“Webapanga Ba-mulume Ne Mukaji”
“Leza wapanga muntu monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine, i monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine mwāmupangile, webapanga ba-mulume ne mukaji.”—NGALWILO 1:27.
I NSANGAJI mikatampe pa kubadilwa mu bantu ba Yehova ne kubungakena pamo na bana-balume ne bana-bakaji, bansongwalume ne bansongwakaji batūdile kusanswa Leza ne kumukōkela pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo! Bubinebine nabo i bwitulupule mu bupika bwa mikadilo ne miendelejo ifityija Yehova Leza mutyima, kadi bwitufundijanga būmi bufwaninwe kwikala nabo bene Kidishitu. (Yoano 8:32; Kolose 3:8-10) Kimfwa, pi na pi, bantu badi na bisela ne na milangilo itala pa muswelo ufwaninwe bana-balume kulombola bwana-bulume bwabo, bana-bakaji nabo bwana-bukaji bwabo. Lelo i enka mwandapo bano bana-balume bābutwilwe bana-balume, bana-bakaji nabo bana-bakaji’ni? Nansha kudi bintu bikwabo bifwaninwe kubandaulwa?
2 Ku bene Kidishitu, Kinenwa kya Leza kyo kidi na lupusa lobakōkelanga, pakubulwa kubanga bibidiji kampanda, bisela kamukaya nansha milangilo kañana yobādi nayo pa kala. (Mateo 15:1-9) Bible katelelepo myanda yonso kamo ne kamo katala pa bwana-bulume nansha pa bwana-bukaji. Ino i mulete’po bwanapabo mu miswelo mishileshile mungya kushalañana kwa bibidiji bya matanda. Pa kusaka’mba bana-balume ne bana-bakaji bekale mungya mwēbapangile Leza, kilomba bana-balume balame ngikadilo yabo ya bwana-bulume, bana-bakaji nabo yabo ya bwana-bukaji. Mwanda waka? Mwanda mwana-mulume ne mwana-mukaji kēbapangilwepo enka mwanda wa kwikumbanya ku ngitu kete, ino bāpangilwe mwanda wa kwioba ne ku ngikadilo, ya bwana-bulume ne ya bwana-bukaji. (Ngalwilo 2:18, 23, 24; Mateo 19:4, 5) Ino mumweno mulumbuluke wa bwana-bulume ne bwana-bukaji pano ke mukobakane, bine ke munyengakane bininge. Bantu bavule bedimbanga amba bwana-bulume i kutādila bantu na kwibasanshija, na kaninga-mpo, nansha na kasumalomo ne lupaka. Kimfwa, mu matanda amo, kumona mwana-mulume udila kiyoa umbantu nansha pa kasuku i mwiko kwabo, i kintu kya bumvu. Ino, Yesu mwine ye Yesu wādila “ne impolo yamusūma” mu kibumbo kya bantu ku kibundu kya Lazalasa, longa’po bantu bakubulwa kubwaninina. (Yoano 11:35) Kino kyādi kyendele’mo kudi Yesu, mwanda wādi muntu wa bwana-bulume bubwaninine. Ino dyalelo bavule i babulwe bujalale mu myanda itala bwana-bukaji; bebumonanga bu ngitu bitupu idi lwaka na bana-balume.
Bwana-Bulume Bwabine ne Bwana-Bukaji Bwabine
3 Lelo bwana-bulume bwabine i kika, ne bwana-bukaji bwabine i kika? Dibuku dimo, The World Book Encyclopedia, dinena’mba: “Bana-balume ne bana-bakaji kebeshidilepo enka ku bipindi bibundile ngitu yabo, mhm, ino beshidile ne ku mwikadilo ne ku bintu byabila mityima yabo. Kwishila kumokumo kutambanga ku mashi a tamba kubutulwa epyanwa mu misanga. . . . Ino kwishila kuvule, kutalula’mo kwishila kwa ku bipindi bibundile ngitu, kumwekanga patōka mu mwikadilo uyukilwe bu wa bwana-balume nansha wa bwana-bukaji. Bantu babutulwanga bana-balume nansha bana-bakaji, inoko ngikadilo ya bwana-bulume nansha ya bwana-bukaji befundanga’yo.” Eyo, ngikadilo mivule yotudi nayo itambanga ku mashi otwapyene ku bambutwile, ino tufwaninwe kuyuka’mba, kutamija ngikadilo yetu ya bwana-bulume nansha ya bwana-bukaji kutambanga ku bintu byotwifunda bisaka Leza kotudi, ne ku bintu byotulonda mu būmi bwetu.
