I kika kinena Bible kitala padi Leza ne Yesu? _

YEWA utanga Bible yense mutuntulu, pa kubulwa milangwe ya kwiyalela ku Busatu-busantu, le ukokeja kusokola uno mulangwe aye mwine kasuku kandi? Kebibwanikapo.

Mulangwe ukatana mutangi wakubulwa kwiyalela ku mutamba umo, mu malango andi, i uno: amba kudi Leza umo kete ye aye Mwine Bukomo-bonso Umpangi, mwishile na bintu byonso; Yesu i muntu wa pabulā, momonka mwādi wikadile ne pādi kāilē pano panshi mu bu muntu pene, ne kadi i kipangwa kidi munshi mwa lupusa lwa Leza.

Leza i umo kete, kadipo pasatu

BIBLE ufundijanga’mba Leza i umo kete, luno lufundijo lutelwanga bu lukulupilo lwa mudi Leza umo. Levi Paine, mwadimu wa mānga ya myanda ya Leza, ushintulula’mba lukulupilo lwa mudi Leza umo, moluyukilwe senene, kelukwatañenepo nansha dimo na Busatu-busantu: “Kipwanino Kyakala i kimanine enka pa lukulupilo lwa mudi Leza umo kete. Leza i muntu wa kikasuku. Kufwatakanya’mba mudi mulangwe wa Busatu-busantu . . . kekidipo na kyalwilo nansha kimo.”

Kwiya kwa Yesu pano panshi, lelo kwajimankenye lukulupilo lwa mudi Leza umo kete? Levi Paine ulondolola’mba: “Kipwanino Kyakala kekishidilepo na Kipya pa uno mwanda. Kishīla kya lukulupilo lwa mudi Leza umo kikyendelela. Yesu wādi Muyuda mufundijibwe na ba mbutwile Bayuda kupityila mu bijila bya Kipwanino Kyakala. Lufundijo lwandi lwādi enka lwa bwine Yuda; eyo, wādi Musapu mupya, inoko kewadipo mwanda wa Leza mupya. . . . Kadi wādi witabije kisonekwa kikatampe kya Buyuda kyadi kimanine pa lufundijo lwa kukulupila mudi Leza umo kete: ‘Teja abe Isalela, Mfumwetu Leza wetu i Leza umo kete.’”

Bino binenwa bitanwa mu Kupituluka 6:4. Ivwana mobyalamwinyinwe mu Bible de Jérusalem: “Ivwana, Isalela: Yahvé Leza wetu i Yahvé umo kasuku kandi.”a Kukwatañana na bijila bya mwandikilo wandimi, kishima “kasuku” kekilondelwepo na kishima nansha kimo kya mu buvule kilombola’mba kisambilanga pa [bantu bangi] bakile pa buvule bwa muntu umo.

Mutumibwa Polo nandi kalombwelepo nansha dimo’mba Leza wealamwine wavwala ngitu ingi, nansha ke pa kwiya kwa Yesu pano pantanda pene. Wasonekele’mba: “Leza aye i umo yenka.”​—Ngalatea 3:20; tala 1 Kodinda 8:4-6.

Misungu mivule, Bible wisambilanga padi Leza bu muntu umo kasuku kandi. Pesambanga Leza, wisambanga bu muntu udi bunka ne kasuku. Ye mwikilombwela Bible patokelela. Leza wanene’mba: “Ami ne Yehova, dyo dyami dijina; ino ntumbo yami nki kapana’yopo kudi mukwabo, ehe.” (Isaya 42:8). “Ami ne Yahvé, Leza obe . . . Kukekalapo na baleza bakwabo kumeso ami.” (Batyityija’mo bano i batwe.)​—Divilu 20:2, 3, Jé.

