Tulwei na lupusa lwingidija bubi mu ngitu yetu ya disubi

“Mutyima wa bya ngitu i lufu, ino mutyima wa Mushipiditu i būmi, ne ndoe ponka.”​—LOMA 8:6.

“ENKA namino Leza wapanga muntu monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine, i monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine mwāmupangile, webapanga ba-mulume ne mukaji.” (Ngalwilo 1:27) Kyelekejo i kifwatulo kya kintu kampanda. Nanshi, bantu bāpangilwe mwanda wa kwikala bu kifwatulo kya ntumbo ya Leza. Na kulombola ngikadila ya Leza​—kimfwa buswe, buyampe, boloke, ne ngikadila milumbuluke ya kumushipiditu​—mu myanda yabo yonso, bakatendela ne kulemeka Umpangi, ne kutana obo-bene katokwe ne nsangaji.​—1 Kodinda 11:7; 1 Petelo 2:12.

² Ba mulume ne mukaji babajinji, bāpangilwe babwaninine, bādi na muswelo wa kuvuija uno mwingilo. Pamo’ka na bwa dikalashi dikelema tō, bādi bakokeja kulombola kyelekejo kya ntumbo ya Leza na kikokeji ne na mikejima ikelema bininge. Ino, bājimankenye ino mikejima pobātongele kutombokela Leza wabo ne Umpangi wabo. (Ngalwilo 3:6) Tamba ka penepa, kebākidipo kadi balombola kyelekejo kya ntumbo ya Leza mu muswelo mubwaninine. Bākankelwe kufika pa ntumbo ya Leza, bājimije ne buluji bobāpangilwe mu bu-kyelekejo kya Leza bwine. Kokunena’mba bālongele bubi.a

[Kunshi kwa dyani]

³ Kino kitukwasha twimvwanije ngikadila ya binebine ya bubi, ijimankanyanga mikejima ya kifwatulo kya Leza mudi bantu. Pamwanda wa bubi muntu kakidipo na bu-ujila, kokunena’mba ke wadisubi mwanda ngikadila ya ku mushipiditu ne mwikadilo mulumbuluke keidi na biko. Bantu bonso, ba ku lukunwa lwa Adama ne Eva, babutwilwanga mu ino ngikadila yabiko ne ya disubi, ibakankalwe kufikila pa kitungo kibasakila Leza kya kwikala bu bandi bana. I kika kilupukileko? Bible ushintulula’mba: “Monka mwatwelele bubi panopantanda ku muntu umo, ne lufu nalo ponka pa bubi, mo monka mwasambakanine lufu ku bantu bonso, mwanda abo bonso bapile mambo.”​—Loma 5:12; enzakanya na Isaya 64:6.

Lupusa Lwingidija Bubi pa Ngitu Yadisubi

⁴ Bantu bavule dyalelo kebetabijangapo’mba i bakubulwa bu-ujila, babiko, nansha babubi. Kyabine, bantu bavule kebakingidijangapo kishima bubi. Pavule, bengijanga kishima kwiluba, kwitupa nansha kwidimba ñeni. Ino bubi nabo? Ludimi lwibalemanga bininge pa kwibutela! Mwalimi umo, Alan Wolfe, mwifundi wa mikadila ya bantu wānene’mba nansha ke boba bakitēla bu bakulupile mudi Leza, “bufundiji bwandi i nkulupilo yobayukile muñeni yabo bitupu ino ke bwibaludikangapo mu būmi bwabo, banenanga’mba i ‘milangwe 10’ ke mbila 10 po, mhm.”

⁵ Uno mulangilo ufikijanga bantu ku kika? Ku kupela kwitabija nansha ku kubulwa kuyuka bubinebine butala pa bubi. Kibalupula lukongo lwa bantu bashintakanya shintulwilo ya biya ne bibi, bemona bu badi na lupusa lwa kwitudilako misoñanya ya abo-bene itala pa mwiendelejo wa umbūmi ne balonga monso mobasakila pakubulwa kutyina muntu nansha umo kobakeshintulwila. Ku bantu badi uno muswelo, kubulwa kulemwa mutyima ye kintu kimo kete kibalombola shi kilongwa kyabo i kyoloke nansha kibi.​—Nkindi 30:​12, 13; enzakanya na Kupituluka 32:​5, 20.

