inoko, ukokeja padi kwabila mu obe mutyima bintu byoyukile bu bibi. Kyaba kimo, ukokeja kwivwana kilokoloko kikatampe mpata kya kusaka kulonga busekese, kwiba, nansha kulonga bubi bwa muswelo mukwabo. Padi kudi bantu bakwabo befunda kino kitabo balonga bino bilongwa bibi, koku bayukile biyampe’mba i bikandijibwe na Leza. Kulonga kwabo kwa bubi kitatyi kyobasaka kulonga bilumbuluke, kulombolanga bubinebine bwa bino binenwa bya mu Bible: “Mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu.”—Yelemia 17:9.
TUKOKEJA KUSHINDA MU BUNO BULWI
4 Inoko kino kekilombolapo’mba muntu kakokejapo kukomena bilokoloko byandi bimukokela ku kulonga bubi. Shi yemosakila na bubinebine, ukokeja kukomeja mutyima obe ukakuludike mu dishinda dyoloke. Ino, i abe mwine ufwaninwe kwikilonga. (Mitoto 26:1, 11) I kutupu muntu nansha umo ukokeja kukutyumwina buno bulwi. Omwanda nanshi, dibajinji, endelela na kutweja mu ñeni yobe buyuki bwa mu Bible bupana būmi. (Yoano 17:3) Kekilombengapo enka kukwata buno buyuki ku mutwe bitupu. Ino kifwaninwe ne kwibutweja mu mutyima obe. Ufwaninwe kulanguluka bininge pa byobya byowifunda na kusaka kwibingidija na bubinebine.
5 Ino i muswelo’ka okokeja kunekenya mutyima obe ushilule kusangela bijila bya Leza? Ufwaninwe kwibibandaula nansha kwibilanguluka na mushike mukatampe. Kimfwa, wiipangule’mba: Kukokela Leza lelo kukokeja kuleta kwalamuka’ka? Ebiya, tala būmi bwa bantu bafutulula bijila byandi, pamo na uno nsongwakaji wa myaka 19 wasonekele’mba: “Napile lubá lwa kisengula misunsa isatu mituntulu. Musunsa wamfulo, lwaunjiminije ne kikulupiji kya kubutula bana kine, mwanda baumpaswile ne nkutalula mulā wa lubutulo.” Bine i kyabulanda bininge pa kumona ano masusu onso afikila bantu pamwanda wa kubulwa kukokela ku bijila bya Leza. (2 Samwele 13:1-19) Mwana-mukaji umo walongele busekese, wādi katompola’mba: “Kekiyampepo kumona oa masusu ne kuno kupepwa kwa mutyima bilupuka ku kubulwa kikokeji. Pano bine ibindetele masusu makatampe.”
6 Nansha byokidi uno muswelo, ino ukokeja kwivwana bantu banena’mba busekese, kukolwa malwa ne kwiponga dyamba, biletanga nsangaji. Ino, ino yobeta bu nsangaji bine i ya mu kakitatyi katyetye bitupu. Kokyongolwa bitupu, utwele mu dishinda dibi dikokeja kukakubudija nsangaji ya binebine ne yakubulwa mfulo. Vuluka Mosesa obādi balelele pamo bwa “mwana wa yewa mwana mwana-mukaji wa Felo.” Wādi ushikete mu bupeta bwa kisaka kya bulopwe, mu Edipito wakala. Ino Bible unena’mba, pakutama’ye, aye watongele “kususuka pamo na bantu ba Leza kutabuka’ko kusangala umbubi kakitatyi katyetye bitupu.” (Bahebelu 11:24, 25, MB) Bine, mwikadilo umbi wa umbūmi wa bantu ba mu kipango kya bulopwe mu Edipito, wādi uleta nsangaji. Ino, lelo mwanda’ka Mosesa wavundamine bino byonso?
