‘Njibo Ya Kulombela’mo Mizo Yonso’
‘Lelo kekilembelwe’mba: Njibo yami īkatelwa’mba: I njibo ya kulombela’mo mizo yonso?’—MAKO 11:17.
PĀPANGILWE ba Adama ne Eva, bādi mu kipwano kya pabwipi na Shabo wamūlu. Yehova Leza wādi wisamba nabo, wēbayukija ne mpango yandi milumbuluke itala pa muzo wa muntu. Bine, bādi bakunkwa ku mutyima pavule mwanda wa kutendela Yehova pamwanda wa mingilo yandi milumbuluke ya bupangi. Pādi ba Adama ne Eva basakilwa buludiki pamwanda utala mwingilo wabo wa bu bambutwile ba kisaka kya muzo wa muntu, mwingilo wādi wibatengele kumeso, bādi bakokeja kwifwenya kudi Leza mu kifuko kyo-kyonso kobādi mu Paladisa kīkalo kyabo. Kebādipo basakilwa mwingilo wa kitobo mu tempelo, mhm.—Ngalwilo 1:28.
2 Ngikadilo yāalamukile pātombokele mwikeulu umo wāongwele Eva na kumupa mulangwe wa’mba shi apele bubikadi bwa Yehova, būmi bwandi bukekala bulumbuluke kutabuka, amba ‘ukekalanga pamo’nka bwa Leza.’ Eva wādile kipa kya ku mutyi wēbakankeje Leza kudya’ko. Kupwa Satana wāingidije Eva mwanda wa kongola wandi mulume. I kyabulanda, Adama wāitabija kyāmusapwidile wandi mukaji nonga-bubi, wālombola’mba kipwano kyandi na wandi mukaji kyādi na bulēme kupitako kipwano kyandi na Leza. (Ngalwilo 3:4-7) Nabubine, ba Adama ne Eva bātongele Satana bu leza wabo.—Enzankanya na 2 Kodinda 4:4.
3 Na kulonga namino, ba mulume ne mukaji babajinji kebājimijepo enka kipwano kyabo kya bulēme na Leza, ino bājimije ne kikulupiji kya kwikala na būmi bwanyeke mu paladisa pano pantanda. (Ngalwilo 2:16, 17) Ngitu yabo ya bupyamambo yāshilula kōneka kufika ne pobāfwile. Lutundu lwabo lwāpyene ino ngikadila ya bupyamambo. Bible ushintulula’mba: “Mo monka mwasambakanine lufu ku bantu bonso.”—Loma 5:12.
4 Kwādi kusakilwa kintu kampanda mwanda wa kupwanija muzo wa bantu ba bubi na Umpangi wabo ukola. Pakutyibila ba Adama ne Eva mambo, Leza wāpele lutundu lwabo lukulupilo na kuleta mulao wa kukalupula “lukunwa” lukakūla muzo wa muntu mu bipa bibi bitambile ku butomboki bwa Satana. (Ngalwilo 3:15) Mafuku pakupitapo, Leza wēkisokwedile patōka na kulombola’mba luno Lukunwa lwa madyese lukalupukanga ku musuku wa Abalahama. (Ngalwilo 22:18) Byādi ulamine ino mpango yabuswe mu ñeni yandi, Leza wātongele musuku wa Abalahama, ko kunena’mba bene Isalela bu muzo wandi mutongwe.