⁶ Kimfwa, mu kishinte kimo kyādi kipityijibwa ku televizio, bāityile bansongwanzele mwanda wa balombole milangwe yabo pamwanda utala bubi busamba-bubidi bukatampe bininge.b Nsongwalume umo wālondolwele’mba: “Mitatulo ke bubi po, muntu ufwaninwe kwilangila aye-mwine myanda milumbuluke.” Pamwanda utala bukope, nsongwakaji umo wānene’mba: “Kitatyi kimo-kimo, bukope budi na kamweno . . . Pavule kikalanga kilumbuluke kukokolokwa ne kwingidija kitatyi kyodi nakyo mu masakila obe abe-mwine.” Mwine-mbala wādi upityija kino kishinte nandi wābwejejepo uno mulangwe mwipi amba: ‘Bubi busamba-bubidi bukatampe bininge ke bilongwa po bibi, mhm, ino i masenda a mu ngitu adi na bantu bonso padi akokeja kuleta kavutakanya, inoko etuletelanga nsangaji mikatampe.’ Eyo, enka mwenda mujiminina nshintulwilo ya bubi, mo monka mwenda mujiminina ne malanga-tyima a kwitopeka, mwanda, kwitopeka i mulangwe mwishile bininge na kwiumvwana biyampe.​—Efisesa 4:​17-19.

[Kunshi kwa dyani]

⁷ Kwishila bininge na bino byonso, Bible unenanga pakubulwa kafinda’mba: “Abo bonso i bapye-mambo, bakadikile pa ntumbo ya Leza.” (Loma 3:23) Nansha ke mutumibwa polo wāitabije’mba: “Ndyūkile’mba, mudi ami (ko kunena’mba mu ngitu yami) kemwikelepo nansha kimo kinengele; ke-muntu mutyima wa kuswa ngidi nao, ino ami kumona mwakwikilongela kyokya kinengele mpika. Ke-kintu kyokya kiyampe kyo nswile nkilonga’kyopo, ino bubi bo nkisweleko e bo nonga.” (Loma 7:18, 19) Polo kādipo wiivwanina lusa pamwanda wa bubi bwandi. Ino, byādi uyukile’mba bantu bakankelwe kufika pa ntumbo ya Leza, wādi uyukile muswelo usansa lupusa lwingidija bubi pa ngitu yetu yadisubi. Wānene’mba: “Yō! Yō! nanshi ne muntu wa malwa! Le i ani wakunyongololapo mu ngitu ya lufu luno?”​—Loma 7:24.

⁸ Ulanga namani pa uno mwanda? Ufwaninwe kuyuka’mba byotulupukile ku lukunwa lwa Adama, abe, pamo ne bakwabo bonso, twi bakubulwa kubwaninina. Ino kuyuka uno mwanda lelo kutenekanga mulangilo obe ne mwiendelejo obe wa umbūmi muswelo’ka? Lelo unenanga’mba mo mwikadile būmi ne kulonga myanda enka mungya kibutwila kyobe? Lelo uloñanga bukomo bwa kulwa kitatyi ne kitatyi na lupusa lwingidija bubi mu ngitu yadisubi mwanda wa kulombola kyelekejo kya ntumbo ya Leza kikelema tō mu myanda yonso yolonga? Uno mwanda ufwaninwe kubandaulwa senene na umo ne umo umbukata mwetu kukwatañana na myanda inena Polo’mba: “Ke-bantu bakungitu batele mutyima ku bya ku ngitu, ino boba ba ku Mushipiditu ku bya ku Mushipiditu. Ke-muntu mutyima wa bya ngitu i lufu, ino mutyima wa Mushipiditu i būmi, ne ndoe ponka.”​—Loma 8:​5, 6.