4 Nsekununi idi mu Bible ilombola’mba mwingilo wa Adama wādi wa kwikala bu mutwe wa wandi mukaji ne bandi bana. Kadi wādi wa kulonda kiswamutyima kya Leza kya kuyuja ntanda, kwiibikala ne kubikala pa bipangwa byonsololo bya pano panshi. (Ngalwilo 1:28) Mwingilo wa bwana-bukaji mu kisaka wāpelwe Eva wādi wa kwikala bu “mukwashi,” ne bu ‘mwiobi nandi’ kudi Adama, kukōkela bumutwe bwandi ne kwingidila nandi umbumo mwanda wa kufikidija mpango ya Leza padi abo.—Ngalwilo 2:18; 1 Kodinda 11:3.
5 Ino Adama wākomenwe kuvuija kiselwa kyandi, Eva nandi monka, wāingidije ngikadilo yandi ya bwana-bukaji bibi mwanda wa kongola Adama elunge kwadi mu kutombokela Leza. (Ngalwilo 3:6) Adama wākomenwe kulombola bwana-bulume bwandi, mwanda wālongele kintu kyaādi uyukile biyampe amba i kibi. Wālombola bukōkekōke bwandi pa kulonda wandi mukaji kipyamambo, pa kyaba kya kukōkela ku byānene Shandi, Umpangi wandi. (Ngalwilo 2:16, 17) Ponkapo ba-mulume ne mukaji bāshilula kufikilwa na byamalwa byālombwele Leza amba byo bikebafikila pamwanda wa kubulwa kikōkeji kwabo. Adama wādi bidi ukītemba wandi mukaji, umusāsula abidi abidi, wāshilula pano kumwita na bumvubumvu amba uno “mwana-mukaji owāmpele.” Kubulwa kubwaninina kwandi kwāonakenye bwandi bwana-bulume ne kwibutumpakanya byabinebine, wāshilula ‘kutādila’ wandi mukaji. Ebiya Eva nandi wāshilula ‘kwabila’ wandi mulume bipitepite, pakubulwa kwishisa.—Ngalwilo 3:12, 16.
6 Kwingidija bwana-bulume nansha bwana-bukaji mu muswelo umbi kwāmwekele patōkelela mu mafuku a kubwipi na Dilobe. Bamwikeulu bāshile bifuko byabo bya bulēme momwa mūlu bāvwala imbidi ya bantu mwanda wa kwenda busekese na bana-bakaji. (Ngalwilo 6:1, 2) Bible i mwisambile’nka pa myanda itala bana-balume bābutwilwe ku buno bwenda bweni. Kadi mobimwekela luno lutundu lonso lwādi lwa bantu ba mashi a nsanga, bañumba kebakokeja kubutula. Bādi betwa bu bankomokomo, Batumpangala, nansha bu Babipala, mwanda bādi bapalamuna bakwabo, bebashinda panshi. (Ngalwilo 6:4; kunshi kwa dyani) I bine bādi bakalabale, balonji, bakubulwa kanye.