5 Mu mwaka wa 1513 K.K.K. bene Isalela bāsambile kipwano kya bulunda na Leza ne bāitabije kukōkela ku bijila byandi. Kino kipwanino kya pa Mukanda-wabijila kifwaninwe kwikala na mvubu mikatampe ku boba bonso basaka kutōta Leza dyalelo mwanda kifunkilanga pa Lukunwa lwālailwe. Polo wānene’mba kyādi bu ‘mujiñininya wa bintu bilumbuluke bikāya kumeso.’ (Bahebelu 10:1) Pānene Polo bino bishima, wādi wisambila pa mwingilo wādi uvuija babitobo bene Isalela mu tabernakulo yādi iselwa ku makasa, nansha kipema kya kutōtela’mo. Kyādi kitelwa bu ‘tempelo ya Yehova’ nansha kadi bu “njibo ya Yehova.” (1 Samwele 1:9, 24) Shi tubandaule mwingilo ukola wādi wingilwa mu njibo ya Yehova pano panshi, tukokeja kusangela pakatampe mpangiko ya kufwilwa lusa itudilweko dyalelo mwanda wa kupa bantu babubi muswelo wa kupwana na Leza.
Kifuko Kikola Nakampata
6 Bible unena’mba: “Mwine Mukatakata Mwine kekalangapo mu majibo mobakwe na bantu.” (Bilongwa 7:48, MB) Inoko, kwikalapo kwa Leza mu njibo yandi pano panshi kwādi kulombolwa na dikumbi dyādi mu njibo ya munda yādi itelwa bu Kifuko Kikola Nakampata. (Levi 16:2) I kimweke patōka’mba, dino dikumbi dyādi dilenga dya kitōkeji kyādi kimunika mu Kifuko Kikola Nakampata. Dyādi ditentamine pangala pa kabatyi kādi katelwa bu “dikumbo dya bukamoni,” mwādi mabwe ādi malembwe’po mbila imo-imo yāpelwe bene Isalela na Leza. Pangala pa mpūto wa Dikumbo pādi bakelubi babidi bapungwe na nsahabu babādile mapapa, kyādi kyelekejo kya bipangwa bya kumushipiditu bidi na kitenta kikatampe mu bulongolodi bwa Leza bwa mūlu. Dino dikumbi dya kingelengele dya dilenga dya kitōkeji, dyādi ditentamine peūlu pa mpūto wa dikumbo pabukata bwa bakelubi babidi. (Divilu 25:22) Kino kyādi kifunkila padi Leza Mwinebukomobonso utentamine pa lupona, pa dīkalo dya mūlu dikwetwe na bakelubi bōmi. (1 Bilongwa 28:18) Buno ye buluji bwālombedile Mulopwe Hezekia amba: “A Yehova wa bibumbo, Leza wa Isalela, ushikete pa bakelubi.”—Isaya 37:16.
Kifuko Kikola
7 Kipindi kyabubidi kya tabernakulo kyādi kitelwa bu Kifuko Kikola. Munda mwa kino kifuko, ku lunkuso kuntwelelo kwa njibo, kwādi bibikwa-binanu bisamba-bibidi biyampe bine, ne kulundyo kwādi mesa pādi patulwa mikate milombolwe. Kumeso kwādi kilambwilo pādi pasokelwa ensense ya mityi ya luvumba luyampe. Kino kilambwilo kyādi kishimikilwe kumeso kwa kidimbo kyādi kikalañenye Kifuko Kikola Nakampata na Kifuko Kikola.
8 Ku lubanga ne ku kyolwa kyonso, kitobo umo wādi utwela mu tabernakulo mwanda wa kufitwila’mo ensense pa kilambwilo kya ensense. (Divilu 30:7, 8) Ku lubanga, pādi pafitulwa ensense bādi babweja māni mu binanu bisamba-bibidi byādi bitentekelwe pa kibikwa-binanu. Ku kyolwa binanu byādi bimunika mu Kifuko Kikola. Mu Dyasabado dyonso kitobo wādi ufwaninwe kutūla mikate 12 pa meza pādi patulwa mikate milombolwe.—Levi 24:4-8.
