Lelo Dyese dya Yehova Dikakupeta?

“Madyese ano’a onsololo akāya podi ne kukupeta, shi ukateja ku diwi dya Yehova Leza obe.”​—KUPITULUKA 28:2.

 1. I bika byādi bya kupeja bene Isalela madyese nansha kwibafingija mafingo?

BENE ISALELA bāshimikile kitūlo mu Misanza ya Moabu pobādi kebalumba ku mfulo ya lwendo lwabo lwa myaka 40 mu ntanda mutuputupu. Ntanda ya Mulao yādi keidi umbisuku’nka nenki. Papo Mosesa wāsoneka mukanda wa Kupituluka mu Bijila, utanwa’mo binenwa bivule bya madyese ne mafingo, nansha bishoto. Shi bene Isalela bādi amba ‘bāendelele na kuteja diwi dya Yehova’ na kumukōkela, longa madyese ādi a ‘kwibapeta.’ Mwanda Yehova wādi wibaswele bu ‘kyatelelwa kyandi kya pa bula,’ kadi wādi usaka kulombola bukomo bwandi pa mwanda wa abo. Ino boba bādi ba kupela kumuteja, mafingo ādi a kwibapeta binebine.​—Kupituluka 8:10-14; 26:18; 28:2, 15.

 2. Lelo byubwa bya mu Kihebelu byalamwinwe mu Kupituluka 28:2 bu ‘kuteja’ ne ‘kupeta’ bidi na buluji’ka?

² Kyubwa kya mu Kihebelu kyalamwinwe mu Kupituluka 28:2 bu ‘kuteja’ kidi na mulangwe wa kilongwa kyendelela. Bantu ba Yehova kebafwaninwepo kumuteja na dimodimo; bafwaninwe kwitūdila kumuteja ke mwikadilo wabo wa umbūmi. Nabya ne madyese a Leza nao akebapeta. Kyubwa kya mu Kihebelu kyalamwinwe bu ‘kupeta’ i kiyukwe bu kishima kya mu buluwe kishintulula divule amba “kukwata” nansha “kubotokela.”

 3. I muswelo’ka otubwanya kwiula Yoshua, ne mwanda waka i kintu kya mvubu mikatampe mpata?

³ Yoshua mwendeji wa bene Isalela wātongele kuteja Yehova ne kweselwa wāeselwa. Yoshua wānene amba: “Tongai dyalelo dino’di nanshi o mukengidilanga; . . . ino padi amiwa nanshi ne njibo yami mine, tukamwingidilanga Yehova.” Penepo bantu bālondolola’mba: “Leka! leka! leka! ketukazobololapo Yehova kwingidila baleza bangi, nansha patyetye.” (Yoshua 24:15, 16) Yoshua, pa mwanda wa mwikadilo wandi mulumbuluke, wābadīlwe mu bantu batyetye ba mu lolwa lukongo bādi na dyese dya kutwela mu Ntanda ya Mulao. Dyalelo netu tudi pa kibelo kya kutwela mu Ntanda ya Mulao mine mitabuke​—paladisa pano pa ntanda, mukeselwa boba betabijibwe na Leza madyese mapite kulampe kwine a mu myaka ya Yoshua. Lelo ano madyese akakupeta ne abe? Eyo, akakupeta shi wendelele na kuteja Yehova. Pa kusaka uningishe kusumininwa kosumininwe kukamona ano madyese, bandaula mānga ya muzo wa Isalela pamo ne bifwa biboilwa’po ñeni bya bantu bamobamo.​—Loma 15:4.

Dyese’ni, Mafingo?