7 Kino kilombola patōka amba ke bupopokepo nansha kīmano, bukata nansha bula bukokeja kupa muntu bwana-bulume nansha bwana-bukaji bulumbuluke, mhm. Mwanda bamwikeulu bāvwele imbidi ya bantu kekubulwe padi bādi na buya bwa mpala. Ne kadi Batumpangala bādi bapuñame, bapose, ino mwikadilo wabo wādi munyengakane. Bamwikeulu bakubulwa kikōkeji pamo ne lutundu lwabo bāsambakenye ntanda na busekese bwa munyanji, bātentekela’po ne bukalabale. Omwanda Yehova wāonakenye ntanda’ya. (Ngalwilo 6:5-7) Ino, dino Dilobe kedyāfundwilepo lupusa lwa bademona, kubulwa kubwaninina kwa bantu nansha kupwa byamalwa byātambile ku bubi bwa Adama. Ngikadilo ya bwana-bulume ne bwana-bukaji yāshilwile kuvutakanibwa dipya kupwa kwa Dilobe, kudi bimfwa bivule mu Bible, biyampe ne bibi byotukokeja kuboila’po ñeni.
8 Bintu byālongele Yosefa ne mukaja Potifela i kimfwa kikatampe kilombola bwana-bulume bwendele’mo bwālwile na bwana-bukaji bwa bwine ntanda. Mukaja Potifela wākomenwe Yosefa meso, mwanda Yosefa wādi mupopoke byamwiko, wāshilula kumusongola. Mu kine kitatyi’kya kekwādipo bijila bya Leza bisonekwe byādi bikankaja busekese nansha makoji. Inoko, Yosefa wānyemene uno mwana-mukaji wādi usenswe busekese, wēlombola bu mwana-mulume wabinebine wa Leza, wālombwele bwana-bulume bwitabijibwe na Leza.—Ngalwilo 39:7-9, 12.
9 Myanda ya Eseta ne Vashiti Muntwabene wa Mulopwe, itupa kimfwa kikatampe kilombola’mba bine bana-bakaji i beshile. Vashiti wādi ufwatakanya amba Mulopwe Ahaswelusa uketabija kulonga myanda yonso yakamulomba, mwanda wādi mupopoke. Ino, buya bwandi bwādi bwa mpala bitupu. Wābudilwe bumvu bwa bwana-bukaji, mwanda wākomenwe kulombola kikōkeji kudi wandi mulume mulopwe. Omwanda mulopwe wāmulumbile, wātonga mwana-mukaji ungi wa bwana-bukaji bwabinebine, wādi wakaminwe Yehova, wāikala ke wandi mukaji muntwabene.—Eseta 1:10-12; 2:15-17.
10 Eseta i kimfwa kilumbuluke kifwaninwe kulonda bana-bakaji bene Kidishitu dyalelo. Wādi “mupopoke ne buya bwa dyangi,” ino wālombwele muvwadilo wandi wa “muntu mufyame udi munda, ne bivwalwa byampikwa kubola bya mutyima wa kikōkeji ne butalale.” (Eseta 2:7; 1 Petelo 3:4) Kādipo umona bivwalwa bya lupeto luvule amba kyo kintu kitabukile bulēme, mhm. Eseta wādi na manwa, kadi muyuke kwifula; wadi mukōkele Ahaswelusa mulumyandi, nansha ke pādi būmi bwa bantu bandi mu kyaka. Eseta wādi ūba talala nyāa, shi wamone’mba i kya tunangu kūba, ino wādi unena pampikwa moyo mu kitatyi kifwaninwe. (Eseta 2:10; 7:3-6) Wādi witabija madingi ādi amupa Modekai mwanabo wa milangwe mipye senene. (Eseta 4:12-16) Wādi ulombola buswe ne dikōkeji ku bantu bandi.
Mumwekelo
11 Lelo lufungulo lwa bwana-bukaji bufwaninwe i kika? Ina mwana umo unena’mba: “[Bupopoke] budimbañana, ne būya i bwa bitupu, ino mwana-mukaji wakamwa Yehova aye ye ukatendelwa.” (Nkindi 31:30) Omwanda tunena amba, kwakamwa Leza kwabine kyo kintu kitabukile bulēme, ebiya kanye ka buswe, buyampe bwa mutyima, bumvubumvu ne kutalala kwa ludimi byo bintu bilombola bwana-bukaji bwabinebine kutabuka bupopoke bitupu.—Nkindi 31:26.