Kipango
9 Tabernakulo wādi monka na kipango kyādi kijokolokwe na ñumbo ya mbwija. Mu kino kipango mwādi nsāni mukatampe wa kyoilo mwādi moila ba bitobo makasa ne maulu dibajinji dya kutwela mu Kifuko Kikola. Kadi bādi bafwaninwe kōya kumeso kwa kusoka byakwela pa kilambwilo kyādi mu kipango. (Divilu 30:18-21) Kino kilongwa kya kwitokeja i kivuluji kikatampe kivuluja bengidi ba Leza dyalelo amba shi basaka mutōtelo wabo witabijibwe na Leza, bafwaninwe kulonga bukomo bwa kwikala bajila kungitu, mu ñeni, mu milangwe ne kumushipiditu. (2 Kodinda 7:1) Kimweka bu nkuni yādi yokejibwa nayo mudilo ku kilambwilo ne mema ādi atulwa mu nsāni wa kyoilo byādi biletwa na bantu bakubulwa bene Isalela, bapika bādi bengila mu tempelo.—Yoshua 9:27.
10 Ku lubanga ne ku kyolwa kyonso, bādi basoka kyakwela kya kana-kamukōko pa kilambwilo pamo ne kyakwela kya bukula ne kya vinyu. (Divilu 29:38-41) Bitapwa bikwabo byādi bisokwa mu mafuku a pabula. Kimfwa bādi basoka kitapwa pamwanda wa bubi kampanda bulongele muntu. (Levi 5:5, 6) Mu bitatyi bikwabo mwine Isalela yense wādi ukokeja kupāna kyakwela-kisokwe kya kipwano mungya kiswamutyima kyandi, kipindi kimo kyādi kidibwa na ba bitobo ne na yewa wādi upāna mulambu. Mu muneneno wa kyelekejo, kino kilombola’mba bantu ba bipyamambo bādi bakokeja kwikala mu ndoe na Leza, kudya nandi pamo. Nansha mwēni wādi ukokeja kwikala mutōtyi wa Yehova kadi wādi upebwa madyese a kusōka kitapwa ku njibo ya Leza mungya masakila a mutyima wandi. Ino, mwanda wa kulemeka Yehova, ba bitobo bādi bafwaninwe kwitabija enka bitapwa byādi bilumbuluke kete. Bukula bwādi bupebwa bu kyakwela bwādi bufwaninwe kwikala bukula bunane, banyema nabo bādi bafwaninwe kwikala bakubulwa bulema.—Levi 2:1; 22:18-20; Malaki 1:6-8.
11 Mashi a bino bitapwa byonso ādi atulwa pa kilambwilo. Kino kyādi kivuluja muzo difuku ne difuku amba bādi banonga-bubi, bādi basakilwa mukūdi wādi ufwaninwe kumwanga mashi andi musunsa umo mwanda wa kukenda bubi bwabo ne kwibakūla ku lufu. (Loma 7:24, 25; Ngalatea 3:24; enzankanya na Bahebelu 10:3.) Uno muswelo ukola wa kwingidija mashi wādi uvuluja monka bene Isalela amba mashi i kyelekejo kya būmi ne amba būmi i bwa Leza. Kwingidija mashi a muntu mu muswelo ungi kyādi kipelejibwe na Leza.—Ngalwilo 9:4; Levi 17:10-12; Bilongwa 15:28, 29.
Difuku dya Kipwanyo
12 Musunsa umo pa mwaka mu difuku dyādi ditelwa bu Difuku dya Kipwanyo, muzo onso wa Isalela, kwelamo ne bēni bādi batōta Yehova, bādi bafwaninwe kuleka kwingila mingilo ya miswelo yonso ne kukokolokwa. (Levi 16:29, 30) Mu dino difuku dya mvubu mikatampe, muzo wādi usubulwa ku bubi mu muneneno wa kyelekejo mwanda wa kusangela kipwano kya ndoe na Leza mu mwaka ukāyako. Tutalei mokyādi kilongelwa kadi tubandaulei myanda imo-imo mikatampe yādi ilongwa.