 4. Leza wālondolwele lulombelo lwa Solomone na kumupa bika, netu tufwaninwe kumona namani madyese a uno muswelo?

⁴ Mu bula bwa mafuku mavule a umbikalo wa Mulopwe Solomone, bene Isalela bāeselwe na Yehova madyese a ntanda ne miseke. Bādi na mutyima-ntenke ne bungibungi bwa bintu biyampe. (1 Balopwe 4:25) Solomone wādi na bupeta butumbe, nansha byakālombelepo Leza kumupa byabupeta. Ino paādi ukidi nkasampe kilumbilumbi, wālombele mutyima wa kikōkeji​—Yehova nandi wāitabija luno lulombelo, wāmwesela na kumupa tunangu ne kwivwanija. Bino byo byākweshe Solomone wāyuka kutyibila bantu mambo mu boloke, usansanya biyampe ne bibi. Nansha Leza byaāmubwejeje’po bupeta ne ntumbo, Solomone wāsangedile mvubu ya bupeta bwa ku mushipiditu paākidi nsongwalume. (1 Balopwe 3:9-13) Ne batwe netu mo monka, twikale na bintu bivule nansha tubulwe’byo, bine tufwijei’ko Yehova pa kwitwesela dyese, wetupe ne bupeta bwa ku mushipiditu!

 5. Lelo i bika byāfikile bantu ba Isalela ne Yuda pobālekele kwendelela na kuteja Yehova?

⁵ Bene Isalela bābudilwe kubanga madyese ādi ebesela Yehova. O mwanda mafingo ālailwe ēbapetele, mwanda kebāendelelepo na kumuteja. Kino kyo kyālengeje balwana nabo kwiya kwibashinda ne kusela bu misungi bekadi ba mu Isalela ne ba mu Yuda. (Kupituluka 28:36; 2 Balopwe 17:22, 23; 2 Bilongwa 36:17-20) Lelo bantu ba Leza bāboile ñeni ku ano masusu bāyuka amba madyese a Leza apetanga’nka boba bendelela na kuteja Yehova? Bayuda bāshele’ko bājokele mu ntanda yabo mu 537 K.K.K. bāpelwe mukenga wa kulombola shi bāikele na “mutyima wa ñeni” wa kuyuka amba kuteja Leza kudi na mvubu.​—Mitōto 90:12.

 6. (a) Mwanda waka Yehova wātumine ba Hakai ne Zekadia kukanena bupolofeto ku bantu bandi? (b) I musoñanya’ka utanwa mu musapu wāletele Leza kupityila kudi Hakai?

⁶ Bayuda bājokejibwe mwabo bāshimikile madabahu, bāshilula kwingila mu tempelo yāshimikilwe mu Yelusalema. Ino kulondwalondwa kukatampe pa kukolomoka, bupyasakane bwabo bwāshilula kutalala, ne lūbako lwāimana. (Ezela 3:1–3, 10; 4:1-4, 23, 24) Penepo bāshilula kwipāna mu kukimba bupeta, wa bwandi wa bwandi. Ebiya Leza wātuma bapolofeto, ba Hakai ne Zekadia, amba balangule monka bupyasakane bwa bantu bandi ku mutōtelo wabine. Yehova wānena bantu bandi kupityila kudi Hakai amba: “Lelo i kitatyi kya banwe bene, kwikala mu mobo enu mashinwine, po ikidi njibo [ya kutōtela’mo] ino masala’ni, a? . . . Langai mashinda enu. Mwakuna bingibingi, ino mwaletamo’nka bityetye; mudyanga ne kwikutapo mpika; . . . kadi yewa umona mfut[wa] wimwenanga mfut[wa] kutūla’yo mu mukōlo wa mesomeso.” (Hak. 1:4-6) Kusūla tumweno twa ku mushipiditu mwanda wa kulondalonda bintu bya ku ngitu kekufikijangapo muntu ku kweselwa dyese na Yehova.​—Luka 12:15-21.

 7. Mwanda waka Yehova wānene Bayuda amba: “Langai mashinda enu”?

⁷ Bayuda bādi bepeneneka na mingilo yabo, bāilwa’ko amba madyese a Leza a kwibapa mvula ne bitatyi bya ntundubuko ādi a kwibapeta enka shi abaendelela nyeke na kukōkela Leza, nansha ke mu kulondwalondwa. (Hakai 1:9-11) O mwanda Yehova wādi na bubinga pa kwibanena’mba: “Langai mashinda enu.” (Hakai 1:7) I bine, Yehova wēbālombwele amba: ‘Langai’po! Talai momwipenenekela na twaji twa bitupu mu madimi, ayo njibo yami ya kutōtela’mo koku ikele masala.’ Byobya binenwa bya Yehova bya ku bukomo bwa mushipiditu byaānene kupityila kudi bapolofeto bandi byātengele mityima ya bemvwaniki babo, bājokela ku mingilo ya kūbaka tempelo, ko kupwa bapwa’yo ke mu 515 K.K.K.