12 I kyabulanda, kudi bantu bavule, bana-balume ne bana-bakaji mu ino ntanda bakomenwe kwasama kyabo kyakanwa na tunangu, kanye ka buswe pa ludimi lwabo i patupu’ko. Muneneno wabo i onka umbi, wa tufutululo, wa mizaulo, wa buvila, wa kapuni. Bana-balume bamobamo balañanga amba kutamuka bantu mutonko ko kuyukanya bwana-bulume, bana-bakaji balembakane nabo bebeula. Shi mwana-mukaji i muyampe mpala, ino aye wa mutyima mūmu, wa tupikululo, wa tufutululo, wa kibengo kyonka, lelo bantu bakokeja kumwanya’mba i muyampe, i mwana-mukaji wabinebine? “Bwa nzenze ya nsahabu mu mulu wa ngulube, i enka nenki ne mwana-mukaji mupopoke wampikwa ñeni.”—Nkindi 11:22.
13 Mwana-mukaji wa buya bwa mpala, ino aye na mibotakanya, na tufutululo, nansha na mutyima mūmu, bine buya bwandi i bwakubulwa kwendela’mo na ngikadilo ya bwana-bukaji ifwaninwe kwikala na muntu. I amo, mwiendelejo wa nabya, wakubulwa kukwatañana na ngikadilo ya bwine Leza umwekejanga muntu bu umbi, nansha aye unengele mpala. Batwe bonso tuyukile amba mumwekelo bitupu wa mwana-mulume nansha wa mwana-mukaji keukokejapo kujimankanya nansha kumupa bubinga bwa kushilula kufuna bulobo, kwikala na muyāya, nansha na mutonko. Bene Kidishitu bonso bakokeja ne bafwaninwe kwisweja abo bene na Leza ne na banababo bene Kidishitu na muneneno ne na mwiendelejo wabo mukwatañane na Bible.—Efisesa 4:31.
14 Nansha bwana-bulume ne bwana-bukaji byobwimanine pa ngikadilo milumbuluke ya kumushipiditu, ino tufwaninwe kuyuka amba, mwikadilo ne mumwekelo, kubadila’mo ne bivwalwa, ne muswelo mwine otwibivwala, bilombolanga bintu bivule pa mwikadilo wetu. Kepadipo kya kutatana, mutumibwa Petelo wādi uyukile mivwadilo ne miswelo imoimo yādi ībanda nansha ītenda bantu nywene mu myaka katwa imbajinji, omwanda wāpele bene Kidishitu bana-bakaji madingi amba: “Muvwadilo wenu keukīkala wa panja, wa kubanda nywene, ne kuvwala twabuleme twa nsahabu, nansha kwiumbīkaumbīka bivwalwa, mhm; poso kwikale kwa muntu mufyame udi munda, ne bivwalwa byampikwa kubola bya mutyima wa kikōkeji ne butalale; bino, shabyo, byo bileme nakampata kudi Leza. Nanshi ne pa kalā i yenka namino bāna-bakaji bajila, bakukulupila Leza nabo bēvwikile namino, ne kukōkela balume babo.”—1 Petelo 3:3-5.
15 Polo wānene mu 1 Temote 2:9, 10 pangala pa muvwadilo wa bana-bakaji amba: “Ne bana-bakaji nabo bēkale kuvwala pamvwadilo ne bumvubumvu . . . ne kulonga biyampe (e mufwaninwe bāna-bakaji bakwitela bu-b[e]ne-Leza).” Pano wāpitulukile monka amba kifwaninwe kuvwala bivwalwa pa mvwadilo, bya dyangi, biyampe shēe bilombola bulēmantu.