Mutyima wa Bya Ngitu

⁹ I kika kyādi kisaka kunena Polo pa kunena’mba: “Mutyima wa bya ngitu i lufu”? Kishima “ngitu” pavule kingidijibwanga mu Bible mwanda wa kutela ngikadila ya muntu yakubulwa kubwaninina, muntu ‘mwimityilwe mu bubi’ mutambe ku lukunwa lwa ntomboki Adama. (Mitoto 51:5; Yoba 14:4) Ino, Polo wākankamikile bakristu baleke kwimika milangwe yabo pa mifwatakanyo ya bubi, masenda a mu ngitu ne bilokoloko bya ngitu yadisubi yakubulwa kubwaninina. Mwanda waka? Mu vese mukwabo Polo witulombola bipá bya ngitu ne utentekelapo kino kidyumu’mba: “Bakulongalonga’byo kebakapyanapo bulopwe bwa Leza, mhm.”​—Ngalatea 5:​19-21.

¹⁰ Ino lelo kekudipo kwishila kukatampe pabukata bwa kwikala na kintu mu mutyima ne kwikilonga? I kyabine, kulanga ku kintu kampanda kekifikijangapo nyeke ku kwikilonga. Ino, kwikala na kintu mu dityima i kishile bininge na mulangwe wa lupito. Kishima kingidijibwe na Polo i phroʹne·ma mu Kigreke, ne kishintulula “muswelo wa kulanga, ngikadila ya muñeni, . . . kitungo, mifwatakanyo, kilokoloko.” Nanshi, “mutyima wa bya ngitu” kishintulula kuludikwa, kubikalwa, kumunwa, ne kwendejibwa na bilokoloko bya ngitu yadisubi.​—1 Yoano 2:16.

¹¹ Uno mwanda ushintulwilwe biyampe na mwiendelejo wālondele Kena. Kitatyi kyāyudile mutyima wandi na mukao ne bukalabale, Yehova Leza wāmudyumwine’mba: “Kyokaladile i kika le? Kadi kyodi mu meso fututu i kika? Shi ulonga biyampe lelo ubulwepo kutambulwa, kabidi shi kulongelepo biyampe, nankyo bubi bulele pa kibelo. Kadi kusaka kwandi kudi kodi, ino abe ukamulelanga”. (Ngalwilo 4:​6, 7) Kena wādi ufwaninwe kutonga. Lelo wādi wa ‘kulonga biyampe’ na kwitungila ne kutula bintu biyampe muñeni yandi’ni? Nansha wādi ufwaninwe kwendelela na kulanga ku myanda ya bungitu ne kwimika milangwe yandi pa mifwatakanyo imbi yādi ifyeme mu mutyima wandi? Ka na mwekishintulwidile Yehova, ‘bubi bwādi bulele pa kibelo,’ bukunga bupebwe dishinda mwanda wa kubotokela ne kusasamuna Kena. Pakyaba kya kulwa ne ‘kunekenya’ kilokoloko kya ngitu yandi, Kena wālekele bubi kumutādila​—kufika ne ku mfulo imbi.

¹² Ino lelo batwe netu dyalelo? Kyabine, ketusakengapo kwenda mu “dishinda dya Kena,” mwālongele bakristu bamo-bamo bādiko mu kitatyi kya myaka katwa imbajinji besambilwepo na Yude. (Yude 11) Ketufwaninwepo kufwatakanya nansha kulanga’mba kwisanga kwa mu kakitatyi katyetye nansha kujilula bijila patyetye’tu ke mwandapo mukatampe. Ino, tufwaninwe kwikala badyumuke mwanda wa kujingulula lupusa lonso lubi ne lwakubulwa kulamata ku bya Leza lukokeja kutwela mu mutyima ne muñeni yetu ne kwilutalulamo bukidibukidi dibajinji dya kumenejamo miji yalo. Kulwa na lupusa lwingidija bubi mu ngitu yetu yadisubi kushilwilanga munda.​—Mako 7:21.

