Busongi Bukokeja Kwendeka mu Ntanda ya Dyalelo

“Vwalai banwe bene buswe, mwanda kyo kijimba kya bumo kibwaninine.”—KOLOSE 3:14, New World Translation.

1, 2. (a) I mwanda’ka ukankamika otumona mu kipwilo kya bwine Kidishitu? (b) Busongi buyampe i busongi budi namani?

POTUTALA mu kipwilo kya bwine Kidishitu, mwene twikalanga na nsangaji pa kumona balume ne bakaji bavule belamete umo ne mukwabo pano ke myaka 10, 20, 30, pakwabo ne kupita? I ba kasheshe na kalembwe mu nsangaji ne mu malwa mwine.—Ngalwilo 2:24.

² Bavule baketabija amba busongi bwabo kebubudilwepo bikoleja. Mubandaudi umo wasonekele amba: “Masongi adi’mo nsangaji keabudilwepo makambakano. Kudi bitatyi biyampe ne bitatyi bityani . . . Ino nansha nankyo . . . besongele’ba bekalanga belamate nansha byokudi [tuvutakanya] twa būmi bwa dyalelo.” Balume ne bakaji bashikete biyampe bayukanga mwa kulwila na tuntelentele ne bimpumpu bikomo kwepa bilupuka ku mitabakano ya umbūmi, nakampata shi badi na bana. Kupityila ku myanda yokebadi bemwene, bano balume ne bakaji bajingulwile amba buswe bwa bine “kebukankalwangapo.”—1 Kodinda 13:8, NW.

3. Bibalwa bilombola amba masongi ne malubu bidi namani, kadi kino kileta bipangujo’ka?

³ Inoko, kudi midiyo ne midiyo ya masongi alobela. Lapolo umo unena’mba: “Kipindi kya masongi onso a mu États-Unis adi’ko dyalelo kitengele kufula ku dilubu. Kadi kipindi kya ano [masongi asa kwilubula] nakyo kisa kushikata enka myaka 7,8 imbajinji ya busongi . . . Ne mu bantu 75 pa katwa besonga dipya, bantu 60 pa katwa bakelubula monka.” Kadi pano bintu bibashinta’nka ne mu matanda mwādi kibalwa kitūke kya malubu mwine. Kimfwa mu Jampani, kibalwa kya belubula kibevudija kubwipi kwa pabidi mu myaka ya panopano. Le i mitabakano’ka itwala bantu ku kwilubula, mitabakano imweka kyaba kimo ne munda mwa kipwilo kya bwine Kidishitu? Le i bika bifwaninwe kulonga mwanda wa busongi bwendeke nansha bilonga Satana bukomo bwa kuvutakanya ino mpangiko?

Makinga a Kwepuka

4. I myanda’ka imoimo ikokeja kuvutakanya busongi?

⁴ Kinenwa kya Leza kitukwasha twivwanije myanda ikokeja kuvutakanya busongi. Ivwana kimfwa binenwa bya mutumibwa Polo bilombola ngikadilo inenwe kwikala’ko mu ano mafuku a mfulo, amba: “Myaka ya malwa īkāyangako mu oa mafuku a kumfulo’a. Mwanda bantu bakēsanswa abo bene, ne bupeta kumo, ne ba bikandangobo, ne bakapuni ka kwitatula, ne babutukani, ne bampikwa kukōkela bakwibabutula, ne kufwija kwine mpika, ne bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda, ne babepabepa bubela, ne bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula; bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika; kwidingakanya bu-bwine Leza e ko kwabo, ino bukomo bwa bu-bwine Leza bafutulwile’bo; vundamina bene bano’ba badi namino.”—2 Temote 3:1-5.