7 Mwanda Mosesa wādi ukulupile mudi Yehova Leza. Kadi wādi uyukile kintu kilumbuluke na kampata kitabukile nsangaji ya mu bubi yādi ukokeja kutana mu kino kipango kya bulopwe, mu Edipito. Bible unena’mba: “Mwanda aye wādi ubambile meso konka ku kupalwa mpalo.” Mosesa walangulukile bininge, kubandaula na mushike, bintu byādi bilaile Leza. Wādi na lwitabijo mu mpango ya Leza ya kukapanga ngikadilo impya. Mutyima wandi watenekelwe na kisanso kikatampe kya Yehova ne na muswelo watele bantu mutyima. Mosesa kaivwenepo bitupu nansha kusoma bitupu myanda mishileshile itala padi Yehova. Bible unena’mba “ke-muntu wakankamene ne kukankamana bwa wamona aye wakubulwa kumweka.” (Bahebelu 11:26, 27) Mosesa wādi umwene Yehova bu udiko bine, ne milao yandi mine itala pa būmi bwanyeke.
8 Lelo kudi abe nobe i byabine? Lelo umwene Yehova bu Muntu wabine, bu Shobe ukusenswe? Potañanga myanda itala pa milao yandi ya kukatulako būmi bwanyeke mu Paladisa pano pantanda, lelo wikalanga wilangidija abewa mwine ushikete usepelela mu ano madyese? (Tala paje wa 156 ku wa 162.) Pa kunekenya buno bulwi botulwa na bintu bivule bitukokela ku bubi, tufwaninwe kwikala na kipwano kya pabwipi na Yehova. Ne tufwaninwe nyeke ‘kubambila meso sōo ku mpalo iketupalwa,’ pamo na mwalongele Mosesa. Nkasampe umo wa myaka 20, watenwe na ditompo dya kulonga busekese, ino wādi na milangwe pamo na ya Mosesa. Wanene’mba: “Kikulupiji kyami kya būmi bwanyeke kidi na buleme bukatampe, nkikokejapo kwikijimija pamwanda wa buladi bwa mu kakitatyi katyetye bitupu.” Lelo ino keyopo milangwe myoloke yofwaninwe kwikala nayo?
KWIFUNDA KUPITYILA KU BILUBO BYA BAKWABO
9 Kufwaninwepo kuzobolola kusumininwa kobe mu buno bulwi, pamo na mwalongele Mulopwe Davida. Difuku dimo, waimene pa lukala lwa njibo yandi, ebiya wamona kulampe mwana-mukaji mupopoke, Bafesheba, oya kasuku kandi. Kyaba kya kutala kungi, kumeso kwa milangwe imbi keyamulupukile ku mutyima, ino aye waendelela na kumubandila sōo. Kilokoloko kyandi kya kusaka kulala na Bafesheba kyamukabija ngitu bininge kufikija ne kukutumanya bamutweje mu njibo yandi ya kwipata. Kupwa, pa kwimita’ye dimi, Davida wakomenwa muswelo wa kufya ano makoji abo, penepo wateakanya mpangiko, waipaija mulumya uno mwana-mukaji ku divita.—2 Samwele 11:1-17.
10 Bine, buno bwādi bubi bukatampe mpata. Ne Davida wasusukile bininge pamwanda wa buno bubi. Kasusukilepo bininge enka pamwanda wa kulonga kino kilubo kete, ino kadi Yehova wamupele ne mfuto na kumuletela masusu makatampe mu njibo yandi umbula bwa mafuku onso amushadileko a būmi bwandi. (Mitoto 51:3, 4; 2 Samwele 12:10-12) Mutyima wa Davida wamudimbile ñeni bininge kutabuka ne mwādi wikifwatakenya mwine; kilokoloko kyandi kibi kyamunekenya. Wanene kunyuma’mba: “Talapo bidi, byo nabumbilwe umbubi, kadi i mu bupya-mambo mwāñimityile lolo.” (Mitoto 51:5) Inoko kino kilongwa kibi kyalongele Davida na Bafesheba kekyadipo kikokeja kulongeka. Mwanda mwine i uno, waendelele na kumubandila; kēepejepo na byobya byamufikije ku kulangula kilokoloko kya kusaka kulala na mukaja bene.
