LUFUNGULO LWA BŪMI BWA NSANGAJI MU KISAKA
Wisambe na Obe Mwana Nkasampe—Pampikwa Lupotopoto
“Kitatyi kyabwenye wami mwana mwana-mukaji myaka 14, washilwile kwisamba nami pampikwa bulēme. Shi namunena’mba, ‘kitatyi kya kudya kibabwana,’ nandi walondolola’mba ‘nsa kudya shi naivwana bidya.’ Shi namwipangula’mba le ubapu mingilo ya njibo, nandi wanondolola’mba ‘kokankambakanya!’ Kitatyi kivule, aye ne ami twisambanga na mawi matunduke ne kwisusa.”—MAKI, mu JAPON.a
Shi wi mbutwile wa mwana nkasampe, ubwanya kutanwa na makambakano mu bwino bobe bwa bu mbutwile—kadi akakulomba kutūkija mutyima. Maria udi na mwana wa myaka 14 mu Brezile unena’mba, “kitatyi kyadi kipela wami mwana mwana-mukaji kunkōkela, byadi bindobeja bininge. Batwe bonso twadi tukalabala kupwa ke twifunina.” Carmela wa mu Itadi nandi watenwe na makambakano pamo bwa ano. Unena’mba “kwipotomeja na wami mwana mwana-mulume kwadi nyeke kunkabija ku dityima, kadi wadi ufula ku kwishityila mu kyandi kyumba.”
Mwanda waka bankasampe bamo bamweka bu badi na luma? Le i bakwabo bebakolomonanga? Padi. Ino Bible unena’mba balunda ba muntu babwanya kwikala na lupusa lukatampe, luyampe nansha lubi. (Nkindi 13:20; 1 Kodinda 15:33) Kadi, dyalelo nadyo bankasampe bavule basangelanga makayo alombola’mba kutomboka ne kubulwa bulēme kwa bankasampe i kuyampe.
Inoko, kudi bintu bikwabo bya kubandaula—bintu kebikomenepo kulonga shi uyukile lupusa lokokeja kwikala nalo padi obe mwana nkasampe. Tubandaulei’ko bidi bimfwa bimobimo.
KUTAMIJA ‘BUKOMO BWA KULANGA’
Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Ponadi mwanuke, nadi nesamba bwa mwanuke, nanga bwa mwanuke, mfwatakanya bwa mwanuke; ino pano pokendi mutame, kendi mutalule bya bwanuke.” (1 Kodinda 13:11) Monka mulombwela binenwa bya Polo, bana ne batame kebalañangapo muswelo umo. Namani?
Bana batompanga kulanga’mba bintu byonso i biyampe nansha’mba i bibi. Ino batame babwanya divule dine kulangulukila pa myanda keipotolokelepo senene ne kulanguluka na mushike kitatyi kyobakwata butyibi. Kimfwa, batame babandaulanga divule binena bijila pa mwanda kampanda ne kulangulukila pa lupusa lubwanya kwikala na bilongwa byabo pa bakwabo. Babwanya kwikala na kibidiji kya kulonga namino. Ino bankasampe kebadipo na kibidiji kya kulonga namino.
Bible ukankamika bankasampe batamije ‘bwino bwabo bwa kulanga.’ (Nkindi 1:4) Kadi, Bible usoñanya bene Kidishitu bonso bengidije ‘bukomo bwabo bwa kulanga.’ (Loma 12:1, 2; Bahebelu 5:14) Inoko, kyaba kimo bwino bwa obe mwana nkasampe bukokeja kumulengeja akupatane, enka ne kuningija mwanda.b Nansha padi ukokeja kukulombola milangwe yandi yampikwa kwendela’mo. (Nkindi 14:12) Mu mwanda wa uno muswelo, le i muswelo’ka obwanya kulanguluka nandi pa kyaba kya kwipotomeja?