Shi kwadi’mba, na bubinebine, mudi aye mudi bantu basatu, mwanda’ka kadi balembi bonso ba Bible bakunkujibwe na mushipiditu sandu wa mwine Leza bēsambīle padi aye bu i muntu umo kete? Le uno mulangwe wimanine pa kika, ke pa budimbi-dimbipo bwa kusaka kunyengakanya milangwe ya bantu bitupu? Shi Leza wādi’mba imubundwe na bantu basatu, longa waswile kukunkuja balembi ba Kinenwa kyandi balombole uno mwanda patokelela, mwanda wa kukwasha batangi baleke kutulapo lupata. Padi muntu ukokeja kulanga’mba balembi balembele Bisonekwa bya Kigreke, abo bādi bananga pamo na Yesu Mwana Leza, amba padi bashintulwile uno mwanda; ino yoo, kebātebwilekopo nansha katyetye kene.

Ino kyalombwelwe patokelela ne kunyingishibwa na balembi ba Bible i kino amba Leza i umo kasuku kandi, Muntu wa ki-kasuku, wakubulwa kumweka ne wampikwa udingakene nandi: “Ami ne Yehova, ino kekudipo ungi, ehe; po ndi, Leza ungi patupu’ye.” (Isaya 45:5) “Amba bayuke’mba abe enka wa dijina dya bu Yehova, wi Mwine Mukatakata mwine pano pantanda ponsololo.”​—Mitoto 83:18.

Mudi aye kemudipo ba Leza bavule

YESU waityile Leza bu “Leza umo yenka wa bine.” (Yoano 17:3, MN) Kesāmbīle padi aye nansha dimo amba i Leza umo mubundwe na bantu bangi-bangi. Omwanda ikutupu mukwabo wityilwe mu Bible bu Mwine Bukomo-bonso padi ka Yehova kete. Shi kekyadipo uno muswelo, longa kishima “mwine-bukomo bonso” kekyaswilepo kwikala kadi na buluji. Yesu nansha ke mushipiditu sandu mwine, ikutupu upelwe kino kitenta, ke-pantu, Yehova kasuku kandi ye aye mukatakata mwine. Unena aye mwine mu Ngalwilo 17:1 amba: “Amiwa ne Leza Mwine Bukomo-bonso.” Mu Divilu 18:11, tutangamo’mba: “Yehova utabukile bukata ba leza bonsololo.”

Mu Bisonekwa bya Kihebelu, kishima ’elohʹah (leza) kidi na bishima bibidi bya mu buvule: ’elo·himʹ (baleza) ne ’elo·hehʹ (baleza ba). Bino bishima bya mu buvule bikokeja kufunkila padi Yehova enka shi abebyalamuna mu kishima kisambila pa muntu umo: “Leza.” Bino bishima bifunkilanga pa Busatu-busantu? Mhm. William Smith unena mu dibuku dimo (A Dictionary of the Bible) amba: “Uno mulangwe ubezemukwa wa’mba [’elo·himʹ] wisambilanga pa bantu basatu badi mudi Leza umo, dyalelo, kekukidipo befundi bakatampe bavule bakiukulupile. Padi uno muswelo obekingidije i obeta, kudi befundi bakatampe befunda mwandikilo wa ndimi bu buvule bulombola buleme, nansha butuntulu bwa bukomo bwa Leza, lupusa lonso lwingidija Leza.”

Dibuku dimo (Le Journal américain des littératures et des langues sémites) disambila pa ’elo·himʹ amba: “Kingidijibwanga nyeke enka kilongwa (verbe) kisambila pa muntu umo, ne kilondwanga na kishima (adjectif) kifunkila pa kintu kimo kete.” Senkununi ilombola mānga ya bupangi ye ayo itufikije kukunena namino, ke-pantu kitenta ’elo·himʹ kitanwangamo misunsa 35, ne mu ino misunsa yonso, kishima nansha kilongwa kisambila padi Leza, kifunkilanga nyeke pa muntu umo. (Ngalwilo 1:1-2:4) Dino dibuku difudija uno mulangwe’mba: “[’Elo·himʹ] ufunkilanga pa buvule butala pa kusasula dijina, bulombola bukata ne ntumbo.”