¹³ Kimfwa, padi meso etu akokeja kuponena pa kintu kibi bininge, pa kilongwa kilangula bilokoloko, nansha pa kifwatulo kilangula milangwe ya bupanu. Kikokeja kwikala kifwatulo kya mu kitabu nansha mu mukanda kampanda, mwanda upita mu filime ku televizio, kifwatulo kilamikwe pa tabulo ulombola myanda ikapita mu sinema, nansha mwanda wabinebine omwene. Ke myanda yakwakamwapo, mwanda ikokeja kulongeka​—ne ilongekanga. Inoko, kino kifwatulo nansha kilongwa, nansha shi webimwene enka mu kitatyi kityetye bitupu, padi bikokeja kushala muñeni yobe ne kujokela mu malango obe kitatyi ne kitatyi. Ulonganga kika shi bibakujokela muñeni? Lelo uloñanga bukomo bwa kulwa na ino milangwe ne kwiitambija panja pa ñeni yobe bukidibukidi? Nansha wiilekanga muñeni yobe, padi ne kujokela mu myanda yowāmwene kitatyi kyonso kyoijokela mu milangwe yobe? Shi ukekale kujokela mu ino milangwe uketula mu kyaka kya kuponena mu myanda itelele Yakoba moilondela imo ne imo: “Bantu bonso, wa pandi wa pandi, batompibwanga, pa kukokwa na kilokoloko kyāye mwine, waongolwa. Ebiya kilokoloko pa kwimita kibutula bubi, ino bubi nabo pa kutama bwabutula lufu.” Polo nandi unena’mba: “Mutyima wa bya ngitu i lufu.”​—Yakoba 1:​14, 15; Loma 8:6.

¹⁴ Kwikala na būmi mu ino ntanda itumbija myanda yamunyanji, bikandangobo, ne kusakasaka bintu bya kungitu​—bilombolwa patoka kadi ku bitupu mu bitabu, mikanda, masinema, maprograme a televizio, ne mu ñimbo imbwa konso-konso​—bine twibasadike na kwivwana milangwe ne myanda imbi-imbi difuku ne difuku. Wibimonanga namani? Umonanga’mba i makayo bitupu nansha’mba bino byonso i bya kwipwija nabyo mukose bitupu? Lelo wiumvwananga pamo bwa Lota muntu moloke “wa mutyima wafityilwe fututututu, pa mwanda wa mwikadilo wa kulondalonda bya mutyima umbi wa [bantu] . . . mutyima wamusanshile pakatampe pene, mo bukila, mo bukila, pa bilongwa byabo byakujilula bijila”? (2 Petelo 2:​7, 8) Pakukomena lupusa lwingidija bubi mu ngitu yadisubi, tufwaninwe kwikala basumininwe pamo na mwānenene mulembi-wamitoto Davida’mba: “Nkikatūlapo ku meso ami kikobakane nansha kimo; Nshikilwe mingilo ya boba basasukila kumfulo; keikañumininapo, ehe.”​—Mitoto 101:3.

Mutyima wa Mushipiditu

¹⁵ Kintu kikokeja kwitukwasha mwanda wa tukomene lupusa lwingidija bubi mu ngitu yadisubi i myanda inena Polo’mba: “Mutyima wa Mushipiditu, i būmi ne ndoe ponka.” (Loma 8:6) Kupitako kumunwa na ngitu, tufwaninwe kuleka ñeni yetu kuludikwa na bintu bya mushipiditu. I bintu’ka? Mu Fidipai 4:8 Polo utela mulongo wa bino bintu amba: “Ebiya pano kubafule kadi, bānwe bāna betu, byonsololo, shi bika, shi bika, bya binebine; byonso bilemekwa buleme, shi bika shi bika; byonso bya boloke, shi bika, shi bika; byonso bitōka tō, shi bika, shi bika; byonso bya buyabuya, shi bika, shi bika; kadi byobya byonsololo bilumbuluke ku meso a bantu bonso, shi kadi namo mudi buleme, ne kutendelwa kwabyo, mufwatakanyei bino bintu bino’bi.” Shi ke pano, tubandaulei senene ne kumvwanija biyampe myanda yotufwaninwe kwendelela na kulangulukapo.