 8. Le Yehova wāsoñenye Bayuda ba mu mafuku a Malaki bika, ne mwanda waka?

⁸ Mwenda myaka, mu mafuku a mupolofeto Malaki, Bayuda bāshilula monka kusunkanibwa ku mushipiditu, bāleta’nka ne bitapwa byambulwa kwitabijibwa na Leza. (Malaki 1:6-8) Penepo, Yehova wēbasoñanya kumuletela bya kujikija bu dikumi bilupukile ku mingilo yabo mu njibo yandi, mwanda wa kumutompa batale shi kakebashitwilapo malolo a mūlu ne kwibapungulwila dyese kufika’nka ne byobatondwa. (Malaki 3:10) Bine, i bulembakane bukatampe bwālembakene Bayuda pa kupipidila ku bintu byobādi kala ba kwibapa kudi Leza bivulevule shi bādi amba bāendelele na kuteja diwi dyandi!—2 Bilongwa 31:10.

 9. I bantu’ka basatu basekunwinwe mu Bible botusa kubandaula būmi bwabo?

⁹ Nsekununi ya Bible keilombolapo’nka mānga ya muzo wa Isalela kete, īsambila ne pa būmi bwa bantu bavule bāeselwe madyese nansha kufingwa mafingo pangala pa kwabo kuteja nansha kubulwa kuteja Yehova. Tutalei ñeni yotukokeja kuboila ku basatu ba mu bano bantu​—ba Boaza, Nabalu ne Ana. Pa kino, ubwanya padi kutanga kala mukanda wa Luta, pamo ne 1 Samwele 1:1–2:21, ne 1 Samwele 25:2-42.

Boaza Wātejeje Leza

10. I bintu’ka byādi bidingakene’mo ba Boaza ne Nabalu?

¹⁰ Ba Boaza ne Nabalu ke bantupo ba lukongo lumo, inoko bādi badingakane pa bintu bimobimo. Kifwa, abo bonso bāshikete mu ntanda ya Yuda. Umo ne umo wādi na kipindi kyandi kya ntanda ne byabupeta byandi, kadi bāikele abo bonso na mukenga wa kukwasha muntu udi mu makambakano. Ino bino byo bintu bimo kete byobādi badingakene’mo.

11. Le Boaza wālombwele namani amba wādi uteja Yehova?

¹¹ Boaza wāikele’ko mu myaka ya batyibi ba Isalela. Wādi ushikete biyampe na bakwabo, o mwanda ne bengidi bandi bādi bamwangwila mwangulo bādi bamukwete na bulēme bukatampe. (Luta 2:4) Boaza wādi ukōkele ku Bijila, utala shi mu budimi mwandi mushele bidibwa bibwanya kukokolola bafudilwe ne balanda. (Levi 19:9, 10) Le Boaza wālongele namani paāivwene myanda ya ba Luta ne Naomi, ne pa kumona kininga kya Luta kya kusāsaketa inandi muko wādi ke mununu? Wātele Luta mutyima bininge, wāsoñanya bantu bandi kumuleka ukokolola mu budimi bwandi. Enka namino, Boaza, na binenwa byandi ne na bilongwa byandi biyampe, wēsokola bu muntu wa ku mushipiditu, mwana-mulume muyuke kuteja Yehova. O mwanda nandi wāpelwe buntu ne dyese dya Leza.​—Levi 19:18; Luta 2:5-16.

12, 13. (a) Boaza wālombwele namani amba utele mutyima bininge ku kijila kya Yehova kya bupyani? (b) Le i madyese’ka a Leza āpetele Boaza?

