Mushipiditu Sandu—Wāingile Mu Bupangi!

“I ku mwanda wa Yehova kwāpangilwe madiulu; kadi ne bibumbo bidi mwao byonso ku muya [mushipiditu] wa kyakanwa kyandi.”—MIT. 33:6.

1, 2. (a) Lelo buyuki bwa muntu butala pa madiulu ne ntanda bwendanga buvula namani mungya bitatyi? (b) I kipangujo’ka kisakilwa malondololo?

MU MWAKA wa 1905, Albert Einstein mufundi wa sianse mutumbe ne bakwabo, badi bakulupile amba mūlu mudi’nka kisansa kya ñenyenye kimo kete—Mukambakamba wetu. Bine, kuno i kutyepeja bukatampe bwa madiulu! Pano bantu ke balañanga’mba madiulu adi na bisansa bya ñenyenye midiyala 100 ne musubu, bikwabo bidi na midiyala ne midiyala ya ñenyenye. Byenda bilundila’ko mateleshikope makomo pano pa ntanda, kibalwa kya bisansa bya ñenyenye biyukene nakyo kyenda kikanda.

² Monka mwadi mutyepele buyuki bwa sianse butala madiulu mu 1905, e mo mwadi mutyepele ne butala ntanda. Bine, bantu baikele’ko pano ke padi myaka katwa ne musubu, badi bayukile bivule kupita bankambo wabo. Ino, dyalelo buya ne kukutakana kwa būmi ne ngikadila ya ntanda ibukwatakanya i bivwanikwe senene kutabuka mu kine kitatyi’kya. Kadi bine tukefundila’ko bivule bitala ntanda ne madiulu mu myaka iya’ko. Ino i kyendele’mo nakampata kwiipangula’mba, Le bino byonso byāshilwile namani kwikala’ko? Tukokeja kuyuka kilondololwa ku kino kipangujo mwanda’tu Umpangi i musokole’kyo kupityila ku Bisonekwa Bikola.

Kingelengele kya Bupangi

3, 4. Le Leza wāpangile diulu ne ntanda namani, ne mingilo yandi imutumbijanga namani?

³ Mwāshilwidile diulu ne ntanda i bishintululwe mu binenwa bibajinji bya Bible: “Mu ngalwilo Leza wapangile diulu ne ntanda mine.” (Ngal. 1:1) Po kwādi kekwaikele kintu, Yehova wāingidije mushipiditu sandu wandi—bukomo bwandi bwingila pa kupanga madiulu amweka, ntanda, ne bikwabo byonso bidi’mo. Sendwe wingidijanga makasa andi ne bingidilwa pa kupunga bintu, ino Leza utumanga mushipiditu sandu pa kuvuija mingilo yandi mikatakata.

⁴ Bisonekwa bitela mushipiditu sandu mu muneneno wa kyelekejo bu “munwe” wa Leza. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Kadi “mīngilo ya makasa andi”—byobya byāpangile Leza kupityila ku mushipiditu sandu wandi—imutumbijanga bikatampe. Davida mulembi wa mitōto wāimbile amba, “Madiulu ēlanga lubila lwa ntumbo ya Leza; kadi diulu nadyo dilombolanga mīngilo ya makasa andi.” (Mit. 19:1) Bine, bupangi bumweka bulombola bukomo bulenga nzuba bwa mushipiditu sandu wa Leza. (Loma 1:20) Muswelo’ka?