11 Kukwatañana na byafikīle Davida, tufwaninwe kwilama ku bintu bilangula bilokoloko bibi bya bulalañanyi. Kimfwa, i kika kikokeja kukufikila shi utañanga bitabo, kutala mafilime ku televizio ne ma sinema esambila pa bya bupanu? Bikokeja kukakulangula kilokoloko kya bulalañanyi. Shi ke pano, wiepeje na mingilo ne makayo alangula ‘bilokoloko bya bulalañanyi.’ (Kolose 3:5; 1 Tesalonika 4:3-5; Efisesa 5:3-5) Kokitūla abewa mwine mu ngikadilo imbi na muntu mukwabo, kikokeja kwimufikija ku kulonga busekese. Nkasampe umo wa myaka 17 wesambile na tunangu’mba: “I kutupu muntu nansha umo ukokeja kunena’mba ‘Ndyukile kitatyi kifwaninwe kukalekabyo.’ Bine, muntu ukokeja kuyuka kitatyi kifwaninwe kukalekabyo, ino lelo i bangá bekiloñanga? I kiyampe kwepuka ngikadilo ya uno muswelo.”
12 Shi Davida wavulukile kimfwa kya Yosefa, longa kaswilepo kulonga buno bubi bukatampe bwa kulubila Leza. Mu Edipito, Yosefa wapelwe bulami bwa kipango kyonso kya njibo ya Potifela. Kitatyi kyādi Potifela kutupu’ye, wandi mukaji wabupanu bupitepite, washilwile kusongola Yosefa, songwalume mupopoke, kamunena’mba: “Lala nami.” Ino Yosefa wapela. Penepo difuku dimo, wakwata Yosefa ku bukomo ne kumunyingila alale nandi. Ino Yosefa wamusomboloka, wanyema. Wakomeje mutyima wandi na kwimika milangwe pa byoloke kumeso a Leza, kupitako kusaka kupwija kilokoloko kyandi kya bulalañani. Waipangwile’mba: “Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?”—Ngalwilo 39:7-12.
BUKWASHI BUKUSAKILA UMONE KUSHINDA
13 Pa kusaka kushinda mu buno bulwi, ufwaninwe kuleka buyuki bwa mu Bible butwele mu mutyima obe, ne kushilula kwibwingidija. Inoko ufwaninwe ne kwibungila pamo na bantu ba Leza, kwikala umo wa mu bulongolodi bwa Yehova bumweka na meso. Nansha shi wimutweje mutwe bininge mu kulonga bibibibi, bukokeja kukukwasha umone muswelo wa kwalamuka. Pa kwisambila pa bantu baalamukile mu Kodinda wakala, mutumibwa Polo wasonekele’mba: “Kemukidimbai. Mwanda babusekese, nansha batota bankishi, nansha bamakoji, nansha bana-balume ne bana-balume beloñanga bya bumvu, nansha bangivi, nansha balwiso lubi, nansha bankolwankolwa, nansha bantukanyi, nansha bangivi-ntapanyi, bonso bano kebakekalapo mu Bulopwe bwa Leza nansha dimo. Talai bidi, e mo mwadi ne bamo ba umbukata mwenu’ka nankyo! Nanshi . . . mwaoijibwe.”—1 Kodinda 6:9-11, MB.
14 Langapo bidi! Bavule umbukata mwa bakristu babajinji, pakala, bādi babisekese, bampongoloki, bana-balume belala na bana-balume bakwabo, bangivi ne bankolwankolwa. Ino kupityila ku bukwashi bwa bulongolodi bwa bakristu, bano bantu baalamukile. Nansha ke mutumibwa Polo mwine, aye nandi pakala wādi ulonga bilongwa bibi. (1 Temote 1:15) Wasonekēle Tetusa, mukristu mulunda nandi’mba: “Mwanda ne batwe netu twadi kala’nka bampikwa ñenyi ne bampikwa kukokela. Twadi mu kutupatupa, kadi twadi bapika ba miswelo yonso ya kusakasaka kubi ne ya makayo.”—Tetusa 3:3, MB.
