I Muswelo’ka Okekala na Mutyima wa Mundamunda Muyampe?

1, 2. Mwanda waka busole i kingidilwa kya mvubu, ne kikokeja kudingakanibwa namani na mutyima wa mundamunda?

NGOVI wa kyombo utyibulula dijiba dikatampe dya mantanki; ñenda utyibulula mu ntanda mutuputupu; muntu wendeja amviyo mūlu upita peulu pa makumbi kumona kwatamba ne kwaenda mpika. Lelo uyukile kikoleja kidi na bano bonso basatu? Muntu ne muntu ukekala mu kyaka kya kujimina shi kadipo na busole​—nansha kingidilwa kya panopano kimuludika.

² Busole i kingidilwa kipēla, divule kidi na tabulo bwa nsaa ne mukuki udi na emá ufunka nyeke enka kungala. Shi busole kebonekelepo, ne shi muntu wingidija’bo pamo na kalata kayampe nabya bukamupandija. Tukokeja kwibudingakanya kyaba kimo na kyabuntu kilēme kitupele Yehova, ke mutyima wa mundamunda kadi. (Yakoba 1:17) Shi ketwadipo na mutyima wa mundamunda, longa twi bajimine kwampikwa lukulupilo. Shi twingidije’o senene, uketukwasha tuyuke dishinda diyampe umbūmi dya kwenda ne kulonda’dyo. Pano tubandaulei mwine mwikadile mutyima wa mundamunda ne muswelo owingila. Kupwa tusa kwisambila pa ino myanda isatu: (1) Muswelo wa kufundija mutyima wa mundamunda, (2) mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku mutyima wa mundamunda wa bakwetu, ne (3) byabuyabuya byotumona mu kwikala na mutyima wa mundamunda muyampe.

 3. Le kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “mutyima wa mundamunda” kishintulula bika, ne kifunkila pa bukomo’ka bwa pa bula budi mu bantu?

³ Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe mu Bible bu “mutyima wa mundamunda” kishintulula “kwiyuka abe mwine.” Twi beshile na bipangwa bikwabo bidi pano panshi, mwanda Leza i mwitupe bukomo bwa kwiyuka batwe bene. Tukokeja kulanguluka, kwibandaula batwe bene, ne kuyuka shi mwiendelejo wetu i muyampe. Mutyima wetu wa mundamunda byowingila bwa kamoni nansha bwa mutyibi munda mwetu, ukokeja kubandaula bilongwa byetu, mwikadilo, ne butongi botutonga. Ukokeja kwituludika tutonge biyampe ne kwitukankaja kutonga bibi. Kadi, ubwanya kwituletela nsangaji potutonga biyampe ne kwitupa mfuto ya kujingwa mutyima potutonga bibi.

4, 5. (a) Le tubayuka namani amba Adama ne Eva bādi na mutyima wa mundamunda, ne kupumpunya kijila kya Leza kwēbaletele bika? (b) I bimfwa’ka bilombola mwāingidile mutyima wa mundamunda wa bantu ba kikōkeji bādi’ko kumeso kwa bwine Kidishitu?

⁴ Buno bukomo bwātūdilwe mu mwana-mulume ne mu mwana-mukaji tamba ku ngalwilo. Adama ne Eva bālombwele’mba badi na mutyima wa mundamunda. Kino i kimweke mu bumvu bobāivwene pa kupwa kulonga bubi. (Ngalwilo 3:7, 8) Ino i kya bulanda, mutyima wa mundamunda muvutakane kewādipo kadi wa kwibakwasha monka. Bāikele kupumpunya ku kusaka kijila kya Leza. Namino, bātonga kwikala ke bantomboki, balwana na Yehova Leza. Byobādi bantu babwaninine, bādi bayukile byobalonga, kadi kebādipo mwa kujokela monka kudi Leza.