’Elo·himʹ kino kishima ke kifunkilangapo pa “bantu,” ino kifunkilanga pa “baleza.” Ino boba balanga’mba mu kishima ’elo·himʹ mudi mulangwe wa Busatu-busantu, nankyo bakulupile mu baleza bangi-bangi: batotanga baleza bangi-bangi. Mwanda waka? Ke-pantu, milangwe yabo ijikukilanga ku uno mulangwe wamfulo amba kudi baleza basatu mu Busatu-busantu. Ino bonso bakulupile mu Busatu-busantu kebetabijangapo amba mu Busatu mudi baleza basatu beshile-shile.

Bible wingidijanga kishima ’elo·himʹ ne ’elo·hehʹ pa kwisambila pa baleza ba bubela nansha bilezaleza. (Divilu 12:12; 20:23) Mu byaba bikwabo, bino bishima byādi bisambila ne pa leza umo kete; kimfwa, leza wa bene Filistia, utelwa dya bu “Dakona, leza wabo [’elo·hehʹ].” (Batyibi 16:23, 24) Bālā nandi imutelwe bu “leza [’elo·himʹ].” (1 Balopwe 18:27) Kadi kino kishima kisambilanga nansha ke pa bantu. (Mitoto 82:1, 6) Mosesa bamulombwele’mba wādi wa kukekadila bu “Leza [’elo·himʹ]” ba Alone ne Felo.​—Divilu 4:16; 7:1.

Kino kimweka patoka’mba bino bishima ’elo·himʹ ne ’elo·hehʹ byobingidijibwe mwanda wa kulombola bilezaleza nansha ke bantu bene, kekilombolapo’mba mu misunsa yonso yobingidijibwe bisambilanga enka pa baleza bangi-bangi mhm. Muswelo umo onka, shi ’elo·himʹ ne ’elo·hehʹ i bingidijibwe mwanda wa kwisambila padi Yehova, ketukokejapo kunena’mba Leza imubundwe na bantu bavule bakile pa umo, na kampata shi tupime kudingakanya uno mwanda na bubinga bukwabo bwa mu Bible.

Yesu i kipangwa kya pabula

PĀDI pano panshi, Yesu wādi muntu, nansha byādi mubwaninine, mwanda Leza wasambulwidile būmi bwandi munda mwa Madia. (Mateo 1:18-25) Inoko, wādiko kala kumeso kwa kubutulwaye pano panshi. Aye mwine wanene’mba “watukile mūlū.” (Yoano 3:13, MN) Kekyakutulumukapo shi wasapwidile bandi bana-babwanga’mba: “Pomukamona Mwana muntu [Yesu] kakandila kwādi wikele kala, penepo kepepi?”—Yoano 6:62, Jé.

Pādi kaile pano panshi, Yesu wādi wikele kokwa kūlū. Lelo wādi umo wa basatu ba mudi Leza umo, mwine-bukomo bonso ne wa nyeke ne nyekekee? Mhm, ke-pantu, Bible ushintulula’mba kumeso kwa kwiyaye pano panshi mu bu muntu, Yesu wādi pamo ka na bamwikeulu bakwabo, muntu wa ku mushipiditu mupangwē na Leza. Nansha ke bamwikeulu bene ne Yesu mwine kumo, ikutupu wādi’ko kumeso kwakupangwa’ye [bonso bapangilwe].

Mu būmi bwandi bwa kokwa kūlū, Yesu wādi “Mwana-Umbedi mu bipangwa byonso.” (Kolose 1:15, Jé) “Ngalwilo ya bupangi bwa Leza.” (Kusokwelwa 3:14, Fillion, bwalamuni bwa bene katolika) Nabubine, ketukokejapo kushintulula “Ngalwilo” [ar·kheʹ mu Kigreke] amba i Yesu ‘waalwile’ bupangi bwa Leza. Mu bulembi bwandi Bible, Yoano imwingidije kishima [ar·kheʹ] kubwipi kwa misunsa 20 ne kupita, ne mu minsusa yonso kidi enka na buluji bwakyo bwa nyeke: “ngalwilo.” Eyo, Yesu wapangilwē na Leza: ye aye ngalwilo ya bupangi bwandi kebumweka.