Bukomo bwa Leza Bwampikwa Mfulo

 5. Shintulula mwādi mwikadile mushipiditu sandu wa Yehova na bukomo pa kupanga.

⁵ Umbuo wetu mukatakata uleta bukamoni amba bukomo bwa Yehova kebupwangapo. (Tanga Isaya 40:26.) Sianse ya dyalelo iyukile patōka’mba kintu kibwanya kwalamunwa ke bukomo, ne bukomo nabo ke kintu. Dyuba, nadyo i luñenyenye, i kimfwa kya kintu kialamunanga ke bukomo. Mu sekonde ne sekonde, dyuba dyalamunanga mantoni midiyo iná a bintu ke mwinya wa dyuba, kyanga ne bukomo bwa miswelo mikwabo. Kakipindi katyetye ka buno bukomo kafika kotudi i kabwane pa kukwatakanya būmi pano panshi. I bimweke’mba, kwādi kusakilwa bukomo bwa binebine pa kupanga dyuba ne ñenyenye mikwabo midiyala. Yehova udi na bukomo bwādi busakilwa— kadi kwashala ne bukwabo.

6, 7. (a) Mwanda waka tunena’mba Leza wāingidije mushipiditu sandu wandi mu ndudi? (b) I bika bilombola’mba umbuo kewāikele’kopo mu kitulumukila?

⁶ Tujokolokelwe na bukamoni bulombola’mba Leza wāingidije mushipiditu sandu wandi pa kupanga na ndudi yonso. Tulete kimfwa: Langa’po udi na kikopo mudi mabi a misombelo palapala. Ubasunkumbya’kyo, mabi abetyanga. Kupwa ubamwanga’o panshi. Lelo molangila mabi asa kwibunga mungya misombelo yao—afita pao, a kimandyano nao pa bula? Nansha dimo! Mingilo ilongwa mu kavutakanya kyaba kivule keikalangapo mu ndudi. Kino i kitabijibwe na kijila kya kipangila kinekine.a

⁷ Penepo, kitatyi kyotutulula meso etu ke tubandila madiulu, le tumonanga bika? Tumonanga bisansa bya ñenyenye, ñenyenye, ne imbuo mikwabo bipange mu ndudi mikatampe, byonso bijina kwitupa mpika. Bino kebibwanyapo kwikala’ko mu kitulumukila nansha kulupuka ku mingilo ya kavutakanya. Nanshi tufwaninwe kwiipangula’mba, Lelo i bukomo’ka bwine bwāingidijibwe dibajinji pa kulupula umbuo wetu wa ndudi uno muswelo? Batwe bantu ketubwanyapo kujingulula buno bukomo kupityila ku kwifunda ne kubandaula sianse kete. Inoko, Bible wibuyukanya bu mushipiditu sandu wa Leza, bukomo bumo kete butabukile bonso mūlu ne pano panshi. Mulembi wa mitōto wāimbile amba: “I ku mwanda wa Yehova kwāpangilwe madiulu; kadi ne bibumbo bidi mwao byonso ku muya [mushipiditu] wa kyakanwa kyandi.” (Mit. 33:6) Kadi na meso etu, tukokeja kumona enka kapindi katyetye ka bino “bibumbo” bya ñenyenye kitatyi kyotubandila diulu bufuku!

Mushipiditu Sandu ne Ntanda

 8. Le na bubine, i bintu binga byotuyukile pa mingilo ya Yehova?

⁸ Byotuyukile pano pa bupangi i bityetyetyetye shi twibidingakanye na bintu byonso bishele’ko. Butye bwa buyuki bwetu pa mingilo ya bupangi bwa Leza, budi pamo’nka na mwānenene Yoba, muntu wa kikōkeji amba: “Talapo bidi, mine ino’i yo milomo ya mashinda andi; kadi e-e! i biñuniñuni byo twivwana kwadi!” (Yoba 26:14) Myaka tutwa pa kupita’po, Mulopwe Solomone mubandaudi wa ñeni wa bupangi bwa Yehova, wānene amba: “[Leza] wapanga bintu byonsololo bya buyabuya, kyoki mu kyaba kyakyo aki nakyo mu kyaba kyakyo; ino wabika panopanshi mu mutyima wabyo, nansha nenki muntu kakōkejapo kusokola mwingilo walongele Leza kushilwila kungalwilo kutūla ne kumfulo kwine.”—Mus. 3:11; 8:17.

9, 10. Lelo Leza wāingidije bukomo’ka kitatyi kyaāpangile ntanda, ne i bika byālongekele mu mafuku asatu mabajinji a bupangi?