⁵ Bantu bavule bampikwa kubwaninina i bateje mutyima wabo wa mundamunda, ne kupela kwiula ba Adama ne Eva. Kimfwa, Yoba muntu wa kikōkeji wānene ne kunena’mba: “Nguminine ku bwami boloke, nkikebulekelela po! Ngudi wami udi munda katōpeka po pa dyami difuku nansya dimo.”a (Yoba 27:6, Bisonekwa Bitokele) I bine Yoba wādi uyukile mutyima wandi wa mundamunda. Wādi wiuteja na katentekeji, ne kwitabija uludike byalonga ne byatonga. O mwanda, wādi na nsangaji pa kunena’mba mutyima wandi kewādipo umutopeka, nansha kumukambakanya, na bumvu ne kumuponeja. Tala kwishila kudi pa Yoba ne Davida. Davida paābudilwe kulēmeka Solo, mulopwe mushingwe māni wa Yehova, “kupita kyaba mutyima wa Davida ke umutū.” (1 Samwele 24:5) Mutyima wa mundamunda pa kumukambakanya Davida wāmwena’mo, wēfunda amba kubulwa bulēme i kubi.

 6. I kika kilombola’mba mutyima wa mundamunda i kyabuntu kipēlwe bonso?

⁶ Lelo kino kyabuntu kya mutyima wa mundamunda kidi enka na bengidi ba Yehova kete? Teja byānene mutumibwa Polo ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Kyaba kyonso kiloñanga bantu ba mizo bampikwa bijila bintu bidi mu bijila mungya kipangila, bano bantu’ba, nansha byokebadipo na bijila, badi na bijila mu mityima yabo. Bo bene balombola patōka myanda ya bijila’mba i milembwe mu mityima yabo, papo mutyima wabo wa mundamunda usapula bukamoni pamo nabo kadi, na milangwe yabo abo bene, batopekwanga nansha kubingijibwa.” (Loma 2:14, 15) Nansha boba bampikwa kuyuka senene bijila bya Yehova bekalanga batononwa na mutyima wabo wa mundamunda kulonga bintu mungya misoñanya ya Leza.

 7. Mwanda waka mutyima wa mundamunda ukokeja kongolañana kyaba kimo?

⁷ Inoko, mutyima wa mundamunda ukokeja kongolañana kyaba kimo. Mwanda waka? Shi busole budi kubwipi na emá, mukuki ubwanya kufunka kwa bubela bu kungala. Shi kadi muntu alonde’bo kwampikwa kalata kayampe, bubwanya kwikala kintu kya bitupu. Mu muswelo umo onka, shi mutyima wetu wa mundamunda ukanyengakanibwe na bilokoloko bya mutyima, nankyo uketuludikila kungi. Ne kadi shi twiulonde pampikwa bwendeji bukulupilwa bwa Kinenwa kya Leza, nankyo tukakomenwa kushiyañanya kyoloke ne kibi mu myanda palapala ya mvubu. Bine, pa kusaka’mba mutyima wetu wa mundamunda wingile senene, tufwaninwe kuludikwa na mushipiditu ujila wa Yehova. Polo wālembele amba: “Mutyima wami wa mundamunda usapulanga bukamoni pamo nami mu mushipiditu ujila.” (Loma 9:1) Penepo le tukayuka namani amba mutyima wetu wa mundamunda wingilanga pamo na mushipiditu ujila wa Yehova? Wao ke mwanda ulomba kufundijibwa.

 8. (a) Mutyima ubwanya namani kushinta mutyima wetu wa mundamunda, ne i kika kyotufwaninwe kuta’ko mutyima nakampata potutonga kya kulonga? (b) Mwanda waka mwine Kidishitu kafwaninwepo kuludikwa enka na mutyima wa mundamunda kete? (Tala kunshi kwa dyani.)

⁸ Le i muswelo’ka okakwata butyibi na kulonda mutyima wa mundamunda? Bimweka’mba bamo betalanga, babandaula malango abo ne kuyuka kya kulonga. Kupwa padi kebanena’mba, “Eyo, kekitupilepo na mutyima wami wa mundamunda.” Bilokoloko bya mutyima bibwanya kwikala bikomo bininge, byanyengakanya ne mutyima wa mundamunda mwine. Bible unena’mba: “Mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu; lelo uyukile’o i ani, a?” (Yelemia 17:9) Nanshi, ketufwaninwepo kuta mutyima nakampata ku byobya byabila mutyima wetu. Inoko, tusakanga dibajinji kuyuka i bika bikasangaja Yehova Leza.b

