Le Ulēmekele Būmi Mwibulēmekele Leza?

1, 2. Le i kya buntu’ka kya mvubu kitupele Leza dyalelo, ne mwanda waka kidi na mvubu?

TATA wetu wa mūlu witupele kintu kya mvubu​—kyabuntu kya būmi bu bantu ba ñeni babwanya kwiula ngikadila yandi. (Ngalwilo 1:27) Na kino kyabuntu, tubwanya kwivwanija misoñanya ya mu Bible. Shi twiilonde nabya tukatama ku mushipiditu, tukaswa Yehova, kadi tukekala bantu “bebidije kala ñeni yabo ya kujingulula bintu na kwingidija’yo, mwa kushiañenya ne kiyampe ne kibi.”​—Bahebelu 5:14.

² Bwino bwa kulangulukila pa misoñanya ya mu Bible i bwa kamweno nakampata dyalelo, mwanda ntanda ibakabakana ke bikomo kusokola bijila bibwanya kulondwa mu ngikadilo yonso ya umbūmi. Kino i kimweke patōka mu bundapi, kutabukidila mu malawa ne myundapilo itala pa mashi. Uno nao i mwanda wa mvubu ku boba bonso basaka kukōkela Yehova. Inoko shi twivwanije biyampe misoñanya ya mu Bible, nabya tukakwata butyibi bwendele’mo, bwitukwasha twikale na mutyima wa mundamunda utōka ne kwilama mu buswe bwa Leza. (Nkindi 2:6-11) Imvwana bidi misoñanya imoimo.

3, 4. Le buujila bwa mashi bwātelelwe dibajinji kitatyi’ka mu Bisonekwa, ne bwimanine pa musoñanya’ka?

³ Yehova wālombwele dibajinji mukwatañenine būmi ne mashi, pamo ne buujila bwabyo, kinondanonda na kwipaibwa kwa Abele na Kena. Leza wānene Kena’mba: “Le kyo walongele i kika? Diwi dya mashi a mwanenu ke dindidilanga panshi.” (Ngalwilo 4:10) Mungya Yehova, mashi a Abele i būmi bwa Abele bwāketelwe bibibibi. Mashi a Abele ādi adidila Leza aluje kinongo.​—Bahebelu 12:24.

⁴ Dilobe dya Noa pa kupwa, Leza wāpa bantu lupusa lwa kudya mwita wa banyema, ino pampikwa kudya mashi. Leza wānene amba: “Nanshi mwita ne būmi bwao ko kunena’mba i mashi ao kadi, i kijila kudya’o banwe. Kadi i binebine mashi enu, ke mashi a būmi bwenu kadi, nkalandulanga’o.” (Ngalwilo 9:4, 5) Ino mbila italanga bana ba Noa bonsololo kufika ne ku didi kūlu dino. Ne ibingija byobya byāpwile kala Leza kunena kudi Kena​—amba būmi bwa bipangwa byonsololo bwelekejibwe na mashi abyo. Kadi kuno kutyiba mambo kulombola amba Yehova, Nsulo ya būmi, ukalandula’o ku bantu bonso bafutulwile būmi ne mashi.​—Ñimbo 36:9.

5, 6. I muswelo’ka wālombwele Bijila bya Mosesa amba mashi i ajila kadi malēme? (Tala ne kapango “Lēmeka Būmi bwa Banyema.”)

⁵ Buno bubinebine bubidi bwa kyalwilo i bulombolwe mu Bijila bya Mosesa. Tutanga mu Bene Levi 17:​10, 11 amba: “Kadi ense muntu . . . udyanga mashi, shi a muswelo ka, shi a muswelo ka, nkamuminija mpala yami wao muya udyanga mashi, kadi nkamufundudidila mubukata mwa bantu bandi. Mwanda bumi bwa ngitu budi mu mashi; ino kadi amiwa nakupe’o pa madabahu akwimulongela kipwanyo pa mwanda wa bumi’bwa.”a​—Tala kapango kanena’mba “Mashi Adi na Bukomo bwa Kupwanya.”

⁶ Shi mashi a nyema wipailwe keelelwepo pa madabahu, nabya afwaninwe kumwangibwa panshi. Mu muswelo wa kyelekejo, būmi bwadi na bwajokejibwa kudi Mwinē’bo. (Kupituluka 12:16; Ezekyele 18:4) Yuka amba bene Isalela kebādipo banenwe kupityija’byo kipimo na kutalula mashi onso ne katye mu musunya wa nyema. Kyādi kisakibwa i nyema wipailwe ekale mutyibwe midibu senene, nabya mwine Isalela adye’ye na mutyima wa mundamunda utōka, amba walēmeka Mwine upāna būmi.