¹² Kintu kikatampe kilombola amba Boaza wādi wendelela na kuteja Yehova i mutyima wa kubulwa kwisakila waādi nao wāmwekele patōka pa kulonda kijila kya Leza kya bupyani. Boaza wālongele buninge bwandi bonso mwanda wa bupyani bwa mubutule wandi​—mwendi Edimeleke, wādi mulumya Naomi​—bushale mu kisaka kya Edimeleke. Mukaji wa kishala wādi unenwe kupyanwa na ‘mwanabo na wandi mulume’ ufwile, amba mwana obakabutula’wa endeleje bupyani bwa ufwile. (Kupituluka 25:5-10; Levi 25:47-49) Luta wāitabije kusongwa pa kyaba kya Naomi, mwanda Naomi wādi kala ke mupite pa myaka ityibikanga lubutulo. Mubutule wa pabwipi na Edimeleke pa kupela kukwasha Naomi, Boaza wāsonga Luta ke wandi mukaji. O mwanda Obeda, mwana obābutwile wādi utelwa bu lutundu lwa Naomi kadi mpyana impolo wa Edimeleke.​—Luta 2:19, 20; 4:1, 6, 9, 13-16.

¹³ I bine, i madyese mavulevule āpetele Boaza pangala pa kukōkela kwaādi ukōkele ku kijila kya Leza. Kupityila kudi Obeda wabo mwana, aye ne Luta bāikele na dyese dya kubadilwa mu bankambo ba Yesu Kidishitu. (Luta 2:12; 4:13, 21, 22; Mateo 1:1, 5, 6) I kyabine, tubaboila ñeni mivule ku bilongwa biyampe bya Boaza, tubayuka amba madyese apetanga boba balombola buswe ku bakwabo ne kulonga mungya misoñanya ya Leza.

Nabalu Kātejejepo Leza

14. Lelo Nabalu wādi muntu wa muswelo’ka?

¹⁴ Nabalu i mwishile na Boaza mwanda kātejejepo Yehova. Wājilwile kijila kya Leza kinena’mba: “Ukasanswanga mwikadi nobe bwa mo wisanshilwe abe mwine.” (Levi 19:18) Nabalu kādipo muntu wa ku mushipiditu; mwanda “wādi ne mutyima mūmu ne bilongwa byandi bibi.” Nansha ke bantu bandi bene nabo bādi bamumona bu ‘muntu wa bitupu.’ Mwanda ne dijina dyandi dine dya bu Nabalu dyādi dishintulula amba ‘kilembakane,’ “kivila.” (1 Samwele 25:3, 17, 25) Lelo i bika byālongele Nabalu paāmwene mukenga wa kulombola kanye ku muntu mufudilwe​—Davida, mushingwe-māni wa bene wa Yehova?​—1 Samwele 16:13.

15. Nabalu wālongele Davida bika, ne Abikele wēshidile namani na mulumyandi pa uno mwanda?

¹⁵ Davida ne bandi bantu pobāile kushikata kubwipi na luombe lwa Nabalu, bēlukingile ku batumbula pambulwa kulomba mfutwa. O mwanda mukumbi umo wa Nabalu wānene amba: “Bādi bwa lubumbu ko twādi bufuku ne dyuba.” Inoko, bamikendi bātuminwe na Davida bāendele kukalomba bidibwa kwa Nabalu, Nabalu “webafunina” na bulobo, wēbajokeja pambulwa kwibapa kantu nansha kamo. (1 Samwele 25:2-16) Abikele mukaja Nabalu wākutyila Davida byakudya bukidibukidi. Davida wāfuna bulobo, wāswa kukatukija Nabalu ne bantu bandi bene kumo. Ino milangwe yākwete Abikele yāpandija myuya ya bavule ne kulekeja Davida kulambikwa mashi. Inoko lwiso lwa Nabalu ne bukalabale bwandi byāmufikija kubi. Kubwipi kwa mafuku dikumi pa kupita’po, “Yehova wakupila Nabalu, ne kufwa wafwa.”​—1 Samwele 25:18-38.