PIMA BIDI: Langa’po bidi shi obe mwana nkasampe wifunda’tu muswelo mupya wa kulanga, ne kabwenyepo kufikila pa milangwe yandi yonso. Pa kuyuka byalanga, dibajinji fwija’ko obe mwana pa bwino bwandi bwa kulanga. (“Nansha shi nkitabijangapo butyibi bonso bokwata, ino nsenswe mulangilo obe.”) Kupwa, mukwashe abandaule mulangilo wandi. (“Le ulanga’mba byowanena’byo bingidijibwa mu myanda yonso?”) Ubwanya kutulumuka pa muswelo ubandaula obe mwana milangwe yandi ne kwiilumbulula.
Kidyumu: Kitatyi kyolanguluka na obe mwana nkasampe, kokalanga’mba abe ye unenenwe kwikala na kishima kya mfulo. Nansha shi byonena bimweka bu byenda mu luvula, obe mwana nkasampe ukamwena mu mwisambo kupita ne mowadi ulangila—nansha kupita ne pa kwitabija. Kokitulumuka shi mu mafuku matyetye obe mwana nkasampe ukalabala pa milangwe yobe—padi’nka ne kwiimona bu milangwe yandi.
“Kyaba kimo nepotomejanga na wami mwana mwana-mulume pa tumyanda tutyetye—kimfwa, konakanya-onakanya bintu nansha kukambakanya nkasandi mwana-mukaji. Ino mu myanda mivule ukimbanga mwipangula mwalangila nansha kumulombola milangwe yami ne kunena’mba, ‘Eh, ye mobyadi bikadile’ nansha’mba ‘mo mowadi ulangila.’ Ino pa kwela meso kunyuma, namona’mba shi nanenene’tu bintu pamo bwa bino, twadi padi ba kubwanya kwepuka bya kwipotomeja.”—Kenji, mu Japon.
KULUMBULULA MWIKADILA WANDI
Bambutwile ba tunangu bakwashanga babo bana bankasampe babwanye kulombola milangwe yabo
Kintu kya mvubu mpata pa kulela nkasampe i kumuteakanya mwa kwikadila na bukomo bwa kuvilukila pandi ne kuvuija bisakibwa byandi pa bukulu. (Ngalwilo 2:24) Mu kino kitatyi bilomba kumufundija mwa kwikadila—ko kunena’mba ngikadilo, nkulupilo, ne mikadila ilombola mwakekadila. Shi bamuningila kulonga bibi, nkasampe uyukile mwa kwikadila ukalonga bivule kupita’ko’tu kulangulukila pa bipa bikalupuka’ko. Ukeipangula kadi amba: ‘Lelo ne muntu wa muswelo’ka? Le ngidi na ngikadila ya muswelo’ka? Le muntu wa ngikadila pamo na ino ukalonga namani shi watanwa mu ino ngikadilo?’—2 Petelo 3:11.
Bible witusapwila myanda ya Yosefa, nsongwalume wādi uyukile mwa kwikadila. Kimfwa, kitatyi kyāmuningile mukaja Potifela alale nandi, Yosefa wālondolwele amba: “Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?” (Ngalwilo 39:9) Nansha kijila kya kujidika makoji byokyādi kekyapelwe bene Isalela, Yosefa wāyukile mumweno wa Leza pa uno mwanda. Kutabukidila, kishima “nkalonga namani” kilombola’mba wāludikilwe na mumweno wa Leza—mumweno waālondele mu mwikadilo wandi onso.—Efisesa 5:1.
Obe mwana nkasampe nandi uloñanga bukomo bwa kulumbulula mwikadilo wandi. Kino i kiyampe, mwanda mwikadilo wandi umukwashanga alwe na kuningila kumuningila bakwabo ne kwibakomena. (Nkindi 1:10-15) Pa kwabo kadi, kuno kulumbulula mwikadilo kubwanya kumutonona akutombokele. Le i bika byobwanya kulonga shi kino kibalongeka?
PIMA BIDI: Pa kyaba kya kwipotomeja, kimba’tu kuyuka byalanga. (“Nombole ngivwane. Ubanena’mba . . .”) Kupwa mwipangule bipangujo. (“Le i bika byakulengeja ulange wao muswelo?” nansha’mba “Le i bika byakukwatyija bwabo butyibi?”) Mwipangule alombole milangwe yandi. Muleke alombole byalanga. Shi i kwishila’tu kwa milangwe pa mwanda wa byasaka ne shi ke bibipo, lombola obe mwana nkasampe amba mulangwe obe i muyampe—nansha shi kwitabije’opo.