 9. Lelo kwakamwa Leza i bika, ne kufwaninwe kukwasha namani mutyima wetu wa mundamunda?

⁹ Shi bine butyibi bukwatañene na mutyima wetu wa mundamunda mufundijibwe, nankyo bukalombola’mba twakaminwe Leza, ketuludikwangapo na bilokoloko byetu. Tala kimfwa kimo. Nehemia mbikavu wa kikōkeji wādi na lupusa lulomba mukongo ne milambu kampanda ku bantu ba mu Yelusalema. Ino, kālombele’byopo. Mwanda waka? Kāsakilepo kufītyija Yehova mutyima na kususula bantu ba Leza. Wānene amba: “Ami nkyalongelepo nabya, mwanda wa kwakamwa Leza.” (Nehemia 5:15) Kwakamwa Leza bya binebine, ko kunena’mba kutyina kufītyija mutyima wa Tata wetu wa mūlu kudi na mvubu. Kino kityino kiketutonona tukimbe bwendeji mu Kinenwa kya Leza potukwata butyibi.

10, 11. Le i misoñanya’ka ya mu Bible inenena pa mwanda utala kutoma malwa, ne i muswelo’ka otukamona buludiki bwa Leza mwa kulondela’yo?

¹⁰ Kimfwa, tala mwanda utala malwa akolwañana. Uno mwanda ukolejanga bavule pa mafetyi, Le ntome’o’ni, ndeke? Dibajinji, tufwaninwe kwidingila. Le i misoñanya’ka ya mu Bible inenena pa uno mwanda? Eyo, Bible kapelejepo kutoma malwa pa ntomeno. Bible utendela Yehova pa kwitupa kyabuntu kya vinyu. (Ñimbo 104:14, 15) Inoko, Bible upelejanga butondwe ne bunkolwankolwa. (Luka 21:34; Loma 13:13) Kadi Bible ubadila bunkolwankolwa mu mulongo wa bubi bukatampe, kimfwa busekese ne makoji.c​—1 Kodinda 6:9, 10.

¹¹ Mutyima wa mundamunda wa mwine Kidishitu i mufundijibwe ne uludikwanga na ino misoñanya. O mwanda shi tukwata butyibi bwa kutoma nansha kuleka kutoma ku fetyi, tufwaninwe kwiipangula’mba: ‘Le fetyi mine i fetyi’ka? Lelo ikekala ya kwisalela, ifula ku kukobakana? Le mutyima wami wikalanga namani? Lelo nswele nsoswe, muninwe nayo, ne kutoma’yo mwanda wa kunsangamuna mashi? Le mbwanya kwīfula mwa kuyukila pa kwimanina?’ Potulangulukila pa misoñanya ya mu Bible ne pa bipangujo bilupuka’ko, i biyampe tulombe Yehova etuludike. (Tanga Ñimbo 139:23, 24.) Mu uno muswelo, twitanga Yehova etuludike na mushipiditu wandi ujila. Kadi tufundijanga mutyima wetu wa mundamunda ukwatañane na misoñanya ya Leza. Ino kudi mwanda mukwabo otufwaninwe kuta’ko mutyima potukwata butyibi.

12, 13. Lelo i buluji’ka bumobumo bulengeja mutyima wa mundamunda wa mwine Kidishitu umo wishile na wa mukwabo, ne tukalonga namani pa kuno kwishila?

¹² Padi ubwanya kutulumuka kyaba kimo muswelo wishila mutyima wa mundamunda wa mwine Kidishitu umo na wa mukwabo. Muntu umo ubwanya kumona amba kino kilongwa nansha kino kibidiji i kibi; mukwabo nandi wasangela’kyo ne kwikimona amba i kiyampe. Kimfwa, muntu ubwanya kusangela kutoma pamo na balunda babala-banga kyolwa pobatūja; mukwabo nandi byamukoleja. Mwanda waka abaikala na mimweno mishile, ne ino mimweno itutala namani potukwata butyibi?

¹³ Kudi buluji buvule bulengeja bantu bekale beshile. Bitamina i bishileshile bininge. Kimfwa, bamo bayukile bukōkekōke bobalwile nabo mafuku kunyuma​—padi bokebanekenye. (1 Balopwe 8:38, 39) Kitatyi kimweka malwa, bantu ba uno muswelo bakokeja kutenekwa. Shi muntu udi namino wakunangila, mutyima wandi wa mundamunda ukokeja na bubinga bonso kumupeleja kutoma malwa. Le ukakalala pa kino? Le ukamuningila? Mhm. Wikale uyukile kyapelela nansha kuyukile’kyo​—padi wapele kunena’kyo pa bantu​—buswe bwa bu bana na bana bukakutonona umwimvwane.

