Mikalo ya Sianse

Mu ino myaka ya panopano, mabuku mavule asalajanga milangwe ya boba betwa bu bantu batuna kwikala’ko kwa Leza. Ano mabuku i makoke milangwe ya bantu bavule ne kuleta lupotopoto ne lupata. David Eagleman mwifundi wa mijilo wasonekele pangala pa uno mwanda amba: “Batangi bamo balañanga’mba befundi ba sianse bayukile bintu byonso.” Kupwa wabweja’ko amba: “Befundi ba sianse bayampe bekalanga nyeke bashitukwe ñeni ne kadi mu mwingilo wabo bajingululanga’mo myanda mipya ne yokebadipo bafwatakanya.”

Mu bula bwa myaka mivule, na bubine befundi bakatampe ba sianse ibasokole bintu bitulumuja mu bukimbi bwabo, bine bilondolola ku bipangujo bikutakane bitala pa bupangi. Inoko, bamo nabo i balonge’mo ne bilubo bikatampe. Isaac Newton i umo wa mu befundi bakatampe ba sianse. Walombwele muswelo bukomo bwa kipangila obukoka imbuo, ñenyenye, ne bisansa bya ñenyenye mu madiulu. Washilwile lubalo, kipindi kya mu makumi kyadi kingidijibwa mu olodinatele, ñendo ya mu lwelele, ne fizike ya nyukilia. Inoko, kadi Newton waendelele na bwifundi bwa kwalamuna bintu bwadi bwingidijibwa mu bwifundi bwa imbuo ne mu myanda ya majende mwanda wa kukimba kwalamuna fweta ne byuma bikwabo bu olo.

Myaka 1 500 ne kupita kumeso kwa Newton, mufundi umo wa imbuo Mungidiki witwa bu Putoleme wefundile madiulu na meso. Wamwene imbuo yendakana mu makumbi bufuku kadi mu ndudi pamo bwa mufundi wa kalata ka ntanda. Ino wāmwene amba ntanda kyo kitako kya bintu byonso. Carl Sanga mufundi wa imbuo ne fizike walembele pangala pa Putoleme amba: “Byadi bitabijibwe mulangwe mufwe mu bula bwa myaka 1 500, kino kilombola amba nansha shi muntu udi na ñeni namani, ubwanya kwitupa.”

Enka ne dyalelo befundi ba sianse balwanga na makambakano amo onka mu bukimbi bwabo. Le bakafula bine ku kushintulula biyampe mwikadile diulu ne ntanda? Nansha kwendelela kwa sianse byokudi kuyampe ne kwituletela byabuyabuya, ino i kya mvubu mikatampe kuyuka mikalo yayo. Paul Davies mufundi wa fizike unena amba: “Kebikokejikapo kuleta shintulwilo ya diulu ne ntanda ibwanya kushintulula kanda ne kanda kadi mikwatañane.” Bino binenwa byonso bilombola bukamoni kebupatanibwa bwa amba: Bantu kebabwanyapo kwivwanija ne pa mfulo mwikadile bupangi. O mwanda kitatyi kinenwa myanda itala kwendelela kwa sianse mu mwanda utala kushintulula kintu kyo-kyonso kidi’ko, ke biyampepo kala kwiitabija lubilolubilo.

Bible wisambilanga pa bintu bya kutendelwa bya mu bupangi na bino binenwa bya amba: “Talapo bidi, mine ino’i yo milomo ya mashinda andi; kadi e-e! i biñuniñuni byo twivwana kwadi!” (Yoba 26:14) Kudi bintu bivule byampikwa kuyukibwa nansha kwivwanikwa na muntu. Bine, binenwa bya mutumibwa Polo, byaāsonekele pano ke padi kintu kya myaka 2 000, bikidi na mvubu bya amba: “Eē, munshi bula’mo mwa bupeta, tunangu, ne buyuki bwa Leza! Bine butyibi bwandi kebusokolwapo ne mashinda andi nao keayukwapo!”​—Loma 11:33.