5. I kika kinenenwa amba muntu ‘wiswele aye mwine’ utūlanga busongi bwandi mu kyaka, ne Bible i mulete’po madingi’ka?

⁵ Shi tubandaule binenwa bya Polo, tukamona amba bintu bivule byatelele bikokeja kusontola bijimba bya busongi. Kimfwa, boba ‘besenswe abo bene’ i bantu besakila, bakubulwa kulangila bakwabo. Shi mulume nansha mukaji wiswele aye mwine, ukakimba kulonga enka byasaka. Bano bantu badi na kaninga-mpo, kebetabijapo bya bakwabo. Le uno mwikadilo ukaleta nsangaji mu busongi? Nansha dimo. Mutumibwa Polo wāpele bene Kidishitu, kubadila’mo ne besongele bene, madingi a tunangu amba: “Kemukīlonga, nansha kimo, kya bingojila, nansha kya ntumbo ya bitubitupu, mhm, ino ku mutyima wa bumvubumvu bonso bēkale kulemeka bakwabo pakatampe pene, ne abo bene patyetye, monka mo mwikadile ku muntu, ku muntu. Kemukibangai byonka byenu bintu, wa byandi, wa byandi, ehe, poso ne ku bintu bya bakwenu, au ku bya mukwabo, au ku bya mukwabo.”—Fidipai 2:3, 4.

6. Kusanswa bupeta konanga namani kipwano kya busongi?

⁶ Kusanswa bupeta kuletanga nkalañani pa ba mulume ne mukaji. Polo wādyumwine amba: “Boba batele mityima’mba, tusakwikala bampeta, nabya abaponena mu kutompibwa, abapi mu dikinga, ne mu bya kilokoloko kya bulembakane, ne kya byakwiletelela, bino bidi namino bitūkija bantu [ku] koneka, ne umbufudile. Ke-kuntu kusanswa kwa lupeto kyo kitako kya bubi bonso miswelo ne miswelo; mo mudi kongwelwa bamobamo ku lwitabijo pa kupyasakena monka, abapu kwitapatapa ku misongo ya ntanda ne ntanda.” (1 Temote 6:9, 10) Ino i kya bulanda, mwanda bino bidyumwine Polo byo bilongeka mu masongi mavule dyalelo. Mu kufwila kupeta, balume ne bakaji bavule baleñwanga ku bisakibwa bya benē pabo, enka ne kisakibwa kya kyalwilo kya kwikwasha mu malango ne kushikatyila pamo kitatyi ne kitatyi mu kipwano kya bulunda.

7. Kyaba kimo, i mwiendelejo’ka utwalanga bantu ku kujilula busongi?

⁷ Kadi Polo wānene amba bamo mu mafuku a mfulo bakekala “bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda.” Mpiko ya busongi i mutyipo musumininwe unenwe kukutyila bantu babidi pamo lonso, pampikwa bupupakane nansha bumo. (Malaki 2:14-16) Ino bamo bekalanga balombola milangwe ya buswe ku bantu bakwabo ke benē pabopo. Mukaji umo wa myaka 30 ne musubu, obanyemene kudi mulumyandi, ushintulula amba nansha paadi kanyemene, wadi na kintyentye, ne kwiswejasweja na bana-bakaji bakwabo. Kadipo ujingulwile mwiendelejo keufwaninwepo kwikala na mwana-mulume musonge. Mukaji wadi utenekwa pa kumona bino, kadi wadi utompa na bunwa kukwasha mulume epuke dino dishinda dibi dyaadi ulonda. Ino yō, ku mfulo mulume’wa walonga makoji. Uno mukelenge umbi wapelele kuteja bidyumu bya kanye byadi bimudyumunwa. O mwanda wafudile ku kupya aye yense mu dikinga.—Nkindi 6:27-29.

8. I bika bitwalanga muntu ku makoji?

⁸ Bine, Bible udyumunanga patōkelela pa mwanda utala makoji! Amba: “Yewa ulāla makoji ne mwana-mukaji i wampikwa ñeni, yewa ulonga’kyo uswele konakanya wandi mūya.” (Nkindi 6:32) Divule dine makoji kealoñwangapo mu kitulumukila, na kitumbuzaji. Monka mwēkilombwedile Yakoba mulembi wa Bible, makoji aloñwanga pa kupwa kwimita milangwe imbi ne pa kupwa kulangulukila’po. (Yakoba 1:14, 15) Pavule nonga-bibi ulekanga bityebitye kipwano kyandi na mwinē pandi waatyipīle amba ukamulamata nyeke. Yesu wānene amba: “Kemwaivwene byo kyadi kinenwa kadi ku ba pa kalā’mba: Kokētañana makoji, mhm. Ino ami nami nemunena’mba: Yewa wakutala mwanamukaji meso a mutyima wakumusaka, nankyo wapu kupya kala mambo nandi umutyima wandi.”—Mateo 5:27, 28.