16 Muntu yense, shi mwana-mulume, shi mwana-mukaji, shi nsongwalume, shi nsongwakaji ufwaninwe kuyuka amba kuvwala bivwalwa bikolomona kilokoloko kya busekese kekulombolapo bwana-bulume nansha bwana-bukaji bwabine, kadi ne ako kwine kekupējangapo Leza bulēme. Bantu bavule mu ino ntanda bapityijanga’byo pa kipimo, balombola bwabo bwana-bulume nansha bwana-bukaji na mivwalakanya ne na miendelejo īta busekese. Bakwabo bafwila kujimankanya kwishila kwishidile bana-balume ne bana-bakaji pamwanda wa busekese bobasenswe. Bine, batwe bene Kidishitu tufwaninwe kufwija’ko Leza mpata, mwanda i mwitupe Bible witusokwela milangwe yandi pa uno mwanda! Yehova wāsapwidile Isalela wa kala’mba: “Mwana-mukaji kakavwalapo kivwalwa kya bwana-bulume, nansha mwana-mulume kuvwala kivwalwa kya bwana-bukaji, mwanda enselele ulonga bino bintu bino’bi i [kya]munyanji kudi Yehova.”—Kupituluka 22:5.
17 Pa uno mwanda, i kiyampe kupituluka mu myanda yānene Kiteba kya Mulami kya mafuku 15 kweji 8, 1988 (Falanse), tutanga pa paje 17 amba: “Mwanda mukatampe udi’po i uno, kikimbwa ke kivwalwapo kya lupeto luvule, mhm, ino tufwaninwe kutala shi binebine kifwaninwe kuvwalwa na muntu witela bu mwingidi wa Leza. (Loma 12:2; 2 Kodinda 6:3) Bivwalwa bya pwilai kuno, bya kipupo nansha bilamete ku ngitu pototo bikokeja kufutulwija ne musapu otuselele mwine. Mivwadilo ya bumvu, imwekeja bana-balume bu bana-bakaji, nansha imwekeja bana-bakaji bu bana-balume keyendele’mopo. (Enzankanya na Kupituluka 22:5.) Eyo, mivwadilo ibwanya kwishila, mungya kitatyi, mungya mwingilo wingilwa, ne bikwabo, omwanda kipwilo kya bwine Kidishitu kekitūdile’kopo mbila ya kaninga-mpo ya mivwadilo kampanda ifwaninwe kulonda kisaka kya banabetu kujokoloka ntanda yonso.”
18 Bine, ano i madingi majalale kadi mafikile’po byabine! Ino i kyabulanda, bene Kidishitu bamobamo, bana-balume ne bana-bakaji, balondanga pamo bwa bampofu bipupo bya mivwadilo, bya mibandilo ne mitendelo ya nywene bipupa ino ntanda, pakubulwa nansha kubanga bikanena bantu padi Yehova ne pa kipwilo kya bwine Kidishitu. Muntu yense umbukata mwetu ufwaninwe kwibandaula senene, mwanda wa kuyuka shi ke muselwe kala na milongelo ya ino ntanda. Nansha kadi, tukokeja kufwena tutu nansha kaka mulēmekibwe, upotolwele bintu bivule, mwanda wa kumuyukija etulombole bintu byotufwaninwe kwilemununa’mo, etupe madingi kampanda pa muvwadilo wetu, ebiya netu tufwaninwe kulonda na kusumininwa kwabinebine madingi aketupa’po.
Bene Kidishitu Bana-Balume ne Bana-Bakaji—Bana-Balume ne Bana-Bakaji Babinebine
19 Leza wa ino ntanda i Satana, lupusa lwandi lumweka patōka mu kavutakanya kaleta mu myanda itala bwana-bulume ne bwana-bukaji, kano kavutakanya kamweka mu mivwadilo ne mu myanda mikwabo mivule mine. (2 Kodinda 4:4) Mu matanda amoamo, bana-bakaji bafwilanga bu mutwe na bana-balume, ne kubangapo misoñanya idi mu Bible kwine mpika. Ku mutamba mukwabo, bana-balume bavule bakomenwanga kuvuija byabo biselwa bya bu mutwe wa kisaka, pamo’nka na mwākomeninwe Adama. Kudi bantu bakwabo batompanga kwalamuna mwingidijijo wa ngitu yabo, bana-balume betūla bu bana-bakaji, bana-bakaji nabo bu bana-balume. (Loma 1:26, 27) Bible kalombwelepo mitamba mivule ya kusampata itabijibwe na Leza. Boba bonso bādi na milangwe ya kavutakanya kumeso kwa kwikala’bo bene Kidishitu, bādi bakubulwa kuyuka ngikadilo yobādi bafwaninwe kwikala nayo, ya bwana-bulume nansha ya bwana-bukaji, bafwaninwe kuyuka’mba, kwikala na būmi bukwatañane na misoñanya ya Leza, itala pa bana-balume ne bana-bakaji, kukebapala mpalo ya būmi bwa nyeke, bine, uno o mwikadilo wanibwa na bantu bonso bakafikila pa bubwaninine bwa bu muntu.