 7. Lelo Davida wālombwele namani amba ulēmekele buujila bwa mashi?

⁷ Davida, “muntu wa mwendele mutyima” wa Leza, wājingulwile misoñanya ifyeme mu kijila kya Leza kitala pa mashi. (Bilongwa 13:22) Difuku dimo paādi na kyumwa, batulāla basatu bātwelele mu kitūlo kya balwana, bāteka mema mu mushimwa ne kumuletela’o. Le Davida wālongele’po namani? Wāipangwile amba: “Lelo ntome mashi a bantu baendele kukeleleka būmi bwabo?” Kudi Davida, mema’a ādi pamo bwa mashi a būmi bwa boba batulāla. Nansha byaādi na kyumwa, “ino weapungulula bwa kyakwela kudi Yehova.”​—2 Samwele 23:15-17.

8, 9. Lelo muswelo umwene Leza būmi ne mashi wāshintyile pāshimikilwe kipwilo kya bwine Kidishitu? Shintulula.

⁸ Kintu kya myaka 2 400 kupwa kwa Noa kupebwa kijila, ne kintu kya myaka 1 500 kupwa kwa kipwano kya Bijila, Yehova wāpele kitango kyendeji kya kipwilo kibajinji kya bwine Kidishitu bukomo bwa ku mushipiditu bwa kusoneka amba: “Mwanda mushipiditu ujila ne batwe bene kumo tubatōkwa mutyima’mba ketwakemutwika biselwa bikwabo bilēma, poso enka bino bintu bifwaninwe, mwilamei nyeke ku bintu bitapīlwe bilezaleza, ku mashi, ku byampikwa kutyiba midibu, ne ku busekese. Shi mwilame senene ku bino bintu, mukekala biyampe. Shalai’po!”​—Bilongwa 15:28, 29.

⁹ I kimweke patōka amba kitango kyendeji kya pa kala kyājingulwile amba mashi i ajila ne amba kwingidija’o bibi kudi pamo bwa kutōta bilezaleza ne kulonga busekese. Bene Kidishitu ba bine dyalelo i betabije bino binenwa. Ne kadi, byobalangulukila pa misoñanya ya mu Bible, bakimbanga ­kusangaja Yehova pobatyiba mbila ya mwingidijijo wa mashi.

10, 11. (a) Lelo Batumoni ba Yehova bamonanga namani kwelwa mashi nansha bipindi byao bikatampe? (b) Le bene Kidishitu bakokeja kwikala na mumweno mwishile mu myanda’ka itala mashi?

¹⁰ Batumoni ba Yehova bayukile amba ‘kwilama ku mashi’ kushintulula kupela kwelwa mashi mu mijilo nansha kupa’o muntu mukwabo, nansha kwialama mwanda wa kwelwa’o monka. Byobalamine bijila bya Leza, kebetabijangapo bipindi biná bikatampe bya mashi: miseke ityila, miseke itōka, miseke ikwatyija mashi, ne lwima lwao.

¹¹ Dyalelo mu kwendelela kulalulula bintu, bino bipindi i byabanibwe mu tupindi tutyetutye twingidijibwa mu miswelo palapala. Le mwine Kidishitu uketabija kwingidija tuno tupindi? Lelo uketumona bu “mashi”? Muntu ne muntu ukakwata butyibi aye mwine pa uno mwanda. Mo monka ne mwanda utala myundapilo pamo bwa kusāsa mashi mu mashini, kusābula mashi, kukūla mashi amwangika, i butyibi bumutala aye mwine, inoko mashi’a keafwaninwepo kulamwa bidi.​—⁠Tala Mbwejo “Tupindi twa Mashi ne Myundapilo mu Lupasulo.”