Tukokeja kujingulula senene kukwatañana kudi pabukata bwa bino bishima, bilombola ñanjilo ya Yesu, na binenwa byesambile “Ñeni” ya mu kyelekejo kupityila mu mukanda wa Nkindi amba: “Yahvé waumpangile, kyamulakisho kya mu mwingilo wandi, kumeso kwa mingilo yandi yonso ya kala na kala. Kumeso kwa kushimikwa kwa ngulu ne mikuna, ami nabutwilwe; kumeso kwa kapangile ntanda ne bisanza-lungu ne bintu bibajinji bya pano pantanda.” (Nkindi 8:12, 22, 25, 26, Jé) Kishima “Ñeni” nansha byokisambila pa muntu wapangilwe na Leza, inoko, befundi bavule ba Bible ibayuke’mba kino kishima kifunkilanga padi Yesu, kitatyi kyādi kaile pano panshi, wādi kipangwa kya ku mushipiditu.

Na kunena pamo bwa “Ñeni” (kumeso kwa būmi bwandi bwa bu muntu), Yesu wabwejeje’ko amba “wādi ku mutamba wandi [wa Leza] pamo bwa kalama wandi wa mingilo.” (Nkindi 8:30, Jé) Kukwatañana na uno mwingilo wa bu kalama wa mingilo, Kolose 1:16 wisambila padi Yesu’mba “Leza wapangile bintu byonso bya mūlū ne bya pano panshi kupityila mudi aye.”​—Français courant.

Shi ke pano, Leza Mwine Bukomo-bonso wapangile bintu byonso kupityila mudi uno kalama wa mingilo, uno mukwashi wandi wa mu mingilo ne uludikwa naye mwine. Bible wisamba namino pangala pa mingilo ya bano bantu babidi, ku muntu mwingilo wandi, ku muntu mwingilo wandi, amba: “Kudi batwe, kudi Leza umo yenka Tata, kudi aye kokwalupukile bino bintu byonso . . . ne Mfumwetu nandi umo yenka, Yesu Kristu, bintu byonso byalupukile kupityila mudi aye.” (Bano ibatwe batyityija)​—1 Kodinda 8:6, Osty, bwalamuni bwa bene katolika.

Kwakubulwa kutātāna, i uno kalama wa mingilo walombwelwe na Leza’mba “Leka bidi tulonge muntu wa mu bu-kyelekejo kyetu.” (Ngalwilo 1:26) Bakwabo bapindulula’mba bino bishima “tulonge” ne “kyetu” bisambilanga pa Busatu-busantu. Ino, shikwadi’mba i abe unena’mba, ‘tulonge kintu kampanda,’ ikutupu nansha umo ukokeja kunena’mba mudi abe mudi bantu bangi-bangi. Pa kino kyomukokeja kunena i kino’mba kudi bantu babidi nansha bavule basaka kukengidila pamo. Muswelo umo onka, paingidije Leza bishima “tulonge” ne “kyetu,” wādi usapwila muntu kampanda bitupu, kipangwa kyandi kibajinji kya kumushipiditu, kalama wandi wa mingilo, nansha bu Yesu kumeso kwa kwiya’ye pano panshi.

Lelo Leza ukokeja kutompibwa?

MATEO 4:1 wisambila padi Yesu’mba waikele “kutompibwa na Dyabola.” Kupwa kwa kumulombola “malopwe onso a pano panshi ne ntumbo yao,” Satana wamulombola Yesu’mba: “Shi umfukamine kuntōta nankyo byobya byonso nkakupa’byo.” (Mateo 4:8, 9) Kyadi kikimba Satana i Yesu atombokele Leza.