13 Kitobo mukatampe wādi utwela mu kipango mwādi tabernakulo. Kupwa kwa kōya mu mema ādi atulwa mu nsāni wa kyoilo, ebiya wāipaya ñombe mwana bu kitapwa. Mashi a mwine ñombe mwana’wa wēapungulwila mu kakolo; akengidijibwa mu muswelo wapabula mwanda wa kukenda bubi bwa kisaka kya ba bitobo bene Levi. (Levi 16:4, 6, 11) Ino kumeso kwa kulonga kintu kyo-kyonso na kitapwa, kudi kintu kampanda kyādi kifwaninwe kulonga kitobo mukatampe. Wādi usela ensense (wiitūdile mu kininga), ne luvungu luyule makala a mudilo mopolwe ku kilambwilo. Penepo wātwela mu Kifuko Kikola wenda ufwena ku kidimbo. Wāpita bityebitye kumpenga kwa kidimbo ne wākemana kumeso a dikumbo dya kipwanino. Kupwa, pakubulwa kumonwa na muntu nansha umo, watula ensense mu makala a mudilo, ebiya Kifuko Kikola Nakampata kyayula na dikumbi dya luvumba luyampe.—Levi 16:12, 13.
14 Pano, mu muneneno wa kyelekejo, Leza wādi wa kulombola kiswamutyima kyandi kya kulekela bubi ne kwibetabija. Omwanda bādi batela mpūto yādi pangala pa Dikumbo bu ‘kityi kya kufwila lusa’ nansha bu ‘mpūto ya kulekela.’ (Bahebelu 9:5, kunshi kwa dyani) Kitobo mukatampe watamba mu Kifuko Kikola Nakampata, wāsela mashi a ñombe mwana, wātwela dikwabo mu Kifuko Kikola Nakampata. Pamo’nka na mokyādi kilembelwe mu Mukanda-wabijila, watumpa munwe wandi mu mashi kupwa weakusa misunsa isamba-ibidi kumeso kwa mpūto wa Dikumbo. (Levi 16:14) Kupwa wājokela mu kipango wāipaya mbuji, kyakwela kya bubi bwa “bantu.” Wātwala mashi makwabo a uno mbuji mu Kifuko Kikola Nakampata wēengidija pamo’nka na mwālongela na mashi a ñombe mwana. (Levi 16:15) Mu Difuku dya Kipwanyo, kwādi kulongwa monka mingilo mikwabo ya mvubu. Kimfwa, kitobo mukatampe wādi ufwaninwe kutenteka makasa andi abidi pangala pa mutwe wa mbuji wabubidi, wāsaba ‘bubi bwa bāna ba Isalela.’ Uno mbuji mūmi wādi utwalwa mu ntanda-mutuputupu, mu muneneno wa kyelekejo kishintulula’mba, uno mbuji wādi ukatwala bubi bonso bwa muzo kulampe. Kipwanyo kyādi kilongibwa mwaka ne mwaka pamwanda wa ‘bitobo ne pamwanda wa bantu bonsololo pa kipwilo.’—Levi 16:16, 21, 22, 33.
15 Umbula bwa myaka 486 imbajinji mu mānga ya Isalela, bantu bātongelwe na Leza, tabernakulo wādi ushimikwa koku ne koku, kyādi kifuko kya mutōtelo wa Yehova Leza wabo. Kupwa, Solomone wābikele mu Isalela wāpelwe madyese a kūbaka njibo ikengidijibwa nyeke. Nansha uno tempelo byādi ufwaninwe kwikala mukatampe ne kadi mubakwe mu muswelo wapabula, mpangiko ya lūbako yāletele Leza yādi ya muswelo umo na ya tabernakulo. Pamo’nka bwa tabernakulo, ino njibo kyādi kyelekejo kya mpangiko mikatampe ya butōtyi ‘yātudileko Yehova, ino keyātudilwekopo na muntu, mhm.’—Bahebelu 8:2, 5; 9:9, 11.