¹⁶ Kumeso kwa byonso, Polo utelele ngikadila mwānda milumbuluke. Eyo, bakristu kebadipo na mbila ya kulanga enka ku Bisonekwa nansha misoñanya kitatyi kyonso. Kudi myanda mivule ne bishinte bishileshile byotukokeja kulangulukapo mu ñeni yetu. Ino kintu kya mvubu i kino, myanda yonso yobafwatakanya ifwaninwe kukwatañana na ngikadila milumbuluke itela Polo. Tufwaninwe kukokela milangwe yetu pa bino “bintu” byonso bitelelwe na Polo, kimo ne kimo. Nanshi twibibandaulei senene.

◻ “Bya binebine” ke enkapo myanda yabine nansha yabubela. Kishintulula myanda ya bubinebine, yakubulwa budimbidimbi, ne ikokeja kukulupilwa, kintu kyabine, ino ke kintu po kimweka enka bu kyabine ku mpala bitupu.​—1 Temote 6:20.

◻ “Bilemekwa buleme” kino kishima kifunkila pa myanda yabuleme. Kileta mulangwe wa kalemo kakatampe, kintu kidi peulu, kyapabula, ne kitendelwa, ke kintu kyabumvu po kadi kyakubulwa mvubu.

◻ “Bya boloke” i kunena’mba bikwatañene na misoñanya ya Leza ino ke misoñanya ya bantu po. Bantu ba pano pantanda badiñanga ñeni yabo na mpangiko yakubulwa boloke, ino batwe tufwaninwe kulanga ne kwisangaja na myanda myoloke kumeso a Leza.​—Enzakanya na Mitoto 26:4; Amose 8:​4-6.

◻ “Bitōka tō” kishintulula bintu bikola kadi bijila ke enkapo mu mwiendelejo (kwepuka busekese nansha myanda mikwabo) ino kadi i ne mu milangwe ne masakila etu. Yakoba unena’mba: “Ino ñeni mitūke mūlu ayo kibajinji i kutōka tō.” Yesu ye kimfwa kya muntu ‘ujila’ kyotufwaninwe kwiula.​—Yakoba 3:17; 1 Yoano 3:3.

◻ “Bya buyabuya” i myanda itonona buswe bwa bantu bakwabo. Tufwaninwe ‘kwitala biyampe batwe bene na bene ne kwikankamika’mba twisanswe, tulonge bilongwa biyampe,’ kupitako kwimika milangwe pa bintu bilangula mushikwa, ne lupotopoto.​—Bahebelu 10:24.

◻ “Byonsololo bilumbuluke” ke kuyukibwapo enka bu “muntu mulumbuluke” nansha “obānya”, mhm, ino ufwaninwe kwikala muntu ulombola bulumbuluke mu mingilo, ūbaka ne utendela bakwabo. Tukatula muñeni yetu myanda miyampe kadi yūbaka kupitako myanda ifwija bumvu nansha ifityija mutyima.​—Efisesa 4:29.

◻ “Buleme bulumbuluke, NW” kishintulula “buyampe” nansha “ngikadila milumbuluke kutabuka,” ino kadi kikokeja kushintulula kulumbuluka kukatampe mu miswelo yonso. Nanshi tufwaninwe kutendela ngikadila milumbuluke, myanda ne bilongwa bilumbuluke bilonga bakwetu kukwatañana na misoñanya ya Leza.

◻ “Kutendelwa”; kintu i kya kutendelwa na bubinebine enka shi mitendelo itambanga kudi Leza nansha ku balupusa bayukibwe na Leza.​—1 Kodinda 4:5; 1 Petelo 2:14.