9. I madingi’ka a tunangu atanwa mu Nkindi 5:18-20?

⁹ Shi ke pano, mwiendelejo wa tunangu ne wa dikōkeji ufwaninwe kulondwa i owa ukankamikilwe mu Nkindi amba: “Nsulo yobe yeselwe dyese, usepelele mudi mukaji wa busongwalume bobe. Pamo’nka bwa kasha-kakaji ka lusalusa, ne kipelele kikaji kiyampe’tu, mabele andi akwikutyijanga nyeke; kadi wikale kwisangaja nyeke na busanswe bwandi. Mwanda ka, abe wami mwana, o wisangeja ne mwana-mukaji ungi, kadi ne kwifumbakanya mu kyadi kya mweni”?—Nkindi 5:18-20.

Kokeyumbila Kwisonga

10. Mwanda waka i biyampe kwitūdila’ko kitatyi kya kuyuka osaka kwisonga nandi?

¹⁰ Makambakano mu busongi akokeja kwikala’ko shi ba mulume ne mukaji beyumbila kwisonga bukidibukidi. Padi bakidi bibudye bitye ne babilumbilumbi. Pakwabo kebadipo na kyaba kya kwiyuka abo bene na bene senene—byobasaka ne byobashikilwe, bitungo bya umbūmi bwabo, ne bisaka kobatambile. O mwanda i biyampe kutūkija mutyima, kwitūdila’ko kitatyi kya kuyuka biyampe osaka kwisonga nandi. Langa bidi Yakoba mwanā Isake. Bāmunene kwingidila wādi wa kwikala shandi muko myaka isamba-ibidi mituntulu kumeso kwa kusonga Letyela. Nandi wāitabija na nsangaji kwingila mwanda malango andi ādi aludikwa na buswe bwa binebine, ke’nkapo na buya bwa ngitu, mhm.—Ngalwilo 29:20-30.

11. (a) Kijimba kya busongi kikutyilanga pamo bika ne bika? (b) Mwanda waka muneneno muyampe i wa kamweno mu busongi?

¹¹ Busongi ke kipwanopo’tu kimanine enka pa kwilombola bukena. Kijimba kya busongi kikutyilanga mu lupungu lumo bantu babidi batambile mu bisaka bishile, badi na bumuntu bwishile, milangwe mishile, pavule ne masomo afundilwe mene meshile. Kyaba kimo busongi i kijimba kikutyila pamo bitamina ne ndimi ibidi mishile. Nansha bikale bimo, inoko busongi bukutyilanga pamo mawi abidi esamba milangwe mishileshile pa myanda ya miswelo yonso. Ano mawi abidi yo myonji minemine ikutyile kijimba kya busongi. Akokeja kwipatanya kitatyi ne kitatyi ne kutompola, pakwabo akokeja kwikankamika na kyanga ne kwitamija. Bine, tukokeja kusanshija nansha kusangaja mwinē petu na binenwa byetu. Muneneno wampikwa kwibeja ukokeja na bubine kushinga busongi kato.—Nkindi 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.

12, 13. I mumweno’ka mujalale obetukankamika kwikala nao mu busongi?

¹² O mwanda i kipite buya kwitūdila’ko kitatyi kya kujingulula senene osaka kwisonga nandi. Kaka umo mwine Kidishitu wa bwino wānene amba: “Potala muntu omusaka kwisonga nandi, langa nansha bintu dikumi bya kamweno byokimba kumumona ulonga. Shi ubamone ulonga’mo bisamba-bibidi kete, nabya wiipangule amba, ‘Le ngitabije kuvulaminwa bisatu byashala? Le nkabwanya kutyumwina’byo mu manwi difuku ne difuku?’ Shi ubatatana’po, nabya witūje bidi ebiya shilula monka kulangulukila’po.” Inoko ufwaninwe kwikala na bujalale. Shi usaka kusonga nansha kusongwa, yuka amba kukatanapo mwinē pobe mubwaninine. Ne kadi nobe kudipo mulume nansha mukaji mubwaninine ku meso mwinē pobe!—Luka 6:41.