⁹ Inoko, Yehova wāsokwele myanda mikatampe itala mingilo yandi. Kimfwa, Bisonekwa bituyukija’mba mushipiditu wa Leza wāingile pa kupanga ntanda pano ke papite myaka mingi. (Tanga Ngalwilo 1:2.) Mu kine kitatyi’kya, kekwādipo nshi myumu, nansha mwinya, padi ne luvula lwine lwa kufoma nalo pa ntanda.

¹⁰ Bible wendelela na kutela byālongele Leza mu mafuku a bupangi. Ano ke mafukupo a masaa 24, mhm, ino i bitatyi bilampe. Mu difuku dibajinji dya bupangi, Yehova wālongele mwinya ushilule kumweka pano pa ntanda. Uno mwingilo wāfudile kitatyi kyāmwekele dyuba ne kweji pano panshi. (Ngal. 1:3, 14) Mu difuku dya bubidi, ke kulongwa kwa lwelele. (Ngal. 1:6) Ntanda pano keidi na mema, mwinya, luvula ino kwampikwa nshi myūmu. Ku ngalwilo kwa difuku dya busatu dya bupangi, Yehova wāingidije mushipiditu sandu wandi pa kulonga nshi myūmu, padi i na kutununa bukomo bwa nshi bulupule ntanda myūmu. (Ngal. 1:9) Kwādi ne bintu bikwabo bitulumukwa mu difuku dya busatu ne mu bitatyi byālondele’ko bya bupangi.

Mushipiditu Sandu ne Bipangwa Byūmi

11. Lelo kukutakana, kukwatañana ne buya bwa bintu byūmi kulombola bika?

¹¹ Mushipiditu wa Leza wālongele kadi bintu na ndudi mu bipangwa byūmi. Kushilwila mu difuku dya busatu dya bupangi kutūla ku dya busamba, Leza wāingidije mushipiditu sandu wandi pa kupanga mityi ne banyema ba misaka palapala ya kutendelwa. (Ngal. 1:11, 20-25) O mwanda, bintu byūmi i bikutakane, bikwatañane, kadi bya buya kebuneneka bilombola’mba byāpangilwe mu ludingo lwa peulu.

12. (a) Lelo ADN udi na mwingilo’ka? (b) I ñeni’ka le yotuboila ku ADN wendelela na mwingilo wandi?

¹² Tala kimfwa ADN (acide désoxyribonucléique), kintu kikwashanga bintu byūmi pa kusambulwila mwikadila ku lukongo lulonda’ko. Bintu byonso byūmi pano panshi—kubadila’mo ne twishi ketumweka na meso, biyombo, banzovu, babalene bafituluka, ne bantu—babutūlanga na kwingidija ADN. Nansha bipangwa bya pa ntanda byobidi bishile, kijila kiludika ngikadila yobipyanika kekishintangapo, kadi kikwanshanga kulama kushiyañana kudi pa bukata bwa misaka kampanda ya bipangwa mu bula bwa myaka. Mungya mpango ya Yehova Leza, bintu byūmi bidi pano panshi bikendelela kwingila mingilo yabyo mikutakane ya kukwatakanya būmi. (Mit. 139:16) Ino mpangiko ya ndudi kadi mifike’po ibweja’ko bukamoni amba bupangi i mingilo ya “munwe” wa Leza, ko kunena’mba mushipiditu sandu.

Kipangwa kya Kutendelwa kya Pano Panshi

13. Lelo Leza wāpangile muntu namani?

¹³ Kitatyi kilampe pa kupita’po ne Leza pa kupwa kupanga bintu kebibadika byūmi ne byampikwa būmi, ntanda keyādipo monka ‘myoneke yakubulwa nansha kamo.’ Inoko Yehova wādi kapwile kwingidija mushipiditu wandi mu mpango ya bupangi. Wādi kadi pabwipi na kulonga kipangwa kya peulu bininge pano panshi. Dya ku mfulo ya difuku dya busamba dya bupangi, Leza wāpangile muntu. Le wāmupangile namani? I na kwingidija mushipiditu sandu wandi ne bintu bya panshi.—Ngal. 2:7.