16. I muswelo’ka otukokeja kwiula Boaza ne kupela kulonda mashinda a Nabalu?

¹⁶ Bine, padi kwishila kukatampe pa bukata bwa Boaza ne Nabalu! Tufwaninwe nanshi kuleka bulobo ne mwino, bintu byādi na Nabalu; twiulei kanye ne buntu byādi na Boaza. (Bahebelu 13:16) Tubwanya kulonga kino shi tulonde madingi a mutumibwa Polo wānene amba: “Monka mo twakamwena mwakulongela, tulonge biyampe ku bakwetu bonso, ino ku boba badi mu kipango kya kwitabija bo bene.” (Ngalatea 6:10) Dyalelo, “mikōko mikwabo” ya Yesu, bene Kidishitu badi na lukulupilo lwa kukekala pano panshi, ipelwe dyese dya kulongela biyampe bashingwe-māni ba Yehova, bashele’ko ku ba 144 000 bakapebwa būmi bwa kubulwa kufwa momwa mūlu. (Yoano 10:16; 1 Kodinda 15:50-53; Kusokwelwa 14:1, 4) Yesu umonanga bino bilongwa bya buswe bu aye obalongela’byo, kadi kulonga biyampe kulengejanga yewa ulonga’byo eselwe dyese dikatampe na Yehova.​—Mateo 25:34-40; 1 Yoano 3:18.

Matompo Ātompelwe Hana ne Madyese Āmweselwe

17. I matompo’ka ādi atana Hana, ino aye wādi na ngikadilo’ka?

¹⁷ Dyese dya Yehova dyāpetele ne Hana mwana-mukaji wādi wakaminwe Leza. Wādi ushikata mu ntanda ya ngulu ya Efelaimi na Elekana mulumyandi mwine Levi. Elekana wādi na mukaji mukwabo, Penina, mungya mwādi munenena Bijila. Hana wādi ñumba, kya bumvu ku mwana-mukaji mwine Isalela, ino Penina wādi na bana bavule. (1 Samwele 1:1-3; 1 Bilongwa 6:16, 33, 34) Penina, pa kyaba kya kusenga Hana, aye wādi umujingija ku mutyima ne kumudidisha, ubulwa’nka ne ndyoko mine. Kadi kibi kutabukidila i kino, wādi umusanshija namino “ku mwaka ku mwaka,” kitatyi kyonso kyādi kyenda kisaka ku njibo ya Yehova ku Shilo. (1 Samwele 1:4-8) Bine, Penina wādi na mutyima umbi, kadi ano ādi matompo makatampe kudi Hana! Ino Hana kāfityīlwepo Yehova mutyima; nansha kushala ku njibo yabo pādi penda mulume ku Shilo. O mwanda dyese dikatampe kedyātunyinyepo kumupeta.

18. I kifwa’ka kilumbuluke kyāshile Hana?

¹⁸ Hana i mushile bantu ba Yehova ba mu ino myaka kifwa kilumbuluke, nakampata boba bobasanshija kudi bakwabo na binenwa byambulwa kanye. Shi nobe bakusanshijanga uno muswelo, yuka amba kwitolwela pafula kekupwangapo mwanda. (Nkindi 18:1) Hana kālekelepo matompo andi amutalaje mutyima wandi wa kwenda kukatanwa kwādi kwikongela bantu ba Leza mwanda wa kufundijibwa Kinenwa kyandi. O mwanda wāshele mukomo ku mushipiditu. Mutyika waādi ukwete nao bintu bya ku mushipiditu i mumweke mu milombelo yandi miyampe isonekelwe mu 1 Samwele 2:1-10.a

19. Tubwanya kulombola namani amba tudi na mutyima wa kufwija’ko pangala pa bintu bya ku mushipiditu?

¹⁹ Batwe bengidi ba Yehova ba mu ano mafuku ketukitōtelangapo mu tabenakulo. Inoko tubwanya, pamo bwa Hana, kulombola amba tudi na mutyima wa kufwija’ko pangala pa bintu bya ku mushipiditu. Kifwa, tukalombola kufwija’ko kwetu pangala pa bupeta bwa ku mushipiditu na kutanwa kitatyi ne kitatyi ku kupwila kwa bwine Kidishitu, ku kubungakana ne ku bitango. Tumonei bino byaba byonso bu mikenga ya kwikankamika batwe bonso mu butōtyi bwabine bwa Yehova, mwine witupele ‘madyese a kumwingidila mingilo ikola pakubulwa moyo, na dikōkeji ne umboloke.’​—Luka 1:74, 75; Bahebelu 10:24, 25.