Shi Yesu wādi’mba i Leza, longa kikokeji kyandi kyaswile kutompibwa mu muswelo’ka? Leza wādi ukokeja kwitombokela aye mwine? Yoo, leka leka, bantu ne bamwikeulu ye bakokeja kutombokela Leza, ye kyalongele ne bamo bamo ba umbukata mwabo. Kutompibwa kwa Yesu kukokeja kwikala na buluji enka shi Yesu ke Leza po. Yesu i muntu wa ñeni, kadi udi na bwanapabo, wādi ukokeja pamo ka na bamwikeulu ne bantu kutombokela Leza, shi wasakile.

Ku mutamba mukwabo, ketukokejapo kufwatakanya’mba Leza ukokeja kulonga bubi nansha kwitombokela aye mwine. “Mingilo yandi i mibwanininwe’tu . . . I Leza wampikwa bukondame, . . . wa binebine ne moloke swāā.” (Kupituluka 32:4, MN) Shi Yesu wādi’mba i Leza, longa katompelwepo.​—Yakoba 1:13.

Byakādipo Leza, Yesu wādi ukokeja kubulwa kikokeji; ino washele nshikidingi mukokele, ne kumupanga Satana’mba: “Funduka papo, abe Satana, ke-pantu, kisonekelwe’mba: ‘I Yehova Leza obe ofwaninwe kutota, ne i aye kasuku kandi okengidila mwingilo ukola.’”​—Mateo 4:10, MN.

Kinkulwa le kyādi kimanine pa kika?

MULANGWE umo wa mu yoya ilombola buluji bwa kyaidile Yesu pano pantanda wādi utala ne pa Busatu-busantu. Tutanga namino mu Bible: “Kudi Leza umo enka, nsenga nandi umo enka wa pa bukata kudi Leza ne kudi bantu, nandi i muntu, ke Kristu Yesu, wēpanine aye mwine ke kinkulwa [kifikilepo] kya bonsololo.”​—1 Temote 2:5, 6.

Yesu, muntu mubwaninine, wakubulwa kupatuka nansha kusubuka’mo, waikele ke kinkulwa kyakupingakena pa kyajimije Adama—bukomo bwa kwikala na bu muntu bubwaninine pano pantanda. Omwanda Polo wamwityile bu “Adama wamfulo”; mutumibwa wesambile monka pādi’mba: “Motufwila batwe bonso mudi Adama, momonka motukamwena būmi batwe bonso mudi Kristu.” (1 Kodinda 15:22, 45) Bumi bwa bu muntu mubwaninine bwa Yesu, yekyādi “kinkulwa kifikilepo” na bubinebine, kyādi kisakibwa mwendele boloke bwa Leza. Nansha ke ku biketelo bya mambo bya bana ba bantu, kudi mbila inena’mba kituntwa kya kufuta kwa pōlelwe mambo, kifwaninwe kwikala kya buleme enka pamo na kyokya kyaonakanyibwe.

Ku mutamba mukwabo, shi Yesu wādi’mba i umo wa mu basatu badi mudi Leza umo, longa kinkulwa kyaatudile kyadi kyakwikala kikile bukata pa kyokya kyadi kisakibwa mwendele kijila kya boloke bwa Leza. (Divilu 21:23-25; Levi 24:19-21) Adama, wājilwile kijila mu Edena, wādi muntu mubwaninine bitupu, kadipo Leza. Omwanda, kinkulwa nakyo, pakusaka’mba kikwatañane na mwendele boloke bwa Leza, kyādi kifwaninwe kwikala kyenzankane senene na kibajinji—kyādi kifwaninwe kwikala būmi bwa muntu mubwaninine bwa “Adama wamfulo.” Leza paatumine Yesu pano pantanda, i mwanda wa alete kinkulwa, wekilongele mwanda wa kufikidija boloke bwandi; Yesu kadipo Leza mubutulwe mu bu muntu, nansha muntu-Leza, mhm, ino aye wādi muntu mubwaninine, “wādi munshi mwa bamwikeulu.” (Bahebelu 2:9; tala Mitoto 8:5, 6.) I ani umo wa basatu badi mudi Leza umo wabukumo bonso wādi ukokeja kwikala munshi mwa bamwikeulu?​—I Tata ni, i Mwana ni nansha ko i Mushipiditu-Sandu?