Mulao wa Būmi ne Ndoe

¹⁷ Shi tulonde kidyumu kya Polo ne ‘twendelela na kwimika milangwe pa bino bintu,’ tukalama mu mutyima bintu bya Mushipiditu. Tukeselwa umbūmi bwetu, kokunena’mba tukatambula būmi bwanyeke mu ntanda impya ya mulao, kadi tukekala na ndoe. (Loma 8:6) Mwanda waka? Mwanda ñeni yetu ikakingwa ku lupusa lubi lwa bintu bya ngitu, ne ketukanekenibwapo mu bulwi bukatampe budi pabukata bwa ngitu ne mushipiditu, na mwikilombwela Polo. Na kukomena lupusa lwa ngitu, tukekala kadi na ndoe pamo na Leza, “mwanda kadi, mutyima wa bya ngitu ushikilwe Leza.”​—Loma 7:​21-24; 8:7.

¹⁸ Satana ne bantu bandi bengidijanga miswelo yonso mwanda wa kujimakanya mikejima ya kyelekejo kya ntumbo ya Leza motudi. Batompanga kuludika ñeni yetu na kwimuyuja bilokoloko bya ngitu mwanda bayukile’mba bikokeja konakanya bulunda bwetu na Leza ne kwitutwala ku lufu. Ino tukokeja kunekenya mu buno bulwi. Pamo bwa Polo, batwe netu tukokeja kunena’mba: “Nafwijako Leza padi Yesu Kidishitu Mfumwetu” mwanda wa kwituteakenya miswelo ya kulwa na lupusa lwingidija bubi mu ngitu myoneke.​—Loma 7:25.

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Kena wālekele masakila a ngitu kumumuna kufika ne ku konakanibwa kwandi

Mutyima wa mushipiditu kishintulula būmi ne ndoe

Lelo Ukokeja Kushintulula?

◻ Bubi i kika, ne i muswelo’ka obukokeja kwingidija lupusa mu ngitu yetu yadisubi?

◻ I muswelo’ka otukokeja kulwa na “mutyima wa bya ngitu”?

◻ I kika kyotufwaninwe kulonga mwanda wa kwikala na “mutyima wa mushipiditu”?

◻ “Mutyima wa mushipiditu” uletanga būmi ne ndoe muswelo’ka?

1. I kika kyapāngilwe bantu?

2. I muswelo’ka wākankelwe ba mulume ne mukaji babajinji kufikila pa kitungo?

3. Ngikadila ya binebine ya bubi i kika?

4-6. (a) Bubi bumonwanga muswelo’ka na bantu bavule dyalelo? (b) Uno muswelo wa kumona bubi ufikijanga ku kika?

7. Kukwatañana na bible, bantu bapile bubi muswelo’ka?

8. I bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula batwe bene? Mwanda waka?

9. Mwanda’ka tunena’mba “mutyima wa bya ngitu i lufu”?

10. ‘Kwikala na kintu mu mutyima’ kishintulula kika?

11. Kena wātele mutyima ku bya ngitu muswelo’ka ne i kika kyāmufikile?

12. Mwanda’ka tufwaninwe kwepuka kunanga “mu dishinda dya Kena”?

13. Muntu ukokeja “kongolwa na kilokoloko kya aye mwine” muswelo’ka?

14. Tulwanga na kika difuku ne difuku ne i kika kyotufwaninwe kulonga?

15. I bukwashi’ka botudi nabo mwanda wa kulwa na lupusa lwingidija bubi motudi?

16. I ngikadila’ka ikankamika Polo amba ‘twendelele na kwiitamija,’ kadi imo ne imo ishintulula kika?

17. I madyese’ka otukatambula shi tulonge bukomo bwa kwimika milangwe pa “mutyima wa Mushipiditu”?

18. I bulwi’ka butonona Satana, ne i muswelo’ka otukokeja kumukomena?