20, 21. Lelo Hana wāpadilwe mpalo namani pangala pa lulamato lwandi lwa bwine Leza?

²⁰ Yehova wāmwene lulamato lwa bwine Leza lwa Hana, wāmupala ne mpalo. Mwaka umo, bāendele mobādi bendela mwaka ne mwaka na kisaka ku Shilo, Hana wālombela kudi Leza na mutyima umo, koku impolo imusūma, wāpika ne mpiko amba: “A Yehova wa bibumbo, shi ukatala pa kususuka kwa mwingidi obe mwana-mukaji, ne kuvuluka, ne kwilwa mwingidi obe mpika, ino nanshi ukapana kudi mwingidi [obe mwana mukaji] mwana mwana-mulume; nankyo nkamupana kudi Yehova mafuku onsololo a bumi bwandi.” (1 Samwele 1:9-11) Leza wāivwana kuzenza kwa Hana, wāmwesela dyese, wāmupa mwana mwana-mulume, nandi wāmwinika bu Samwele. Pa kulekeja Samwele, wāmusela wākamutwala ku Shilo amba engile mu tabenakulo.​—1 Samwele 1:20, 24-28.

²¹ Hana wālombwele amba uswele Leza, mwanda wāfikidije mpiko yaāpikile padi Samwele. Langa’po bidi dyese dikatampe dyādi na Hana ne Elekana pa kumona wabo mwana mwana-mulume muswedibwe wingila mu tabenakulo ya Yehova! Eyo, kudi bambutwile bene Kidishitu bavule badi na nsangaji ne madyese a uno muswelo, bamonanga babo bana bengila bu bapania ba kitatyi kyonso, mu bisaka bya Betele, nansha mu miswelo mikwabo ipeja Yehova bulēme.

Twendelelei na Kuteja Yehova!

22, 23. (a) Wivwane twendelele na kuteja diwi dya Yehova, le i bika byotukamwena’mo? (b) Lelo tukabandaula bika mu kishinte kilonda’ko?

²² Lelo shi twendelele na kuteja Yehova, tukamwena’mo bika? Shi tuswe Leza na muya wetu onso ne kuvuya mpiko ya kwipāna kotwipēne kwadi, i bine tukekala bampeta ku mushipiditu. Nansha kulonga uno muswelo byokukokeja kwitulomba kūminina matompo makomokomo, ketwakilwai amba dyese dya Yehova diketupeta binebine​—pakwabo kutabuka ne motulangila mwine.​—Mitōto 37:4; Bahebelu 6:10.

²³ Kudi madyese mavule akeselwa bantu ba Leza mu mafuku āya kumeso. “Kibumbo kikatampe” kikalamibwa pa “oa malwa makatakata” pa mwanda wa kikōkeji kya kuteja kokiteja Yehova, kadi kikekala na nsangaji mu būmi bwa mu ntanda impya ya Leza. (Kusokwelwa 7:9-14; 2 Petelo 3:13) Mu mine ntanda’ya, Yehova ukekutyija mityima ya bantu bandi bonsololo mu bintu byonso byoloke byoyabila. (Mitōto 145:16) Inoko, monka musa kwikilombwela kishinte kilonda’ko, nansha ke pano boba bendelela na kuteja diwi dya Yehova bapalwanga mpalo ya “byonso byakupanwa bilumbuluke, ne byabuntu bibwane bilupukanga mūlu.”​—Yakoba 1:17.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ukivulukile?

• Le mānga ya muzo wa Isalela itufundijanga bika pa mwanda utala madyese a Leza?

• Ba Boaza ne Nabalu bādi beshidile ku bika?

• Lelo netu tukokeja namani kwiula Hana?

• Mwanda waka tufwaninwe kwendelela na kuteja diwi dya Yehova?

[Kifwatulo pa paje 8]

Mulopwe Solomone wālombele mutyima wa kikōkeji, Yehova nandi wāmwesela na kumupa tunangu

[Kifwatulo pa paje 10]

Boaza wādi ulongela bakwabo bintu na bulēme ne na kanye

[Kifwatulo pa paje 13]

Hana wāeselwe bikatampe pangala pa kukulupila kwandi mudi Yehova