I muswelo’ka waikelē bu “Mwana wa kasuku”?

BIBLE utelanga Yesu bu “Mwana wa kasuku [mubutulwe bunka]” wa Leza. (Yoano 1:14; 3:16, 18; 1 Yoano 4:9) Bakulupile mu Busatu-busantu banenanga’mba, Leza byādi’ko nyeke, Mwana nandi udi’ko nyeke ne nyeke. Ino, le imuswelo’ka ukokeja mwana umbutulwe kwikala na myaka imo na Shandi?

Bakulupile mu Busatu banenanga’mba pa mwanda utala Yesu kishima “wa kasuku” kekidipo na buluji bwa kubutulwa kwabinebine na mokishintulwilwa mu bitabo bu “kubutula,” “kupa muntu būmi na kwikala bu shandi.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Kadi banenanga’mba padi Yesu, kidi na buluji bwa “kipwano bitupu,” kya bu mwana wa kasuku inoko pakubulwa kubutulwa’ye byabinebine. (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Lelo wikimwene bu kyendelemo? Muntu ukokeja kwikala bu shandya mwana pa kubulwa kumubutula?

Pakwabo kadi, (nansha bikitabije Vine pa kubulwa kwikishintulula) ino mwanda’ka kadi Bible imwingidije kino kishima kimo kyonka kya mu Kigreke, kyalamwinwe bu “wa kasuku,” mwanda wa kulombola musuku wa bubutule udi pabukata bwa Isake ne Abalahama? Mu Bahebelu 11:17, Isake imutelwe bu “mwana wa kasuku” wa Abalahama. Pamwanda utala Isake, pakubulwa ne kutātāna kwine, wādi wandi mwana wa kasuku mu buluji botuyukile kala butala pa kino kishima, ino kadipo pamo na shandi ku myaka ne ku kitenta kwine.

Kishima kya Kigreke kyalamwinwe bu “wa kasuku” kingidijibwe padi Isake ne padi Yesu i mo·no·ge·nesʹ, kilupukile ku moʹnos, kishima kishintulula “wa kasuku,” ne giʹno·mai kishima kitambile’ko buluji bwa “kubutula,” “kwikala (kwikalako),” ye munenena dibuku dimo (Exhaustive Concordance) dya Strong. Pa kino, mo·no·ge·nesʹ udi na buluji bwa: “Mubutulwē kasuku, watambile munda bunka, kimfwa, mwana udi kasuku kandi.”​—A Greek and English Lexicon of the New Testament, dibuku dya E. Robinson.

Dibuku dimo (Theological Dictionary of the New Testament, dyasonekelwe na Gerhard Kittel), dinenapo’mba: “[Mo·no·ge·nesʹ] kishintulula ‘muntu udi kasuku wa kubulwa umulonda nansha walonda,’ wakubulwa mwanabo mwana-mulume nansha mwana-mukaji.” Kadi dino dibuku dilombola’mba mu Yoano 1:18; 3:16, 18; ne mu 1 Yoano 4:9, “kino kipwano kya Yesu kekidingakanibwepo enka pamo bwa kipwano kidi pabukata bwa shandya-muntu ne wandi mwana wa mbunka kete. Ino i musuku wabinebine wa mwana mubutulwe kasuku ne Shandi.”

Nanshi Yesu, Mwana wa kasuku, udi na ngalwilo. Leza Mwine Bukomo-bonso, aye ukokeja kwitwa na bubinga bonso bu Shandi kimubutula, mu buluji bumo ka na bwa shandya-muntu wa pano panshi ubutwile wandi mwana, pamo bwa Abalahama. (Bahebelu 11:17) Ebiya, binena Bible amba Leza i “Shandya” Yesu, kino kilombolanga patoka’mba i bantu babidi bashalañane. I Leza utabukile bukata. Yesu ye aye mutyetye—ku myaka, ku kitenta, ku bukomo ne ku buyuki bwine.