15 Pāalamukile Polo kemukristu, lelo kulonga byoloke wādi mwanda upēla kudi aye? Mhm. Polo wādi ulwá nyeke na bilokoloko bibi byādi bimumunine bupika pakala. Wasonekele’mba: “Nēkupilanga ngitu yami na’mba, neīmune bupika; pa mwanda wa kutyina’mba, byo nasapwila bakwetu myanda-miyampe ami mwine nakafutululwa.” (1 Kodinda 9:27) Polo ‘kādipo wikwatyilwa lusa’ aye mwine. Wādi wifina lukono aye mwine alonge byoloke, kitatyi kyādi kisaka ngitu yandi kumukokela ku bubi. Shi ulonge pamo bwa aye, nankyo nobe ukokeja kushinda mu buno bulwi.
16 Shi ubakomenwa kunekenya kibidiji kampanda kibi, nankyo enda kukatanwa ku kitango kikatampe kikalongwa na ba Tumoni twa Yehova mu mafuku a kumeso’a. Bine ukatenekwa ku mutyima na mwiendelejo mulumbuluke ne na nsangaji ya boba bokatanako. Inoko, bavule umbukata mwa bano bantu, pakala, bādi bekudije mu bya ino ntanda iyudile’mo busekese, makoji, bunkolwankolwa, kwilala kwa na bantu ba mutaka umo, kutoma mfwanka, kwiponga dyamba, bwivi, budimbañani, bubela ne mazuwa mabi. Bavule umbukata mwabo bādi balonga bino bintu. (1 Petelo 4:3, 4) Nobe, pa kwibungila pamo na ba Tumoni twa Yehova ku kupwila kwabo kwa pa kipwilo, ukatanwa umbukata mwa boba kebapwe kala kunekenya divita dya kulwá na bilokoloko ne bibidiji bibi, byolwá nabyo kasuku kobe. Tubakwite wende kukatanwako pakubulwa kwija. Shi ke pano kankamana! Abo ibanekenye bulwi bobalwa mwanda wa kulonga byoloke. Nobe ukokeja kwibunekenya kupityila ku bukwashi bwa Leza.
17 Shi kodi mwīje bityetye mu kwifunda Bible na ba Tumoni twa Yehova, tukulupile’mba utanwanga nyeke ku kupwila kwa ku Njibo ya Bulopwe. Ikala na kibidiji kya kutanwa nyeke ku kupwila. Batwe bonso tufwaninwe kukankamikwa kumushipiditu kupityila ku kuno kubungakana kwa bwine-kristu. (Bahebelu 10:24, 25) Kimba kwiyuka na “bakulumpe” nansha banunu ba pakipwilo. Kiselwa kyabo i kukumba “luombe lwa Leza.” (1 Petelo 5:1-3; Bilongwa 20:28) Omwanda kufwaninwepo kwikākā kwenda kobadi shi usakanga bukwashi mwanda wa umone muswelo wa kunekenya kibidiji kampanda kyakubulwa kukwatañana na bijila bya Leza. Bine ukebamona’mba bine badi na kisanso, kanye ne kalemo.—1 Tesalonika 2:7, 8.
18 Kudi bintu bivule bitukokela ku bubi, ke enkapo bitamba ku ntanda ya Satana kete, ino i ne bitamba ku ngitu yetu ya bubi. Omwanda kusaka kwikala nyeke na kikokeji kudi Leza, i bulwi bwa difuku ne difuku. Inoko i kya nsangaji, mwanda buno bulwi kebukendelelangapo nyeke ne nyeke! Panopano ponka, Satana ukafundulwanga ne ntanda yandi imbi mine ikonakanibwanga. Penepo, mu ngikadilo impya ya Leza, yafwena pabwipi, ngikadilo ya boloke ikapēlejanga mwendelo wetu bininge. Kumfulo, tumakeme tonso twa bubi tukafundulwanga, penepo ketukikalúpo kadi monka bulwi bukatampe mwanda wa kusaka kulonga byoloke.
19 Languluka nyeke pa ano madyese a mu ntanda impya. Shi ke pano, vwala “kilama-mutwe nakyo ko kukulupila kwa lupandilo.” (1 Tesalonika 5:8) Ikala na milangwe pamo na yādi na uno nkasampe mwana-mukaji wanene’mba: “Ngikalanga nanguluka ku kintu ne kintu nkinongela Yehova ne byonso byaundaile. Kandekelelepo, mhm. Ungeselanga mu miswelo mivule. Ndyukile’mba unsakilanga enka biyampe, ne nsakanga nyeke kusangaja mutyima wandi. Bine būmi bwanyeke bufwaninwe kuputumina.” Shi tulondelonde boloke na kikokeji, nankyo tukamona kufikidila kwa ‘milao yonso milumbuluke ilaile Yehova’ ku boba bamusenswe, ikafikidilanga binebine.—Yoshua 21:45.