Kulombola mwikadila wandi—ne bipa bikalupuka’ko—i kwendele’mo kadi kwa kamweno. Ne kadi, Bible unena’mba bene Kidishitu kebafwaninwepo kwikala pamo bwa banuke “basunkanibwa pamo bwa batwalwa na mantanki ne kuselelwa koku ne koku na kivula kyo-kyonso kya bufundiji.” (Efisesa 4:14) Nanshi leka obe mwana nkasampe ne kumukankamika alombole mwikadila wandi ne byalanga na kusuminwa.
“Kitatyi kyonombolanga bami bana bana-bakaji amba nsaka kwibevwana, balēmekanga milangwe yami, nansha shi i mishile na yabo. Ntanga mutyima ku kuleka kwibaningila milangwe yami, ino nebalekanga balumbulule milangwe yabo.”—Ivana, mu Repiblike Tsheke.
MUSUMININWE, INO ULANGILA BANTU
Pamo bwa bankasampe bakwabo, bankasampe bamo i befunde bwino bwa kwisamba mwanda umo kyaba ne kyaba mwanda wa kupuñanya bambutwile. Shi bino bilongeka mu kyobe kisaka kitatyi ne kitatyi, ta mutyima. Nansha shi kwitabija milangwe yandi kubwanya kukwasha mu kitatyi kimo, ino kufundijanga obe mwana nkasampe amba kwipotomeja i muswelo muyampe wa kumona byasaka. Le ukapwa uno mwanda namani? Londa madingi a Yesu a amba: “Kinenwa kyenu en-en kishintulule amba en-en, wenu aa nandi aa.” (Mateo 5:37) Bankasampe bakaleka kukupatanya shi bayukile’mba kushintangapo byonena.
Kadi ikala na mutyima unekena. Leka obe mwana nkasampe ashintulule, kimfwa, kine kyalangila’mba i biyampe kwisambila monka pa nsa itungilwe kujokela ku njibo. Mu mwanda wa uno muswelo, kutyininepo kuningilwa ino ubalonda’tu madingi a mu Bible a amba: “Mutyima wenu unekena uyukane.”—Fidipai 4:5.
PIMA BIDI: Wisambile mu mīsambo ya mu kisaka pa nsá ya kujokela ku njibo ne mbila mikwabo ya mu kisaka. Lombola’mba udi na mutyima wa kuteja ne kubandaula bintu byonso kumeso kwa kukwata butyibi. Roberto, shabana umo wa mu Brezile unena’mba, “bankasampe bafwaninwe kumona’mba babo bambutwile badi na mutyima wa kwitabija byobalomba shi kebatyumwinepo misoñanya ya mu Bible.”
Na bubine, i kutupu mbutwile mubwaninine. Bible unena’mba: “Batwe bonso tukukalanga divule dine.” (Yakoba 3:2) Shi ubamone’mba i abe ulengejanga lupotopoto, kokekaka kulomba obe mwana nkasampe lusa. Kwitabija kilubo kyobe kwibapanga kimfwa kya kwityepeja kadi kukashitwila obe mwana nkasampe dishinda dya kulonga muswelo umo onka.
“Shi mutyima ubantūka pa kupwa kwipotomeja, nombanga wami mwana lusa pa bulobo bwami bupitepite. Kino kimukwashanga nandi atūkije mutyima ne kulengeja apēlelwe kunteja.”—Kenji, mu Japon.
a Majina a mu kino kishinte i mashintwe.
b Nansha byotusa kwisambila mu kino kishinte pa nkasampe mwana-mulume, inoko misoñanya isambilwa’po ingidijibwa ne ku bankasampe bana-bakaji.
WIIPANGULE AMBA . . .
Le i bika binengejanga nepotomeje na wami mwana nkasampe?
Le i muswelo’ka ombwanya kwingidija myanda idi mu kino kishinte pa kuyuka wami mwana nkasampe biyampe?
Le i bika byonkokeja kulonga mwanda wa nesambe na wami mwana nkasampe—pampikwa lupotopoto?