Shi tujingulule senene, Yesu kadipo kasuku kandi bu mwana Leza wa kumushipiditu mupangwe kokwa kūlu, nanshi kudi buluji bobamwinyikile dino dijina dya bu “Mwana wa kasuku.” Bamwikeulu bavule, bipangwa bya ku mushipiditu nabo betwanga bu “bana ba Leza,” pamo ka na mwādi mwikadile Adama, mwanda bukomo bwabo bwibapele būmi bwatambile kudi Yehova Leza, Nsulo ya būmi. (Yoba 38:7; Mitoto 36:9; Luka 3:38) Inoko, bino bipangwa byonso byapangilwe kupityila kudi “Mwana wa kasuku,” wabutwilwe na Leza kasuku kandi pa kubulwa bwangudi bwa muntu mukwabo.​—Kolose 1:15-17.

Lelo Yesu wādi Leza?

NANSHA byaityilwe mu Bible bu Mwana Leza, i kutupu muntu nansha umo mu myaka katwa imbajinji wādi ulanga’mba Yesu wādi Leza Mwana. Nansha ke bandemona bene nabo ‘betabije’mba Leza i umo yenka,’ kadi bādi bayukile’mba Yesu ke Leza po, mwanda bekijingulwile kala pobādi kokwa kūlu. Omwanda bādi besamba nandi pamo bwa muntu wa pabulā, bādi bamwita bu “Mwana Leza.” (Yakoba 2:19; Mateo 8:29) Pakwabo napo, kitatyi kyafwile Yesu, nansha byobādi bajentaila, bashidika bene Loma bādi bekiyukile biyampe; pakusaka kulombola’mba byobaivwene mu byakanwa bya bana-babwanga bandi byādi byabine, kebanēnepo’mba Yesu wādi Leza mhm, ino banēne’mba “i binebine uno’u wadi Mwana Leza.”​—Mateo 27:54.

Pa kino, kishima “Mwana Leza” kishintulula’mba Yesu wādi kipangwa kya pabulā, kadipo umo wa mu Busatu-busantu mhm. Byādi bu Mwana Leza, kadipo ukokeja kwikala aye mwine bu Leza, ke-pantu Yoano 1:18 unena’mba: “I kutupu nansha umo kemumone Leza.”​—Osty.

Bana-babwanga badi bayukile’mba Yesu kadipo aye mwine Leza, ino wādi “nsenga umo wa pabukata kudi Leza ne kudi bantu.” Kakokejapo kwikala aye mwine Leza. (1 Temote 2:5) Nsenga, kukwatañana na buluji bwa kino kishima, ufwaninwe kwikala na bantu basengela, kikekala kya kubulwa kwendelamo shi Yesu ekupē kadi ku kipindi kimo kya boba bāpwanya. Shi kwadi’mba Yesu wesambile kino kintu, waswile kwitula pa kitenta kyakadipo nakyo.

Shi tulondeje Bible senene, tukatana shintulwilo myoloke ya kipwano kilunga Leza ne Yesu. Yehova Leza kasuku kandi ye Mwine Bukomo-bonso. Wapangile Yesu aye mwine kasuku kandi, kumeso kwa kumutuma pano panshi. Yesu waikele na ngalwilo ne kakokejapo kudingakanibwa na Leza, ku bukomo nansha ku kwikala bu wanyeke ne nyeke.

[Kunshi kwa dyani]

[Bushintuludi pa paje 14]

Yesu udi pa kifuko kyabubidi ku myaka, ku bukomo ne ku buyuki kwine, mwanda wapangilwe na Leza

[Kifwatulo pa paje 15]

Yesu unena’mba wādi’ko kala kumeso kwa kwiya’ye pano panshi, ke-pantu, wapangilwe na leza, wadi ngalwilo ya bupangi bwandi bwakubulwa kumweka