14. Le muntu i mwishile na banyema pa kintu’ka kya mvubu?

¹⁴ Ngalwilo 1:27 unena’mba: “Enka namino Leza wapanga muntu monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine, i monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine mwāmupangile, webapanga ba-mulume ne mukaji.” Kupangwa mu kimfwa kya Leza kushintulula’mba Yehova wētupangile na bukomo bwa kulombola buswe, kwingidija bwanapabo bwa kutonga, ne bwa kupwana kipwano na Umpangi wetu. Pa kino, bongolo bwetu i bwishile kulampe na bwa banyema. Nakampata, Yehova wāpangile bongolo bwa muntu amba twendelele kusangela kwifunda bitala padi aye ne mingilo yandi nyeke ne nyeke.

15. Lelo i kyepelo’ka kyādi kumeso a ba Adama ne Eva?

¹⁵ Ku ngalwilo kwa muzo wa muntu, Leza wāpele Adama ne mukajandi Eva, ntanda ne byonso bya kutendelwa byādi’po kwibibandila ne kwibisangela. (Ngal. 1:28) Yehova wēbapele byakudya bivule ne kīkalo kya paladisa. Bādi na mukenga wa kwikala na būmi nyeke ne kwikala bambutwile ba buswe ba midiyala ya bana babwaninine. Ino, bintu byāpita nyuma kuboko.

Kwitabija Mwingilo wa Mushipiditu Sandu

16. I lukulupilo’ka lotudi nalo nansha byātombokele bantu babajinji?

¹⁶ Pa kyaba kya kukōkela Umpangi wabo na mutyima wa kufwija’ko, ba Adama ne Eva bāmutombokela. Bantu bonso bampikwa kubwaninina i batambe kobadi kadi basusukanga pangala pa bubi bwabo. Ino Bible ushintulula mukapwila Leza bibi byonso bilupukile ku mwiendelejo mubi wa bambutwile betu babajinji. Bisonekwa bilombola kadi amba Yehova ukafikidija mpango yandi imbajinjibajinji. Ntanda ikekala ke paladisa mudi bantu ba nsangaji, bakomo nkē bakeselwa madyese a būmi bwa nyeke. (Ngal. 3:15) Pa kulama lwitabijo mu dino dyese dikunka mutyima tusakilwa kukwashibwa na mushipiditu sandu wa Leza.

17. I milangwe’ka yotufwaninwe kwepuka?

¹⁷ Tufwaninwe kulomba Yehova etupe mushipiditu sandu. (Luka 11:13) Kulonga uno muswelo kuketukwasha tuningije kikulupiji kyetu amba bupangi i mingilo ya dikasa dya Leza. Dyalelo, kudi kisela kya bantu batuna kwikala’ko kwa Leza ne lufundijo lwa kwialamuna lwimanine pa milangwe yampikwa kyalwilo. Ketufwaninwepo kuleka ino milangwe ituvutakanye nansha kwituzakaja. Bene Kidishitu bonso bafwaninwe kwiteakanya kukomena buno bulwi ne kuningilwa kwabo.—Tanga Kolose 2:8.

18. Kitatyi kyotubandaula kwine kutambile diulu ne ntanda ne bantu, mwanda waka kebidipo na buluji kunena’mba i kutupu Umpangi wa ñeni?