Tempelo Umbajinji ne Wabubidi
16 Pādi Solomone ulombela pamwanda wa uno tempelo wa ntumbo, wālombele kupityila ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Pakwabo napo kadi mungya mweni kadipo bu wa ku bantu bobe bene Isalela, aye pakwiya ku ntanda ya kulampe mwanda wa dijina dyobe dikatakata, . . . aye pakwiya kulombela dya ku ino njibo ino’i; ponkapo kadi wivwane abe mūlu, ke mu kikalo kyobe kadi, ne kulonga mwendele byonso byakwityila mweni, amba bantu bonsololo ba pano panshi bayuke dyobe dijina ne kukutyina, mobalongela bantu bobe bene Isalela; ino kadi bayuke amba ino njibo ino’i yo nashimika ibainikwa dyobe dijina.” (2 Bilongwa 6:32, 33) Pakubulwa kutatana, Leza wāitabije milombelo ya Solomone. Mudilo watūka kutamba mūlu wāloteja byakwela bya banyema byādi pa kilambwilo, penepa ntumbo ya Yehova yāyuja tempelo.—2 Bilongwa 7:1-3.
17 I kyabulanda, bene Isalela bājimije katyino ka kwakamwa Yehova. Pavule, bādi batukija dijina dyandi dikatampe kupityila ku bilongwa bya kumwanga mashi, butōtyi bwa bankishi, kwenda makoji, busula-malwa, ne kususula bana banshiye, bakaji ba bafu, ne bēni. (Ezekyele 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) O mwanda, mu mwaka wa 607 K.K.K., Leza wāfikidije butyibi bwandi, ebiya wātonwene bibumbo bya bashidika bene Babiloni mwanda bonakanye tempelo. Bene Isalela bāpandileko bāselelwe bu misungi mu Babiloni.
18 Myaka 70 pakupita’po, Bayuda basheleko bēsāshile bājokele mu Yelusalema ne bāpelwe madyese a kūbakulula tempelo ya Yehova. I kyamvubu kuyuka’mba kekwādipo ba bitobo ne bene Levi bavule bādi bafwaninwe kuvuija mwingilo mu uno tempelo wabubidi. Kwālupukile bipá, ba Netini, bādi bakubulwa bene Isalela, bapika bādi bengila mu tempelo, bāpelwe madyese makatampe bu bengidi ba mu njibo ya Leza. Inoko, kebādipo benzankene na ba bitobo ne bene Levi.—Ezela 7:24; 8:17, 20.
19 Kuñanjilo, kyāmwekele bu tempelo wabubidi kakokejapo kudingakana na tempelo umbajinji. (Hakai 2:3) Ino, Yehova wālaile’mba: “Nkatenkenya mizo yonsololo, ne bintu bisaka mityima bya mizo yonso bikāyanga; penepo nkayuja ino njibo ino’i ne ntumbo . . . Ntumbo ya kumfulo ya ino njibo ino’i, ikatabuka ntumbo ya yoya imbajinji’ya.” (Hakai 2:7, 9) Pamo’nka na mokyātobelwe, tempelo wabubidi wādi na ntumbo mikatampe. Wālele myaka 164 kupita tempelo imbajinji, kadi batōtyi bavule bādi batamba ku bifuko bishileshile bādi bakūkila mu kipango kyayo. (Enzankanya na Bilongwa 2:5-11.) Tempelo wabubidi wāshilwile kwingidijibwa mu mafuku ādiko Mulopwe Heloda, ne kipango kyayo, kyābaijibwe. Wāubakilwe pa mabwe makatampe mene ne wādi mujokolokwe na mpembwe miyampe, wādi mukatampe pamo’nka bwa tempelo umbajinji wāubakile Solomone. Mwādi kipango kikatampe mwādi mutwela bantu ba mizo bādi basaka kutōta Yehova. Kwādi dibwe dyādi dikadile mikalo ya kino Kiwanza kya Bajentaila na kipango kyādi munda mwa tempelo mwādi mutwela bene Isalela bakibutwila kete.