12. Le tukamona ne kulonga namani pa myanda itala mutyima wa mundamunda?

¹² Lelo butyibi bukwata muntu ne muntu kebudipo na mvubu ku meso a Yehova? Mhm, mwanda aye utele mutyima ku byotulanga ne ku bitutonona. (Tanga Nkindi 17:3; 24:12.) Nanshi pa kupwa kulonga bukimbi butala pa bundapi ne myundapilo ne kulombela ponka, tufwaninwe kuteja mutyima wetu wa mundamunda mufundijibwe na Bible. (Loma 14:2, 22, 23) Bine, bantu bakwabo kebafwaninwepo kwitutonona tulonge bisaka mityima yabo ya mundamunda, nansha batwe kwipangula’mba, “Shi wadi amba wi ami, le wadi wa kulonga’po namani?” Mu ino myanda, mwine Kidishitu ense “ukeselelanga kiselwa kyandi.”b​—Ngalatea 6:5; Loma 14:12; tala ne kapango kanena’mba “Lelo Mwene Mashi bu Ajila?”

13. Lelo bijila ne misoñanya bilombola amba Yehova i ani? Leta kimfwa.

¹³ Bijila ne misoñanya idi mu Bible bilombola amba Yehova i Mujidiki wa bijila wa tunangu ne Tata wa buswe utele bandi bana mutyima bininge. (Ñimbo 19:7-11) Nansha mbila ya ‘kwilama ku mashi’ byokeyādipo itala bukomo bwa ngitu, ino itukiñanga ku makambakano alupuka ku kwelwa mashi. (Bilongwa 15:20) Bine, bamuñanga bavule bamwene amba kupasula muntu pampikwa kumwela mashi bo “bundapi bunenwe kulondwa” na bonso dyalelo. Uno mundapilo upēla ubingija amba Yehova udi na tunangu ketuneneka ne i Mbutwile wa buswe ku bene Kidishitu ba bine.​—Tanga Isaya 55:9; Yoano 14:21, 23.

14, 15. (a) Buswe bwa Leza ku bantu bandi i bumweke mu bijila’ka? (b) I muswelo’ka okalonda misoñanya imanine’po bijila bya kwilamina būmi?

¹⁴ Mutyima wādi utele Leza bene Isalela ba kala i mumweke mu bijila bivule byaēbapele. Kimfwa, wānene amba mobo a bene Isalela akekala na kalupango ka makuta pa musaka kutyina akaleta byaka, mwanda bādi balongela’po bintu bivule. (Kupituluka 22:8; 1 Samwele 9:25, 26; Nehemia 8:16; Bilongwa 10:9) Leza wasoñenye kadi amba ñombe mulume uleta kyaka ufwaninwe kukutwa senene. (Divilu 21:28, 29) Kupela kulonda bino bisakibwa i kubulwa bulēme ku būmi bwa bakwabo, kadi i kwiletelela mambo a mashi.

¹⁵ Lelo i muswelo’ka otukalonda misoñanya imanine’po bino bijila? Le wabulwa’po kulangila pa nkinga, motoka, nansha bwato bobe, muswelo owibyendeja, nyema obe, njibo yobe, pa kifuko kya kaji kobe, nansha makayo otonga kukaya? Mu matanda amo, bavule bafwanga mu maakishida i bankasampe, mwanda basenswe kwitūla bitupu mu kyaka. Inoko bankasampe bakimba kwilama mu buswe bwa Leza balēmekele būmi ne kebekujangapo mu makayo aleta byaka mwanda’tu wa kwisangaja. Kebafwatakanyangapo amba bunsongwa i katwe ka bulopwe, kekudipo kibi kibwanya kwibafikila. Pa kino, basangelanga mu bunkasampe bwabo na kufundula bibi ku ngitu yabo.​—Musapudi 11:9, 10.

16. Lelo i musoñanya’ka wa mu Bible utala pa kupulumuna dīmi? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹⁶ Enka ne būmi bwa mwana udi munda nabo i bulēme ku meso a Leza. Mu Isalela wa kala, shi muntu wasanshija wa dīmi, penepa shi lolo nansha mwana udi munda afwe, nabya muntu’wa ukapya mambo kudi Leza a bu ntapañani, ne ukaluja “muya pa muya.”c (Tanga Divilu 21:22, 23.) Penepa langa muswelo umonanga Yehova bana tununu ne tununu bapulumunwa mwaka ne mwaka ku kusaka, bavule belwa bu bitapwa pa madabahu a kunyema kiselwa ne a busekese.

17. I muswelo’ka okokeja kukankamika muntu wapulumwine dīmi kumeso kwa kuyuka misoñanya ya Leza?

¹⁷ Lelo bikekala namani shi mwana-mukaji wapulumwine dīmi kumeso kwa kuyuka bubine bwa mu Bible? Le Leza ­kakamufwilapo lusa? Mhm, ke amopo! Bine, yewa wisāsa bya binebine ukalekelwa na Yehova pa mashi āmwangile Yesu. (Ñimbo 103:8-14; Efisesa 1:7) Na bubine, Kidishitu mwine wānene amba: “Nkyaidilepo kwita boloke, mhm, ino naidile kwita babipya-mambo amba besāse.”​—Luka 5:32.