¹⁸ Lwitabijo mu Bible ne mudi Leza mwine lufwaninwe bine kukomejibwa na kubandaula na mushike bukamoni bubingija bupangi. Pa kusaka kuyuka kutambile diulu, ntanda ne bantu, bavule batalulanga mulangwe wa’mba kudi bukomo kampanda bwishile na budi mu bintu bifundwa na sianse. Inoko, shi tutala bintu uno muswelo, ketukabandaulapo bukamoni bukwabo bonso na boloke. Shi bitupu, tukapumpunya kwikala’ko kwa bipangwa bya ndudi bimweke “bya ntanda ne ntanda.” (Yoba 9:10; Mit. 104:25) Byotudi Bene Kidishitu, tukulupile amba bukomo bwingila bwākweshe mu bupangi i mushipiditu sandu wendejibwa na ñeni ya Yehova.

Mushipiditu Sandu ne Lwitabijo Lwetu Mudi Leza

19. I bika bilombola’mba Leza udi’ko ne amba mushipiditu sandu wandi wingilanga?

¹⁹ Ketusakilwapo kuyuka bintu byonso bitala bupangi pa kwitabija mudi Leza, kumusanswa ne kumulēmeka bikatampe. Enka mwikadilanga kipwano kya bantu, kwitabija mudi Yehova kekwimaninepo pa bintu bya kūlukūlu. Kipwano kya bantu kyendanga kitama kitatyi kyobeyuka biyampe, ne lwitabijo lwetu mudi Leza nalo lutamanga kitatyi kyotwifunda bivule bimutala. Bine, tujingululanga’mba udi’ko kitatyi kyalondolola milombelo yetu ne pa kumona mwitukwashisha kulonda misoñanya yandi mu būmi bwetu. Tufwenanga bininge kudi Yehova potumona bukamoni buvule bwa’mba uludikanga matabula etu, witukinga, wesela bukomo bwetu mu mwingilo, ne kwitupa bitusakilwa. Bino byonso bilombola patōka’mba Leza udi’ko ne amba mushipiditu sandu wandi wingilanga.

20. (a) Mwanda waka Leza wāpangile diulu ne ntanda ne muntu? (b) I bika byotukamona shi twendelele kulonda buludiki bwa mushipiditu sandu wa Leza?

²⁰ Bible i kimfwa kya kutendelwa kilombola’mba Yehova wingidijanga bukomo bwandi bwingila, mwanda balembi ba Bible “banenene monka mo batwadilwetwadilwe kudi mushipiditu sandu.” (2 Pet. 1:21) Kwifunda na katentekeji Bisonekwa kukokeja kutamija lwitabijo lwetu mudi Leza amba ye wāpangile bintu byonsololo. (Kus. 4:11) Yehova wāikele ke Umpangi mwanda wa kulombola ngikadilo yandi ikunka mutyima ya buswe. (1 Yoa. 4:8) Nanshi, tulongei bukomo bwetu bonso tukwashe bakwabo nabo befunde kuyuka Tata wa buswe udi mūlu kadi Mulunda. Shi twendelele kuludikwa na mushipiditu wa Leza, tukekala na dyese dya kwifunda bimutala nyeke ne nyeke-ke. (Ngat. 5:16, 25) Nanshi batwe bonso twendelelei kwifunda bitala padi Yehova ne mingilo yandi mikatampe, kadi tumwekejei mu būmi bwetu buswe bwandi bukatampe bwaālombwele kitatyi kyaāingidije mushipiditu sandu wandi pa kupanga madiulu, ntanda ne bantu.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• Le kwikala’ko kwa madiulu ne ntanda kwitufundija bika bitala pa muswelo wingidijanga Leza wandi mushipiditu sandu?

• Kupangwa kotupangilwe mu kimfwa kya Leza kwitupanga mikenga’ka?

• Mwanda waka tusakilwa kubandaula bukamoni butala bupangi?

• Le kipwano kyetu na Yehova kibwanya kutama muswelo’ka?

[Kifwatulo pa paje 15]

Le ndudi idi mūlu ne panshi itufundija bika pa bupangi?

[Kutambile Kifwatulo 15]

Ñenyenye: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Bifwatulo pa paje 16]

Lelo ADN wa bino bintu byonso i mwiifwane namani?

[Kifwatulo pa paje 8]

Lelo wi mwilongolole mwa kubingijija lwitabijo lobe?