20 Uno tempelo wabubidi wādi na kayukeno kapabula mwanda Mwana Leza, Yesu Kristu, wāfundije mu kipango kyayo. Ino, pamo’nka bwa tempelo umbajinji, Bayuda bavule kebādipo basangela madyese abo a kwikala bantu bakwatakanya njibo ya Leza. Bāleka bansunga basunge bintu byabo mu kipango kya Bajentaila. Pakwabo kadi, bantu bādi bapityila mu tempelo bu kashinda kēpi ka kutambila mutamba mukwabo wa Yelusalema aku baselele bintu pa mitwe. Mafuku aná kumeso kwa lufu lwandi, Yesu wātokeje tempelo ku bilongwa bya busala bwa uno muswelo, wāendelela na kunena’mba: “Lelo kekilembelwe’mba: Njibo yami īkatelwa’mba: I njibo ya kulombelelamo mizo yonso, ino banwe umbeyalamuna ke mu muta wa bakabwalāla?”—Mako 11:15-17.
Leza Imupele Lonso Njibo Yandi ya Pano Panshi
21 Pamwanda wa kilongwa kya Yesu kyabukankamane kyātundwile mutōtelo ujila wa Leza, baludiki ba mutōtelo wa Bayuda bādi basumininwe mwanda wa kumwipaya. (Mako 11:18) Byādi uyukile’mba kubamushadila kitatyi kityetye mwanda epaibwe, Yesu wāsapwidile baludiki ba mutōtelo wa Bayuda’mba: “Njibo yenu byo yemushilwa masala.” (Mateo 23:37, 38) Kupwa wālombwele’mba panopano ponka, Leza kaketabijapo dikwabo mutōtelo ulongelwa mu tempelo umweka na meso wa mu Yelusalema. Kakatelwapo kadi bu ‘njibo ya milombelo ya mizo yonso.’ Pāmulombwele bandi bana-babwanga tempelo wādi mubakwe na dyangi, Yesu wānene’mba: “Lelo kemumonangapo byonso bino’bi? . . . Kekukashalapo dibwe dimo ditentamine pa dikwabo dya kubulwa kukafulamwinwa panshi, ehe.”—Mateo 24:1, 2.
22 Myaka 37 pakupita’po, bupolofeto bwa Yesu bwāfikidile mu mwaka wa 70 K.K., pāonakanibwe Yelusalema ne tempelo mine na bibumbo bya bashidika bene Loma. Bwādi bukamoni buteneka ku mutyima bwālombwele’mba Leza wāpelele njibo yandi yādi imweka na meso. Yesu kātobelepo nansha dimo butobo bwa kūbakululwa kwa tempelo mukwabo mu Yelusalema. Pa mwanda utala kino kibundi kyādi pano panshi, mutumibwa Polo wāsonekele bakristu bahebelu amba: “Pano panshi ketudi’popo ne kibundi kyendaenda, enhe, tukimbanga kyokya kikeya kumeso.” (Bahebelu 13:14, MB) Bakristu babajinji bādi batengele kubadilwa mu bekadi ba mu “Yelusalema wa mūlu”—kibundi kifunkila pa Bulopwe bwa Leza. (Bahebelu 12:22) O mwanda nanshi, batōtyi babine ba Yehova kebāshimikilepo tempelo umweka na meso pano pantanda. Mu kishinte kilondako, tukabandaula mpangiko mikatampe itudileko Leza pamwanda wa boba bonso basaka kumutōta na ‘mushipiditu ne bubinebine.’—Yoano 4:21, 24.