18. Lelo Bible ulombola namani kine kilengejanga bantu kumwanga mashi?

¹⁸ Kutentekela pa kuleka kusanshija bakwetu, Yehova usakanga tujule mu mityima yetu miji ilengeja bantu kumwanga mashi​—ke mushikwa kadi. Mutumibwa Yoano wālembele amba: “Ense ushikilwe mwanabo i ntapañani.” (1 Yoano 3:15) Muntu udi namino kaswelepo mwanabo, kadi umusakilanga’nka ne lufu. Mushikwa wandi ukokeja kumweka mu lubabo ne mu myanda ya bubela yavubila mwanabo, ne shi myanda’ya yadi amba i ya bine, longa Leza watyibila mwanabo’wa mambo. (Levi 19:16; Kupituluka 19:18-21; Mateo 5:22) Nanshi i kya kamweno twielele’ko kutalula mu mityima yetu manimani onso adi’mo!​—Yakoba 1:14, 15; 4:1-3.

19. Lelo muntu wendejibwa na misoñanya ya mu Bible ukokeja kumona namani binenwa bidi mu Ñimbo 11:5 ne Fidipai 4:8, 9?

¹⁹ Boba bonso balēmekele būmi na mwibulēmekele Yehova ne kwilama mu buswe bwandi, banyemanga bilongwa bya bukalabale mu miswelo yo-yonso. Ñimbo 11:5 inena’mba: “Uswele bikungulu bya bulobo muya [wa Yehova] ushikilwe’ye.” Uno shao i musoñanya uludika būmi bwetu; mwanda wisambilanga ne pa bumuntu bwa Leza. Kadi utononanga boba basenswe Leza bepuke miswelo yonso ya kwipwija mukose ikankamika butapani. Mo monka ne kunena’mba Yehova i “Leza wa ndoe” kukankamikanga bengidi ba Leza bayuje mu ñeni ne mu mityima yabo bilongwa bya kusanshibwa, bya mwikadilo muyampe, ne bya kutendelwa, bine bileta ndoe.​—Tanga Fidipai 4:8, 9.

20-22. Lelo i mwimanino’ka udi na bene Kidishitu pa mwanda utala ntanda, ne mwanda waka?

²⁰ Leza umwene amba ntanda yonso ya Satana idi na mambo a kumwanga mashi. Ngikadilo yonso ya politike i mitelwe mu Bisonekwa bu banyema ba budyani, baipaile tununu ne tununu twa bantu, kubadila’mo ne bengidi ba Yehova. (Danyele 8:3, 4, 20-22; Kusokwelwa 13:1, 2, 7, 8) Bansunga ne bampunga bengilanga pamo na bano balopwe badi bwa banyema mu kupunga byabulwi bikomokomo, mwanda wa kamweno kabo. I bine “ino ntanda yonsololo idi mu makasa a yewa umbi”!​—1 Yoano 5:19.

²¹ Balondi ba Yesu “ke ba ino ntandapo” kadi kebekujangapo mu politike ne mu mavita, o mwanda bapelanga kumwanga mashi nansha kwikuja mu boba bamwanga’o.d (Yoano 15:19; 17:16) Kadi kebaloñangapo bya bikandangobo ku boba bebapangapanga, mwanda beulanga Kidishitu. Ino bekalanga basanswa ne balwana nabo, ne kwibalombelela.​—Mateo 5:​44; Loma 12:17-21.

²² Kupityidila, bene Kidishitu ba bine kebeelangapo mu “Babiloni Mukatampe,” umbikalo wa ntanda wa bipwilo bya bubela ne mwine utabukile kumwanga mashi. Kinenwa kya Leza kinena’mba, “mudi aye mwatenwe mashi a bapolofeto ne a bajila ne a boba bonso batapilwe pano pa ntanda.” O mwanda twi badyumunwe amba: “Tambai’mo.”​—Kusokwelwa 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Lelo kutamba mu Babiloni Mukatampe kulomba bika ne bika?