¹³ Busongi bulomba kwipānina mwinē pobe. Polo wānene ukoma kino amba: “Nsakile na’mba, mwikale bakubulwa kūmininwa na byakwimūminina. Yewa wakubulwa kusonga nabya ūminine konka ku bintu bya Mfumwandi, ne byakusangaja mutyima wa Mfumwandi; ino yewa wasonga nabya ūminine bintu bya panopantanda, ne byakusangaja mutyima wa mukajandi. Ino badi ne po basansanine ne wa mulume ne nkungakaji. Wakubulwa kusongwa aye ūminine ku bintu bya Mfumwandi’mba: Ngikale’tu utōka, ne mu ngitu, ne mu mushipiditu mwine kumo; ino wakusongibwa, nabya, aye, ūminine ku bintu bya panopantanda byakusangaja mutyima wa mulume.”—1 Kodinda 7:32-34.

Kekyendekelapo Masongi Amo

14, 15. I bintu’ka bikokeja kuzozeja kijimba kya busongi?

¹⁴ Mwana-mukaji umo mwine Kidishitu watēlekele tuntelentele twa dilubu pamushile mulumyandi kupwa kwa myaka 12 ya busongi wakashikata na mwana-mukaji ungi. Le wajingulwile tuyukeno kumeso kwa busongi kutyibika? Ushintulula’mba: “Wafikile’nka ne pa kukomenwa kulombela. Wadi utela bintu bya bituputupu amba byobimubudija kupwila kwa bwine Kidishitu ne busapudi. Wadi uleka kushikata nami pamo amba udi na bivule bya kulonga nansha amba i mukōke mpata. Kakidipo ukisamba nami. Bintu bya ku mushipiditu kebyakidi’kopo monka. Wadi kadi bya bulanda. Bine, kakidipo kadi mulume wansongele’wa.”

¹⁵ Malapolo makwabo alombola biyukeno bimo byonka, kimfwa kupēlula kifundwa kya Bible kya kasuku, milombelo, nansha kutanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu. Ko kunena’mba bavule bashiyanga benē pabo bekalanga bazozeja bidi kipwano kyabo na Yehova. Ku mfulo, mumweno wabo wa bintu bya ku mushipiditu waikala na kafi. Baleka kumona Yehova bu Leza mūmi. Ntanda impya ilailwe keikibamwekelapo amba ikāya binebine. Kadi pakwabo, kuno kuzoza kwa ku mushipiditu kumwekanga kumeso kwa mulume nansha mukaji utomboka’wa kwikala na kishinka.—Bahebelu 10:38, 39; 11:6; 2 Petelo 3:13, 14.

16. I bika bikaningija busongi?

¹⁶ Ino ba mulume ne mukaji bamo badi mu nsangaji banene amba kwendeka kwa busongi bwabo kwimanine pa kijimba kikomo kya ku mushipiditu. Balombelanga ne kwifunda pamo. Mulume unena’mba: “Tutañanga Bible pamo. Tutambila mu busapudi pamo. Byonso byotulonga tuloñanga’byo pamo.” Ñeni iboilwa’ko i ino: Kupwana nyeke kipwano kiyampe na Yehova ko kuningijanga mpata busongi.

Monai Bintu Mobikadile ne Kwisamba

17. (a) I bintu’ka bibidi bilengeja busongi bwendeke? (b) Polo ushintulula namani buswe bwa bwine Kidishitu?

¹⁷ Bintu bikwabo bikwasha busongi bwendeke i bino: buswe bwa bwine Kidishitu ne mīsambo. Shi bantu babidi beswele, bakekala kala na mutyima wa kwilekela bilubo. Ba mulume ne mukaji bakokeja kutwela mu busongi na mumweno wa bintu munyengakane, wimanine padi pa byobatangile mu mabuku a bukena nansha byobamwene ku mafilime. Ino mfulo mfulō bashilula kumona bintu mobikadile na bubine. Papo, bilubo bityebitye nansha bibidiji bifityija mutyima bityetye byashilula kwikala myanda mikatampe. Shi bibaikala namino, bene Kidishitu bafwaninwe kwikala na kipa kya mushipiditu, nakampata buswe. (Ngalatea 5:22, 23, NW) Na bubine, buswe budi na bukomo—ke buswepo bwa bukena, ino i buswe bwa bwine Kidishitu. Polo wāshintulwile buswe bwa bwine Kidishitu amba: “Buswe budi na kutūkija mutyima ne kanye. . . . Kebukimbangapo tumweno twa abo bwine, kebukwatwangapo nsungu. Kebuvulukangapo kisansa. . . . Butyumwinanga byonso mu manwi, bwitabijanga byonso, bukulupilanga byonso, būmininanga byonso.” (1 Kodinda 13:4-7, NW) I kimweke patōka amba buswe bwa bine bulekelanga muntu kutupatupa kwandi. Na bubine, kebukimbangapo mukwabo ekale mubwaninine.—Nkindi 10:12.