[Bipangujo]
1. I bintu’ka bibidi bifwaninwe kulwá nabyo mukristu?
2. (a) Mwanda’ka tukokwanga nyeke na kilokoloko kya kusaka kulonga bibi? (b) Mwanda’ka tufwaninwe kulwá na bilokoloko byetu bibi?
3. (a) I bulwi’ka bwa munda munda budi na bantu bavule? (b) Kulonga bubi kyaba kyotusaka kulonga byoloke, kulombolanga bubinebine’ka bwa mu Bible?
4. (a) Kushinda nansha kushindwa mu buno bulwi, lelo i mwanda utala ani? (b) I kika kifwaninwe kulonga mwanda wa kunekenya mu buno bulwi bwa kulonga byoloke?
5. I muswelo’ka okokeja kunekenya mutyima obe ushilule kusangela bijila bya Leza?
6. (a) Mwanda’ka nsangaji yokokeja kumona mu kulonga bubi keidipo na mvubu? (b) I būmi bwa muswelo’ka bwādi bukokeja kwikalamo Mosesa mu Edipito?
7. Mwanda’ka Mosesa wapelele “kusangala umbubi kakitatyi katyetye bitupu” mu kipango kya bulopwe mu Edipito?
8. (a) Pa kunekenya mu bulwi bwa kulonga byoloke, i kika kitusakila? (b) I milangwe’ka yatunangu yalombwele nkasampe umo, yotufwaninwe kwikala nayo?
9. I muswelo’ka wakomenwe Mulopwe Davida kulwá bulwi mwanda wa kulonga byoloke?
10. (a) Davida wapelwe mfuto ya muswelo’ka pamwanda wa bubi bwandi? (b) I kika kyādi kikokeja kukankaja Davida kulonga makoji?
11. (a) I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku byafikile Davida? (b) Molangila, i bintu’ka bikokeja kulangula bininge ‘kilokoloko kya bulalañani’? (c) Ka na mwekilombwedile nkasampe umo, muntu wa tunangu ukēepeja na kika?
12. I kimfwa’ka kyashile Yosefa kyotufwaninwe kulama nyeke muñeni yetu?
13, 14. (a) I kika kisakibwa mwanda wa kunekenya dino divita? (b) I kwalamuka’ka kwalongele bantu ba mu Kodinda baikele ke bakristu, ne na bukwashi’ka? (c) Ba Polo ne Tetusa bādi bantu ba muswelo’ka pakala?
15. (a) I kika kilombola’mba kulonga byoloke kewādipo mwanda upēla kudi Polo? (b) I muswelo’ka otukokeja kumwena kupityila ku kimfwa kya Polo?
16. I bimfwa’ka bya panopano bikokeja kukukwasha unekenye buno bulwi bwa kusaka kulonga byoloke?
17. (a) Pakusaka kunekenya mu buno bulwi ufwaninwe kwikala na kisense kya muswelo’ka? (b) I kudi ani kokokeja kutambula bukwashi mu myanda ikutana?
18. I kikulupiji’ka kya bikaya kumeso kikokeja kwitukankamika tutakamane na kulwá divita?
19. Mwanda’ka ufwaninwe kulonga bukomo bukatampe mwanda wa kusangaja mutyima wa Yehova?
[Kapango pa paje 219]
Mwikadilo wa umbūmi mu Edipito wakala wādi wa nsangaji bininge, ino mwanda’ka Mosesa weupelele?
[Kapango pa paje 220]
Davida waendelele na kumubandila; kēepejepo na ngikadilo yamufikije kukulonga bubi bwa makoji
[Kapango pa paje 222]
Yosefa wanyemene kitatyi kyashilwile mukaja Potifela kumusongola mwanda wa balale nandi