14, 15. Mityima ya mundamunda ya bantu ba mu kipwilo kya mu myaka katwa kabajinji yādi mishile mu myanda’ka, ne Polo wānene’po bika?

¹⁴ Mutumibwa Polo wāmwene amba divule mityima ya mundamunda yādi mishile bininge umbukata mwa bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. Mu myaka’ya, bene Kidishitu bamo bādi bakolejibwa na bidibwa bimobimo bilambulwe ku bilezaleza. (1 Kodinda 10:25) Mutyima wa mundamunda wa Polo kewādipo umukoleja pa bino bidibwa pobipotolojibwa mu nsoko. Kudi aye, bilezaleza ke wādipo mwanda; mwanda ke abyopo binē bidibwa bipangile Yehova, Aye ye mwine’byo. Ino Polo wāmwene amba bakwabo kebādipo balanga namino pa uno mwanda. Padi bamo bādi beele mu kutōta bilezaleza kumeso kwa abo kwalamuka ke bene Kidishitu. Kobadi, kintu kyonso kya ku bilezaleza kyādi kibi. Penepo ke kulonga namani?

¹⁵ Polo amba: “Ino batwe bakomo tuselei bukōkekōke bwa boba bampikwa bukomo, kadi ketwakesangajai batwe bene. Mwanda nansha Kidishitu mwine kesangejepo aye mwine.” (Loma 15:1, 3) Polo wālangile amba tufwaninwe kubadikija bisaka banabetu kumeso kwa byotusaka batwe bene, na mwālongele Kidishitu. Pa uno mwanda, Polo wānene amba nkyakadya mwita nansha dimo kutyina kukukaja mikōko milēme yāfwidilwe na Kidishitu.​—Tanga 1 Kodinda 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Mwanda waka boba badi na mutyima wa mundamunda wijidika bivule bafwaninwe kuleka kutyibila mambo boba badi na mutyima wa mundamunda mwishile na wabo?

¹⁶ Ku mutamba mukwabo, boba ba mutyima wa mundamunda upela byonso kebafwaninwepo kutopekatopeka bakwabo, na kwibaningila balonge bintu bitala mutyima wa mundamunda mobasakila abo. (Tanga Loma 14:10.) Na bubine, mutyima wa mundamunda witukwashanga twityibile batwe bene mambo, pa kyaba kya kwiubika bu ye po pa kutyibila bakwetu mambo. Vuluka byānene Yesu amba: “Lekai kutyibila ba mambo kutyina’mba nenu mwakatyibilwa mambo.” (Mateo 7:1) Batwe bonso mu kipwilo tusakanga kwepuka kwikokanya pa bintu bitala mutyima wa mundamunda. Ino tukimbanga miswelo ya kutamija buswe ne bumo, na kwikankamika batwe bene na bene, kuleka’ko kwizozeja batwe bene na bene.​—Loma 14:19.

17. Lelo mityima ya mundamunda ya bavule bene dyalelo keidi namani?

¹⁷ Mutumibwa Petelo wāsonekele amba: “Ikalai . . . na mutyima wa mundamunda muyampe.” (1 Petelo 3:16) Kwikala na mutyima wa mundamunda utōka ku meso a Yehova Leza i dyese dikatampe. Keudipo pamo bwa mityima ya mundamunda ya bavule dyalelo. Polo utela boba “ba mutyima wa mundamunda mufwe pamo bwa ao musokwe na kyuma kya mudilo.” (1 Temote 4:2) Kilonda kya mudilo shi kikomwe pa ngitu, kisa kushiya mukovu kewimvwanapo misanshi. Na bubine bavule badi na mutyima wa mundamunda mufwe​—mutēme, udi na mukovu kewimvwanapo misanshi, nansha kudyumuna, ne kupela, nansha kwimvwana bumvu ne kwitopeka pangala pa bubi kwine mpika. Bavule dyalelo kebakidipo na mutyima wa kwitabija bilubo.

18, 19. (a) Kwitopeka ne bumvu bidi na kamweno’ka? (b) Le tukalonga namani shi mutyima wa mundamunda wendelela na kwitutopeka pa bubi botwalongele kala ino ketudi besāse’bo?