18. Mīsambo ikomejanga kipwano namani?

¹⁸ Mīsambo nayo idi na mvubu. Nansha shi ba mulume ne mukaji ke balāle myaka inga, bafwaninwe kwisambila pamo ne kwiivwana abo bene na bene. Mulume umo unena’mba: “Twilombolanga malango etu pambulwa kafinda inoko bya bulunda.” Nanshi mulume nansha mukaji wa bwino uyukanga kwivwana, ke enkapo byobya byanena mukwabo kete, mhm, ino i ne byobya byakanenepo. Ko kunena’mba, pa kupwa kulāla myaka mivule, ba mulume ne mukaji badi mu nsangaji banañunanga milangwe keinene mukwabo ne mifwatakanyo keilombwelwe patōka. Bakaji bamo banenanga amba babo balume kebebemvwanangapo’tu. Balume bamo nabo batompolanga amba babo bakaji bakimbanga kwisamba nabo enka mu bitatyi bibi mpata. Nanshi mīsambo ilomba kwikwatyilwa lusa ne kwiivwana. Kwisamba kuyampe kudi na kamweno kudi mulume ne kudi mukaji kwine.—Yakoba 1:19.

19. (a) Mwanda waka kulomba lusa i kukomo? (b) I kika kiketutonona tulombe lusa?

¹⁹ Kwisamba kyaba kimo i ne kulomba lusa. Kino kekikalangapo nyeke kipēla. Kilomba kwityepeja pa kwitabija bilubo byobe. Inoko, bine, kikwashanga mpata mu busongi! Kulomba lusa na mutyima umo kukokeja kufundula lupotopoto lukokeja kutamba mwenda mafuku kadi kusebelanga mukwenu dishinda dya kukufwila lusa lwa binebine ne kupwija makambakano. Polo wānene amba: “Mwikwashei banwe bene na bene, ne kwilekela myanda wa ku mukwabo wa ku mukwabo, shi kudi udi ne mwanda ne mukwabo. Mwilekelei monka mwemulekele Mfumwetu. Kadi pa bino napo mutenteke’po kisanso kya kwimulamakanya pamo senene.”—Kolose 3:13, 14, MB.

20. Mwine Kidishitu ukekala namani na mwinē pandi kufula ne pa kitango kya bantu?

²⁰ Kintu kikwabo kya kamweno mu busongi i kwikwatakanya. Ba mulume ne mukaji bene Kidishitu bafwaninwe kwikulupila ne kwisumbidila abo bene na bene. Kekwakekala nansha umo wa kufutulula nansha kupēlula mukwabo. Tufwaninwe kutendela na buswe benē petu pa kyaba kya kwibafutulula na kibengo. (Nkindi 31:28b) Bine, ketufwaninwepo kwibēkija na binenwa byoneke nansha na mizaulo imbi. (Kolose 4:6) Kwikwatakanya pamo uno muswelo kukomejibwanga na kunena kyaba ne kyaba binenwa bya kisanso. Kupolweja mukwenu nansha tubinenwa twa bukena tubwanya kushintulula’mba: “Nkuswele nyeke. Nsangele kwikala nobe.” Bino i bintu bimobimo bikokeja kulumbulula kipwano kyenu ne kukwasha busongi bwendeke mu ino ntanda ya dyalelo. Ino kudi ne bikwabo, kishinte kilonda’ko kikalombola misoñanya mikwabo ya mu Bisonekwa ikakwasha busongi bwendeke senene.a

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ukokeja Kushintulula?

• I myanda’ka imoimo ivutakanyanga busongi?

• Mwanda waka i bibi kwiyumbila kusonga nansha kusongwa?

• Būmi bwa ku mushipiditu budi na lupusa mu busongi namani?

• I myanda’ka ikwasha busongi bwikale bushikate?

[Bifwatulo pa paje 26]

Kipwano kikomo na Yehova kikwasha busongi bwa ba mulume ne mukaji bwendeke biyampe