20 Bisonekwa bilombola amba bene Kidishitu bana-balume ne bana-bakaji bafwaninwe kutamija ne kulombola bipa bya mushipiditu wa Leza—buswe, nsangaji, ndoe, kitūkijetyima, kanye, buyampe, lwitabijo, kutalala ne kwifula. (Ngalatea 5:22, 23) Leza, nsulo ya tunangu, i mupe bantu bonso muswelo, amba bana-balume balombole bwabo bwana-bulume, bana-bakaji nabo bwabo bwana-bukaji na kutamija bino bipa bya mushipiditu. Mwana-mulume ulombola bipa bya mushipiditu upēla kulēmekwa, ne mwana-mukaji udi na ino ngikadilo nandi mo monka, upēla kuswedibwa.
21 Muntu utabukile bukata wādi pano pantanda i Yesu Kidishitu, ye aye wādi na mwikadilo ufwaninwe kulonda bene Kidishitu bonso. (1 Petelo 2:21-23) Bana-balume ne bana-bakaji bafwaninwe kwikala na kikōkeji kya kulēmeka bijila bya Leza ne Kinenwa Kyandi, pamo bwa mwādi mulēmekele’byo Yesu. Yesu wālombwele ngikadilo yandi milumbuluke, ya buswe, kanye ne kufwila-lusa. Byotudi bene Kidishitu babine, netu tufwaninwe kumwiula, mwanda wa kulombola amba twi bandi bana-babwanga.—Yoano 13:35.
22 Yesu Kidishitu wādi mwana-mulume wabinebine, ne ngikadilo yandi milumbuluke ya bwana-bulume twiimonanga patōka kitatyi kyotwifundanga nsekununi ya būmi bwandi ilombwelwe mu Bisonekwa. Aye kāsongelepo mukaji, ino Bible witulombola’mba wādi mupwane na bana-bakaji monka mokifwaninwe. (Luka 10:38, 39) Kipwano kyandi na bana-balume ne na bana-bakaji kyādi nyeke kyakubulwa kato kadi kya bulēme. Aye ye kimfwa kibwaninine kya bwana-bulume. Kālekelepo muntu nansha umo—shi mwana-mukaji, shi mwana-mulume, shi mwikeulu ntomboki—amwibe bwandi bwana-bulume bwa bwine Leza nansha kikōkeji kyandi kudi Yehova, mhm. Kadi kāikelepo kwikaka pa kwitabija biselwa byāmupelwe, wēbitabije pampikwa kutompola.—Mateo 26:39.
23 Bine tudi na nsangaji mikatampe pa kwikala umbukata mwa bantu ba Yehova, tubungakana pamo na bana-balume ne bana-bakaji, pamo ne bansongwalume ne bansongwakaji batūdile kusanswa Yehova Leza ne kumukōkela pa kifuko kibajinji umbūmi bwabo! Kukōkela Kinenwa kya Leza kekwitutyininyepo mbavu, ehe. Ino na bubine, twi bapebwe bwanapabo, mwanda twi banyongololwe mu bya ntanda ne mu milongelo yabyo yonakanyanga buya, kitungo ne mingilo ifwaninwe kuvuija bantu mungya ngitu yabo. Twikale bana-balume nansha bana-bakaji, batwe bonso tukokeja kwikala na nsangaji yabine itamba ku kuvuija mingilo ya kyepelo kyotupelwe na Leza mu būmi bwetu. Eyo, tufwija’ko Yehova Leza, Umpangi wetu, pangala pa ino yandi mpangiko yonso ya buswe yatūdile’ko amba tumone biyampe, ne pamwanda wa kwitupanga kwaētupangile bana-balume ne bana-bakaji!