²³ Kutamba mu Babiloni Mukatampe kulomba kulonga bivule ke enkapo kubudija’mo dijina kete. Kulomba kadi ne kushikwa bilongwa bibi bitabijibwe na bipwilo bya bubela​—kimfwa busekese, kwikuja mu politike, ne kulondalonda byabupeta. (Tanga Ñimbo 97:10; Kusokwelwa 18:7, 9, 11-17) Bino byo bilongwa bine bifikija bantu ku kumwanga mashi!

24, 25. I kupityila ku kika kukokeja Leza kufwila lusa muntu udi na mambo a mashi, ne kino kyāelekejibwe namani mu mafuku ālembelwe Bible?

²⁴ Potwadi ketwatene mutōtelo wa bine, twadi tukwatakanya mu muswelo kampanda ngikadilo ya bintu ya Satana ne kwiela mu myanda ya kumwanga mashi. Ino, batwe pa kushinta bilongwa byetu, twaitabija mu kitapwa kya kinkūlwa kya Kidishitu, ne kwipāna kudi Leza, ko kufwilwa tubafwilwa lusa na Leza ne kukingwa ku mushipiditu. (Bilongwa 3:19) Kuno kukingwa kwituvuluja bibundi bya kinyemeno bitelelwe mu Bible.​—Umbadilo 35:11-15; Kupituluka 21:1-9.

²⁵ Lelo ino mpangiko yādi ingila namani? Yādi shi mwine Isalela waipaya muntu mu kalengwa, wādi ufwaninwe kunyemena mu kibundi kimo kya kinyemeno. Shi batyibi ababandaula wandi mwanda, ntapañani’wa wādi ufwaninwe kushikata mu kibundi’mwa kufikija ne bikafwa kitobo mukatampe. Ebiya papo kaikala na bwanapabo bwa kwenda konso kwasaka. Kino i kimfwa kiyampe kya lusa lwa Leza ne kya muswelo walēmekele būmi bwa bantu! Dyalelo, kudi mpangiko ya Leza iifwene na bibundi bya kinyemeno bya pa kala, i mpangiko imanine pa kitapwa kya kinkūlwa kya Kidishitu, itulama ku lufu lwa kujilula mu kalengwa bijila bya Leza bitala pa būmi ne mashi. Lelo umwene na bulēme ino mpangiko? Lelo i muswelo’ka okeilēmeka? Muswelo umo bidi i na kwita bakwenu nabo betabije mpangiko ya Leza ya kukinga bantu, nakampata pano pafwena lubilo “kyamalwa kikatampe.”​—Mateo 24:21; 2 Kodinda 6:1, 2.

26-28. Lelo i muswelo’ka wiifwene ngikadilo yetu na yoya yādi’mo mupolofeto Ezekyele, ne i muswelo’ka otukelama mu buswe bwa Leza?

²⁶ Ngikadilo ya bantu ba Leza mu ano etu mafuku idi pamo na yoya yādi’mo mupolofeto wa kala Ezekyele, wātuminwe na Yehova bu mulami ku mushipiditu wa njibo ya Isalela. Leza wānene amba: “Teleka bidi kinenwa kya pa kyakanwa kyami, ne kwibadyumuna ko ndi.” Shi Ezekyele wādi amba wālengelwe’ko mwingilo wandi, wādi wa kulandulwa mashi a bonso bāfwile pāonakanibwe Yelusalema. (Ezekyele 33:7-9) Ino Ezekyele wākōkele ne kwepuka wāepuka mambo a mashi.

²⁷ Pano mfulo ya ino ntanda yonso ya Satana ibafwena. Nanshi Batumoni ba Yehova badi na mwingilo ne dyese dya kusapula “difuku dya kulubwila kinongo” dibadilwa mu musapu wa Bulopwe. (Isaya 61:2; Mateo 24:14) Lelo wingilanga uno mwingilo wa mvubu ne pa mfulo? Mutumibwa Polo wādi ukwete na mutyika musapu wandi. Pa kumona mwaingidila’o, wādi na bubinga bwa kunena’mba: “Natōka ku mashi a bantu bonso, mwanda nkyatyininepo kwimusapwila madingi onso a Leza.” (Bilongwa 20:26, 27) Bine kino i kimfwa kiyampe kyotufwaninwe kwiula!

²⁸ Shapo, pa kusaka’mba twilame mu buswe bukatampe bwa Yehova Tata wetu, tufwaninwe kulonga bivule, ke’nkapo kumona būmi ne mashi mwibimwena Yehova. Tufwaninwe kadi ne kwikala batōka, bajila kudi Leza, na motukekimwena mu shapita ulonda’ko.