¹⁸ Na bubine, kwitopeka abe mwine i muswelo umo ukulombolanga mutyima wa mundamunda amba byowalonga i bibi. Shi kuno kwitopeka kubatonona yewa ulubile esāse, nansha bubi i bukatampe namani bukokeja kulekelwa. Kimfwa, Mulopwe Davida wētopekele pa kulonga bubi, ino aye pa kwisāsa bya binebine wālekelwa. Tamba papo, kushikwa kwaāshikilwe bubi ne kusumininwa kwaāsumininwe kukōkela bijila bya Yehova kwāmufikije amone amba Yehova i “muyampe, ne mutyima wa lubilo wa kulekela.” (Ñimbo 51:1-19; 86:5) Ino le bikekala namani shi mutyima wa kwitopeka ne bumvu ukyendelela na kukukambakanya papo abe kodi mwisāse ne kulekelwa mambo?

¹⁹ Kitatyi kimo mutyima wa mundamunda ubwanya kutopekañana bipitepite, ne kukambakanya muntu ulongele bubi etopeke bya bitupubitupu kitatyi kilampe. Nabya, tufwaninwe kukulupija mutyima wetu wa kwitopeka amba Yehova i mukatampe kupita milangwe yonso ya bantu. I biyampe tumukulupile ne kwitabija buswe ne lulekelo lwandi, monka motukankamikilanga bakwetu. (Tanga 1 Yoano 3:19, 20.) Pakwabo napo, mutyima wa mundamunda utōka witupanga ndoe ya mutyima, kwitutalaja, ne nsangaji mikatampe keidi mamwekamweka mu ino ntanda. Bantu bavule badi balonga bubi bukatampe pano i batūkijibwe mutyima senene kadi bengidilanga Yehova Leza na mutyima wa mundamunda muyampe.​—1 Kodinda 6:11.

20, 21. (a) Le kino kitabo i kilupwilwe mwanda wa kukukwasha ulonge bika? (b) I bwanapabo’ka botudi nabo batwe bene Kidishitu, ne tufwaninwe kwibwingidija muswelo’ka?

²⁰ Kino kitabo i kilupulwe mwanda wa kukukwasha utane nsangaji, wikale na mutyima wa mundamunda muyampe mu ano mafuku mabi a mfulo ya ngikadilo ya Satana. I bine, kekisambilangapo pa bijila ne misoñanya yonso idi mu Bible yokasaka kulangulukila’po ne kulonda mu myanda yotutana difuku ne difuku. Kadi, kokilanga’mba usa kumona’mo nyeke bijila bilembwe patōkelela mu myanda ilomba mutyima wa mundamunda kutonga. Kitungo kya dino dibuku i kukukwasha ufundije mutyima obe wa mundamunda ne kwiwibidija wikale wimvwana na kwifunda mwa kulondela Kinenwa kya Leza mu būmi bobe bwa difuku ne difuku. “Kijila kya Kidishitu” i kishile na kya Mosesa, mwanda kya Kidishitu kilombanga boba bekilonda bengidije mutyima wabo wa mundamunda ne kulonda misoñanya pa kyaba kya kukimba’nka kijila kilembe. (Ngalatea 6:2) Nanshi Yehova i mupe bene Kidishitu bwanapabo butendelwa. Inoko, Kinenwa kyandi kituvuluja tuleke kwingidija buno bwanapabo bu “kintu kya kupūta bilongwa bibi.” (1 Petelo 2:16) Ino, buno bwanapabo bwitupanga mukenga wa pa bula wa kulombola buswe botuswele Yehova.

²¹ Shi ubandaule ne milombelo ponka mvubu ya kulonda misoñanya ya mu Bible ne kulonga mungya butyibi bobe, nabya ukendelela mu dishinda dilumbuluke dyowashilwile powayukile Yehova dibajinji. “Ñeni [yobe] ya kujingulula bintu” ikebidijibwa pa “kwingidija’yo.” (Bahebelu 5:14) Mutyima obe wa mundamunda mufundijibwe na Bible ukekala ke dyese umbūmi bobe. Ukakukwasha pamo bwa busole buludika ñenda, wikale ukwata butyibi busangaja Shobe udi mūlu. Uno o muswelo ukulupilwa wa kwilama mu buswe bwa Leza.