Lelo Ukalondolola Namani?
◻ Le Bible ulombola mingilo’ka ifwaninwe ku bana-balume ne ku bana-bakaji?
◻ I muswelo’ka wāikele koneka mwingidijijo wa bwana-bulume kumeso kwa Dilobe, ne ngikadilo itala pa bwana-bulume ne bwana-bukaji ke mikobakane muswelo’ka dyalelo?
◻ Lelo i madingi’ka adi mu Bible atala pa mumwekelo okakimba kwiula?
◻ I muswelo’ka ufwaninwe kwilombola bene Kidishitu bana-balume ne bana-bakaji bu i bana-balume ne bana-bakaji babinebine?
[Bishinte bya Kwifunda]
1. Lelo bubinebine i dyese ku bana-balume ne bana-bakaji bene Kidishitu muswelo’ka?
2. (a) Le i kika kifwaninwe kolola mumweno wetu wa bwana-bulume ne bwana-bukaji? (b) Le i mimweno’ka idi na bantu itala pa bwana-bulume ne bwana-bukaji?
3. Bana-balume ne bana-bakaji i beshile muswelo’ka?
4. Bible i mulombole kika kitala pa mingilo ya mwana-mulume ne mwana-mukaji?
5. Lelo kipwano kya mwana-mulume na mwana-mukaji kyāonakanibwe muswelo’ka?
6, 7. (a) I mwingidijijo’ka umbi wa bwana-bulume wāmwekele kumeso kwa Dilobe? (b) Le i ñeni’ka yotukokeja kuboila pa ngikadilo yādiko kumeso kwa Dilobe?
8. Le i kimfwa’ka kilumbuluke kya bwana-bulume bufwaninwe kyāshile Yosefa?
9, 10. (a) Vashiti, Muntwabene wa Mulopwe, wāingidije bwana-bukaji bwandi bibi muswelo’ka? (b) Le i kimfwa’ka kilumbuluke kya bwana-bukaji kyētushidile Eseta?
11. Lelo i kika kyotufwaninwe kulama mu ñeni pa mwanda utala mumwekelo?
12, 13. (a) I kyabulanda, bantu bavule badi na muneneno wa muswelo’ka? (b) Lelo Nkindi 11:22 ushintulula namani?
14. I muvwadilo ne mubandilo wa muswelo’ka utendelwe mu 1 Petelo 3:3-5, ne lelo ulanga’po namani?
15. Bana-bakaji bene Kidishitu bafwaninwe kulonga bukomo bwa kulombola kika mu muvwadilo wabo?
16, 17. (a) Lelo bivwalwa bingidijibwanga bibi na bana-balume ne bana-bakaji dyalelo muswelo’ka? (b) Le i kika kyotufwaninwe kunena pa madingi adi mu Kupituluka 22:5?
18. Le i matabula’ka otufwaninwe kutabula mu kwingidija madingi adi mu Bible atala pa muvwadilo, pa mubandilo ne pa mutendelo?
19. Lelo tufwaninwe kulwa na lupusa’ka lubi?
20. I lupusa’ka lufwaninwe kwikala nalo Kisonekwa kya Ngalatea 5:22, 23 pa mumweno wetu wa bwana-bulume ne bwana-bukaji?
21, 22. (a) Le i kimfwa’ka kilumbuluke kyāshile Yesu mu myanda itala mwikadilo wa umbūmi? (b) Yesu wādi ulombola bwana-bulume bwandi muswelo’ka?
23. Bene Kidishitu i beselwe mpata muswelo’ka, pangala pa mingilo ya bwana-bulume ne bwana-bukaji yobengila?
[Kifwatulo pa paje 10]
Nansha Eseta byaādi mupopoke, ino kintu kikatampe kine kimuvulukilwanga’po i bumvubumvu bwandi, kutalala kwandi ne mutyima wandi muyampe
[Kifwatulo pa paje 12]
Ta mutyima ku kubandwa pa mandilo ne ku kutendwa pa ntendelo, ino nakampata, kambakena bobe buya bwa munda