[Bipangujo]
1. Kuñanjilo, ba Adama ne Eva bādi na kipwano kya muswelo’ka na Leza?
2. I kwalamuka’ka kwālupukile’ko pālubile ba Adama ne Eva?
3. I bipa’ka bibi byālupukile ku butomboki bwa ba Adama ne Eva?
4. I lukulupilo’ka lwāpelwe muzo wa bantu babubi na Leza?
5. Mwanda’ka tufwaninwe kuta mutyima na katentekeji ku kamwanda kamo kamo katala pa kipwanino kya pa Mukanda-wabijila kyāsambile Leza na bene Isalela?
6. I kika kyādi kitūdilwe mu Kifuko Kikola Nakampata, lelo kwikalapo kwa Leza kwādi kulombolwa na kika?
7. I bintu’ka byādi bitudilwe mu Kifuko Kikola?
8. I mingilo’ka ya kitatyi ne kitatyi yādi ivuija ba bitobo mu Kifuko Kikola?
9. Nsāni wa kyoilo mwādi mema wādi na mwingilo’ka, ne i masomo’ka otukokeja kuboila’mo?
10. I bitapwa’ka bimo-bimo byādi bisokwa pa kilambwilo kya bitapwa?
11. (a) I kika kyādi kilongwa na mashi a bitapwa bya banyema, ne kino kyādi kifunkila pa kika? (b) Mashi a muntu ne a nyema amonwanga muswelo’ka na Leza?
12, 13. (a) Difuku dya Kipwanyo dyādi difuku’ka? (b) Kumeso kwa kitobo mukatampe kutwela na mashi mu Kifuko Kikola Nakampata i kika kyādi ufwaninwe kulonga?
14. Mwanda waka kitobo mukatampe wādi ufwaninwe kutwela mu Kifuko Kikola Nakampata na mashi a banyema babidi beshile?
15. (a) Tempelo wa Solomone wādi udingakene namani na tabernakulo? (b) I kika kinena mukanda wa Bahebelu pa mwanda utala mwingilo ukola wādi ulongwa mu tempelo ne ku tabernakulo?
16. (a) I milombelo’ka ya buswe yānene Solomone kitatyi kyādi upāna tempelo kudi Leza? (b) Yehova wālombwele muswelo’ka amba wāitabije milombelo ya Solomone?
17. I mwanda’ka wāfikile tempelo yāubakile Solomone ne mwanda waka?
18. Mu tempelo wabubidi, i madyese’ka apelwe bantu bamo-bamo bakubulwa bene Isalela bādi bakwatyija mutōtelo wa Yehova na mutyima umo?
19. I mulao’ka wāletele Leza pa mwanda utala tempelo wabubidi, ne ino myanda yāfikidile muswelo’ka?
20. (a) I kayukeno’ka kapabula kādi na tempelo wabubidi? (b) I kika kyālombwele’mba Bayuda bādi bafutulula tempelo, ne i kika kyālongele Yesu mwanda wa kulondolola ku uno mwanda?
21. I kika kyānene Yesu pamwanda utala tempelo wa Yelusalema?
22. (a) Binenwa bya Yesu pamwanda utala tempelo byāfikidile mu kitatyi’ka? (b) Kyaba kya kutūla lukulupilo lwabo mu kibundi kampanda pano panshi, bakristu babajinji bādi bakimba kika?
[Kapango pa paje 17]
TEMPELO YĀUBAKULWILWE NA HELODA
1. Kifuko Kikola Nakampata
2. Kifuko Kikola
3. Kilambwilo kya Bitapwa Bisōkwe
4. Nsāni mukatampe wa kyoilo
5. Kipango kya Babitobo
6. Kipango kya bene Isalela
7. Kipango kya bana-bakaji
Bipangujo bya Kujokela’mo
◻ Ba Adama ne Eva bājimije kipwano’ka na Leza?
◻ Mwanda waka myanda itala tabernakulo idi na kamweno kotudi?
◻ I kika kyotwifundile mu mingilo yādi ilongwa mu kipango kya tabernakulo?
◻ Mwanda waka Leza wāitabije tempelo yandi yonakanibwe?